Indische duinen

Adriaan van Dis (1995/1994). Indische duinen. Amsterdam: J.M. Meulenhoff bv. (314 blz.)

Genre

Indische duinen is een psychologische roman.

Onderwerp

De ik-figuur worstelt met het verleden van zijn familie, waarbij de oorlog in Nederlands-Indië een grote rol speelt; en dat van zichzelf, een moeilijke jeugd hier weer terug in Nederland.

Thematiek

Thema: Oorlogstrauma’s van ouders kunnen zeer veel invloed hebben op het leven van hun kinderen. (Oordeel niet over iemand zonder zijn geschiedenis te kennen).

Motivatie: De hoofdpersoon is een buitenechtelijke zoon van ouders die na de oorlog in Nederlands-Indië naar Nederland zijn gekomen. Het is een verzwegen onderwerp, en in de loop van het verhaal probeert de ik-figuur de geheimen van zijn familie te ontrafelen. Dit is niet altijd gemakkelijk door de vooroordelen en zogenaamde haat tegen zijn vader.

Perspectief

Het boek bevat twee perspectieven, maar geen wisselend perspectief. De proloog en de epiloog is geschreven vanuit een personale verteller, de moeder. Het eigenlijke verhaal wordt verteld door de ik-figuur, en is dus geschreven vanuit een ik-perspectief.

Tijd

Het verhaal is niet-chronologisch verteld. Het boek bestaat uit het eigenlijke verhaal in 1992/1993, met daar doorheen allerlei flashbacks en terugkoppelingen naar de jeugd van zijn vader in Indië, de tijd van zijn moeder en zussen in de interneringskampen van de Japanners, de gevangenschapsperiode van zijn vader in Indië, de reis naar Nederland, de tijd in het koloniehuis aan zee en de harde opvoeding die de ik-figuur in zijn jeugd krijgt.

De tijdsduur van het verhaal is ongeveer 4 maanden.

Beoordeling

Toen ik de achterkant van dit boek las, werd ik erg nieuwsgierig. Ik dacht dat het een psychologisch boek was, en dat er precies zou worden verteld hoe de mensen zich voelden na de oorlog in Nederlands-Indië, hoe ze het persoonlijk vonden om weer naar Nederland terug te keren en hoe ze daar ontvangen werden. Dit werd voor mij allereerst een teleurstelling, want dit werd niet zo duidelijk en exact beschreven als ik verwacht had.

De hoofdpersoon verteld zijn verhaal op een sarcastische manier. Hierdoor moest ik mijn manier van lezen wel wat aanpassen, omdat ik dit niet gewend ben. Maar nadat ik aan deze schrijftrant gewend was geraakt, vond ik het boeiend. De ik-figuur verbergt zijn verdriet, boosheid, haat en liefde onder een masker van cynisme. Ik wilde steeds meer mijn best gaan doen om de man achter de harde woorden te begrijpen. Deze manier van schrijven vind ik knap, omdat het iets met me gedaan heeft zonder dat ik dat in eerste instantie ook wilde, want eerst vond ik het taalgebruik grof.

De oorlog in Nederlands-Indië was voor mij onbekend. Er wordt heel vaak over de Tweede Wereldoorlog gepraat, maar dat gaat dan met name over de Duitse bezetting in Nederland. Dit boek heeft me daarover aan het denken gezet. Het was blijkbaar zo dat de Nederlanders zich vooral druk om zichzelf en de oorlog die zíj hadden meegemaakt maakten, in plaats van de slachtoffers van de oorlog uit het andere werelddeel ook zorg en vrede te geven. Ik ging mij afvragen of dat deze tijd wel zo veel verschilt als toen. Hoe behandelen wij de vluchtelingen die in ons land een rustplek zoeken? Wij zijn veel meer bezig met onze eigen kleine probleempjes dan mee te leven met de mensen doe dat nodig hebben.

Toch zijn de gebeurtenissen niet echt herkenbaar voor mij. In het verhaal komen de familierelaties onder druk te staan, en heeft de hoofdpersoon een moeilijke jeugd gehad. Dat is bij mij totaal niet aan de orde. Ik heb een hechte band met mijn ouders, mijn zus, zwager en broers, en een liefhebbende familie. Natuurlijk zijn er weleens probleempjes, maar niet in deze mate.

Ik vind het een knap geschreven verhaal, maar om eerlijk te zijn niet spannend. Er komen stukjes in voor die erg langdradig zijn. Soms is het ook lastig om bepaalde gegevens met elkaar te verbinden, omdat belangrijke feiten pas aan het einde van het boek worden gegeven. Er komen ook wel bijzonder scènes in het boek voor, zoals antroposofische denkbeelden en ervaringen. Ik kan eerlijk gezegd niet ontdekken of dat deze gegevens nog iets te betekenen hebben of dat ze gewoon een detail zijn waar de ik-figuur zijn agressie op af kan reageren.

De hoofdpersoon is heel nuchter, zo dat hij ook geen enkel geloof aanhangt, religies bespot, en ook vloekt en scheldt. Ik vind dit lastig, want dit is in strijd met wat ik geloof.

Indische duinen vind ik een mooi boek door de nieuwe inzichten die overgebracht worden, maar aan de andere kant is het teleurstellend omdat er niet veel aspecten in dit verhaal zijn waarin ik mezelf kan herkennen.

Citaten

1. ‘”En dat van die thee,” zei de moeder toen ze een paar weken later in de duinen woonden, “vind ik erger dan drieënhalf jaar kamp.”’  (blz. 15)

De thee die de moeder vanuit Indië als één van haar weinige bezittingen heeft meegenomen naar haar vaderland, is door Nederlanders gestolen. Dit citaat laat duidelijk zien wat de houding van de Nederlanders met de repatrianten heeft gedaan.