Verwachting en eerste reactie

In de bibliotheek van het Ashram College ging ik samen met mijn maatjes Koen, Steven en Pelle op zoek naar een boek voor ons boekverslag. Van dit boek moesten we een videopresentatie maken. Wij zochten een niet te moeilijk boek met een pakkende inhoud, we kwamen bij ‘Kort Amerikaans’ van Jam Wolkers uit. De kaft en de titel deden het hem, “dit moet wel een leuk boek zijn” dachten we bij onszelf.
Nadat we er alle vier een boek hadden bemachtigd, uit welke bibliotheek dan ook, gingen we hard aan het lezen. Maar desondanks besloot Koen van Kampen toch onze klas te verlaten voor vier havo. Een beetje treurig gingen we verder met lezen. Nu moesten we de video met drie man maken, wat best wel een grote opgave is. Toch waren we niet kapot te krijgen en bleven hard werken. Als tweede tegenslag besloot Pelle op trainingskamp te gaan in Portugal voor atletiek, “wat nu?” Dachten Steven en ik, “nu moeten we die presentatie praktisch met z’n tweeën maken. Gelukkig kregen we uitstel, wat we hard nodig hadden. Het heeft ons bloed zweet en tranen gekost, maar we hebben de video af gekregen!


Samenvatting

Het verhaal speelt zich af tijdens de Tweede Wereldoorlog. Eric Van Poelgeest woont op een klein kamertje ergens in Leiden, waar hij ondergedoken leeft voor de arbeidsdienst. Hij houdt erg van schilderen, daarom werkt hij bij meneer D'Ailleurs, waar hij lampenkappen beschildert. Er werkt ook een ondergedoken joods meisje, Elly.
Op een dag wordt zijn vriend Peter opgepakt bij een razzia, waarbij Eric zelf nog net kan ontsnappen. Eric hoopt dat zijn vriend toch uit de handen van de Duitsers is kunnen glippen en gaat kijken op de teken- en schilderacademie of hij hem daar toevallig niet kan vinden. Er is geen enkel spoor van Peter, maar Eric vindt de academie heel interessant en besluit er zich in te schrijven.

Eric heeft ook een vriendin, Ans, maar ze is rooms-katholiek en de priester waar ze gaat biechten probeert Ans over te halen de relatie met Eric te verbreken. Uit woede verkracht Eric haar en wil niets meer van dat "moederskindje" weten. Uit pure eenzaamheid en wanhopigheid (omdat hij een groot litteken op zijn slaap heeft en hij denkt dat alle meisjes alleen maar op die grote vlek letten) vrijt hij dan maar met een tors van de godin Venus, dat zich op de schilderacademie bevindt. Enkele dagen later maakt hij kennis met een andere leerling van de academie, De Spin. Hij is, net zoals de eigenaar van de academie, Van Grouw, een NSB-er.
De Spin is een zeer eigenaardige man met heel eigenaardige gedachten; zo denkt hij bijvoorbeeld dat niet de aantrekkingskracht van de aarde, maar de kleuren ervoor zorgen dat de dingen op hun plaats blijven. Hij heeft ook een hond gehad waarvan hij erg veel hield, maar die heeft hij doodgeknepen omdat die niet wou praten…
Enkele dagen later krijgt Eric te horen van zijn moeder, die met zijn vader en zijn zus in Oegstgeest leeft en hem dagelijks een pannetje eten komt brengen, dat zijn oudere broer, Frans, difterie heeft gekregen en op sterven ligt. Eric besluit hem te gaan bezoeken in het ziekenhuis en Frans sterft waar Eric bij is. Maar net voor Frans stierf, heeft hij nog zijn gebalde vuist naar Eric opgestoken, waarmee hij bedoelde dat Eric sterk moet zijn, nooit de moed op moet geven. Dit teken ontroert hem erg en hij zal dat moment dan ook nooit meer vergeten. Thuis is iedereen natuurlijk diep bedroefd dus besluit hij er weg te gaan en Elly op te zoeken. Hij vrijt een hele nacht met haar en de volgende morgen ziet hij D'Ailleurs op het toilet zitten, met zijn broek naar beneden en een prentenboek open op de bladzijde met het schilderij "de geboorte van Venus". Door dit voorval zal Eric ontslagen worden.
Eric besluit De Spin nog eens te bezoeken, maar als hij er aankomt ziet hij zijn lichaam opgehangen aan een touw, hij heeft dus zelfmoord gepleegd. Erg de kluts kwijt gaat Eric terug naar de academie. Daar treft hij Van Grouw aan, bezig enkele spullen in te pakken. Hij vertelt dat hij zal vluchten omdat de Amerikanen te dicht bij komen. Hij vraagt Eric om in de academie te komen wonen en er zorg voor te dragen. Eric aanvaardt het voorstel en stelt zelf voor aan Elly om bij hem te komen wonen. Aanvankelijk wil ze niet, maar enkele weken later, als D'Ailleurs opgepakt is, vlucht ze naar de academie om er bij Eric te komen onderduiken. 's Avonds in bed vertelt Eric haar hoe hij aan het paarsachtige litteken komt (toen hij klein was heeft hij heet lood van een theepot over zijn slaap heen gekregen) en dat het stomme litteken al zijn hele leven heeft verpest.
De daaropvolgende morgen, als Elly nog slaapt, vrijt Eric weer met de gipsen tors. Maar Elly betrapt hem, wordt verschrikkelijk kwaad en gooit van woede de tors stuk. Eric verliest alle redelijkheid en wurgt haar.
Een tijd later hoort hij buiten opeens radio's schetteren en een fanfare tussen de huizen door trekken: de oorlog is voorbij, de Amerikanen hebben de stad bevrijd.
Eric wil naar buiten gaan, maar ziet dan opeens beneden voor zijn deur drie soldaten staan. Hij denkt dat hij verraden is en dat hij alsnog opgepakt of vermoord zal worden. Hij pakt snel een antiek geweer dat in zijn buurt lag en mikt op de soldaten die naar boven komen, maar op het moment dat hij wil schieten, schiet een van de soldaten en Eric valt dood neer.

Analyse

Eric van Poelgeest is de hoofdpersoon van het boek, bijna 19 jaar. Hij schildert 's ochtends lampenkappen bij d'Ailleurs, en is 's middags bezig op de schilderacademie. Hij is opgeroepen voor arbeidsdienst maar is ondergedoken in een klein zolderkamertje. Zijn moeder brengt hem iedere avond een pannetje met eten. Hij heeft op zijn linkerslaap een groot litteken waar hij zich zo voor schaamt dat hij niemand recht aan durft te kijken. In zijn jeugd heeft hij daarom allerlei schedels en ingedroogde dieren verzameld. Hij is erg geïsoleerd en wijt dat aan zijn litteken. Hij heeft een soort relatie met Ans.

Paul d'Ailleurs is de man bij wie Eric de lampenkappen schildert. Het is een 60 jarige jonkheer en een mopperpot. Hij heeft rechten gestudeerd maar kon geen praktijk opzetten en is daarom lampenkappen gaan schilderen. Elly is bij d'Ailleurs ondergedoken en d'Ailleurs ziet wel wat in haar.
Elly is een joods meisje, ondergedoken bij d'Ailleurs. Niet echt knap, maar ook niet lelijk. Zij helpt ook mee bij het schilderen van de lampenkappen.
Ans is een streng rooms-katholiek meisje dat werkt bij de boekhandel. Ze is vrij naïef, en schuw en niet erg wereldwijs.
De Spin is de enige andere "leerling" op de schilderacademie. Hij is 45 jaar en leeft vanaf zijn achtste met zichzelf. Hij woont bij zijn doofstomme moeder. Hij heeft nooit vrienden gehad buiten een hond, maar omdat deze niet wilde praten heeft hij hem gedood. Hij is (net zoals de leider van de academie Van Grouw) lid van de NSB.
Het verhaal bezit een leidmotief, namelijk het litteken van Eric op zijn slaap. Daar ergert hij zicht telkens weer aan en hij wenst dat het ’s ochtends als hij wakker wordt weg is. Ook denkt hij dat iedereen alleen maar op dat litteken let. Steeds komt deze ‘lichaamsafwijking’ weer naar voren.
De titel ‘ Kort Amerikaans’ verwijst naar een haarmodel. Dit is zeer kort geknipt haar. Door de korte haar is het litteken van Eric duidelijk zichtbaar. Eric is gefrustreerd door dit litteken, hij denkt dat iedereen er naar kijkt en raakt daardoor in een isolement. Eric is erg met de dood en verrotting bezig. Als Elly hem betrapt met de tors en hem wijst op zijn litteken slaan bij Eric de stoppen door en vermoordt hij haar.

Het verhaal is grotendeels chronologisch opgebouwd, maar er zijn wel enkele flashbacks en vooruitwijzingen. Eric haalt in het begin postzegels met ‘een waterpaard’ erop, dat is symbool voor de dood. De mensen in het boek praten wel eens over de dood en Eric blikt terug op zijn jeugd en vertelt aan Elly hoe hij aan het Litteken gekomen is.

Je ziet de gebeurtenissen door de ogen van de hoofdpersoon, Eric van Poelgeest. Het is een personale vertelsituatie. De nadruk ligt op de gedachten en belevenissen van deze hoofdpersoon. Dit heeft het effect dat je goed met Eric mee kan leven. Je voelt erg met hem mee.

Het thema is bang voor de eenzaamheid of de dood te ontlopen. Ook het litteken is een soort thema, omdat Eric hier nooit helemaal meer bovenop gekomen is en het steeds weer terugkeert in het boek.
‘Kort Amerikaans’ is dan ook een psychologische roman te noemen.


Het verhaal speelt zich voor het grootste deel af in Leiden.
De ruimte speelt niet altijd een grote rol in het boek. Wel worde het atelier heel uitgebreid beschreven en het huis van D’ailleurs.
Ook het uiterlijk van het ziekenhuis, waarin de broer van Eric overlijdt wordt duidelijk toegelicht.

De Schrijver Jan Wolkers heeft geen lastige stijl van schrijven, niet te veel dialogen en als er wel dialogen zijn, zijn deze nooit lang of ingewikkeld. Hij gebruikt vrijwel geen moeilijke woorden, alleen af en toe wat ouderwetse uitdrukkingen maar het verhaal speelt zich ook in het verleden af, dus dat is te verwaarlozen.

Eindoordeel en evaluatie

Het boek Kort Amerikaans vond ik erg interessant om te lezen, het was als het ware een frisse bries door mijn bibliografie. Het was als het ware een nieuw soort boek wat ik las, dit was het eerste boek wat ik gelezen heb wat een beetje een depressieve indruk achter laat. Ik vond Eric eerlijk maar een raar mannetje, met een rare gedachtegang over zijn litteken. Hij was werkelijk helemaal gepikeerd over dat litteken, dat het zijn leven verwoest heeft etc.
Eric kwam op mij over als een beetje gek, het leek soms alsof hij alleen maar aan seks kon denken ongeacht met wie, waar en hoe of wat. Aan de andere kant is het misschien wel te verklaren hoe hij zo komt, hij zit maanden lang alleen op een kamertje in Leiden en dan is het ook nog eens oorlog en wordt je beste vriend opgepakt.

Het boek was goed te lezen en de schrijver gebruikte prettige taal, hij beschreef de omgeving in Leiden en het interieur van het atelier ook goed. Ik kon me er een goede voorstelling bij maken.
Later heb ik gehoord dat Jan Wolkers vaak over dingen schrijft die hij zelf mee gemaakt heeft, een beetje autobiografisch. Toen schrok ik wel een beetje, dat rare mannetje is dus nu een gewaardeerd schrijver en sterker nog het verhaal is dus waar. Dat vind ik moeilijk voor te stellen zo achter af, misschien omdat ik het niet verwachtte. Toch is het een apart verhaal. Ik zou het niet als aanrader bestempelen voor de volgende lichting vijf vwo, maar ik zou het ook zeker niet afkeuren. Het boek is misschien niet geschikt voor een boekverslag, maar is wel de moeite waard om te lezen. Eindelijk eens een ander verhaal wat zich ten tijde van de oorlog afspeelt, er was dus ook nog iets anders als vechten en dood. Dat vind ik wel eens interessant om te lezen, ook al worden de hoofdpersonen een beetje ‘apart’.

Na het lezen van dit boek ben ik anders tegen de mensen uit de oorlogsperiode gaan kijken, ik besefte dat ze niet vierentwintig uur per dag met de oorlog bezig waren maar ook nog een eigen sociaal leven hadden. Ik hoop ook wel dat niet iedereen zo dacht als Eric.

Het maken van dit boekverslag zie ik natuurlijk als een zware last, maar het moet toch gebeuren als je je diploma een keer op wilt halen. Het maken van de video vond ik een keer wat anders, maar wel zwaar en moeilijk. Ook kun je de tijd die je in de les krijgt niet goed gebruiken voor het maken van de video, het was dan ook een goed plan om die lessen over te slaan. Een positief punt dus.