1          Titelbeschrijving

Willem Elsschot, Kaas, Uitgeverij Athenaem- Polak & van Gennep Amsterdam 1933 (achtste druk, 2012)

2   Relevante gegevens over de schrijver

Willem Elsschot is een pseudoniem voor Alphonsus Josephus de Ridder. Hij is geboren in Antwerpen in 1882 en hij is daar ook gestorven in 1960. Hij was romanschrijver en dichter. Hij was reclameman als beroep en zijn bekendste werk is kaas. Elsschot hield helemaal niet van de reclamewereld en dus heeft hij het boek Lijmen geschreven om het soort van opgelopen trauma te verwerken. Elsschot was wel een echte zakenman en daarom is het ook niet raar dat de zakenwereld een grote rol speelt in zijn boeken. Evenals het gezinsleven. Zelf was Elsschot een decennium getrouwd, maar pleegde wel overspel in deze tijd. Elsschot kwam in zijn jeugd tijdens de zomervakanties vaak in het gebeid ‘Helschot’, daar is zijn pseudoniem van afgeleid.

3          Beknopte samenvatting van de inhoud

Frans Laarmans is klerk bij de Gerenal Marine en shipbuilding Company. Hij heeft geen hoog aanzien, want hij is tenslotte maar een klerk. Hij heeft een vrouw en twee kinderen en is 50 jaar oud. Zijn leven is heel gewoon en niet spannend. Binnen zijn familie is Frans echter een beetje een buitenbeentje. Zijn broer is arts en volgens zijn overleden moeder is Frans niet de favoriet. Op de begrafenis van zijn moeder ontmoet Frans meneer Van Schonebeke. Hij is rijk en nodigt hem uit naar een bijeenkomst voor andere rijke mensen. Frans kan echter niet goed meekomen in de gesprekken, omdat hij maar een klerk is. Daar komt echter verandering in als Van Schonebeke Frans in contact weet te brengen met een Nederlandse kaasleverancier, die op zoek is naar een Vlaamse handelaar. Ondanks zijn gebrek aan kennis gaat Frans naar de baan en krijgt zonder moeite een contract aangeboden. Hij kan nu bewijzen aan zijn familie dat hij ook succesvol kan zijn en dus gaat hij de uitdaging aan. Frans weet echter niks van kaas en dat blijkt als hij moet aangeven hoeveel ton kaas hij denkt te kunnen verkopen. Hij weet het niet en krijgt heel veel kaas. Hij weet niet hoe hij de kaas moet verkopen, begint aan zichzelf te twijfelen of hij dit beroep wel aankan en stelt uiteindelijk personeel onder hem in. Frank krijgt, ondanks dat hij weinig tot geen kaas heeft verkocht, een promotie. Frans realiseert zich dat hij helemaal niet geschikt is voor zijn ‘kaasdroom’. Hij stopt met het werk en meldt zich weer bij de scheepswerf, waar hij door collega’s wordt onthaald. Frans begint zijn ‘gewone’ leventje weer op te pakken en beseft zich dat hij zo gelukkig is. Hij hoeft echter nooit iets met kaas te maken te hebben.

4          Verhaalanalyse

4.1 Ruimte

• Het boek speelt zich voornamelijk af in Antwerpen. De plaats is niet heel belangrijk voor het verhaal, behalve dat het zich wel in Vlaanderen moet afspelen. Frank is namelijk een Vlaamse afgevaardigde van het Hollandse Edammerbedrijf. In Antwerpen en Luxemburg heeft hij een monopolie op de kaasverkoop.
• Het boek speelt zich af in of rond 1933. Aan het einde van het verhaal staat Antwerpen, 1 maart 1933 alle gebeurtenissen in het verhaal hebben dus (kort) daarvoor plaatsgevonden.

4.2 Personages

• Frans Laarmans: Hij is een gewone man die ook veel heeft aan zijn gewone leventje. Door zijn minderwaardigheidscomplex wil hij beter zijn dan hij is en gaat hij uitdagingen aan. Hij wordt er echter niet gelukkiger van. Hij is er naief in. Fine Laarmans: De vrouw van Frans. Ze ondersteunde en remde Frans in zijn kaasdroom. Zij zag namelijk dat de onderneming gedoemd was te mislukken, maar wilde haar man niet uit zijn ambities helpen. Meneer van Schoonbeke is een rijke man, die Frans in de kaaswereld heeft gebracht, om hem rijk te maken. Hij helpt Frans, maar we weten niet waarom. We krijgen verder niks van Meneer van Schoonbeke te weten en is het in tegenstelling tot de bovengenoemde personages een vlakke personage.

4.3 Vertelwijze

• Het boek opent met een opdracht en daarna een lange, ingewikkelde inleiding over stijl. Daarna volgt een ongebruikelijk lijst van personages met beschrijvingen. Daarna een lijst van elementen; allemaal woorden waar ‘kaas’ deel van uitmaakt. Het boek is eigenlijk geschreven als een grote, lange brief naar iemand maar ik weet niet aan wie. De brief is opgedeeld in dertien hoofdstukken. Het is dus in de ik-persoon geschreven.

4.4 Motieven

• Verhaalmotieven zijn het zakenleven, het familieleven (het steunen ondanks de verwachting van het mislukken), toekomstproblematiek (iets willen doen met je leven) en succes (door te willen bewijzen dat hij succesvol is en dat hij net als de rijke mensen wil zijn, verliest Frans zichzelf).
• Een leidmotief is de confrontatie met mensen uit hogere klassen en kaas zelf natuurlijk.

4.5 Thema

Dit boek stelt het vinden van geluk in het leven aan de orde. Frank denk dat hij zijn geluk kan vinden door net zo succesvol te worden als zijn broer en een echt zakenleven te leiden. Dit is echter niet zo en Frank vindt zijn echte geluk als hij weer teruggaat naar zijn ‘gewone’, saaie leventje. Het is goed zo en het hoeft niet altijd extra. Geluk heeft voor verschillende mensen een andere betekenis.

• De boodschap van het boek kan zijn dat succesvol zijn of dat in ieder geval willen zijn, niet altijd gelijk staat aan geluk. Ik denk dat de schrijver wilde laten zien dat je ook gelukkig en zelfs gelukkiger kan zijn met een saai, simpel leven. Willem Elsschot werd zelf ook niet gelukkig van zijn zakenleven.

4.6 Titelverklaring en verklaring motto

• De titel is Kaas. Dit is het product wat de hoofdpersoon in groten getale moet gaan verkopen en het is hetgeen wat het leven van de hoofdpersoon tijdelijk helemaal op zijn kop zal zetten. De titel heeft geen ondertitel of motto maar wel een opdracht. De opdracht is de vorm van een gedicht aan Jan Greshoff. Hij is degene die de schrijver heeft geïnspireerd om het schrijven weer op te pakken en hij is dus te danken dat dit boek er is.

4.7 Schrijfstijl

• Het boek is geschreven door iemand uit Vlaanderen. Dat is wel duidelijk te merken uit de manier van schrijven in dit boek. Sommige woorden zijn wat verfranst. Zoals ‘madame’ in plaats van ‘mevrouw’. Daarbij wordt gerefereerd naar Nederland als ‘Holland’. Dat zouden Nederlandse schrijvers niet snel doen, denk ik. Het is een erg zakelijke schrijfstijl, zoals gekenmerkt in de stroming ‘nieuwe zakelijkheid’.

5: Plaats in de literatuurgeschiedenis

Het boek ‘Kaas’ is geschreven in 1933 en behoort tot de stroming ‘Nieuwe zakelijkheid’. In deze stroming wordt gebruik gemaakt van strakke vormgeving, een zakelijke weergave van feiten en handelingen met weglating van veel omschrijvende formuleringen. In Kaas heeft de zakelijkheid een grote rol. Ook zijn de omschrijvende formuleringen zoals bijvoeglijke naamwoorden vrijwel weggelaten. De stijl is eigenlijk tegengesteld aan de stijl van Louis Couperus in het boek de Stille kracht. Het boek is net vormgegeven en het is een lijn van feiten zonder ingewikkelde zijwegen of flashbacks. Dat is dus karakteriserend aan de ‘nieuwe zakelijkheid’ stroming binnen de literatuur.