Samenvatting
Het verhaal gaat over Frans Laarmans. Frans is klerk bij General marine and Shipbuilding Company. Hij is getrouwd met Fine, zijn 2 kinderen heten Jan en Ida. Aan het begin van het verhaal overlijdt zijn moeder. Op de begrafenis komt hij een vriend van z’n broer tegen, Mijnheer van Schoonbeke. Frans wordt door hem uitgenodigd om eens langs te komen. Frans gaat hierop in. Als hij contact heeft met van Schoonbeke attendeert deze hem op een vacature bij de kaashandelaar Hornstra in Amsterdam. Het zakenmanschap lijkt Frans wel wat. Hij zal meer verdienen. Hij zal mee kunnen praten met de vrienden van van Schoonbeke. Hij besluit te solliciteren en wordt aangenomen. Hij wordt officieel vertegenwoordiger voor België en Luxemburg. Dit houdt in dat hij in een bepaalde tijd zoveel mogelijk kaas moet verkopen. Hij krijgt om te beginnen 20 ton kaas. Hij meldt zich bij zijn werk ziek voor drie maanden met behulp van een briefje van z’n broer die arts is. Hij maakt thuis een kantoortje en aanstalten om te beginnen. Hij voelt zich een stuk beter nu hij “een man van zaken” is. Hij verkoopt bij van Schoonbeke en z’n vrienden een aantal kaasjes. Vervolgens zet hij een advertentie in de krant en krijgt ongeveer 200 brieven. De bedoeling is dat de aangenomen mensen zijn kaas verkopen in de verschillende steden en dan invullen hoeveel ze verkocht hebben op de bonnen die hij gemaakt heeft. Ze moeten die dan naar hem toesturen en dan krijgen ze het geleverd en een deel van winst als beloning. Hij heeft na een paar weken nog geen bonnen gekregen en besluit z’n vertegenwoordigers te controleren. Niet thuis.
Hij raakt een beetje depressief. Hij gaat zelf nog proberen z’n kaas aan de man te brengen maar dit lukt hem niet. Hij schrijft een brief aan Hornstra dat hij ermee stopt. Hij valt z’n vrouw in de armen en samen huilen ze, hij bezoekt het graf van z’n dode moeder en gaat weer gewoon aan ’t werk als klerk bij General marine and Shipbuilding.


Genre
Novelle

Literaire Stroming
de Nieuwe zakelijkheid

Titelverklaring
De titel slaat op het belangrijkste onderwerp van het boek, de handel in kaas.

Motto
AAN JAN GRESHOFF

Ik luister zwijgend naar die stem
Die hijgt en hees is, maar vol klem
Die in mineur zingt bij ’t verwensen
Van ’t alledaagse in de mensen.

Ik volg de hoeken van die mond
Een kwalijk toegegroeide wond
Die alles uitdrukt, als hij lacht,
Wat hij zo fel in woorden bracht.

Hij heeft een vrouw en kroost en vrinden
Hij heeft een hele hoop beminden
Waar hij plezier aan heeft als geen
Toch staat Jan Greshoff heel alleen

Hij zoekt en hij kijkt, hij hoopt en wacht

Van d’ene nacht tot d’andere nacht.
Hij hoort iets en komt overeind:
Hij wacht in Brussel op zijn eind

Vooruit Janlief, hanteer de riem,
En geef die rotzooi striem op striem!
Vaag al dat vee van uwe baan
Zo lang uw hart nog mee wil gaan
Dit gedicht is een opdracht aan Jan Greshoff, recensent bij het tijdschrift ‘Forum’, die er min of meer de aanleiding toe was, dat Elsschot in 1933 na tien jaar zwijgen weer begon te schrijven. Kaas is dan ook aan hem opgedragen en de ‘opdracht aan Jan Greshoff’ opent het boek.

Tijd & Ruimte
De gebeurtenissen bestrijken een periode van zo'n drie maanden. Het verhaal speelt zich af in Antwerpen. Frans Laarmans maakt ook een reis naar Amsterdam.

Personages
• Frans Laarmans: Hij is de hoofdpersoon van het verhaal. Hij is een gevoelsmens, zachtmoedig en verlegen, hoewel hij ook sarcastisch kan zijn om zijn ware gevoelens te verbergen. Op de sterfdag van zijn moeder lijkt hij grof en onverschillig, maar later denkt hij met liefde aan haar terug. Voor de handel is hij ongeschikt, een “born-loser”. Hij is niet berekenend, niet praktisch en niet doortastend.

'En intussen sta ik daar, als een grote nul.'
• Mevrouw Laarmans. Zij is een verstandige vrouw en een goede moeder, met een nuchtere kijk op dingen.
• Van Schoonbeke. Hij is de vriend van de broer van Frans Laarmans, Karel. Hij is vermogend, beschikt over veel relaties. Hij neemt Frans Laarmans op als zijn protégé in zijn snobistische vriendenkring. Hij meent het goed met Frans, maar ziet vaak tegen zijn verblijf op. Hij zorgde ervoor dat Frans zijn baan kreeg.
• Karel Laarmans. Werkt als dokter en is een joviale man. Hij voelt zich verantwoordelijk voor zijn twaalf jaar jongere broer en laat dat merken.
• Jan en Ida. De kinderen van Frans. Normaal en leven met hun vader mee.

Thema
Het thema is de tragedie van een levensmislukking. Daarmee wordt de ineenstorting van de droom van Laarmans bedoeld. Hij had gehoopt zich van kantoorbediende op te kunnen werken tot een succesvol zakenman. Dit mislukt echter totaal, omdat hij hier geen talent voor heeft.
Dit hangt samen met het schrijversschap van Elsschot. Hij publiceerde in 1913 zijn eerste boek, maar deze werk niet geaccepteerd door de literaire mensen in die tijd. Hij kreeg veel commentaar op zijn schrijfwijze. Totdat Jan Greshoff zijn werk las rond 1932 en dacht dat hij wel aardig kon schrijven. Toen heeft Elsschot Kaas geschreven op aandringen van Gressof. De mislukking van Laarmans is dus ook de mislukking van Elsschot in zijn schrijversschap. Laarmans zaakje gaat niet zo goed, maar hij krijgt een grote order en gaat toch door. Elsschot wilde stoppen met schrijven en ging ook toch door.

Motieven
De relatie tussen Laarmans en zijn moeder is een belangrijk motief. Ook de onvrede van Laarmans met zijn maatschappelijke positie komt vaak tot uiting, net als zijn kleinburgerlijke angst voor het oordeel van de buurvrouw, Peeters, wie, op haar beurt, niets ontgaat van wat er ten huize Laarmans voorvalt.


Eigen mening
De heersende opvatting is altijd geweest dat Elsschot met Kaas zijn afkeer van het zakenleven heeft willen verbeelden. Inmiddels wordt daar ook anders over gedacht, door onder anderen Elsschots jongste dochter, Ida de Ridder. Zij laat zien hoe haar vader met Kaas juist zijn teleurstelling over het uitblijven van succes als schrijver van zich heeft afgeschreven. Zoals Laarmans zijn Edammers niet verkocht kreeg, zo kon de schrijver Elsschot geen lezers voor zijn literaire werk vinden.

In Kaas zie je hoe Laarmans als gewone klerk een baan als zakenman wordt aangeboden. Hij gaat hier gretig op in, het lijkt hem geweldig een zakenman te zijn. Zakenman was voor hem ook status, hij zou ‘ iemand’ zijn. Hij krijgt de opdracht een grote hoeveelheid kaas te gaan verkopen. Dit gaat hem niet van een leiden dakje. Zo ongeveer alles mislukt. Laarmans is ook heel erg bezig met het gevoel van het zijn van een zakenman. Hij wil een mooi kantoortje bijvoorbeeld, met alles erop en eraan. Hij komt regelmatig op bezoek bij van Schoonbeke thuis met het ‘vriendenclubje’ van van Schoonbeke. Dit zijn allemaal geslaagde zakenmannen met auto’s. Kaas laat zien dat Laarmans helemaal niet gelukkig wordt van het leven als zakenman. Hij weet ook niet goed hoe hij de kaas moet verkopen en uiteindelijk lukt het hem dus ook niet. In deze zin laat Elsschot de afkeer van het zakenleven zien.

Maar als je kijkt naar de omstandigheden van die tijd, naar het persoonlijke leven van Elsschot zie je andere overeenkomsten. Het schrijverschap van Elsschot liep niet goed, zijn stijl werd niet gewaardeerd en hij had moeite met schrijven. Totdat Jan Greshoff, één van de redacteurs van het blad ‘het Forum’ hem zei dat hij wel een goede stijl had. Door Greshoff begon Elsschot toch weer te schrijven. Zijn boek ‘Kaas’ werd vervolgens een groot succes.
In Kaas zie je dat Laarmans zijn kazen niet kan verkopen, zoals Elsschot zijn boeken niet kan verkopen. Laarmans zet toch nog even door en kreeg een grote order, zoals Elsschot door Greshoff toch nog even een nieuw boek schreef. Het einde van de twee verhalen zijn misschien niet hetzelfde, Laarmans stopte als zakenman en Elsschot kreeg wat succes, alleen niet unaniem positief. Maar dat kon Elsschot van te voren natuurlijk ook niet weten. Het is dan ook wel ironisch dat Elsschot uitgerekend met Kaas eindelijk de aandacht kreeg die hij verdient had.

In het boek Kaas lees je een droge, bondige stijl die wel kenmerkend is voor Elsschot schrijfwijze. ‘Schrijven is schrappen,’ vond hij namelijk. Als er twee mogelijkheden zijn om iets te zeggen, is er volgens Elsschot maar één de mooiste. Kaas is dan ook een eenvoudig boekje. Maar toch uit Elsschot zijn teleurstelling over het uitblijven van zijn succes in dit kleine boekje.

Ik vond Kaas een geweldig boekje om te lezen. De humor die erin zit! Echt geweldig. Ik moest vaak hardop lachen terwijl ik aan het lezen was. Laarmans is denk ik ook wel herkenbaar voor iedereen: iedereen wil succes hebben met de dingen die hij of zij doet. Als dat succes uitblijft ben je natuurlijk teleurgesteld. Gelukkig zit er wel een happy end in Kaas.
Hij is gelukkig als klerk, hij heeft gezien dat hoe het leven is als zakenman en vindt het klerk-zijn nu wel prima. Hij doet er wel een beetje luchtig over. Hij schaamt zich natuurlijk ook wel een klein beetje voor zijn mislukking in de zakenwereld.
Gelukkig betekende Laarmans mislukking het begin van het succes van Elsschot, hij verdient de aandacht die hij onder andere door Kaas heeft verkregen.