Auteur: Jan Wolkers
Titel: Kort Amerikaans
Ondertitel: Voor Karina & Rosita
De plaats van uitgave is Den Bosch, het jaar van de eerste druk is 1962 en de druk die ik gelezen heb komt
uit 2000. Het motto van het boek is ‘There is no trap so deadly as the trap you set for yourself’- Ramond Chandler. Dit vind je ook wel terug in het boek, je leest hoe onmogelijk het is de eenzaamheid te verbannen en de dood te ontlopen en hoe je daar later zelf in vastloopt, bij Eric grotendeels veroorzaakt door zijn litteken. Ook slaat het denk ik op het feit dat hij in de academie gaat wonen, wat eigenlijk van allemaal NSB-ers is, hij zet zo voor zichzelf een val, want later denken de bevrijders dat hij ook een NSB’er is en schieten op hem. Gegevens over de auteur. Levensloop

Jan Wolkers werd op 26 oktober 1925 in Oegstgeest geboren, een dorpje in de buurt van Leiden. Hij is het derde kind in een gezin van elf kinderen. Zijn vader was streng gereformeerd. Als baby kreeg Jan stevige bronchitis en zijn hele leven lang blijft hij astmatisch. Om hem te genezen zetten zijn ouders toen hij klein was een keteltje met kokend water bij zijn wiegje. Door de stoom zou het slijm los moeten komen, maar het tuitje van de ketel kwam op zijn gezicht en hij hield hier een lelijk litteken aan over. Hij vond het dan ook heel erg dat zijn vader uit zuinigheid de haren van de kinderen zo kort mogelijk knipte (volgens Amerikaans model), want iedere keer kwam het litteken weer tevoorschijn. De middelbare school verliet Jan vroegtijdig, omdat zijn resultaten heel slecht waren. Hij ging zijn vader in de kruidenierszaak helpen en had wat losse baantjes. In 1942 verhuisde Jan naar leiden en gaat daar lampenkappen beschilderen. In zijn vrije tijd volgde hij lessen op de Leidse schilderacademie. In 1944 stierf onverwacht zijn oudste broer. Na de oorlog volgde hij nog meer opleidingen als beeldend kunstenaar. In 1957 kreeg hij van de Franse regering een beurs om bij de beroemde beeldhouwer Zadkine te studeren. In Parijs begon hij ook met schrijven. Zijn werk
In 1961 debuteerde hij met de verhalenbundel Serpetina’s petticoat, die grotendeels autobiografisch is. Kort Amerikaans verscheen in hetzelfde jaar en veroorzaakte verontruste reacties. Ondanks dat veel mensen hem een vieze man vonden werd het boek een enorm succes en verschenen er binnen een jaar 10 drukken en werd het boek later verfilmd. Andere boeken uit zijn beginperiode zijn: Gesponnen suiker, De hond met de blauwe tong en de roman Terug naar Oegstgeest. Het grootste succes van Jan kwam in 1969 met de roman Turks Fruit. Aanvankelijk werd het boek uit bibliotheken en scholen geweerd,omdat het te pornografisch zou zijn. Later werd het boek verfilmd en onlangs is deze verfilming uitgeroepen tot Nederlandse speelfilm van de eeuw. Andere bekende boeken zijn: Een roos van vlees, Brandende Liefde, De Walgvogel, De perzik van onsterfelijkheid en De doodshoofdvlinder. Erkenning
De boeken van Jan Wolkers worden in miljoenen exemplaren verkocht. Zijn werk is in minstens 12 landen vertaald. Jan werd meer dan eens als schrijver bekroond en bijna altijd weigerde hij de prijs. In 1988 is hem zelfs de voorname P.C. Hooftprijs toegekend, maar weer werd de prijs door de schrijver geweigerd. Toekenning van prijzen vindt hij hypocriet en ongepast. Plaats en tijd Het verhaal speelt zich af tijdens het laatste halfjaar van de Tweede Wereldoorlog, voornamelijk in Leiden. De ouders van Eric van Poelgeest wonen in Oegstgeest. Hoofdpersonen en bijpersonen De hoofdpersoon is Eric van Poelgeest. De belangrijkste bijpersonen zijn jonkheer Ans, Van Grouw, Paul d’Ailleurs, Elly en Kees de Spin. Uiterlijke kenmerken
Eric van Poelgeest: Eric heeft een litteken op zijn voorhoofd en ziet er de laatste drie maanden van zijn leven moe en onverzorgd uit. Hij draagt meestal een slordig uitziend bontjasje en is ongeveer 18 jaar.. Ans: Eric zegt op een gegeven moment tegen Van Grouw dat haar huid bedekt is met broodschurft, ik weet alleen niet zo goed of dit wel of niet serieus was, ze is ongeveer 17 jaar. Van Grouw: Zwart behaarde, rode handen en een rood gezicht, hij is rond de 35 jaar oud, hij heeft een vriendelijke lach en ziet er sympathiek uit. Paul d’Ailleurs: Man van rond de 60 jaar oud. Klein en dik, roze gezicht, haarloze wenkbrauwen, veel groeven in zijn gezicht. Elly: Meisje met, voor een joodse, nogal blond haar. Ook zo rond de 17 jaar. Kees de Spin: Gelig, doodshoofdachtig gezicht met een bril met ronde glazen en een donker montuur en een grote gulzige mond. Hij ziet er verder wat slobberig uit. Innerlijke eigenschappen
Eric van Poelgeest: Eric is vrij introvert en voelt zich eigenlijk altijd eenzaam. Hij zit erg met het litteken dat hij van kleins af aan heeft en ook met zijn streng gelovige opvoeding en ouders. Hij voelt zich hierdoor gebrandmerkt en verminkt. Wanneer Eric weer eens thuis langskomt vraagt zijn vader dan ook ‘hoe het nu tussen hem en god zit’ In de loop van het boek sluit hij zich steeds meer af en komt steeds meer met zichzelf in de knoop, vooral doordat hij zich zo eenzaam voelt. Ans: In het begin de vriendin van Eric, een zeer Rooms Katholiek meisje dat vaak gaat biechten. Ans is een beetje zo’n moederskindje en heel erg onzeker. Wanneer Eric haar uit een soort wanhoop verkracht is het tussen hen definitief over. Van Grouw: Eigenaar van de schildersacademie, een NSB-er. Hele vriendelijke en open man. Paul d’Ailleurs: de baas van Eric. Eric schildert bij hem lampenkappen. Het is een man die op zijn leeftijd nog wel een verzetje wil. Hij kijkt graag naar de bij hem ondergedoken Elly en Eric treft hem wanneer hij bij Elly geslapen heeft en wil vertrekken op de wc aan waar hij op een boek met plaatjes van vrouwen zit te geilen. Ook is het een enorme zeur, telkens wanneer Eric iets geschilderd heeft zegt hij dat hij het afschuwelijk vindt. Elly: Koelbloedig meisje, met veel ervaring met jongens. Ze is ondergedoken. Later gaat ze bij Eric in de academie wonen, maar wordt daar al gauw door Eric vermoord. Kees de Spin: De enige andere leerling buiten Eric op de academie. Het is een hele aparte man en houd er nogal rare theorieën op na, hij gelooft niet in zwaartekracht. De Spin is van mening dat kleuren alles op aarde houden en dat als de lucht de kleur van gras zou hebben, alles naar boven zou vliegen. Hij heeft zijn eigen hondje vermoord, omdat die niet wilde praten. Ook zijn moeder waarmee hij samenwoont praat niet tegen hem. De Spin is een soort vader voor Eric. Hij hangt zichzelf later op.
Samenvatting Eigen weergave
Eric is een jongen die ondergedoken is in Leiden. Hij heeft een vriendinnetje Ans en werkt bij d’Ailleurs, waar Elly ondergedoken is. Wanneer Eric op een gegeven moment postzegels gaat halen blijft zijn vriend Peter buiten staan en wordt opgepakt. Vrij kort daarna verbreekt Ans de relatie tussen haar en Eric. Er vallen steeds meer vrienden weg en Eric raakt steeds meer verstrikt in zijn eigen gevoelens. Daarna sterft zijn broer Frans en hangt Kees de Spin, een soort vader voor hem, zich op. Dit is alweer een enorme klap voor Eric. Eric zoekt zijn heil een beetje bij Elly en gaat met haar naar bed. Eric gaat in de academie wonen waar hij leerling is en Elly trekt bij hem in, korte tijd later vermoord Eric haar. Op het eind, op de dag van de bevrijding, wordt Eric zelf ook doodgeschoten, omdat de bevrijders denken dat hij een NSB-er is. (151 woorden) Samenvatting van internet (huiswerk.scholieren.com) De hoofdpersoon is Eric van Poelgeest. Hij is ondergedoken voor de arbeidsinspectie, in Leiden. Zijn ouders wonen in Oegstgeest. Zijn moeder komt elke avond een pannetje eten brengen, verpakt in een luier. Ze reist elke keer weer anders zodat ze nooit gepakt kunnen worden. Zijn ouders zijn streng calvinistisch, en laten hun kinderen dus niet inenten tegen besmettelijke en dus dodelijke ziektes. Eric is van plan zich aan te melden bij een schilderacademie. Als hij op weg is zich aan te melden houden de Duitsers net een razzia. Eric verstopt zich in de bioscoop de mensen bij het loket waren heel erg boos op hem, want misschien zouden dan de Duitsers de boel binnen vernielen. Nadat hij geïnformeerd heeft over zijn vriend komt Eric er achter dat zijn vriend is opgepakt. Hierna gaat Eric maar alleen naar de schilderacademie. Eric moet eerst een trap op en wanneer hij op een deur klopt ziet hij een man in een met verf besmeurde kleren aan. Na een praat je wordt Eric aangenomen op de academie, door van Grouw, hij is de leider van de academie. Eric vertelt tegen van Grouw dat hij ondergedoken zit. Grouw vertelt Eric dat hij altijd in de schilderacademie terecht kan, ook wanneer hij er niet is. Verder vertelt Grouw dat er ook nog een andere man zo nu en dan komt werken. Eric ontmoet, volgens hem, deze vreemde leerling. Hij heet de Spin. Ook hij is lid van de NSB. ‘s Morgens wekt Eric bij d`Ailleurs, waar hij lampenkappen beschildert. Ook daar werkt een joods meisje die ondergedoken zit, Elly. Volgens d’Ailleurs doet Eric zijn werk niet goed en netjes genoeg. Eric vind dit werk maar niks, hij wil een echte kunstenaar worden. In de academie vindt hij een tors van gips waarmee hij de liefde gaat bedrijven. Eric vind dat het het enige ‘meisje’ is waar hij niet bang voor hoeft te zijn. Eric is nieuwsgierig en kijkt door het sleutelgat bij van Grouw naar binnen. Terwijl van Grouw een uniform van de WA draagt betrapt hij Eric. Dan komt Eric erachter dat Grouw lid is van de NSB. Grouw is niet boos op Eric maar, juist vriendelijk en behulpzaam. Eric mag de tors wel gebruiken voor zijn stilleven. Eric heeft een vriendin Ans. Hij haalt haar ‘s avonds op en gaat met haar naar bed. Ans doet dit echter met tegenzin. Wanneer Eric bij ‘d Ailleurs aan het werk is gaat hij Elly vingeren. Elly vertelt dat d`Ailleurs regelmatig met haar vrijt. Eric en Elly spreken met elkaar af om een keer met elkaar naar bed te gaan. ’s Avonds laat ‘d Ailleurs altijd de hond uit, dan kan Eric naar binnen sluipen. De volgende dag sluipt Eric het huis uit door eerst de WC door te spoelen. Wanneer hij dit echter wil doen zit ‘d Ailleurs op de WC. Eric wenst hem goede morgen en maakt dat er weg komt. Eric is daarna nooit meer wezen werken. De Spin nodigt Eric bij hem thuis uit. Eric ziet een paar stillevens van hem, ook ziet hij foto’s van een hond. Eric gaat er van uit dat die al is overleden. Hier lijdt de Spin nogal onder. Ans heeft gebiecht, en de priester heeft haar gezegd dat ze niet meer met Eric om moet gaan. Eric is woedend, en zegt haar dat ze het uitmaakt om zijn litteken, waar hij nog steeds veel leed van heeft. Erics broer Frans heeft meegedaan aan een overval op een Duits distributiekantoor. Hij is daarbij in zijn been geschoten, en is niet direct nar een ziekenhuis gegaan om het te laten ontsmetten. Hij krijgt difterie en overlijdt. De dag dat Eric zijn broer dood gaat is Eric bij het ziekenhuis. Eric mag alleen maar door het raam kijken. Wanneer hij dit doet ziet hij zijn broer voor het laatst levend. Volgens Eric kreeg hij van zijn broer een boodschap. De Amerikanen komen dichterbij, en van Grouw verlaat de academie. Als hij hoort wat er met Erics broer is gebeurd biedt hij hem aan om in de academie te gaan wonen. Van Grouw heeft daar een mooie kamer. Eric zegt ja. Van Grouw vraagt aan hem een brief te posten bij de Spin. Eric doet dat, en als hij daar aan komt ziet hij de Spin hangen. Hij heeft zelfmoord gepleegd. Met de foto van zijn hond voor hem. Eric vraagt Elly bij hem te komen wonen. Dit wou Elly echter niet, omdat ze bij van ‘d Ailleurs ook een mooi plekje heeft. Na een tijdje staat ze echter met koffers bij Eric voor de deur. Eric hoort van Elly dat d`Ailleurs is opgepakt. Elly wil met Eric naar bed, maar Eric wil dat niet. Als Eric `s nachts merkt dat ze slaapt gaat hij naar de tors, en vrijt ermee. Elly ziet dat en gaat uit haar dak. Eric kan er niet meer tegen en knijpt haar keel dicht als zij de tors aan stukken gooit. Bij de bevrijding kloppen er drie mannen op de deur, Eric pakt een oud geweer en richt vanuit het raam op de man die in elkaar duikt en schiet. Einde van het verhaal
Het einde van het verhaal valt zowel een gesloten als een open einde te noemen. Het eindigt ermee dat Eric beschoten wordt, maar er staat niet of hij echt dood is of niet. Als ik toch moet kiezen vind ik het een gesloten einde, want ik ga er eigenlijk van uit dat Eric dood is en ik blijf niet met een aantal vragen zitten, er is echt naar het einde toegewerkt en zijn dood hoort daarbij. Bijzonderheden van de indeling Het boek is onderverdeeld in 21 genummerde hoofdstukken zonder titel. Ze zijn allemaal wel mooi afgerond. De lengte van de hoofdstukken is niet echt opvallend, al beslaan de hoofdstukken soms behoorlijk wat pagina’s en soms maar een of twee pagina’s. Perspectief Je ziet de gebeurtenissen door de ogen van de hoofdpersoon, Eric van Poelgeest. Het is een personale vertelsituatie.de nadruk ligt op de gedachten en belevenissen van deze hoofdpersoon. Dit heeft het effect dat je goed met Eric mee kan leven. Je voelt erg met hem mee. Bijzonderheden in de tijd Het verhaal is grotendeels chronologisch opgebouwd, maar er zijn wel enkele flashbacks en vooruitwijzingen. Eric haalt in het begin postzegels met ‘een waterpaard’ erop, dat is symbool voor de dood. De mensen inhet boek praten wel eens over de dood en Eric blikt terug op zijn jeugd en vertelt tegen Elly hoe hij aan het Litteken gekomen is. Aparte tekstgedeelten Ik heb maar één klein deeltje ontdekt dat anders gedrukt is, dat is de tekst op de grafsteen van Frans van Poelgeest, de broer van Eric. Dat is denk ik zo gedaan om het wat indrukwekkender over te laten komen, het op je in te laten werken en misschien wel om een beetje de sfeer van zo’n begraafplaats aan te geven. Verder heb ik geen andere aparte of losstaande stukken gevonden.
Symbolen en leidmotieven Het waterpaard wordt in het boek symbolisch gebruikt, omdat het symbool staat voor de dood en terwijl Eric die postzegels koopt, wordt zijn beste vriend Peter opgepakt bij een razzia. Daarna overlijden nog meer mensen waar Eric aan gehecht was. Het litteken wordt ook symbolisch gebruikt, het keert in het verhaal eigenlijk telkens terug. Het staat symbool voor de eenzaamheid en isolement (van Eric) en hoe moeilijk het is om daaraan te ontkomen. Er zijn wel wat motieven gebruikt in het boek. De belangrijkste zijn de dood (van Erics vrienden), generatieverschil (Eric en zijn ouders), godsdienst (zijn vader vraagt steeds aan Eric ‘hoe het nu tussen hem en god zit’ en Erics eerste vriendinnetje Ans was zeer katholiek en ging steeds biechten), verraad(de oude man uit het Groene Kruis gebouw verraad Eric op het eind en zo denken ze dat Eric een NSB-er is) en seksualiteit (hij gaat een keer met Ans naar bed en verkracht haar een keer, niet omdat hij haar zo leuk vindt, maar bij gebrek aan beter, als het uitgaat met Ans doet hij het met Elly, maar na een tijd is hij zo diep gezonken dat Eric alleen nog maar met een gipsen tors kan vrijen) Thema’s Het thema is de onmogelijkheid om de eigen eenzaamheid te verbannen of de dood te ontlopen. Ook het litteken is een thema, omdat Eric hier nooit helemaal meer bovenop gekomen is en het steeds weer terugkeert in het boek. Uitleg titel en ondertitel Titel
De titel slaat op het kapsel dat Eric moest dragen, zijn vader schoor het telkens uit pure zuinigheid heel kort en daardoor was het litteken van Eric steeds duidelijk zichtbaar. Dit model kapsel wordt Kort Amerikaans genoemd. De titel slaat ook op het eind van het boek, de bevrijding is slechts ‘kort Amerikaans’. Ondertitel
Er staat voor Karina & Rosita, dus het boek zal wel aan hen opgedragen zijn, het heeft verder geen duidelijke betekenis. Eigen mening Ik vond het een mooi boek om te lezen. Ik vond vooral leuk dat je, mede door de personale vertelsituatie, zo met Eric mee kunt leven en kunt zien hoe hij over dingen denkt. Als bijvoorbeeld Erics broer overlijdt voel je Erics bewondering en verdriet, ik werd er zelf een beetje verdrietig van. Ook voel je Erics angst wanneer hij merkt dat hij bij allemaal NSB-ers is terechtgekomen en je snapt meteen waarom hij er niet weggaat, hoe onlogisch dat ook lijkt. Ik vind het wel een erg somber boek en het heeft dan ook geen happy eind. Eric verliest in het boek constant mensen, raakt steeds meer met zichzelf in de knoop, verkracht zijn ene vriendin, doet het uit eenzaamheid met een gipsen tors, vermoord daarna zelf zijn andere vriendin en waarschijnlijk sterft hij uiteindelijk zelf. Ik word daar niet echt blij van, maar ik vind niet dat een boek om mooi gevonden te worden persé vrolijk moet zijn. Ik vond dat sombere eigenlijk juist de kracht van dit boek. Toen ik het uit had zat ik wel even met een brok in mijn keel en ik vind het heel knap dat een schrijver zulke gevoelens kan oproepen met iets wat eigenlijk toch gewoon een hele zooi lettertjes bij elkaar is. Misschien komt dat laatste ook wel doordat het boek toch voor een groot deel autobiografisch is, als je het vergelijkt met wat de schrijver zelf heeft meegemaakt komt er veel overeen. De streng gelovige opvoeding, het litteken van Eric, het overlijden van zijn broer, het schilderen, allemaal dingen die in het boek voorkomen en de schrijver ook zelf heeft meegemaakt, ik denk dat hij, omdat hij uit een stuk ervaren geschreven heeft, er extra zijn gevoel in heeft kunnen leggen, omdat hij de gevoelens zelf heeft meegemaakt en niet gewoon een verhaaltje verzonnen heeft. Alles bij elkaar vond ik het dus een geslaagd boek, een aanrader.