Jantje van Leiden door Luc Panhuysen

Jan van Leiden was de verpersoonlijking van de zonde die men hybris noemt: overmoed.
Jan had zich koning durven noemen waarmee hij de staatkunde met de voeten trad. Hij had gedoopt en de veelwijverij ingevoerd en had zich van God nog gebod iets aangetrokken.

Iemand met Jan van Leiden vergelijken klinkt als een oordeel. Iemand verkoopt loze praatjes en gelooft niks van wat hij beweerd.

Van kleersnijder naar wederdoper
Vader was onderschout en hij werd bij een kleersnijder in de leer gedaan. Reisde van plek naar plek. Van Londen naar Antwerpen en weer terug naar Leiden. Huwde Marietje. Daarna naar Portugal en Lübeck. Zwerftochten waren eigenlijk zoektochten.
Zette in Leiden een herberg op - Den Witte Lely. Hoorde daar van de predikant Bernhard Rothmann. Die had de hostie voor gistenbrood verruild. Hij wilde direct naar Munster.
Hij vond het geweldig en is daar ook gaan preken in de omliggende dorpen. Liet zich dopen door een bakker die rondtrok en is toen wederdoper geworden. Hij ging als apostel uitgezonden door de nieuwe profeet weer rond trekken.

Kerk in die tijd
De mensen zagen de sacramenten als een overlevingspakket waarmee ze de Hemel konden bereiken.
Geloofden in de Transsubstantiatie leer - de Hostie was daadwerkelijk het Lichaam van Christus.
De macht van de kerk was groot maar niet iedereen had daar heel veel last van. Het grootste deel van het kerkvolk vond het waarschijnlijk niet moeilijk om zich aan het regime te houden dat de kerk voorschreef, want geloof eiste van hen geen onoverkomelijke offers en zijzelf stelden de leer niet ter discussie.
Het gevaar kwam juist van diegenen die de leerstukken en rituelen uiterst serieus namen. Kritiek was altijd gekomen van de christenen die hartstochtelijk zochten naar het ware geloof.

Luther
Luther spijkerde op 31 Maart 1517 de 95 Stellingen op de kerkdeur van de slotkapel te Wittenberg.
Hij vond de aflaat God en Kerk onwaardig.
In 1520 publiceerde hij een open brief: An den christlichen Adel deutscher Nation. De brief was een rechtstreekse oorlogsverklaring aan de Katholieke kerk en werd onmiddellijk wegens doorslaand succes herdrukt.
Hij wilde ook maar 2 van de 7 sacramenten laten bestaan.

Zwingli
Zwingli werd door een priester die zelf een stoet kinderen had verwekt beschuldigd van zondige omgang met een vrouw. Hij wist zich vrij te pleiten en won zo de sympathie van het volk.
Hij werd priester in de grootste kerk van Zürich. Hij wist de mis bijna helemaal te vervangen door een preek. Hij werd een ware stadsheld toen hij de zieken van de pest bleef verzorgen.
De eerste barsten in Rome waren gemaakt.

Het anabaptisme
De aanhangers van Zwingli werden te radicaal. En zo werd Zwingli een gedwongen kettervervolger.
De anabaptisten wilden haast maken met de renovatie van de vervallen kerk en de omvorming naar het apostolische voorbeeld uit het begin van de jaartelling.
Voor hen betekende dit dat alleen het geloof van de individuele gelovigen van belang was en alle uiterlijke vormen secundair waren.
Een belangrijk element in hun geloof was de gave van de profetie.

Melchior Hoffmann
Hij was de man die het anabaptisme naar Nederland zou brengen.
Hij was een lutherse zwerfprediker die nergens een trouwe aanhang vond. Hij werd overal verbannen of opgesloten.
Na heel lang vond hij eindelijk een kleine groep volgelingen, het echtpaar Ursula en Leonard Jost. Ze zagen in Hoffmann hun nieuwe profeet.
De dag voor zijn berechting vertrok Hoffmann naar de Noord Duitse stad Emden. Dat grensde aan het vrije Groningen.
Er waren veel godsdienst oorlogen en opstanden geweest in de Nederlanden en er was nu een kleine stilte voor de storm. Totdat Hoffmann kwam.
Hoffmann vond in Emden veel aanhang. Hij voorspelde dat Jezus oer twee jaar ging komen. (Allerzielen 1533) dan zouden zijn volgelingen in de Hemel komen. Hij doopte op een keer in de grote kerk 300 mensen tegelijk.

Volgelingen - Melchiorieten
Verbannen uit Emden. Stuurde twee apostelen naar Friesland en Amsterdam. Die in Friesland werd al vrij snel onthoofd en liet hele kleine gemeenten achter.
Amsterdam ging beter. Dat werd het bolwerk van de dopende anabaptisme. Een van de apostelen gaf zichzelf aan omdat hij tegen de plakkaten van de Keizer in ging. Hij verraadde nog eens 7 mensen en ze werden gelijktijdig onthoofd. Hoffmann was diep geschokt.
Hij schafte de doop af en vertrok naar Straatsburg. Daar zou hij volgens de voorspellingen opgepakt moeten worden en dan zou God hem komen halen op de oordeelsdag. Hij was ook zeer gelukkig toen hij opgepakt werd.

Jan Matthijsz
In de Nederlanden kwam er iemand anders die na een half jaar (na een droom van God) het dopen weer oppakte. En de gemeente in de Nederlanden weer sterk liet groeien.
Jan Matthijsz kwam in Leiden. Daar ontmoette hij Jan Beukelsz. Hij stelde hem aan om te gaan dopen. Zo liet Jan zijn vrouw Marietje weer achter en trok door de Nederlanden.
De 1e november de dag van de Allerzielen van 1533 naderde. Maar de dag verstreek als een normale dag. Jan zag dit als teken dat God nog even geduld had en dat Straatsburg niet het Nieuwe Jeruzalem zou zijn. De wederdopers gingen op zoek naar een nieuwe stad.
Munster zat op dat moment in een vete met Rome en werd niet geaccepteerd door de Reformatie en dus werd Jan Beukelsz met open armen ontvangen. Deze stad werd het nieuwe bolwerk van de wederdopers.

De stad werd overspoeld met wederdopers. Toen de bisschop kwam ontstond er verdeeldheid. De katholieken waren bang omdat ze de dopers niet hadden vervolgd. En de dopers omdat op het anabaptisme de doodstraf stond. Na een twee dagen tegenover elkaar te hebben gestaan ontstond er een wonderlijke overeenkomst en werd munster definitief het Nieuwe Jeruzalem. Jan Beukelsz riep alle dopers op om naar Munster te komen. En Jan Matthijsz voorspelde Pasen 1534 als nieuwe wederkomst.

Ook voor de Nederlanden waren vastgestelde plaatsen waar de wederdopers naar toe konden om de aanstaande wederkomst af te wachten. Mensen vertrokken massaal. Maar werden op het water tegengehouden en hun boten veranderden in drijvende gevangenissen. En de lopende horde werd terug gestuurd naar de plek die eens hun thuis was. Ze hadden alles verkocht en opgegeven. Nu was de vraag of ze nog wel bij het uitverkoren volk hoorden als ze niet in Munster waren.

Ook Jan Matthijsz kwam in Munster aan. Hij wilde de hele stad zuiveren. Alle niet dopers moesten zich of laten dopen of vertrekken. 2000 inwoners vertrokken en er kwamen ongeveer evenveel dopers voor terug. Zo bestond de stad uit ongeveer 8000 inwoners die de wederkomst afwachten.
Op paaszondag ging Matthijsz met een twintigtal mannen het leger van de bisschop te gemoed want God zou met hen zijn. Ze waren binnen enkele minuten vermoord en in stukken gehakt. Munster was zijn profeet en profetie kwijt.

Jan van Leiden
Jan van Leiden was de aangewezen opvolger van Jan Matthijsz.
De stad moest niet blijven rouwen maar verder gaan en geheel op God vertrouwen. Jan stelde nog 12 mannen aan. De stad had nu weer een regering die rechtsprak. De kinderen gingen weer naar school en de volwassenen werden verplicht naar de diensten te komen. Er was alleen nog geen nieuwe datum voor de wederkomst. Dat durfde Jan van Leiden niet aan.

Jan had een knap en goed uiterlijk. En ook zijn preken en praatjes konden iedereen overtuigen. Zo won hij iedereen voor zich. Hij gebruikte de belegerde stad als onderdeel van de wederkomst. Het strijden tegen de wereld.
De hele stad en al zijn inwoners werden aan het werk gezet voor de naderende oorlog.
Jan had een orde ontworpen waarin particuliere beslommeringen werden uitgebannen en iedereen werd ingezet voor de collectieve agenda. Het was Jans bedoeling dat de individualiteit van de uitverkorenen zou verdwijnen.
Jan wist de ontreddering na Pasen om te buigen tot vechtlust.

De aanval op Munster.
De bisschoppelijke legers lagen al lang rond de stad. Het leger bestond vooral uit huursoldaten die vanwege het geld in het leger zaten. Ze bleven vanwege het gerucht over de schat van munster.
Door de schulden van de Bisschop Franz moest de aanval snel plaats vinden. Op pinkstermaandag de dag van de uitstorting van de Heilige Geest moest de dag worden.
Door een verwarring mislukte de aanval en liepen er 100 soldaten over naar de dopers en lieten 200 het leven.
Wel kwamen nu de andere steden in actie om de bisschop te komen helpen.

Vrouwenstad
Munster bestond uit 18000 vrouwen en 6000 mannen. Dit leverde problemen op. Jan gebood dus iedere man te trouwen en het liefst met meerdere vrouwen. God heeft dit zelf geboden door te zeggen dat men zich moest vermeerderen. Een kleine opstand werd de kop in gedrukt en zo was deze huwelijkssluiting definitief goedgekeurd.

De tweede stormloop
De tweede stormloop van Bisschop Franz bestond uit het opzetten van een aarden wal. Deze werkte wel redelijk maar niet genoeg. Na 4 dagen vechten heeft Munster stand gehouden. Iedereen hielp mee de vijand te verslaan. De slachtoffers van de bisschoppelijke kant besloegen 3000 soldaten. De stad vierde feest en dankte God.

Koning Jan
Doordat Jan geen profetische ingevingen van God meer kreeg werd hij een beetje ongeloofwaardig. Daarom besloot hij in plaats van priester koning te worden. Hierin nam zijn macht rond de godsdienst behoorlijk af. Maar zijn aardse macht steeg. Hij kreeg een troon op de markt waar hij 3 keer per week recht sprak. Ook had hij een harem van 16 vrouwen.

Wij trekken de wereld in
Jan had niet meer alle macht. Knipperdollinck kreeg ook visioenen en probeerde het volk te bespelen. Hij wilde dat het hele volk zou vertrekken en de wereld in gaan om het evangelie te brengen. Jan wilde dat in eerste instantie niet. Toen vertrokken ze toch maar een profeet hield hen tegen. Volgens hem was dit niet de wil van God. Daarom werden er 27 apostelen uitgekozen om “de wereld” in te gaan. Maar dit werd een mislukking. Binnen een week zaten ze of gevangen of waren ze al berecht.

Munster en de Nederlanden
1 van de 27 apostelen kwam terug. En vertelde dat hij als apostel door een engel was gered. Jan geloofde dit en was gelijk helemaal gelukkig.
Dit was een leugen hij had zijn nek weten te sparen door zich aan te geven bij de bisschop en nu moest hij de plannen van munster door gaan brieven.
Hij nam zelf het voortouw in de geheime raad en zou de Nederlanden in trekken. Jan kreeg een profetie de wederkomst zou op 28 maart 1535 plaatsvinden.

De beloofde stad
Jan Geel werd een nieuwe apostel. Hij was zeer gedreven en niet te pakken door de autoriteiten. Hij heeft veel mensen in de Nederlanden weten te overtuigen.
Bij een opstootje in het café van jan van Leiden was een opstootje. Zijn vrouw is toen de verdrinkingsdood gestorven.
Overal waren mensen die lieten weten dat ze wederdopers waren en wilden iedereen overtuigen. Door naakt rond te lopen en te roepen.
In Munster werd het gebrek steeds groter. Jan had een burcht op een wagen laten maken voor het geval hij de stad moest ontvluchten. En de dag van de wederkomst naderde.

Plannen en complotten
Twee belangrijkste opstootjes:
Bezetting van het Oldeklooster - een groep dopers trok rond op zoek naar veiligheid. Ze overmeesterden het Oldeklooster. Ze waren even bestand tegen de aanvallen van de Schenck van Toutenburg. Maar na even werden ze verslagen en meer dan 100 dopers belanden aan de galg. Jan van Geel wist te ontsnappen

De aanslag op Amsterdam - op 10 mei stroomden de samenzweerders van het eerste uur naar de dam. Doodden de schildwacht en namen het stadhuis in. Daar stokte de overval. Na 3 dagen werd het stadhuis weer ingenomen. Jan van Geel was naar de klokkentoren gevlucht en liet zich te pletter vallen.
De stad was in rep en roer en alle mogelijke dopers werden op gruwelijke wijze gedood en hun lichamen of ledematen als voorbeeld opgehangen.

Het einde
Het nieuwe Jeruzalem was nog steeds belegerd. De stad was hermetisch ingebouwd door de bisschoppelijke troepen. Er heerste hongersnood. En steeds meer mannen en vrouwen verlieten vrijwillig de stad en werden veelal vermoord.
Jan wilde het weglopen tegengaan. Hij organiseerde speeldagen en aan het avondmaal konden mensen zich te goed doen aan brood en wijn. Het haalde niet heel veel uit.
Hij stelde nu hertogen aan en hoopte door een eed de weerbaarste mannen voor Jeruzalem te behouden.
Gresbeck beloofde eeuwige trouw, maar ontsnapte toch uit de stad. Hij heeft toen een aanvalsplan voor de bisschop bedacht. En zo is de stad toch gevallen. Alle 6000 mannen werden vermoord en de vrouwen mochten gaan.
Toen er geen schat van Munster werd gevonden ontstond er razernij onder de landsknechten.
Jan werd gevangengenomen en heeft een halfjaar op zijn gruwelijke dood moeten wachten.
Zijn resten werden in een kooi aan de Lambertuskerk gehangen, samen met de resten van Knipperdollinck en Krechting.

Dopers, Menisten, Doopsgezinden
Menno Simonsz werd na enige tijd een nieuwe leider. Maar totaal anders dan Jan van Leiden. Hij wees op Christus. Iedereen moest zo goed mogelijk leven totdat Jezus kwam. De veelwijverij werd afgeschaft en er ontstond een preutsheid. Het werd een geweldloze beweging.