Ze vertelt: ‘Straks zal mijn lichaam geen schaduw meer hebben, maar ben ik toch aanwezig. Ruim de flat niet op, verschuif niets, want ik kom terug. Laat alles zoals het is, minstens een week, want anders verdwaal ik.’

(Ik kom terug, 2015, p.173)  

(http://www.scholieren.com/boek/12940/ik-kom-terug/zekerwetengoed)

Uiteindelijk, op de allerlaatste bladzijde, laten Adriaan en zijn zus inderdaad de kamer zoals het is.

‘De balkondeur zwaaide open, mijn moeder kwam binnen, lenig en rijzig. Ze droeg tuinkleren, haar knieën glommen van het gras. Ze liep naar de stoel, vouwde haar zuilen van benen over elkaar, griste mijn aantekeningenboekje weg en las de eerste bladzijde…

‘We stonden tegenover elkaar, mijn moeder en ik.’

Ze knikte.’

 (Ik kom terug, 2015, p.232)

Het boek is geschreven aan de hand van deze twee motto’s:

You must sacrifice your family on the altar of fiction.

DAVID VANN

All sorrows can be borne if you put them into a story or tell a story about them.

KAREN BLIXEN

Thema, motieven

Het thema van Ik kom terug van Adriaan van Dis is relatie tussen moeder en zoon.  De moeder van Van Dis besluit dat het goed is geweest en wilt zo snel mogelijk sterven. Die keuze had Van Dis niet zien aankomen. Echter laat Van Dis deze keuze niet voor wat het is, maakt zich zorgen en verhuist vanuit Parijs terug naar Nederland.

De ‘voor wat hoort wat’-overeenkomst houdt in dat moeder haar verhalen over haar verleden zou vertellen, op voorwaarde dat Van Dis zorgt voor die belangrijke pil.

Er zijn twee soorten motieven: een verhaalmotief en een leidmotief. Een voorbeeld van een verhaalmotief zijn de gebeurtenissen die moeder in Indië en haar verdere verleden heeft meegemaakt. Die staan centraal in dit verhaal en worden gedurende het verhaal verteld. Ook de opvatting : ‘eerlijk zijn’ is een verhaalmotief. Moeder had altijd veel gezwegen over haar verhalen in Indië (ja, later, later, niet nu) en af en toe een leugentje verspreid.

‘Eerlijk zijn.

Eerlijk zijn.

Eerlijk zijn.

Het zinnetje rammelde met de auto mee. Waarom logen we zo graag in de familie?’

 (Ik kom terug, 2015, p.34)

De gevoelens emotioneel en irritatie keren ook meerdere malen terug in het boek.

De ‘voor wat hoort wat’-overeenkomst is ook een belangrijk verhaalmotief. Van Dis de pil, moeder de verhalen.

Verder zijn dood, leugens en bedrog onderwerpen die terugkeren in het verhaal.  (http://www.scholieren.com/boek/12940/ik-kom-terug/zekerwetengoed)

We hebben nog een leidmotief: het aantekeningenboekje, die Van Dis vaak tevoorschijn haalt en waarin Van Dis aantekeningen maakt over de verhalen die zijn moeder vertelt.

De telefoontjes van Adriaans moeder die voornamelijk in het begin van het boek zich herhalen is een voorbeeld van een leidmotief.

En misschien wel het belangrijkste leidmotief: de zelfmoordpil. De zelfmoordpil die zijn moeder zo graag wilde.

Ze was toch ‘echt niet van plan 100 te worden, hoor.’

(Ik kom terug, 2015, p.43)

Personages

Adriaan van Dis:

Adriaan van Dis speelt zelf een personage in het verhaal. Hij is één van de twee hoofdpersonen. Hij woont in Parijs en heeft daar een baan. Hij heeft 2 overleden zusters en zijn vader is ook dood. Zijn overige familie woont buiten Frankrijk. Hij heeft niet veel contact met zijn familie. Zijn vader heeft hem vroeger veel geslagen, daarom heeft hij een hekel aan zijn vader. Ze hebben nooit een goede band samen gehad. Adriaan komt egoïstisch over, omdat hij soms het beste voor zichzelf kiest.

‘Iemand van de familie moest haar bijstaan die laatste jaren. (Eerlijk zijn. Niet uit goedheid, ik wilde het raadsel moeder ontwarren. Ruw materiaal!)’

(Ik kom terug, 2015, p.44)

Adriaan heeft ook als karaktereigenschap dat hij nieuwschierig is. Hij heeft veel vragen waarop hij antwoord wilt krijgen. Nieuwschierig naar de verhalen van zijn moeder. Hierdoor vind hij zichzelf wel een indringer in zijn moeders leven.

"Ik liet haar mijn verraderlijke aantekeningen zien. Drie boekjes alleen al over haar stervensweken, van haar lippen gepikte regels, opgetekend door een schrijvende gier." (Ik kom terug, 2015, p.271)

Van Dis kan ook erg schuw tegen zijn moeder zijn. Geïrriteerd of juist emotioneel overkomen. Adriaan heeft zijn moeder vaak gehaat, door haar karakter en haar vervelende leugens. Adriaan is een round character, je weet veel over hem. Hij heeft verschillende ideeën en eigenschappen. Later in het boek kan dat egoïsme of de nieuwschierigheid van hem wel te maken hebben met dat hij bang is, bang voor de dood van zijn moeder. Hij geeft zelf toe dat hij bang kan zijn:

‘En ik was bang – banger voor haar dood dan zij zelf. Ik wilde haar niet zien sterven, niet die rochel horen, niet de verslappende hand vasthouden en op een lijk terugleggen.’

(Ik kom terug, 2015, p.212)

Moeder Marie:

Moeder Marie speelt ook een hoofdpersoon. Zij is de moeder van Adriaan van Dis. Het verhaal gaat over haar. Over haar belevenissen in Indië en in Nederland en hoe ze hiermee is omgegaan. Moeder Marie is al in de negentig als ze besluit euthanasie te plegen. Ze geniet niet meer van het leven en vind dat het zo goed is geweest.

Moeder Marie is een goede leugenaar. Haar hele leven heeft ze verhalen verzwegen of over gelogen. Marie gelooft in reïncarnatie en is geïnteresseerd in de Tibetanen. Ze is een round character, omdat ze veel ontwikkeling toont in het boek. Ze gaat steeds sneller achteruit en overlijd uiteindelijk in 2011. Ook zij is een round character.

Moeder Marie is een harde tante en ruzie met haar zou je niet kunnen vermijden.

Haar laatste woorden waren:

‘Maxime Verhagen is een vreselijk druiloor…’

(Ik kom terug, 2015, p.221)

(http://www.scholieren.com/boek/12940/ik-kom-terug/zekerwetengoed)

Just 1:

Moeder Marie heeft Just leren kennen in Nederland. Het was haar eerste echte liefde. Samen zijn ze naar Indië gevlucht waar ze in kampen terecht kwamen. Uiteindelijk is Just onthoofd. Je weet niet veel over Just en het is een simpele personage, vandaar dat we hier spreken van een flat character.

Just 2:

Dit is de biologische vader van Adriaan van Dis. Geboren op Java. Hij is geen goede vader voor Adriaan geweest en heeft hem mishandeld. Moeder Marie was smoorverliefd op hem. Hij is later door zijn zwakheid overleden. Ook deze Just is een flat character.

Saskia:

Saskia is de halfzus van Adriaan. Ze woont en werkt in Italië. Toen het slechter ging met moeder, is zij overgevlogen. Ze heeft moeder de laatste weken verzorgd tot haar dood, terwijl Adriaan terug ging naar Frankrijk. Saskia heeft ervaring met mensen verzorgen.  Het is een zorgzame en emotionele vrouw. Ze is net als haar moeder erg streng. Ze is en werkt het liefst alleen. Saskia heeft een goede invloed op Van Dis. Saskia is een flat character.

Carl:

Een Sumatra-Duitser. Carl had als beroep dokter. Carl was een huisvriend geworden van moeder Marie en Just. Carl was tenger en hij had pianovingers. Carl is ook overladen. De moeder van Adriaan van Dis vond Carl wel een charmante man:

‘Ze liet me nog een foto zien. Carl te paard. ‘Knappe vent, hè?’’

`                                  (Ik kom terug, 2015, p.160)

Perspectief, tijd & structuur

Adriaan van Dis vertelt zelf het verhaal. Dus de vertelinstantie is merkbaar in het verhaal aanwezig. Ook stel ik vast dat de verteller een personage in het verhaal speelt, wat duidelijk naar voren komt. Uit deze twee conclusies kan ik afleiden dat er wordt gesproken vanuit een ik-vertelinstantie. De verteller geeft wel commentaar op gebeurtenissen of personages. Dat doet Adriaan door commentaar te leveren dat hij tussen haakjes zet.

We raasden over een brug, kilometerslang (‘Dit noemden wij zee, in mijn tijd was dit een dagreis’) en namen de nieuwe weg naar het zuiden (‘Dwars over ons land verdomme’).

(Ik kom terug, 2015, p.23)

Adriaan van Dis heeft voor dit perspectief gekozen, zodat het boek nog persoonlijker werd. Hij probeert zijn verhaal zo goed mogelijk over te brengen op de lezer. Daarom zal Adriaan van Dis een betrouwbare verteller zijn. Ik denk wel dat Adriaan van Dis soms passages heeft aangepast, om er een goed boek van te kunnen maken.

Het boek heeft in total 234 bladzijdes. en 58 hoofdstukken. De hoofdstukken hebben geen titel. Het boek is niet op chronologische wijze vertelt, doordat er veel flashbacks in voorkomen. Er wordt wel verteld vanaf het moment dat Adriaan en zijn moeder weer wat meer contact met elkaar krijgen tot het moment dat zijn moeder komt te overlijden. Er is alleen geen strakke structuur door de hoeveelheid stukken tekst waarin moeder vertelt over haar verleden aan de hand van flashbacks. Tijdsprongen heb ik er niet uit kunnen halen, wat zou betekenen dat ze er niet in zitten.

De verteltijd is ongeveer 4 weken. Het overlijdensproces duurt in het boek ruim een paar weken. Het hele verhaal neemt maanden in beslag. Dus de vertelde tijd is altijd nog langer dan de verteltijd.

Ruimte en schrijfstijl

Het rusthuis waarin de moeder van Adriaan woont sinds haar 86e, is de belangrijkste ruimte in het verhaal. Adriaan van Dis brengt vele bezoeken aan zijn moeder. Hij komt dus vele malen in het rusthuis. Later in het verhaal neemt hij zelf een gastenkamer in het rusthuis. Haar kamer wordt goed omschreven. In de woonkamer stond een boerenstoel, in de douche een kruk, theepot op het aanrecht en de kopjes naast de waterkoker. Altijd een tas naast de stoel, een klok en schilderijen aan de muren, een lege boekenkast en meerdere foto’s van haar overleden dochters en overleden mannen. De schrijver formuleert dit allemaal precies, om de lezer zich zo goed mogelijk te laten inleven en een een beeld te laten vormen.

De boulevard in Parijs, met hotel Terminus, het Gare du Nord en het terras van La Rotonde.

De geboorteplaats van de moeder van Adriaan. Ze bezochten haar geboorteplaats omdat zij het graag wilde. Haar geboortehuis bevond zich op het platteland. Het huis van Adriaans grootvader was groot en statig. Het huis had geheime kamers waar stoelen en banken onder lakens lagen. Ook leerde Adriaan daar andere Van Dissen kennen.  

De schrijfstijl van Adriaan van Dis is niet te moeilijk. Hij gebruikt geen complexe woorden. Wel gebruikt Van Dis regelmatig scheldwoorden. Dat maakt het boek wat levendiger.

‘Laat die man.’ ‘Het is mijn vader, verdomme.’ (Ik kom terug, 2015, p.120)

Overigens moeten er niet te veel scheldwoorden in het boek voorkomen. Dat vind ik ongepast bij bepaalde boeken.

Regelmatig kon ik wel lachen om de schrijfstijl van Adriaan van Dis.

‘Ik nam nog een keer afscheid van mijn moeder, met een zoen die klonk n sook scheet (van die klotematras) Ditmaal wenste zij me goede reis.’

(Ik kom terug, 2015, p.271)

Adriaan van Dis maakt niet gebruik van korte of juist lange zinnen.

Hij beschrijft niet elk personage gedetailleerd. Zo vertelt Van Dis weinig over het uiterlijk van personages en laat hij sommige personages achterwegen die niet belangrijk zijn:

Wie was Meeuwis?’ vroeg ik.

‘‘Een volle neef van Lijntje! Maar geen woord hé, geen hulp, niks. ‘En Lijntje?’ ‘En nu is het klaar.’ (Ik kom terug, 2015, p.33)

Verwerkingsopdracht 2

Wij hebben de volgende punten besproken/verwerkt :

• Hoelang hebben we gelezen (verteltijd) en ging dit lezen stroef of juist vlot? En wat vinden we van de verhaalwerkelijkheid?
• Het thema van het boek en wat voor een effecten heeft dit thema op het verhaal?
• De structuur van het boek
• De presentatie van het boek
• De mening over de vertelde tijd
• Taalgebruik en mening schrijfstijl
• De afloop van het boek (+plot twist)
• De karakters
• En ten slotte: vinden wij dit boek goed genoeg om genomineerd te zijn voor de Inktaap 2016?

We zijn het eens met de volgende punten:
-verteltijd.
-structuur
-vertelde tijd
-taalgebruik en schrijfstijl
-afloop verhaal
-nominatie

En we zijn het oneens met de volgende punten:
-thema
-presentatie (kaft)
-karakters

De verteltijd van het boek vinden wij beide niet te lang, doordat het boek 234 bladzijdes heeft. Bibian heeft er 8 uur over gedaan en ik deed er niet langer over. Wij vonden allebei dat het lezen erg stroef ging. We lazen vaak in de avond tot 11 uur. Een nadeel hiervan is wel dat het lezen langer duurt en vermoeiender is. Ik had op een gegeven moment een luisterboek aangeschaft. Het lezen ging zo een stuk vlotter en was ook leuker. Soms vonden passages plaats waar we nieuwsgierig van werden en dan lees je sneller dan normaal.
De verhaalwerkelijkheid vind ik interessant, omdat je je dan realiseert dat het verhaal waargebeurd is als er iets ingrijpends gebeurd. Zo kan ik het boek sneller uitlezen. Bibian kan zich meer inleven nu ze weet dat het echt gebeurd is. Wij vinden de verhaalwerkelijkheid allebei fijn.
Het thema van het boek is de ‘moeder-zoon’ relatie van Adriaan van Dis en zijn moeder Marie. Bibian vindt het thema erg interessant. Er zijn namelijk niet veel boeken over dit thema/onderwerp die zo goed geschreven zijn. Ik ben van mening dat het mooi is dat Adriaan van Dis zijn verhaal met de lezer wilt delen. Het onderwerp zelf vind ik ingrijpend, maar niet heel aantrekkelijk om over te lezen. Dit onderwerp maakt het verhaal triest en persoonlijk. Het gaat over een waargebeurd verhaal, namelijk over oorlog en dood.
De structuur vinden wij allebei warrig. De flashbacks, die bestaan uit het verleden van de moeder van Adriaan van Dis, zijn niet op chronologische volgorde. Dus daarover zijn wij het eens.
Ik zou het fijn vinden als er meer zou gebeuren in zijn leven in plaats van de vele bezoeken aan zijn moeder.
Bibian vind de structuur van het heden niet interessant omdat de bezoeken eentonig zijn.
We zijn het oneens over de kaft. Ik kan de betekenis van de kaft niet achterhalen, maar vind de kleur geel van de kaft wel origineel. Bibian vind de kaft vrolijk door de kleur, maar het plaatje komt triest over. Ze vind de kaft niet speciaal. Het is simpel, omdat het gewoonweg een hoofd is dat bestaat uit één lijn. Ik vind het dan juist weer kunstzinnig.
De vertelde tijd is een half jaar.
Bibian vind 6 maanden kort lijken voor een boek en ik ben het daarmee eens.
Adriaan van Dis gebruikt niet altijd nette woorden. Zeker 5 keer scheld Van Dis met het woord ‘verdomme.’

De verteltijd van het boek vinden wij beide niet te lang, doordat het boek 234 bladzijdes heeft. Bibian heeft er 8 uur over gedaan en ik deed er niet langer over. Wij vonden allebei dat het lezen erg stroef ging. We lazen vaak in de avond tot 11 uur. Een nadeel hiervan is wel dat het lezen langer duurt en vermoeiender is. Ik had op een gegeven moment een luisterboek aangeschaft. Het lezen ging zo een stuk vlotter en was ook leuker. Soms vonden passages plaats waar we nieuwsgierig van werden en dan lees je sneller dan normaal.
De verhaalwerkelijkheid vind ik interessant, omdat je je dan realiseert dat het verhaal waargebeurd is als er iets ingrijpends gebeurd. Zo kan ik het boek sneller uitlezen. Bibian kan zich meer inleven nu ze weet dat het echt gebeurd is. Wij vinden de verhaalwerkelijkheid allebei fijn.
Het thema van het boek is de ‘moeder-zoon’ relatie van Adriaan van Dis en zijn moeder Marie. Bibian vindt het thema erg interessant. Er zijn namelijk niet veel boeken over dit thema/onderwerp die zo goed geschreven zijn. Ik ben van mening dat het mooi is dat Adriaan van Dis zijn verhaal met de lezer wilt delen. Het onderwerp zelf vind ik ingrijpend, maar niet heel aantrekkelijk om over te lezen. Dit onderwerp maakt het verhaal triest en persoonlijk. Het gaat over een waargebeurd verhaal, namelijk over oorlog en dood.
De structuur vinden wij allebei warrig. De flashbacks, die bestaan uit het verleden van de moeder van Adriaan van Dis, zijn niet op chronologische volgorde. Dus daarover zijn wij het eens.
Ik zou het fijn vinden als er meer zou gebeuren in zijn leven in plaats van de vele bezoeken aan zijn moeder.
Bibian vind de structuur van het heden niet interessant omdat de bezoeken eentonig zijn.
We zijn het oneens over de kaft. Ik kan de betekenis van de kaft niet achterhalen, maar vind de kleur geel van de kaft wel origineel. Bibian vind de kaft vrolijk door de kleur, maar het plaatje komt triest over. Ze vind de kaft niet speciaal. Het is simpel, omdat het gewoonweg een hoofd is dat bestaat uit één lijn. Ik vind het dan juist weer kunstzinnig.
De vertelde tijd is een half jaar.
Bibian vind 6 maanden kort lijken voor een boek en ik ben het daarmee eens.
Adriaan van Dis gebruikt niet altijd nette woorden. Zeker 5 keer scheld Van Dis met het woord ‘verdomme.’

‘Laat die man.’ ‘Het is mijn vader, verdomme.’ (Ik kom terug, 2015, p.120)

Bibian is van mening dat dat het boek juist realistischer wordt door de scheldwoorden. Ik snap dat en ik ben het met Bibian eens, maar er moet niet teveel in gescholden worden. Dat zou het weer te heftig maken, dat zou ongepast zijn voor een boek als deze.
We zijn beide van mening dat de schrijfstijl niet de moeilijkste schrijfstijl is als je kijkt naar andere literaire auteurs.

We vinden de zinnen normaal en zeker niet te lang.
We hebben besproken dat in dit boek minimaal één plot twist in zit. ‘De kist’ komt heel belangrijk over, omdat er in het begin van het verhaal om gevochten word door moeder en zoon. We hadden beide verwacht dat in die kist veel spullen zouden zitten met veel dierbare herinneringen. Nadat moeder was overleden, werd het kistje opengemaakt om te kijken wat moeder al die tijd verborgen hield. De plot twist is dat er uiteindelijk alleen één paar handschoenen in zit en een foto van de oma van Adriaan van Dis. We zijn het eens dat plot twisten het verhaal interessanter maken. Daarnaast stelt Bibian vast dat de afloop is afgeraffeld. Er wordt snel een einde gemaakt aan het verhaal nadat moeder is overleden. Ik vind echter dat het zo een goed einde heeft. Dat komt doordat de moeder van Adriaan van Dis centraal staat in het boek, dus valt er niet veel te vertellen als zij overleden is.
Ik twijfel of het einde verzonnen is. Bibian is duidelijk van mening dat het einde niet op de waarheid berust:

‘De balkon deur zwaaide open, mijn moeder kwam binnen, lenig en rijzig. Ze droeg tuinkleren, haar knieën glommen van het gras. Ze liep naar de stoel, vouwde haar zuilen van benen over elkaar, griste mijn aantekeningenboekje weg en las de eerste bladzij…’

‘We stonden tegenover elkaar, mijn moeder en ik.’
Ze knikte.

Het viel ons beiden op dat naast de hoofdpersoon de bijfiguren voornamelijk vrouwen zijn. We zijn het eens dat de hoofdpersoon egoïstisch over komt en geen familie mens is, omdat hij weinig contact heeft/zoekt met zijn familie. Bibian vind dat er weinig karakters in dit boek voor komen. Ik denk dat er genoeg karakters zijn. Het wordt te onduidelijk wanneer er nog meer personages in voorkomen, omdat het dan niet duidelijk is welke personages welke rol in het verhaal spelen.

Al met al zijn wij het eens met elkaar dat ‘Ik kom terug’ van Adriaan van Dis een terechte nominatie is voor de Inktaap 2016, omdat het onderwerp interessant is, de schrijfstijl goed is en het verhaal een mooie afloop heeft. Het is het waard om genomineerd te zijn voor de Inktaap 2016, omdat Adriaan van Dis een uniek boek heeft geschreven over zijn eigen, ingrijpende en waargebeurde verhaal.

Eindoordeel

Je moet je goed kunnen inleven in het verhaal. Zo kan je het meest genieten van het boek. Dat lukte mij niet altijd even goed.

Halverwege heb ik besloten een audioboek te reserveren bij de bibliotheek. Zo lukte het me meer te concentreren. De schrijfstijl van Adriaan van Dis vind ik niet de moeilijkste stijl en bovendien heeft Adriaan van Dis humor.

Wat ik erg mooi vind aan Ik kom terug is dat Adriaan van Dis zijn indrukwekkende verhaal met ons wilt delen. Je leest verhalen over Nederlands-Indië en tijdens de tijd van de Jappen. Tegelijkertijd lees je een ingrijpend verhaal over de ‘moeder en zoon’-relatie tussen Adriaan en zijn moeder. Ik vind de ‘voor wat hoor wat’-overeenkomst wel heftig. Moeder vertelt haar verhaal aan haar zoon, op voorwaarde dat haar zoon haar de zelfmoordpil geeft die zij graag wilt hebben. Adriaan van Dis laat ons ook zitten met onduidelijkheden. Wat hebben de handschoenen en de foto van grootmoeder die in het kistje lagen  bijvoorbeeld voor betekenis?

Dat vind ik leuk gedaan.

Bronnen

• Van Dis, A. (1946). Ik kom terug, Amsterdam: Atlas Contact
• Van der Meulen, G. & Van der Pol, W. Laagland, literatuur & lezer (3e druk). Geraadpleegd op maandag 12 oktober 2015 en donderdag 15 oktober 2015
• Van der Pol. K (2 december 2014). Boekverslag Ik kom terug. Geraadpleegd op donderdag 15 oktober 2015

http://www.scholieren.com/boek/12940/ik-kom-terug/zekerwetengoed