Karakter

Plaats het boek in de tijd
In de Literatuurgeschiedenis wordt Bordewijk consequent ingedeeld bij de Nieuwe Zakelijkheid. Dit was een richting in de kunst in de eerste decennia van de 20e eeuw. In tegenstelling tot het expressionisme, waar het in feite een reactie op was, streefden de vertegenwoordigers van de Nieuwe Zakelijkheid naar objectief realisme. Tegenwoordig kennen we de stroming vooral nog door de architectuur. De architecten wilden de vorm van een bouwwerk volledig doen bepalen door de functie.

De Nieuwe Zakelijkheid kenmerkt zich vooral door een verkilde, beschouwende houding van de verteller, als reactie op het pathos van het expressionisme. Daarnaast kenmerkt de nieuwe zakelijkheid zich door korte, zakelijke zinnen en een nuchtere, duidelijke manier van schrijven. De schrijver waagt zich niet aan emoties en gevoelens en wil de werkelijkheid zo objectief mogelijk weergeven. Inhoudelijk gaat het vaak over zaken, het moderne leven en sociale geneigdheid. Binnen de Nederlandse literatuur gelden F. Borderwijk en M. Revis als vertegenwoordigers van de Nieuwe Zakelijkheid.


Qua stijl wordt Bordewijk vaak vergeleken met Willem Elsschot als vertegenwoordigers van de nieuwe zakelijkheid in de literatuur. Karakter is een goed voorbeeld van de nieuwe zakelijkheid: typische situaties met advocaten, architecten en andere zakenlui, bijna steeds gesitueerd in de stad.


Kenmerken van de Nieuwe Zakelijkheid:
1. nuchtere, kernachtige, strakke, sobere en harde stijl;
2. weinig plaats voor gevoel;
3. geen versieringen of mooischrijverij;
4. korte zinnen, zoeken naar de essentie, reportagestijl;
5. eerbied voor de gewoonste dingen;
6. maatschappijkritiek;
7. scherpe tegenstellingen.


Stijl
Kenmerkend van de stijl van Karakter is dat hij zeer korte en bondige zinnen gebruikt. Katadreuffe wordt heel uitvoerig beschreven door de handelingen, gedachten en dialogen die beschreven worden. Het ouderwetse taalgebruik valt wel op, omdat we dat nauwelijks meer wordt gebruikt in het dagelijks leven. Het is ook “droog” geschreven, de schrijver uit geen emoties, niet van hemzelf, niet van de personages. Ook is het ongelofelijk zakelijk, maar tegelijkertijd past dit zo ontzettend goed bij dit boek. Alle ingehouden emoties spatten van de pagina af.


Voorbeelden uit het boek
- Maatschappijkritiek

Er wordt duidelijk onderscheidt gemaakt tussen de arme en de hogere stand. Katadreuffe komt van de arme stand, maar werkt zich omhoog tot een uitstekend advocaat. Ook wordt Dreverhaven door de verteller “toch een deurwaarder” genoemd.

- Korte zinnen, zoeken naar de essentie, reportagestijl
Het taalgebruik was makkelijk. De zinsopbouw deed soms wat ouderwets aan, maar dat stoorde niet. Het taalgebruik paste bij de eenvoudige zinsopbouw van de Nieuwe Zakelijkheid. Het taalgebruik was dus ook erg zakelijk. Dialogen kwamen maar zelden voor en meestal betrof het een dialoog tussen Katadreuffe en zijn moeder, vader of chef. Er werd dan nooit veel gezegd...

- Scherpe tegenstellingen
De opvatting die uit de roman spreekt is dat goed en slecht altijd samen voorkomen en niet zonder elkaar kunnen bestaan. De zoon maakt carrière, streeft met succes zijn idealen na en slaagt, dankzij de tegenwerking van de vader. Deze tegenwerking, die dus ook medewerking inhoudt, is in zekere zin verdacht, omdat ze afkomstig is van een individu dat in het hele verhaal als negatief wordt afgeschilderd. Dreverhaven is een wetsdienaar die de wet aan zijn laars lapt, een woekeraar die misbruik maakt van zijn positie. De omgeving waarin hij zich pleegt op te houden draagt trekken van de onderwereld. De positie van Dreverhaven is direct gekoppeld aan die van Stroomkoning; ze hebben elkaar groot gemaakt.