Samenvatting: 1. De hoofdpersoon in het boek is Erik van Poelgeest (de HIJ-figuur in het boek). Een vriend van hem, Peter, wordt bij een razzia door de Duitsers meegenomen. Erik gaat naar de teken- en schilderacademie ‘Ars Aemula Naturae’ en meldt zich daar aan als leerling. Ene Van Grouw is de leider van de academie. Hij is N.S.B.’er. Ook een andere leerling, (Kees) de Spin is dat. Erik beschildert ’s ochtend lampenkappen in het atelier van jonkheer Paul d’Ailleurs bij wie een blond joods meisje, Elly, onder﷓ gedoken zit. 2. Erik heeft bij zijn linkerslaap een litteken, overgehouden aan een ongeluk toen hij een baby was en een waterketeltje sprong. Erik schaamt zich voor dit litteken en heeft daardoor moeite om met anderen in contact te komen. 3. In de bergruimte van de tekenacademie vindt Erik een gipsen tors van een Griekse Venus. Hij bedrijft daar de liefde mee. Hij neemt de tors mee (blz. 24: “Ik hoef niet langer alleen te zijn, dacht hij. Eindelijk heb ik een vrouw gevonden voor wie ik niet bang hoef te zijn dat ze die vlek op mijn kop ziet. Die me niet zal verlaten…… Maar ze trekt zich niets aan van de schaduw die over mijn smoel valt.”) 4. Erik ziet Van Grouw in WA-uniform. Erik heeft wel contacten met meisjes: zo vrijt hij met zijn rooms-katholieke vriendin Ans, die in boekhandel Klaver werkt. Ook vrijt hij met Elly, die ook met d’Ailleurs slaapt. 5. Erik ontmoet de Spin, een rare zonderlinge man van 45 jaar die bij zijn doofstomme moeder woont en zijn hond doodde omdat die niet wilde praten. 6. Als Ans haar pastoor opbiecht dat ze geslapen heeft met Erik, zegt die haar dat ze de relatie met Erik moet verbreken. 7. De moeder van Erik brengt iedere dag vanuit Oegstgeest een pannetje eten. Zijn broer, Frans, moet onderduiken na medeplichtigheid aan een overval op een distributiekantoor. Frans komt terecht bij een gezin waar difterie uitbreekt. Frans sterft daaraan, Erik is hier getuige van en gaat naar de begrafenis. Hij slaapt die nacht bij Elly en ontmoet ’s morgens op het toilet d’Ailleurs. 8. Dan hangt de Spin zich op in het atelier. Als de Amerikanen dichterbij komen (Dolle Dinsdag) vlucht Van Grouw en wordt Erik academiebewaarder. Hij vraagt Elly bij hem te komen wonen, wat ze weigert. Nadat echter d’Ailleurs is opgepakt stemt ze toe. Erik vertelt haar nu over het ontstaan van het litteken. 9. Elly betrapt Erik als hij zich bevredigt op de tors. Woedend gooit ze het beeld in scherven. (blz. 170: “Ze sloeg op haar linkerslaap en schreeuwde schel met overslaande stem. ‘Die vlek daar is niet zo erg! Maar jij hebt een vlek hier, in je kop! Daar ben je rot!’”) In een vlaag van waanzin vermoordt Erik haar. 10. Opeens hoort Erik het geluid van klokken. Naar buiten kijkend ziet hij vlaggen en hoort muziek: de oorlog is over. Terug in het atelier hoort hij stemmen. Op de binnenplaats staan drie mannen in blauwe overalls met geweren. Als ze hem zien pakt Erik een antiek geweer en stoot dat door het glas. Erik wordt neergeschoten. (laatste regel: “Door de verbrijzelde ruit keek hij de man, die in elkaar dook en schoot, lachend aan.”). Ervaringsverslag ‘Kort Amerikaans’, Jan Wolkers. ‘Kort Amerikaans’ is een gemakkelijk leesbare roman. Het boek is verdeeld in verdeeld in 21 hoofdstukken, die alle maar een paar bladzijden lang zijn. Verhaallijn: Het verhaal is heel gemakkelijk te volgen. De schrijver beschrijft in meestal korte zinnen de laatste periode van de 2de Wereld Oorlog en volgt daarin de gevoelens en belevenissen van de hoofdpersoon Erik. Het boek valt op doordat de hoofdpersoon in hoofdzaak met ‘hij’ aangeduid wordt. Het taalgebruik van de schrijver is direct , doeltreffend en ongeremd. De zinnen zijn over het algemeen kort. Personages: Erik van Poelgeest: de hoofdpersoon, is 18 jaar. Hij zit ondergedoken om aan de arbeidsdienst te ontkomen. Hij heeft een litteken bij zijn linkerslaap, welk erg zijn doen en laten bepaalt. Hij heeft verschillende relaties met meisjes. Ans: 17 jaar, werkt als boekverkoopster. Is rooms-katholiek (Erik komt uit een streng﷓ calvinistisch milieu). Gaat met Erik naar bed, biecht dat op aan een pastoor en moet de relatie met Erik verbreken. Elly: 20 jaar, jodin. Heeft relatie met ene d’Ailleurs, beheerder van de academie. Gaat uiteindelijk bij Erik wonen, betrapt hem met de tors en gooit de tors kapot. Erik wurgt haar hierna. Kees de Spin: zonderlinge man van 45 jaar. Heeft eigen hond gedood omdat deze niet wilde praten. N.S.B.’er. Verhangt zich. Van Grouw: leider teken- en schilderacademie. Ook N.S.B.’er. Vlucht op Dolle Dinsdag voor de Amerikanen. In mijn ogen zijn deze personen, die in de tijd vol onzekerheid en angst (oorlog) elkaar nodig hebben ook eigenlijk erg eenzaam en alleen. Erik is erg met de dood bezig en vol frustraties. Tijd: Het verhaal speelt zich af gedurende ongeveer het laatste half jaar voor de bevrijding. (september 1944 tot bevrijding mei 1945) Het verhaal wordt chronologisch verteld, met enkele flashbacks. Ik denk dat de tijd waarin dit verhaal speelt wel van groot belang is: de oorlog is een tijd vol onzekerheid, angst voor doodgaan en minder sociale contacten kunnen hebben. In de geschiedenislessen op school heb ik veel over de 2de W.O. gehoord en ik kan me dus een goede voorstelling maken van de sfeer waarin Erik leeft. Plaats: Het verhaal speelt zich voornamelijk in Leiden af, de ouders van Erik wonen in Oegstgeest. Omstandigheden: De tijd waarin het verhaal zich afspeelt is een moeilijke: het is oorlog en er heerst wanhoop en wanorde. Joodse mensen worden getransporteerd en moeten onderduiken. In het verhaal speelt deze sfeer een belangrijke rol. Structuur: Het verhaal is, zoals eerder vermeld, opgebouwd uit 21 korte hoofdstukken die chronologisch het verhaal vertellen. Er zitten een paar flashbacks in. Verklaring titel: De titel ‘ Kort Amerikaans’ verwijst naar een haarmodel. Dit is zeer kort geknipt haar. Door de korte haar is het litteken van Erik duidelijk zichtbaar. Erik is gefrustreerd door dit litteken, hij denkt dat iedereen er naar kijkt en raakt daardoor in een isolement. Erik is erg met de dood en verrotting bezig. Als Elly hem betrapt met de tors en hem wijst op zijn litteken slaan bij Erik de stoppen door en vermoordt hij haar. (blz. 170: “Ze sloeg op haar linkerslaap en schreeuwde….. Maar jij hebt een vlek hier, in je kop! Daar ben je rot! ‘Dat had je niet moeten zeggen,’schreeuwde Erik….en klemde zijn handen om haar hals.”) Motto: Het boek heeft als motto: ’There is no trap so deadly as the trap you set for yourself’ uit het boek “The Long Goodbye” van Raymond Chandler. Ik denk dat hiermee bedoeld wordt dat de hoofdpersoon uiteindelijk ten onder gaat aan zijn eigen waanideeën over zijn litteken. Thema: Het boek laat doorlopend de vergeefse pogingen van Erik zien om zijn eenzaamheid te doorbreken en aan de onafwendbare dood te ontkomen. Opvallend vind ik in de laatste regel dat hij lachend de schietende soldaat aankijkt: blijkbaar is Erik blijk dat hij toch gelijk heeft gekregen dat de dood onvermijdelijk is! Belangrijke motieven hierbij zijn bijv.: de dood van broer Frans, seksualiteit (pogingen om eenzaamheid te doorbreken), moord (Elly), zelfmoord (de Spin), oorlog. Het litteken symboliseert het isolement van Erik en uitgestoten zijn. ‘Kort Amerikaans’ is dan ook een psychologische roman te noemen. Mening: Ik vind dit boek erg boeiend. De korte manier van vertellen geeft een bepaalde spanning aan en doorbreekt eentonigheid. Wolkers kan in mijn ogen erg goed situaties en de karakters van de verschillende personen schetsen. Ik hoorde van mijn ouders dat in de jaren 60 dit boek niet altijd gelezen mocht worden door de aanwezigheid van seksuele zaken. In deze tijd zijn deze dingen eigenlijk heel normaal. Wel vind ik het boek somber en met weinig perspectief: uiteindelijk overwint de dood. Secundaire literatuur: · Uitgelezen 2 · Literama · Panorama van de Nederlandse Letterkunde · In vogelvlucht II
Verwerkingsopdracht. Als verwerkingsopdracht heb ik het verzinnen van 3 nieuwe titels gekozen. De 3 titels zijn: § Het Litteken. § Getekend Noodlot. § Beelden zeggen niets. Alle drie de titels houden verband met het litteken van Erik, dat nerveuze spanningen in hem veroorzaakt en zijn laten en doen beïnvloedt. Het is de oorzaak van zijn eenzaamheid: hij heeft het gevoel ervan overgehouden altijd in de steek gelaten en verraden te zullen worden. ‘Getekend Noodlot’ slaat op de vergeefse poging om eenzaamheid te doorbreken en op onontkoombaarheid van de dood, ook slaat het op het litteken (=getekend) . De laatste titel slaat op de gipsen tors van een Griekse Venus, waarmee Erik de eenzaamheid probeert te doorbreken en zelfs vrijt. In tegenstelling tot mensen zal de tors niets over zijn litteken zeggen.