Beschrijving
Margriet de Moor, Kreutzersonate, Een liefdesverhaal, Amsterdam/Antwerpen 2001 (vierde druk) (eerste druk: oktober 2001)
Motivatie
Ik zag de titel van het boek, en daardoor ben ik ‘Kreutzersonate’ gaan lezen. Aan de titel kon ik zien dat het om muziek ging, dat ik leuk vind. Door de ondertitel ‘Een liefdesverhaal’ op de kaft wist ik ook dat het vooral zou gaan over liefde.
Ik heb daarna de achterkant van het boek gelezen, en die stelde vast dat mijn gedachtes over dit boek juist waren, toen ben ik het gaan lezen.
Ook de dikte van het boek sprak me aan, het boek is namelijk niet zo heel dik, maar ook niet echt dun. En toen ik er doorheen bladerde, zag ik het lettertype. Zo’n formaat lettertype vind ik fijn om te lezen.
Samenvatting
Een jonge musicoloog komt op schiphol de blinde muziekcriticus Marius van Vlooten tegen. Tien jaar eerder waren zij elkaar toevallig tegengekomen, onderweg naar een masterclass in Bordeaux. Van Vlooten was blind geworden, toen hij zich na een verloren jeugdliefde door zijn hoofd had geschoten. Sindsdien was hij nooit meer verliefd geworden, tot de bewuste reis naar Bordeaux. De jonge musicoloog beschrijft voor hem tijdens die reis en het verblijf een violiste, Suzanna Flier. Hij stelt de eerste violiste van het Schulhoffkwartet aan van Vlooten voor en als hij haar de eerste vioolpartij van Janacek strijkkwartet 'Kreutzersonate' hoort spelen, wordt hij verliefd.
De musicoloog had achteraf nooit het vervolg van de verliefdheid vernomen. Pas tien jaar later, op schiphol, toen bleek dat hun vlucht voorlopig was uitgesteld, kreeg hij het te horen. Van Vlooten vertelde dat Suzanna Flier hem net twee weken daarvoor had verlaten. Ze waren na de masterclass in Bordeaux gaan samenwonen in Wassenaar en hadden een zoontje gekregen. Suzanna trad regelmatig op met haar strijkkwartet. Op den duur werd Marius jaloers op haar mannelijke collega's.
Het vliegtuig van de twee mannen vertrekt en onderweg verteld Van Vlooten verder over de fatale afloop van zijn relatie. Zijn jaloezie uitte zich na een tijd in het bedenken van extreme plannen, om een eind aan het leven van Suzanna de maken. Ondertussen ging het leven gewoon door en maakte het stel plannen om in een appartement met uitzicht op zee op de bovenste verdieping van een flat te gaan wonen, die nog in aanbouw was. Regelmatig wilde hij naar het gebouw toe, om de trappen te beklimmen en de zeewind te voelen op het balkon waar nog geen omheining op was gebouwd. Hier, boven op het gebouw, bedacht hij dat hij Suzanna met liefde een duwtje zou kunnen geven, waardoor ze te pletter zou vallen. Op een dag neemt hij haar dan ook mee, om het plan uit te voeren. Boven aangekomen merkt zij echter zijn gespannenheid en vraagt zich af wat er met hem aan de hand is. Marius kijkt haar met een alles verradende blik aan en Suzanna vlucht naar beneden en wil niks meer van hem weten. Ze verlaat hem samen met hun zoontje.
Zestien jaar nadat de jonge musicoloog dit verhaal hoort, ziet hij in de krant de overlijdensadvertentie van Suzanna Flier. Zij was omgekomen bij een vliegtuigongeluk. In de advertentie stonden haar gezinsleden vermeld: Marius van Vlooten en hun drie kinderen. Blijkbaar waren ze toch weer bij elkaar teruggekomen.
Eerste persoonlijke reactie
Ik vind het verhaal een beetje ingewikkeld, samenhangend en niet nieuwsgierigmakend. Ik ben niet aan het denken gezet door de tekst. Ik vind het verhaal geloofwaardig.
Uitgebreide persoonlijke reactie
Het onderwerp van dit boek is liefde en jaloezie. De ondertitel van dit boek is ook ‘Een liefdesverhaal’, dat geeft al aan dat het onderwerp liefde is. Niet alleen de liefde voor elkaar is het onderwerp, maar ook de liefde voor de kunst, voor de muziek vooral. En jaloezie slaat op Marius Van Vlooten die jaloers is op de altviolist van het Schulhoff Kwartet.
Het onderwerp vind ik niet origineel. In bijna elk boek kan je liefde het onderwerp noemen, of in ieder geval een van de begrippen die je onderwerp zou kunnen noemen. Wanneer liefde in andere boeken het onderwerp is, heeft het meestal niet ook betrekking op de kunst, de muziek.
Ik vind het vooral mooi dat het onderwerp ‘liefde’ niet alleen slaat op liefde voor elkaar, maar ook op de liefde voor de muziek. Dat vind ik eigenlijk het mooiste van dit boek.
Toen ik de titel had gelezen en de achterzijde, dacht ik al dat het over een liefde tussen twee mensen zou gaan, maar ook over de liefde voor de muziek. Ik had al gedacht dat twee mensen verliefd zouden worden en dat ze problemen zouden krijgen, maar dat ze uiteindelijk weer bij elkaar zouden komen. En ik had ook verwacht dat de muziek iets te maken zou hebben met die liefde voor elkaar, en dat de muziek eigenlijk een best belangrijke rol in het boek zou spelen. Al die verwachtingen zijn uitgekomen.
Ik had alleen de opbouw van het verhaal niet zo verwacht. Ik had niet gedacht dat de lezer op deze manier achter het einde zou komen, dus dat Suzanna en Marius weer bij elkaar waren gekomen. Dat het via een overlijdensbericht, 16 jaar later, zou zijn, had ik niet gedacht.
De belangrijkste gebeurtenis in het verhaal vind ik, wanneer Marius van Vlooten, de hoofdpersoon, verliefd wordt op Suzanna Flier. Het verhaal dat Marius van Vlooten aan de ik-persoon vertelt draait om hun liefde. Dus het merendeel van het boek gaat over de liefde van Marius van Vlooten voor Suzanna Flier.
Blz. 61 Maar één ding staat voor mij achteraf vast: de twintig minuten gedurende welke Marius van Vlooten het liefdesmotief opnieuw, maar met eigen, heel moeilijk te sturen krachten, in zijn leven toeliet, zijn de twintig minuten geweest waarin het Schulhoff Kwartet een Kreutzersonate speelde waar de stukken vanaf zijn gevlogen.
Een andere belangrijke gebeurtenis is wanneer Suzanna Flier Marius van Vlooten verlaat.
Blz. 83 Hij zei dat ze hem twee geleden had verlaten. Omdat ik niet meteen wilde begrijpen om wie het ging, informeerde ik kies: ‘Uw vrouw?’ ‘Suzanna.’ En hij vertelde me dat hij die ochtend juist een brief van haar advocaat had ontvangen, in alle vroegte toen hij zich net had geschoren en aangekleed. ‘De post komt bij ons altijd voor negenen.’
‘Lees maar voor,’ had hij tegen zijn huisbediende gezegd, (…) ‘Lees!’beval hij, bracht de lepel aan zijn mond, slikte en begon in de grote kop koffie te roeren die op de millimeter precies binnen handbereik stond. Voor één persoon gedekt. Tegenover hem twee lege stoelen. Zijn vrouw wenste op grond van geestelijke wreedheid een scheiding, verlangde een alimentatie die niet mals, maar ook beslist niet onredelijk was en eiste de zorg op voor het kind.
Alle gebeurtenissen worden goed beschreven. De belangrijkere gebeurtenissen uitgebreider dan de iets minder belangrijke gebeurtenissen. Dat is juist fijn, want over de belangrijke gebeurtenissen moet de lezer juist meer weten dan over de minder belangrijke.
Ik vind het ook fijn dat de beschrijvingen van de gebeurtenissen veel informatie bevatten en dat ik zelf geen verbanden hoef te leggen, want dan kom ik nooit echt in het verhaal.
Sommige gebeurtenissen worden door Marius van Vlooten aan de musicoloog, de ik-persoon, gemeld of de musicoloog weet het al en later wordt die gebeurtenis verder beschreven, dan is die gebeurtenis een flashback. Dat vind ik niet vervelend. Fijner dan wanneer je het niet van te voren weet vind ik het ook weer niet.
Alle gebeurtenissen worden goed beschreven
Blz. 7 Tien jaar later ontmoette ik de blinde criticus opnieuw, de patriciërszoon Marius van Vlooten die zich als student om een ongelukkige liefde een kogel door het hoofd had gejaagd. Blz. 23 Hij groette het dienstmeisje op de gang. Zonder één gedachte aan de dood staarde hij een ogenblik later naar de revolver, stopte het één kilo zware ding in zijn zak en nam de patronen. Hij reed over Voorschoten naar zijn adres in Leiden terug. Ondanks de toestand van de laatste dagen zag zijn kamer er ordelijk uit. De houten vloer kraakte. Hij deed zijn cap af, zijn motorbril, wreef even over zijn ogen en laadde de revolver. Geen moment dacht hij aan zoiets als een afscheidsbrief, er leefde maar één doel in zijn hart. Met zijn rug naar het boograam ontgrendelde hij het wapen en zette de loop tegen de schedel boven zijn oor. ‘Misschien een beetje te ver naar achteren’, zei Van Vlooten tegen me. ‘Of ik richtte een beetje te schuin.’ Ik keek hem aan. Zijn hoofd wiebelde, als daarnet, dat was alles wat ik als eventuele emotie had kunnen uitleggen. De gebeurtenissen zijn samenhangend. Het gehele boek is dus niet chronologisch, ook de vertelling van Marius van Vlooten niet (blz. 83 eist Suzanna de zorg van hun zesjarig kind en op blz. 97 wordt het kind geboren). De samenhang van de gebeurtenissen zijn makkelijk te verklaren. Als Marius van Vlooten een aantal gebeurtenissen vertelt, kan tussen die gebeurtenissen een grote tijdsprong zitten, en bij andere weer een kleine. Dat is niet storend, vind ik. Blz. 95 Kort daarop kreeg hij het te druk om al te veel werk te maken van dit soort persoonlijke dingen. Een reis naar Los Angeles, een reis naar New York, steden die hij goed kende en waar hij vrienden had die hem bij zijn musicologisch onderzoek hielepen. Als hij vanuit het Sheraton of het Royal Shiba naar huis belde, was ze er altijd. Blz. 96 Toen hij weer terug was, achtervolgde hij haar een tijdlang met half hoffelijke, half ruziezoekerige vragen waarom ze te laat voor het eten was – tractors met demonstrerende boeren op de snelweg – waarom ze zijn halssnoer niet droeg – kwijt – Blz. 96 Ze zei nee. Ze zei nog niet. Ze bleven er dat hele voorjaar een beetje over bakkeleien en telkens opnieuw zei ze nee. Blz. 96 Ja, gaf ze zonder mededogen toe en bleef slank dat verdere jaar. En toen ze hem het jaar daarna op een middag vertelde al ruim twee maanden zwanger te zijn, stroomde dat hele vervlogen jaar even naar hem terug, (…) Blz. 97 Op een nacht met de eerste sneeuwvlagen van het jaar kwam het kind zonder één complicatie snel ter wereld. Hij was erbij. Met een stethoscoop had hij de enerverende tocht van zijn zoon mogen volgen. Hier worden dus een aantal gebeurtenissen in 3 bladzijdes beschreven. De overgang tussen de verschillende gebeurtenissen is goed. (De overgangen zijn hier niet beschreven, maar die kan je terugvinden op blz. 95 tm 97) In dit boek hebben de gebeurtenissen en de gedachten en gevoelens van de personages een gelijke rol. De gebeurtenissen zijn belangrijk, maar het is ook belangrijk hoe Marius van Vlooten, of de ik-persoon daarover denkt. Sommige beslissingen van personages in het boek vind ik begrijpelijk, andere beslissingen niet. De beslissing die Marius van Vlooten nam om zich zelf te doden, omdat zijn grote liefde hem in de steek liet, vind ik niet begrijpelijk. Je hoeft jezelf niet te doden als iemand je heeft verlaten, vind ik. Er zijn nog andere mensen in je leven, of in je leven kunnen komen. (Blz. 23) De beslissing van Suzanna om uiteindelijk Van Vlooten te verlaten vond ik wel begrijpelijk. Ze verkoos de muziek boven een persoon. Ik kan wel begrijpen dat muziek boven een persoon komt. (Blz. 83) Ik vind dat de personages niet voorspelbaar reageren. Het gehele verloop van het leven van Van Vlooten is niet voorspelbaar. Het einde van het boek, het laatste hoofdstuk, was helemaal niet voorspelbaar. De personages worden goed beschreven, vind ik. Niet al te uitgebreid, maar je komt voldoende van de personages te weten. Er komen beschrijvingen van hun uiterlijk voor, maar ook beschrijvingen van hun verleden. Soms geven die beschrijvingen niet echt een bijdrage aan het verhaal, maar dat stoorde me niet erg. Blz. 16 Hij studeerde rechten, ja, de studie van zijn vader en opa die voor de een op een ministerspost was uitgelopen terwijl de ander, de opa, het tot een opperstalmeesterschap had gebracht in het tijdperk van Juliana. Hij, Marius, was een getalenteerd en rijk opgevoed kind geweest. In navolging van zijn ouders die veel buitenlandse vrienden hadden en vaak op reis gingen, sprak hij vloeiend zijn drie vreemde talen en was hij thuis in de theaters en concertzalen van Londen, Parijs, Wenen en Berlijn. Dat hij een groot man zou worden, daaraan twijfelden hij noch zijn ouders. Dat hij zich in verband met die abstracte bestemming en in weerwil van welk in hem schuilend talent dan ook als student in de rechten moest laten inschrijven in Leiden, leek hem een redelijke, noodzakelijke, mysterieuze plicht. Blz. 36 Ze had oplettende, kruisbeskleurige ogen, brede lippen, een stevige bleek hartvormig gezicht en asblond haar. Op haar mond na, die ze dieprood verfde, maakte ze zich nauwelijks op. Ze was van gemiddelde lengte, een meter zeventig ongeveer, had een licht gebogen houding, waardoor ze iets zorgzaams suggereerde en waardoor ze haar borsten, welig genoeg, een beetje maskeerde. Ze had naar verhouding lange benen en voeten met een heel hoge wreef. Blz. 38 Ze speelde als eerste violiste, en goed ook, in het Schulhoff Kwartet. Suzanna Flier behoorde tot die wonderbaarlijke talenten waarvan geen mens weet waar ze anders vandaan hadden moeten komen dan rechtstreeks uit de kosmos. Ze stamde uit een Rijswijkse arbeidersfamilie. Haar vader, buschauffeur bij de Haagse Vervoersmaatschappij, moet op een keer met zijn vijfjarig dochtertje met een collega zijn meegereden tot aan de halte bij de muziekschool op de Prinsegracht, hartje Den Haag, waar ook hijzelf al vaak voor de groengelakte poort was gestopt. Ik vind de personages levensecht. Dat komt door de beslissingen die ze maken, hoe ze reageren en wat ze doen. De dingen die ze doen zijn normaal. Het is bijvoorbeeld normaal om wanneer het vliegtuig vertraging heeft aan een bar te gaan zitten en iets te gaan drinken. Dat doen Marius van Vlooten en de musicoloog. Ik kon me niet echt verplaatsen in de personages, ook al wist je wat sommige personages dachten. Ik vond het niet erg dat ik me niet kon verplaatsen in de personages. In sommige boeken staat de lezer ‘boven’ de personages, en zeg maar niet ‘in’ de personages. Ik weet niet of het de bedoeling van het boek was om ‘boven’ de personages te staan, maar dat was bij mij het geval. Maar dat was goed. Ik hoef me niet perse te kunnen verplaatsen in personages. Ik vind het ook goed als ik, als lezer, dan ‘boven’ de personages sta. Ik vind het verhaal niet echt spannend. Dat komt vooral omdat de inhoud me niet echt heel erg boeit. Als de inhoud me niet boeit, dan zit ik niet echt in het verhaal en dan kan ik het ook niet spannend vinden. Om in het verhaal te zitten, hoef ik me niet perse in te kunnen leven in de personages. Er zitten veel flashbacks in het boek. Dat komt doordat Marius zijn verleden aan de musicoloog vertelt op de luchthaven. Dus die flashbacks passen goed bij het verhaal. Het zou raar zijn als iemand zijn verleden aan iemand verteld en er zouden geen flashbacks zijn. Blz. 120 Van Vlooten boog zich naar me toen. ‘Laat ik u dit vertellen,’ zei hij met een hoge hese gedempte stem. ‘Ik werd die ochtend buitengewoon uitgerust wakker.’ Hij ademde zwaar. Het was een prachtige meiochtend. Als gewoonlijk het eerst uit bed, schoof hij het zware gordijn waarachter de ruimen de hele nacht open hadden gestaan opzij om de tuin op te snuiven, nog vochtig maar al een beetje verwarmd door de zon, met op de achtergrond de zandlucht van het duin dat het zeegeruis niet doorliet omdat er geen zuchtje wind was deze dag. Blz. 28 Hij onderbrak me met een hoestje. ‘Zoals ik al zei, het voorjaar was regenachtig.’ Koud, buiig. Vanuit zijn schommelstoel hoorde hij de druppels op het jonge blad van de kastanjes ploffen en, zachter en ritmischer, op dat van de rij berken die voorbij de oprijlaan en de garages bij de grashelling uitkwamen waar de dikke blonde shetland van zijn moeder stonden te grazen. Blz. 117 ‘Probeert u het maar niet te begrijpen,’ zei Van Vlooten. Hij vertelde me dat wanneer hij thuis was, de dagen daarop, hij zich kalm en precies zat voor te bereiden op wat hij als een opgave zag, moeilijk maar niet onmogelijk, een subtiele taak die een man in zijn leven moest kunnen vervullen. Omdat Suzanna ook steeds over de vloer was, stoorde ze hem nogal eens. Hij wilde eigenlijk geen woord meer met haar wisselen, die laatste periode, dus werd ze kwaad, (…) Aan het einde van het boek is de hoofdvraag beantwoord. In het laatste hoofdstuk kan de lezer lezen dat de twee, Flier en Van Vlooten, uiteindelijk toch bij elkaar waren gekomen. Maar hoe en wanneer, daar kom je niet achter. Dus aan het einde blijf je nog wel met wat vragen zitten. De scenes die zich op de luchthaven afspelen zie je door de ogen van de ik-persoon, de musicoloog. Maar het verleden zie je door de ogen van Marius van Vlooten. In het begin vond ik dat wel verwarrend, want ik wist dan niet wie de hoofdpersoon was. Uiteindelijk heb ik besloten dat Marius van Vlooten de hoofdpersoon is. Ik-perspectief
Blz. 130 Van Vlooten ging rechtop zitten. ‘Ze rende naar de trappen,’ hernam hij. ‘En ik ben er vrijwel zeker van dat ze ze stuk voor stuk, alle zeven, is afgedenderd, wat ik van haar kant uit volledig begrijp.’ Ik ga te kennen dat ik het ook wel begreep. Tree voor tree omlaag, dacht ik, in haar eigen snelheid en op haar eigen voeten, natuurlijk, (…) Hij/zij-perspectief
Blz. 122 Zijn ogen traanden. Dit is dus het begin van een rampzalige dag, bedacht hij, maar nu is er nog niets gebeurd en alles gedraagt zich volgens de goede oude regel dat het kalmte is (…) Blz. 90 Zijn schijnheilige toon, door haar voor zoete koek geslikt, verwarde hem een beetje en gaf hem tegelijk de geruststelling dat de nijdigheid waarvan hij niets snapte maar die hij toch als een blok in zich droeg, iets persoonlijks was, waar zij buiten stond, en dat hij gewoon weer kon afschaffen zodra hem dat zinde. Margriet de Moor heeft gebruik gemaakt van korte en langere zinnen door elkaar heen. Ik vind het fijn als er een afwisseling is van korte en lange zinnen. Blz. 55 Ik likte mijn vinders af. Van Vlooten was bezig een zakdoek te voorschijn te trekken. Terwijl ik een papieren servetje uitvouwde, begon ik over de enorme uitwerking van de muziek op ons gemoedsleven en dat de oude Grieken dat al wisten. ‘De Frygische toonsoort werd als staatsgevaarlijk beschouwd,’ zei ik. Hij verbeterde me korzelig. ‘U bedoelt de mixolydische. Maar ik begrijp waar u heen wilt.’ Blz. 85 Alsof we erom hadden gevraagd, zette het barmeisje een paar nieuwe glazen voor ons neer. We dronken. OP de toon die hoort bij een vlot, onderhoudend gesprek, informeerde ik naar wat een slimme blinde dan zoal presteren kan, ‘in het dagelijks leven’. Hij antwoordde zonder zich een moment te bedenken. ‘Skiën.’ ‘O, werkelijk?’ Ja. Ze gingen er altijd voor naar Morgélès en verbleven dan in het hotel waar hij vroeger ook met zijn ouders en zijn zusje Emily had gelogeerd. Soms zaten er hele lange zinnen in de tekst. Daar had ik de neiging om die hele zin over te slaan. Ik vind die hele lange zinnen niet fijn om te lezen, sommige sloeg ik dan ook daadwerkelijk over. Blz. 12 Ik nam hem van terzijde op, zag zijn tevreden gezicht, maar begreep het fijne van zijn kunststukje pas lange tijd later, toen ik had gehoord van het bijzonder soort waarneming, het heel subtiele systeem dat sommige blinden ontwikkelen om obstakels op te merken, om bomen, lantaarnpalen, vuilcontainers, glasbakken, fietsenrekken die hun route versperren op en meter of twee afstand gewaar te worden, ze als een vast lichaam te lokaliseren, als een aanwezigheid in het donker die een signaal uitzendt, zwak, voor de gewone mensenzintuigen is het niet op te vangen, het is ook een heel kwetsbaar iets, deze frequentie van de nacht, in principe alleen betrouwbaar in een zeer stille omgeving, maar het komt weleens voor, in nood, of op een moment van opperste wilskracht, dat het de blinde ook in de herrie lukt het wonderbaarlijke instrument te benutten dat als een akoestisch web over de huid van voorhoofd, neus en wangen uitgespreid ligt en met een lichte druk een sensatie toelaat die men vroeger wel degelijk kijken noemde, niet met de ogen, maar met het hele gezicht. Blz. 86 Dat was allereerst niet zo moeilijk omdat hij, vanaf zijn jeugd met deze sport vertrouwd, over een ervaren trainer uit het dorp kon beschikken die hem eerst een uurtje mocht onderwijzen op het kinderweitje en hem daarna, adequaat schreeuwend, gezelschap hield op de piste, in de stoffige kou die zijn pupil als een haarscherpe luchtspiegeling onder zich weg voelde flitsen, de diepte in, tot waar de bodem op een exact in te schatten moment weer een beetje omhoogkwam. In de tekst zitten soms vergelijkingen met iets wat helemaal niets met het verhaal te maken heeft. Soms snapte ik die vergelijkingen niet, en las er maar vlug overheen, want die zijn toch niet zo belangrijk voor het verdere verhaal. Ik vind dat soort vergelijkingen in een verhaal niet fijn, ik vind dat ze niets aan het verhaal toevoegen. Blz. 96-97 En toen ze hem het jaar daarna op een middag vertelde al ruim twee maanden zwanger te zijn, stroomde dat hele vervlogen jaar even naar hem terug, veranderd opeens als een langschap dat zich, als je er vanuit de verte naar omziet, heel anders voordoet dan toen je er stap voor stap doorheen trok. Het taalgebruik in ‘Kreutzersonate’ vind ik niet fijn. Sommige stukken zijn makkelijk, waar ik het taalgebruik wel fijn vind. Andere stukken bevatten woorden die ik niet ken of bevatten die vergelijkingen of beeldspraken. Daar vind ik het taalgebruik dus niet fijn. Blz. 65 Niet de huwelijkstragedie, daar ben ik zeker van want muzikanten denken abstract. Niet het rampzalige verhaal van waaruit die noten ooit zijn vertrokken over een drukkkend echtelijk leven, over een Beethovensonate en de dood van een vrouw, mooi, muzikaal, wier overspel nog echt niet vaststond maar die toch met een dolk werd afgeslacht. Ook het luisterpubliek denkt trouwensn niet aan de galop van een span paarden, niet aan een voorsnellende koets, maar laat de klanken als een fontein van vreemde emoties neerregenen op de emoties die al in hun hart aanwezig waren. Blz. 98 Zou er één man zijn die níet diep ontroerd raakt als hij zijn vrouw en zijn zoontje voor het eerst in de oeroudse pose van moeder-en-kind gewaarwordt? De tekst bevat ook een aantal opsommingen. Opsommingen in een tekst vind ik ook niet fijn, dan sla ik al snel die hele zin over. Blz. 43 (…), de muziek die zij speelt omhelst, krachtig, vloeiend, teer, hoekig of met niet meer dan een puntje, en op die manier lijfelijk zeer dicht bij de luisteraar brengt, iedere concertbezoeker weet hiervan
Blz. 80 Een paradijs van pis-, mest- en muskuslucht, zo stelde ik me voor, dat brullend, snuivend, balkend, krijsend en kwakend zelfs voor wie zijn ogen dicht houdt nog aanschouwelijk genoeg moet zijn. Blz. 118 Hij wilde eigenlijk geen woord meer met haar wisselen, die laatste periode, dus werd ze kwaad, stond in de gang tegen hem te schreeuwen en eiste dat hij zijn mond opendeed, waarop geërgerd van zijn tafel overeind kwam, even naar haar toe liep, even stilstond om een sigaret op te steken, de deur van zijn werkkamer voor haar neus dichtdeed en zich zonder uitstel weer concentreerde op een daad die hij nog geen seconde als iets werkelijks zag, maar die hem wel interesseerde en rustig maakte. Blz. 127 Hij zei niets, maakte ook geen gebaar naar haar, maar klemde zijn kaken opeen, strekte zijn arm, tikte nogal nadrukkelijk met zijn stok, legde de paar passen af naar de hinderlaag, op de decimeter nauwkeurig, en lette op. De tekst bevat een aantal zinnen die ik erg mooi vind, omdat de inhoud mooi is. Blz. 41 muziek zíen spelen is natuurlijk iets heel anders dan haar alleen met je oren horen
Blz. 48 Wie over muziek spreekt, spreekt nu eenmaal langs omwegen
Blz. 55 Muziek manipuleert
Blz. 65 Don’t play the notes, just humanize them
De verhouding tussen beschrijvingen en dialogen vind ik goed. Er zijn ongeveer evenveel beschrijvingen als dialogen. Ook is vaak het geval dat een dialoog directe en indirecte zinnen bevat. Ik vind dat niet beter of slechter dan een dialoog met alleen directe zinnen. Blz. 49 Zij: ‘Jawel. Maar je hoort het uit balans.’ Hij: ‘Misschien des te meer omdat je stem, als eerste viool, bovenaanligt?’ Ik zag dat ze haar ogen nu kalm op hem gevestigd hield en niet meer naar buiten liet afdwalen. Ze zei dat het oor inderdaad naar de hoogt trekt maar dat het in het kwartet heel vaak de alt is die quasi-bescheiden, in het spel verdwijnend, als onruststoker optreedt. ‘Een mooie taak,’ zei hij toen ze zweeg. Blz. 111 Onder de misleidende invloed van de cadans van de trein kwam het gesprek op huwelijksproblemen, die van Emily en de projectontwikkelaar, en begonnen ze zachtjes te praten over de escapade van zusje. ‘Ach,’ zei Suzanna op een bepaald moment. ‘Je ergert je te gauw aan haar.’ En toen, een geeuw wegslikkend: ‘In elk huwelijk gebeurt toch weleens wat?’ Secundaire literatuur Het boek heeft te maken met het stuk ‘Kreutzersonate’ van Janáček. Janáček heeft dit stuk voor een strijkkwartet geschreven. Het wordt opgevoerd door alle strijkkwartetten in het boek. De Tsjechische Janáček heeft zijn muziekstuk in 1924 weer afgeleid van de novelle van de Russische dichter Tolstoi. Tolstoi heeft zijn novelle Kreutzersonata, uit 1890, weer afgeleid van het muziekstuk ‘Kreutzersonate’ van Beethoven, Opus 47 voor viool en piano uit 1802. Margriet de Moor werd geboren op 21 november 1941 in Noordwijk met de naam Margaretha Antoinette Neefjes. Het katholieke gezin waarin ze opgroeide omvatte tien kinderen. Zij ging aanvankelijk naar de school waar haar ouders werkten, maar in de vierde klas stapte zij over naar de HBS. Na de HBS volgde ze de zangopleiding aan het Koninklijk Conservatorium in Den Haag. Vanaf 1968 trad ze regelmatig op als zangeres van voornamelijk twintigste-eeuws avant-garde repertoire. Aan het eind van de jaren ’70 studeerde ze enige tijd o.a. kunstgeschiedenis. Samen met haar man, Heppe de Moor, exploiteerde Margriet een kunstenaarssalon in ’s Graveland. Na een mislukte poging tot het schrijven van een roman resulteerde dit in 1988 in de verhalenbundel ‘Op de rug gezien’, die genomineerd werd voor de AKO-literatuurprijs 1989 en bekroond werd met het Gouden Ezelsoor voor het best verkochte debuut. Haar volgende boeken vielen ook in de prijzen: voor de verhalenbundel ‘Dubbelportret’(1989) kreeg ze de Lucy B. en C.W. van der Hoogtprijs, voor de roman ‘Eerst grijs dan wit dan blauw’ (1991) de AKO-literatuurprijs 1992. Daarna verschenen ‘De viruoos’ (1993), ‘Ik droom dus’ (1995), ‘Hertog van Egypte’ (1996) en ‘Zee-Binnen’ (1999). En in 2001 verscheen dus het boek ‘Kreutzersonate’. - http://www.nnbh.com/basis.php/Margriet/de/Moor - http://www.collegenet.nl/content/digilessen/literatuurgeschiedenis/na1945/schrijvers/moorde.htm - http://members.lycos.nl/leeskring/id92.htm Kreutzersonate
Verdiepingsopdracht Op welke manier speelt de muziek in rol in het verhaal? Muziek komt in het boek voor doordat de belangrijke personages veel te maken hebben met muziek: Marius van Vlooten is een muziekcriticus, er is een jonge musicoloog, de ik-persoon en Suzanna Flier, een violiste. Een aantal strijkkwartetten geeft een reeks van concerten, de strijkkwartetten zorgen dan voor de muziek.. Suzanna Flier, 1e violiste van het Schulhoff Kwartet, heeft een belangrijke rol in het boek. Zij zorgt ook voor de muziek. Na een paar jaar zijn zij en Marius van Vlooten, de hoofdrolspeler, met elkaar getrouwd en dan zorgt Suzanna nog steeds voor de muziek wanneer zij aan het studeren is. Terwijl het Schulhoff Kwartet het stuk ‘Kreutzersonate’ speelt, wordt Marius, die zit te luisteren, verliefd op de 1e violiste, Suzanna Flier. Hij is een muziekcriticus dus hij heeft een band met muziek. Hij is blind en dus gaat hij op het gehoor af, dus hij hoort de muziek. Andere mensen, die kunnen zien, kijken ook hoe de artiest er bij zit. Doordat hij blind is, heeft de muziek een ander effect op hem, doordat hij alleen op het gehoor afgaat. De muziek heeft grote invloed op deze hoofdpersoon. Muzikale achtergrond van het boek Margriet de Moor is geïnspireerd door het stuk ‘Kreutzersonate’ van Janáček, het boek heeft met het stuk te maken. Janáček heeft ‘Kreutzersonate’ voor een strijkkwartet geschreven. Het wordt opgevoerd door alle strijkkwartetten in het boek, omdat het bij het verplichte repertoire hoort. De Tsjechische Janáček heeft zijn muziekstuk in 1924 weer afgeleid van de novelle van de Russische dichter Tolstoi. Tolstoi heeft zijn novelle Kreutzersonata, uit 1890, weer afgeleid van het muziekstuk ‘Kreutzersonate’ van Beethoven, Opus 47 voor viool en piano uit 1802. Het verhaal van Margriet de Moor heeft niet veel met de sonate te maken, het gaat er vooral om dat Marius van Vlooten tijdens dit stuk verliefd wordt op de 1e violiste van het kwartet, terwijl hij na een fataal verlopen liefde uit zijn jeugd nooit meer verliefd is geweest. (blz. 61)
Muzikale achtergrond van de schrijver
De schrijfster van dit verhaal Margriet de Moor heeft zelf eerst 2 jaar piano gestudeerd aan het conservatorium in Den Haag, maar na die 2 jaar stapte zij over naar klassieke zang. Nadat ze het conservatorium heeft afgemaakt, heeft ze nog opgetreden als zangeres. Nadat ze is gaan schrijven, heeft ze vernomen dat het schrijven verwant is aan muziek. Allebei hebben ze dezelfde elementen: beweging, tempo, balans, thema’s en toonsoort. Allebei stammen ze ook af van de stem, de vertellende stem en de zingende stem.
Je kan als je het boek leest wel een beetje merken dat de schrijfster een muzikale opleiding heeft gehad, maar niet heel erg. Er worden wel termen uit de muziekwereld gebruikt en ze beschrijft bijvoorbeeld: [blz 62] ‘De cellist zit naast de 1e violist, dat geeft een mooier geluid’. Dat zou iemand die nauwelijks iets met muziek heeft te maken niet kunnen verzinnen.
Dus in het boek ‘Kreutzersonate’, hoewel het boek een titel heeft die met muziek heeft te maken, heeft de muziek een minder belangrijke rol. Het boek draait vooral om de liefde tussen Marius, een muziekcriticus, en Suzanna, een violiste.
Muziek maakt deel uit van het leven van de hoofdpersonen, Suzanna en Marius, doordat muziek hun vak is. Het boek draait niet zozeer om de muziek maar vooral om de liefde tussen Suzanna en Marius. Maar de muziek heeft ook een bepaalde bijdrage in hun relatie, op die manier heeft de muziek een rol in het verhaal.
Kreutzersonate
Verdiepingsopdracht Hoe is ‘Kreutzersonate’ ontvangen? Ik heb gekeken naar drie recensies: - Monica Soeting, Een liefde in een partituur geschreven: Margriet de Moors ‘Kreutzersonate’ is een staketsel van verwijzingen, De Volkskrant , 26-10-2001 = recensie1 - Sandra Kooke, Een boek als een muziekstuk: Librisprijs, Trouw, 08-05-2002 = recensie2 - Jeroen Vullings, Handig hineingeheimnist, Vrij Nederland , 20-10-2000 = recensie3 Het boek ‘Kreutzersonate’ is genomineerd geweest voor de Libris Literatuurprijs in 2002. Dat geeft al aan dat het boek goed was ontvangen, want je boek wordt daar niet zomaar voor genomineerd. De toon in recensie1 is vrij positief. Een negatief punt zit erin: ‘Bovendien lukt het De Moor niet altijd om die betekenis vanuit het verhaal te laten ontstaan.’ Recensie2 is positief over het boek. Recensie3 daarentegen is zeer negatief over Kreutzersonate. Er kan geen positieve opmerking vanaf. ‘Haar roman volgt dan ook het grillige, gewoel van haar personages. Levensecht, maar slecht voor zoiets als een spanningsboog. Die krijgt de nekslag doordat ze nog van alles kwijt moet over de volgens haar uiterst complexe relatie tussen oor en oog, beeld en muziek, daad en gevolg en wat al niet meer.’ ‘De lezing van Kreutzersonate is schrijnend, omdat het zó zichtbaar is wat De Moor voor ogen stond. De recensent heeft soms een ironische toon. ‘Leuk en vlijtig. Uitermate knap, al die verwijzingen.’ In recensie2 wordt gesproken over de muziek in het verhaal. ‘In haar kleine roman ‘Kreutzersonate’ zijn muziek en literatuur wel heel nauw met elkaar verweven.’ De recensie1 van Soeting en de recensie2 Kooke hebben hierover hetzelfde oordeel. Recensie1: ‘Daarmee eindigt de discussie over vorm en inhoud in de muziek. Tenminste, in het gesprek tussen de ik en Van Vlooten. In het boek gaat ze door, kunstig verweven met allerlei gebeurtenissen.’ De recensent vindt dus dat de muziek mooi in het boek is opgenomen (het woordje ‘kunstig’) ‘Vervolgens ontdek je verwijzingen naar de samenhang tussen literatuur en muziek.’ ‘De blindheid van Van Vlooten blijkt een symbool voor de discussie over inhoud en vorm in de muziek’ In recensie3 wordt nauwelijks, niet, gesproken over de muziek in het boek. ‘Enerzijds dient dat gepersonifieerd te worden door de (emotionele) fatale uitwerking van de muziek (…)’ Werken van Beethoven, Tolstoi, Janacek…. In de recensie1 van Soeting wordt over de samenhang van de werken van Janacek, Tolstoi en Beethoven nauwelijks informatie gegeven, alleen wordt even gemeld dat het boek Kreutzersonate met die werken te maken heeft
In recensie2 wordt iets uitgebreider informatie gegeven over de werken, over de samenhang met elkaar en met dit boek. Het werk van De Moor wordt niet echt vergeleken met een van de andere werken. In recensie3 wordt de samenhang tussen de werken van De Moor, Janacek, Tolstoi en Beethoven vrij uitgebreid verteld. De recensent vergelijkt het werk van De Moor veel met het werk van Tolstoi. Hij vindt dat De Moor geprobeerd heeft die novelle te overtreffen, maar dat dat helemáál niet is gelukt. In recensie2 worden veel citaten van Margriet de Moor gemeld. De Moors visie over muziek in haar boeken komt in deze recensie ook naar voren. Citaten worden genoemd die gaan over muziek en literatuur, de samenhang tussen die twee, de overeenkomsten. ‘Muziek en literatuur zijn volgens haar heel nauw verwant.’ De recensent zelf zegt ook dat muziek en literatuur met elkaar verwant zijn, ze hebben veel overeenkomsten, maar dat er ook nog wel verschillen tussen die twee zijn. ‘Ritme, tempo, beweging, sfeer: een boek bestaat uit dezelfde componenten als een muziekstuk.’ In recensie2, in de enige van de drie, wordt ook de muzikale geschiedenis van De Moor bericht. In recensie1 wordt er erg gekeken naar de verhouding van vorm en inhoud van het boek. ‘In Kreutzersonate komt de inhoud door de vorm tot leven, en krijgt de vorm dankzij de inhoud.’ In de andere 2 recensies wordt daarover niet gesproken. ‘Kreutzersonate’ is dus door het merendeel goed ontvangen.
Blz. 7 Tien jaar later ontmoette ik de blinde criticus opnieuw, de patriciërszoon Marius van Vlooten die zich als student om een ongelukkige liefde een kogel door het hoofd had gejaagd. Blz. 23 Hij groette het dienstmeisje op de gang. Zonder één gedachte aan de dood staarde hij een ogenblik later naar de revolver, stopte het één kilo zware ding in zijn zak en nam de patronen. Hij reed over Voorschoten naar zijn adres in Leiden terug. Ondanks de toestand van de laatste dagen zag zijn kamer er ordelijk uit. De houten vloer kraakte. Hij deed zijn cap af, zijn motorbril, wreef even over zijn ogen en laadde de revolver. Geen moment dacht hij aan zoiets als een afscheidsbrief, er leefde maar één doel in zijn hart. Met zijn rug naar het boograam ontgrendelde hij het wapen en zette de loop tegen de schedel boven zijn oor. ‘Misschien een beetje te ver naar achteren’, zei Van Vlooten tegen me. ‘Of ik richtte een beetje te schuin.’ Ik keek hem aan. Zijn hoofd wiebelde, als daarnet, dat was alles wat ik als eventuele emotie had kunnen uitleggen. De gebeurtenissen zijn samenhangend. Het gehele boek is dus niet chronologisch, ook de vertelling van Marius van Vlooten niet (blz. 83 eist Suzanna de zorg van hun zesjarig kind en op blz. 97 wordt het kind geboren). De samenhang van de gebeurtenissen zijn makkelijk te verklaren. Als Marius van Vlooten een aantal gebeurtenissen vertelt, kan tussen die gebeurtenissen een grote tijdsprong zitten, en bij andere weer een kleine. Dat is niet storend, vind ik. Blz. 95 Kort daarop kreeg hij het te druk om al te veel werk te maken van dit soort persoonlijke dingen. Een reis naar Los Angeles, een reis naar New York, steden die hij goed kende en waar hij vrienden had die hem bij zijn musicologisch onderzoek hielepen. Als hij vanuit het Sheraton of het Royal Shiba naar huis belde, was ze er altijd. Blz. 96 Toen hij weer terug was, achtervolgde hij haar een tijdlang met half hoffelijke, half ruziezoekerige vragen waarom ze te laat voor het eten was – tractors met demonstrerende boeren op de snelweg – waarom ze zijn halssnoer niet droeg – kwijt – Blz. 96 Ze zei nee. Ze zei nog niet. Ze bleven er dat hele voorjaar een beetje over bakkeleien en telkens opnieuw zei ze nee. Blz. 96 Ja, gaf ze zonder mededogen toe en bleef slank dat verdere jaar. En toen ze hem het jaar daarna op een middag vertelde al ruim twee maanden zwanger te zijn, stroomde dat hele vervlogen jaar even naar hem terug, (…) Blz. 97 Op een nacht met de eerste sneeuwvlagen van het jaar kwam het kind zonder één complicatie snel ter wereld. Hij was erbij. Met een stethoscoop had hij de enerverende tocht van zijn zoon mogen volgen. Hier worden dus een aantal gebeurtenissen in 3 bladzijdes beschreven. De overgang tussen de verschillende gebeurtenissen is goed. (De overgangen zijn hier niet beschreven, maar die kan je terugvinden op blz. 95 tm 97) In dit boek hebben de gebeurtenissen en de gedachten en gevoelens van de personages een gelijke rol. De gebeurtenissen zijn belangrijk, maar het is ook belangrijk hoe Marius van Vlooten, of de ik-persoon daarover denkt. Sommige beslissingen van personages in het boek vind ik begrijpelijk, andere beslissingen niet. De beslissing die Marius van Vlooten nam om zich zelf te doden, omdat zijn grote liefde hem in de steek liet, vind ik niet begrijpelijk. Je hoeft jezelf niet te doden als iemand je heeft verlaten, vind ik. Er zijn nog andere mensen in je leven, of in je leven kunnen komen. (Blz. 23) De beslissing van Suzanna om uiteindelijk Van Vlooten te verlaten vond ik wel begrijpelijk. Ze verkoos de muziek boven een persoon. Ik kan wel begrijpen dat muziek boven een persoon komt. (Blz. 83) Ik vind dat de personages niet voorspelbaar reageren. Het gehele verloop van het leven van Van Vlooten is niet voorspelbaar. Het einde van het boek, het laatste hoofdstuk, was helemaal niet voorspelbaar. De personages worden goed beschreven, vind ik. Niet al te uitgebreid, maar je komt voldoende van de personages te weten. Er komen beschrijvingen van hun uiterlijk voor, maar ook beschrijvingen van hun verleden. Soms geven die beschrijvingen niet echt een bijdrage aan het verhaal, maar dat stoorde me niet erg. Blz. 16 Hij studeerde rechten, ja, de studie van zijn vader en opa die voor de een op een ministerspost was uitgelopen terwijl de ander, de opa, het tot een opperstalmeesterschap had gebracht in het tijdperk van Juliana. Hij, Marius, was een getalenteerd en rijk opgevoed kind geweest. In navolging van zijn ouders die veel buitenlandse vrienden hadden en vaak op reis gingen, sprak hij vloeiend zijn drie vreemde talen en was hij thuis in de theaters en concertzalen van Londen, Parijs, Wenen en Berlijn. Dat hij een groot man zou worden, daaraan twijfelden hij noch zijn ouders. Dat hij zich in verband met die abstracte bestemming en in weerwil van welk in hem schuilend talent dan ook als student in de rechten moest laten inschrijven in Leiden, leek hem een redelijke, noodzakelijke, mysterieuze plicht. Blz. 36 Ze had oplettende, kruisbeskleurige ogen, brede lippen, een stevige bleek hartvormig gezicht en asblond haar. Op haar mond na, die ze dieprood verfde, maakte ze zich nauwelijks op. Ze was van gemiddelde lengte, een meter zeventig ongeveer, had een licht gebogen houding, waardoor ze iets zorgzaams suggereerde en waardoor ze haar borsten, welig genoeg, een beetje maskeerde. Ze had naar verhouding lange benen en voeten met een heel hoge wreef. Blz. 38 Ze speelde als eerste violiste, en goed ook, in het Schulhoff Kwartet. Suzanna Flier behoorde tot die wonderbaarlijke talenten waarvan geen mens weet waar ze anders vandaan hadden moeten komen dan rechtstreeks uit de kosmos. Ze stamde uit een Rijswijkse arbeidersfamilie. Haar vader, buschauffeur bij de Haagse Vervoersmaatschappij, moet op een keer met zijn vijfjarig dochtertje met een collega zijn meegereden tot aan de halte bij de muziekschool op de Prinsegracht, hartje Den Haag, waar ook hijzelf al vaak voor de groengelakte poort was gestopt. Ik vind de personages levensecht. Dat komt door de beslissingen die ze maken, hoe ze reageren en wat ze doen. De dingen die ze doen zijn normaal. Het is bijvoorbeeld normaal om wanneer het vliegtuig vertraging heeft aan een bar te gaan zitten en iets te gaan drinken. Dat doen Marius van Vlooten en de musicoloog. Ik kon me niet echt verplaatsen in de personages, ook al wist je wat sommige personages dachten. Ik vond het niet erg dat ik me niet kon verplaatsen in de personages. In sommige boeken staat de lezer ‘boven’ de personages, en zeg maar niet ‘in’ de personages. Ik weet niet of het de bedoeling van het boek was om ‘boven’ de personages te staan, maar dat was bij mij het geval. Maar dat was goed. Ik hoef me niet perse te kunnen verplaatsen in personages. Ik vind het ook goed als ik, als lezer, dan ‘boven’ de personages sta. Ik vind het verhaal niet echt spannend. Dat komt vooral omdat de inhoud me niet echt heel erg boeit. Als de inhoud me niet boeit, dan zit ik niet echt in het verhaal en dan kan ik het ook niet spannend vinden. Om in het verhaal te zitten, hoef ik me niet perse in te kunnen leven in de personages. Er zitten veel flashbacks in het boek. Dat komt doordat Marius zijn verleden aan de musicoloog vertelt op de luchthaven. Dus die flashbacks passen goed bij het verhaal. Het zou raar zijn als iemand zijn verleden aan iemand verteld en er zouden geen flashbacks zijn. Blz. 120 Van Vlooten boog zich naar me toen. ‘Laat ik u dit vertellen,’ zei hij met een hoge hese gedempte stem. ‘Ik werd die ochtend buitengewoon uitgerust wakker.’ Hij ademde zwaar. Het was een prachtige meiochtend. Als gewoonlijk het eerst uit bed, schoof hij het zware gordijn waarachter de ruimen de hele nacht open hadden gestaan opzij om de tuin op te snuiven, nog vochtig maar al een beetje verwarmd door de zon, met op de achtergrond de zandlucht van het duin dat het zeegeruis niet doorliet omdat er geen zuchtje wind was deze dag. Blz. 28 Hij onderbrak me met een hoestje. ‘Zoals ik al zei, het voorjaar was regenachtig.’ Koud, buiig. Vanuit zijn schommelstoel hoorde hij de druppels op het jonge blad van de kastanjes ploffen en, zachter en ritmischer, op dat van de rij berken die voorbij de oprijlaan en de garages bij de grashelling uitkwamen waar de dikke blonde shetland van zijn moeder stonden te grazen. Blz. 117 ‘Probeert u het maar niet te begrijpen,’ zei Van Vlooten. Hij vertelde me dat wanneer hij thuis was, de dagen daarop, hij zich kalm en precies zat voor te bereiden op wat hij als een opgave zag, moeilijk maar niet onmogelijk, een subtiele taak die een man in zijn leven moest kunnen vervullen. Omdat Suzanna ook steeds over de vloer was, stoorde ze hem nogal eens. Hij wilde eigenlijk geen woord meer met haar wisselen, die laatste periode, dus werd ze kwaad, (…) Aan het einde van het boek is de hoofdvraag beantwoord. In het laatste hoofdstuk kan de lezer lezen dat de twee, Flier en Van Vlooten, uiteindelijk toch bij elkaar waren gekomen. Maar hoe en wanneer, daar kom je niet achter. Dus aan het einde blijf je nog wel met wat vragen zitten. De scenes die zich op de luchthaven afspelen zie je door de ogen van de ik-persoon, de musicoloog. Maar het verleden zie je door de ogen van Marius van Vlooten. In het begin vond ik dat wel verwarrend, want ik wist dan niet wie de hoofdpersoon was. Uiteindelijk heb ik besloten dat Marius van Vlooten de hoofdpersoon is. Ik-perspectief
Blz. 130 Van Vlooten ging rechtop zitten. ‘Ze rende naar de trappen,’ hernam hij. ‘En ik ben er vrijwel zeker van dat ze ze stuk voor stuk, alle zeven, is afgedenderd, wat ik van haar kant uit volledig begrijp.’ Ik ga te kennen dat ik het ook wel begreep. Tree voor tree omlaag, dacht ik, in haar eigen snelheid en op haar eigen voeten, natuurlijk, (…) Hij/zij-perspectief
Blz. 122 Zijn ogen traanden. Dit is dus het begin van een rampzalige dag, bedacht hij, maar nu is er nog niets gebeurd en alles gedraagt zich volgens de goede oude regel dat het kalmte is (…) Blz. 90 Zijn schijnheilige toon, door haar voor zoete koek geslikt, verwarde hem een beetje en gaf hem tegelijk de geruststelling dat de nijdigheid waarvan hij niets snapte maar die hij toch als een blok in zich droeg, iets persoonlijks was, waar zij buiten stond, en dat hij gewoon weer kon afschaffen zodra hem dat zinde. Margriet de Moor heeft gebruik gemaakt van korte en langere zinnen door elkaar heen. Ik vind het fijn als er een afwisseling is van korte en lange zinnen. Blz. 55 Ik likte mijn vinders af. Van Vlooten was bezig een zakdoek te voorschijn te trekken. Terwijl ik een papieren servetje uitvouwde, begon ik over de enorme uitwerking van de muziek op ons gemoedsleven en dat de oude Grieken dat al wisten. ‘De Frygische toonsoort werd als staatsgevaarlijk beschouwd,’ zei ik. Hij verbeterde me korzelig. ‘U bedoelt de mixolydische. Maar ik begrijp waar u heen wilt.’ Blz. 85 Alsof we erom hadden gevraagd, zette het barmeisje een paar nieuwe glazen voor ons neer. We dronken. OP de toon die hoort bij een vlot, onderhoudend gesprek, informeerde ik naar wat een slimme blinde dan zoal presteren kan, ‘in het dagelijks leven’. Hij antwoordde zonder zich een moment te bedenken. ‘Skiën.’ ‘O, werkelijk?’ Ja. Ze gingen er altijd voor naar Morgélès en verbleven dan in het hotel waar hij vroeger ook met zijn ouders en zijn zusje Emily had gelogeerd. Soms zaten er hele lange zinnen in de tekst. Daar had ik de neiging om die hele zin over te slaan. Ik vind die hele lange zinnen niet fijn om te lezen, sommige sloeg ik dan ook daadwerkelijk over. Blz. 12 Ik nam hem van terzijde op, zag zijn tevreden gezicht, maar begreep het fijne van zijn kunststukje pas lange tijd later, toen ik had gehoord van het bijzonder soort waarneming, het heel subtiele systeem dat sommige blinden ontwikkelen om obstakels op te merken, om bomen, lantaarnpalen, vuilcontainers, glasbakken, fietsenrekken die hun route versperren op en meter of twee afstand gewaar te worden, ze als een vast lichaam te lokaliseren, als een aanwezigheid in het donker die een signaal uitzendt, zwak, voor de gewone mensenzintuigen is het niet op te vangen, het is ook een heel kwetsbaar iets, deze frequentie van de nacht, in principe alleen betrouwbaar in een zeer stille omgeving, maar het komt weleens voor, in nood, of op een moment van opperste wilskracht, dat het de blinde ook in de herrie lukt het wonderbaarlijke instrument te benutten dat als een akoestisch web over de huid van voorhoofd, neus en wangen uitgespreid ligt en met een lichte druk een sensatie toelaat die men vroeger wel degelijk kijken noemde, niet met de ogen, maar met het hele gezicht. Blz. 86 Dat was allereerst niet zo moeilijk omdat hij, vanaf zijn jeugd met deze sport vertrouwd, over een ervaren trainer uit het dorp kon beschikken die hem eerst een uurtje mocht onderwijzen op het kinderweitje en hem daarna, adequaat schreeuwend, gezelschap hield op de piste, in de stoffige kou die zijn pupil als een haarscherpe luchtspiegeling onder zich weg voelde flitsen, de diepte in, tot waar de bodem op een exact in te schatten moment weer een beetje omhoogkwam. In de tekst zitten soms vergelijkingen met iets wat helemaal niets met het verhaal te maken heeft. Soms snapte ik die vergelijkingen niet, en las er maar vlug overheen, want die zijn toch niet zo belangrijk voor het verdere verhaal. Ik vind dat soort vergelijkingen in een verhaal niet fijn, ik vind dat ze niets aan het verhaal toevoegen. Blz. 96-97 En toen ze hem het jaar daarna op een middag vertelde al ruim twee maanden zwanger te zijn, stroomde dat hele vervlogen jaar even naar hem terug, veranderd opeens als een langschap dat zich, als je er vanuit de verte naar omziet, heel anders voordoet dan toen je er stap voor stap doorheen trok. Het taalgebruik in ‘Kreutzersonate’ vind ik niet fijn. Sommige stukken zijn makkelijk, waar ik het taalgebruik wel fijn vind. Andere stukken bevatten woorden die ik niet ken of bevatten die vergelijkingen of beeldspraken. Daar vind ik het taalgebruik dus niet fijn. Blz. 65 Niet de huwelijkstragedie, daar ben ik zeker van want muzikanten denken abstract. Niet het rampzalige verhaal van waaruit die noten ooit zijn vertrokken over een drukkkend echtelijk leven, over een Beethovensonate en de dood van een vrouw, mooi, muzikaal, wier overspel nog echt niet vaststond maar die toch met een dolk werd afgeslacht. Ook het luisterpubliek denkt trouwensn niet aan de galop van een span paarden, niet aan een voorsnellende koets, maar laat de klanken als een fontein van vreemde emoties neerregenen op de emoties die al in hun hart aanwezig waren. Blz. 98 Zou er één man zijn die níet diep ontroerd raakt als hij zijn vrouw en zijn zoontje voor het eerst in de oeroudse pose van moeder-en-kind gewaarwordt? De tekst bevat ook een aantal opsommingen. Opsommingen in een tekst vind ik ook niet fijn, dan sla ik al snel die hele zin over. Blz. 43 (…), de muziek die zij speelt omhelst, krachtig, vloeiend, teer, hoekig of met niet meer dan een puntje, en op die manier lijfelijk zeer dicht bij de luisteraar brengt, iedere concertbezoeker weet hiervan
Blz. 80 Een paradijs van pis-, mest- en muskuslucht, zo stelde ik me voor, dat brullend, snuivend, balkend, krijsend en kwakend zelfs voor wie zijn ogen dicht houdt nog aanschouwelijk genoeg moet zijn. Blz. 118 Hij wilde eigenlijk geen woord meer met haar wisselen, die laatste periode, dus werd ze kwaad, stond in de gang tegen hem te schreeuwen en eiste dat hij zijn mond opendeed, waarop geërgerd van zijn tafel overeind kwam, even naar haar toe liep, even stilstond om een sigaret op te steken, de deur van zijn werkkamer voor haar neus dichtdeed en zich zonder uitstel weer concentreerde op een daad die hij nog geen seconde als iets werkelijks zag, maar die hem wel interesseerde en rustig maakte. Blz. 127 Hij zei niets, maakte ook geen gebaar naar haar, maar klemde zijn kaken opeen, strekte zijn arm, tikte nogal nadrukkelijk met zijn stok, legde de paar passen af naar de hinderlaag, op de decimeter nauwkeurig, en lette op. De tekst bevat een aantal zinnen die ik erg mooi vind, omdat de inhoud mooi is. Blz. 41 muziek zíen spelen is natuurlijk iets heel anders dan haar alleen met je oren horen
Blz. 48 Wie over muziek spreekt, spreekt nu eenmaal langs omwegen
Blz. 65 Don’t play the notes, just humanize them
De verhouding tussen beschrijvingen en dialogen vind ik goed. Er zijn ongeveer evenveel beschrijvingen als dialogen. Ook is vaak het geval dat een dialoog directe en indirecte zinnen bevat. Ik vind dat niet beter of slechter dan een dialoog met alleen directe zinnen. Blz. 49 Zij: ‘Jawel. Maar je hoort het uit balans.’ Hij: ‘Misschien des te meer omdat je stem, als eerste viool, bovenaanligt?’ Ik zag dat ze haar ogen nu kalm op hem gevestigd hield en niet meer naar buiten liet afdwalen. Ze zei dat het oor inderdaad naar de hoogt trekt maar dat het in het kwartet heel vaak de alt is die quasi-bescheiden, in het spel verdwijnend, als onruststoker optreedt. ‘Een mooie taak,’ zei hij toen ze zweeg. Blz. 111 Onder de misleidende invloed van de cadans van de trein kwam het gesprek op huwelijksproblemen, die van Emily en de projectontwikkelaar, en begonnen ze zachtjes te praten over de escapade van zusje. ‘Ach,’ zei Suzanna op een bepaald moment. ‘Je ergert je te gauw aan haar.’ En toen, een geeuw wegslikkend: ‘In elk huwelijk gebeurt toch weleens wat?’ Secundaire literatuur Het boek heeft te maken met het stuk ‘Kreutzersonate’ van Janáček. Janáček heeft dit stuk voor een strijkkwartet geschreven. Het wordt opgevoerd door alle strijkkwartetten in het boek. De Tsjechische Janáček heeft zijn muziekstuk in 1924 weer afgeleid van de novelle van de Russische dichter Tolstoi. Tolstoi heeft zijn novelle Kreutzersonata, uit 1890, weer afgeleid van het muziekstuk ‘Kreutzersonate’ van Beethoven, Opus 47 voor viool en piano uit 1802. Margriet de Moor werd geboren op 21 november 1941 in Noordwijk met de naam Margaretha Antoinette Neefjes. Het katholieke gezin waarin ze opgroeide omvatte tien kinderen. Zij ging aanvankelijk naar de school waar haar ouders werkten, maar in de vierde klas stapte zij over naar de HBS. Na de HBS volgde ze de zangopleiding aan het Koninklijk Conservatorium in Den Haag. Vanaf 1968 trad ze regelmatig op als zangeres van voornamelijk twintigste-eeuws avant-garde repertoire. Aan het eind van de jaren ’70 studeerde ze enige tijd o.a. kunstgeschiedenis. Samen met haar man, Heppe de Moor, exploiteerde Margriet een kunstenaarssalon in ’s Graveland. Na een mislukte poging tot het schrijven van een roman resulteerde dit in 1988 in de verhalenbundel ‘Op de rug gezien’, die genomineerd werd voor de AKO-literatuurprijs 1989 en bekroond werd met het Gouden Ezelsoor voor het best verkochte debuut. Haar volgende boeken vielen ook in de prijzen: voor de verhalenbundel ‘Dubbelportret’(1989) kreeg ze de Lucy B. en C.W. van der Hoogtprijs, voor de roman ‘Eerst grijs dan wit dan blauw’ (1991) de AKO-literatuurprijs 1992. Daarna verschenen ‘De viruoos’ (1993), ‘Ik droom dus’ (1995), ‘Hertog van Egypte’ (1996) en ‘Zee-Binnen’ (1999). En in 2001 verscheen dus het boek ‘Kreutzersonate’. - http://www.nnbh.com/basis.php/Margriet/de/Moor - http://www.collegenet.nl/content/digilessen/literatuurgeschiedenis/na1945/schrijvers/moorde.htm - http://members.lycos.nl/leeskring/id92.htm Kreutzersonate
Verdiepingsopdracht Op welke manier speelt de muziek in rol in het verhaal? Muziek komt in het boek voor doordat de belangrijke personages veel te maken hebben met muziek: Marius van Vlooten is een muziekcriticus, er is een jonge musicoloog, de ik-persoon en Suzanna Flier, een violiste. Een aantal strijkkwartetten geeft een reeks van concerten, de strijkkwartetten zorgen dan voor de muziek.. Suzanna Flier, 1e violiste van het Schulhoff Kwartet, heeft een belangrijke rol in het boek. Zij zorgt ook voor de muziek. Na een paar jaar zijn zij en Marius van Vlooten, de hoofdrolspeler, met elkaar getrouwd en dan zorgt Suzanna nog steeds voor de muziek wanneer zij aan het studeren is. Terwijl het Schulhoff Kwartet het stuk ‘Kreutzersonate’ speelt, wordt Marius, die zit te luisteren, verliefd op de 1e violiste, Suzanna Flier. Hij is een muziekcriticus dus hij heeft een band met muziek. Hij is blind en dus gaat hij op het gehoor af, dus hij hoort de muziek. Andere mensen, die kunnen zien, kijken ook hoe de artiest er bij zit. Doordat hij blind is, heeft de muziek een ander effect op hem, doordat hij alleen op het gehoor afgaat. De muziek heeft grote invloed op deze hoofdpersoon. Muzikale achtergrond van het boek Margriet de Moor is geïnspireerd door het stuk ‘Kreutzersonate’ van Janáček, het boek heeft met het stuk te maken. Janáček heeft ‘Kreutzersonate’ voor een strijkkwartet geschreven. Het wordt opgevoerd door alle strijkkwartetten in het boek, omdat het bij het verplichte repertoire hoort. De Tsjechische Janáček heeft zijn muziekstuk in 1924 weer afgeleid van de novelle van de Russische dichter Tolstoi. Tolstoi heeft zijn novelle Kreutzersonata, uit 1890, weer afgeleid van het muziekstuk ‘Kreutzersonate’ van Beethoven, Opus 47 voor viool en piano uit 1802. Het verhaal van Margriet de Moor heeft niet veel met de sonate te maken, het gaat er vooral om dat Marius van Vlooten tijdens dit stuk verliefd wordt op de 1e violiste van het kwartet, terwijl hij na een fataal verlopen liefde uit zijn jeugd nooit meer verliefd is geweest. (blz. 61)
Verdiepingsopdracht Hoe is ‘Kreutzersonate’ ontvangen? Ik heb gekeken naar drie recensies: - Monica Soeting, Een liefde in een partituur geschreven: Margriet de Moors ‘Kreutzersonate’ is een staketsel van verwijzingen, De Volkskrant , 26-10-2001 = recensie1 - Sandra Kooke, Een boek als een muziekstuk: Librisprijs, Trouw, 08-05-2002 = recensie2 - Jeroen Vullings, Handig hineingeheimnist, Vrij Nederland , 20-10-2000 = recensie3 Het boek ‘Kreutzersonate’ is genomineerd geweest voor de Libris Literatuurprijs in 2002. Dat geeft al aan dat het boek goed was ontvangen, want je boek wordt daar niet zomaar voor genomineerd. De toon in recensie1 is vrij positief. Een negatief punt zit erin: ‘Bovendien lukt het De Moor niet altijd om die betekenis vanuit het verhaal te laten ontstaan.’ Recensie2 is positief over het boek. Recensie3 daarentegen is zeer negatief over Kreutzersonate. Er kan geen positieve opmerking vanaf. ‘Haar roman volgt dan ook het grillige, gewoel van haar personages. Levensecht, maar slecht voor zoiets als een spanningsboog. Die krijgt de nekslag doordat ze nog van alles kwijt moet over de volgens haar uiterst complexe relatie tussen oor en oog, beeld en muziek, daad en gevolg en wat al niet meer.’ ‘De lezing van Kreutzersonate is schrijnend, omdat het zó zichtbaar is wat De Moor voor ogen stond. De recensent heeft soms een ironische toon. ‘Leuk en vlijtig. Uitermate knap, al die verwijzingen.’ In recensie2 wordt gesproken over de muziek in het verhaal. ‘In haar kleine roman ‘Kreutzersonate’ zijn muziek en literatuur wel heel nauw met elkaar verweven.’ De recensie1 van Soeting en de recensie2 Kooke hebben hierover hetzelfde oordeel. Recensie1: ‘Daarmee eindigt de discussie over vorm en inhoud in de muziek. Tenminste, in het gesprek tussen de ik en Van Vlooten. In het boek gaat ze door, kunstig verweven met allerlei gebeurtenissen.’ De recensent vindt dus dat de muziek mooi in het boek is opgenomen (het woordje ‘kunstig’) ‘Vervolgens ontdek je verwijzingen naar de samenhang tussen literatuur en muziek.’ ‘De blindheid van Van Vlooten blijkt een symbool voor de discussie over inhoud en vorm in de muziek’ In recensie3 wordt nauwelijks, niet, gesproken over de muziek in het boek. ‘Enerzijds dient dat gepersonifieerd te worden door de (emotionele) fatale uitwerking van de muziek (…)’ Werken van Beethoven, Tolstoi, Janacek…. In de recensie1 van Soeting wordt over de samenhang van de werken van Janacek, Tolstoi en Beethoven nauwelijks informatie gegeven, alleen wordt even gemeld dat het boek Kreutzersonate met die werken te maken heeft
In recensie2 wordt iets uitgebreider informatie gegeven over de werken, over de samenhang met elkaar en met dit boek. Het werk van De Moor wordt niet echt vergeleken met een van de andere werken. In recensie3 wordt de samenhang tussen de werken van De Moor, Janacek, Tolstoi en Beethoven vrij uitgebreid verteld. De recensent vergelijkt het werk van De Moor veel met het werk van Tolstoi. Hij vindt dat De Moor geprobeerd heeft die novelle te overtreffen, maar dat dat helemáál niet is gelukt. In recensie2 worden veel citaten van Margriet de Moor gemeld. De Moors visie over muziek in haar boeken komt in deze recensie ook naar voren. Citaten worden genoemd die gaan over muziek en literatuur, de samenhang tussen die twee, de overeenkomsten. ‘Muziek en literatuur zijn volgens haar heel nauw verwant.’ De recensent zelf zegt ook dat muziek en literatuur met elkaar verwant zijn, ze hebben veel overeenkomsten, maar dat er ook nog wel verschillen tussen die twee zijn. ‘Ritme, tempo, beweging, sfeer: een boek bestaat uit dezelfde componenten als een muziekstuk.’ In recensie2, in de enige van de drie, wordt ook de muzikale geschiedenis van De Moor bericht. In recensie1 wordt er erg gekeken naar de verhouding van vorm en inhoud van het boek. ‘In Kreutzersonate komt de inhoud door de vorm tot leven, en krijgt de vorm dankzij de inhoud.’ In de andere 2 recensies wordt daarover niet gesproken. ‘Kreutzersonate’ is dus door het merendeel goed ontvangen.
REACTIES
:name
:name
:comment
1 seconde geleden