Honderd procent mens door Roel Smits

Gebruikte editie voor het boekverslag
Gebruikte druk: 1e
Verschijningsdatum eerste druk: februari 2008
Aantal bladzijden: 205
Uitgegeven bij: Nieuw Amsterdam

Beschrijving voorkant
Achter een opgeblazen kauwgombel zijn de contouren van een jonge vrouw te zien. In de bel is de titel van de bundel afgedrukt.

Genre van het boek
Het is een verhalenbundel waarin 3 vrij lange en 5 minder lange verhalen zijn opgenomen. Alle verhalen hebben als thema het menselijk tekort of de ontgoocheling en desillusie. Het ouder of volwassen worden komt met veel gebreken.

Mijn mening
“Honderd procent mens”is een prachtige verhalenbundel met acht verhalen over menselijke tekortkomingen: jaloezie, wraak en ontgoocheling spelen de hoofdrol in de meeste verhalen. De verhalen zijn tragikomisch: de man die terugvlucht naar de badkuip van zijn moeder, de schrijver die ontgoocheld raakt bij het zien van een ander type vrouw en man, de vrouw die alleen maar kans ziet zijn eigen vrouw te zien door zich zielig voor te doen want zij heeft alleen oog voor de terminale patiënten die ze begeleidt. Natuurlijk is een bundel verhalen met losers als hoofdfiguren niet nieuw, maar de helderheid van de anekdotes, de directe stijl van de vertellers en de tragikomische inhoud zijn het lezen meer dan waard. Ook voor scholieren kan de amusementswaarde hoog zijn: 7 of 8. De waardering op de boekenlijst is 2 punten op havo- en vwoniveau. Het wachten lijkt op het romandebuut van Roel Smits.


Opdracht
De bundel wordt opgedragen aan “Mathilde”.

De aangeleverde flaptekst
De personages in Honderd procent mens zijn geen van allen voor het volle pond gelukkig. In hun zoektocht naar geluk zitten ze hun omgeving maar vooral zichzelf in de weg en raken verwikkeld in tragikomische situaties. Eigenzinnige verhalen over de zoektocht naar geluk
Zo ontvlucht een jonge vader zijn vrouw en huilbaby en denkt geborgenheid te vinden in moeders badkuip; en wordt een man met de vut gestuurd terwijl zijn vrouw zich vol overgave op een carrière in de stervensbegeleiding stort. Honderd procent mens legt op een vaak pijnlijke manier menselijke tekortkomingen bloot. Een honderd procent rijp en geslaagd debuut.
Titelverklaring
De titel van de bundel wijst naar het eerste lange verhaal dat zo genoemd is. Daarin benoemt de vrouw van de verteller iemand die zij begeleidt in het stervensproces van diens vrouw 100 % procent mens. De verteller die met vut is en te weinig aandacht van zijn vrouw krijgt, gaat zich bij zichzelf afvragen of hij ook wel 100 % procent mens is.

Maar eigenlijk geldt de titel voor alle verhalen. Aan alle vertellers zit wel een steekje los, waardoor ze niet honderd % zijn. Een van de opvallendste verhalen is “Het Berenbad” waarin de mannelijke hoofdfiguur niet meer tegen zijn vrouw en een krijsende baby opkan en dan in het berenbad van vroeger bij zijn moeder thuis wil gaan liggen. Hij is het symbool van de man die maar niet volwassen kan worden en een sterke moederbinding heeft.
Een ander verhaal is dat van de man die een bestaan als schrijver heeft willen beginnen, maar er na het bezoek van een wat alternatief echtpaar erachter komt dat dit toch niet de ultieme vorm van leven is. Hij wordt opgewonden van een moederlijk type vrouw dat de borst geeft aan haar kind waar hij bij zit. Ook hij is op zijn eigen vrouw afgeknapt: zij is de organisatrice en de kostwinster. Hij zorgt voor de kinderen. Aan het einde van het verhaal voelt hij zich zeker geen 100 % schrijver, maar eigenlijk ook geen 100 % mens.

Structuur en/of verhaalopbouw
Er zijn acht verhalen in de bundel opgenomen.

Drie daarvan, waaronder het titelverhaal, zijn vrij lang: (40 à 50 bladzijden)
- Honderd procent mens
- Het witte hondje Audrey
- Schrijfonderwijs
De andere vijf verhalen zijn veel korter: gemiddeld ongeveer 10 bladzijden
- Het berenbad
- De worm
- Steeds schever
- Dode hoek
- Organische chemie

Gebruikt perspectief
Vijf van de acht verhalen hebben een personale verteller. Drie verhalen hebben een ik-verteller. ( zie hieronder ) De personale vertellers vertellen alle in de o.t.t.

Tijd van het verhaal
De meeste verhalen zijn actueel. In de verhalen wordt de euro genoemd en er zijn ook kleine andere verwijzingen naar de 21e eeuw.
Kenmerk van de vier belangrijkste verhalen is dat ze alle op één dag spelen.

Plaats van handeling
In de verhalen wordt niet duidelijk waar ze zich afspelen. Er zijn nauwelijks aanwijzingen voor de plaats van handeling.


Motto
Smits ontleent het motto van zijn bundel aan een citaat uit “Grootmoeder, wat heb je grote …..” van Jacques Vriens.
“Uitkleden”, zei de kat.
“Helemaal?, stamelde Hannes.
“Natuurlijk “.
“Dat doe ik niet “
De kat werd boos en snauwde: “Wil je rijk en gelukkig worden?”
“Ja , dat wel, maar niet in mijn blootje.”

Voor de meeste verhalen geldt dat de personages een of andere tekortkoming hebben en tegelijkertijd kun je zeggen dat ze in “hun hemd staan.” (bijvoorbeeld de man in “Het Berenbad” tegenover zijn vrouw ) Bovendien lijken ze er niet alles voor over te hebben om hun situatie te verbeteren. Om 100 % gelukkig te worden, moet je wel risico’s durven nemen en niet bang zijn om je naaktheid te tonen.
Het is derhalve op het tweede gezicht een heel aardig motto.

Samenvatting van de inhoud
De belangrijkste en mooiste verhalen uit de bundel worden in de samenvatting opgenomen.

Honderd procent mens
Albert Lanters is met de vut gegaan, maar tegelijkertijd is zijn vrouw een soort spirituele kant opgegaan. Zo heeft ze zich bekwaamd in de stervensbegeleiding van terminale patiënten en daardoor heeft Albert niet veel mogelijkheden om haar te zien. Hij had zich na zijn pensionering daarop verheugd. Bovendien hebben ze een nieuw, maar klein en afgetakeld huisje gekocht, want hun twee dochters zijn het huis uit. De ene belt tijdens het verhaal op met de mededeling dat ze twee jaar naar Harvard gaat om medicijnen te studeren, de andere dochter Karien is kunstenares en wil geld van hem hebben omdat ze zich bijna niet in het levensonderhoud kan voorzien.
Het verhaal begint wanneer Albert met Betty naar een vuilcontainerstation rijden om de oude vloerbedekking te dumpen. Hij stoot zijn knie en denkt dat hij een meniscus heeft. Zijn vrouw houdt zich in de tussentijd bezig met mensen (o.a. Nico )van wie ze de naasten heeft begeleid. Zelf kent hij Nico van de vut-cursus. Hij wordt dan tijdens zijn bezigheden bij het vuilcontainerstation opgebeld door beide dochters. Eigenlijk voelt hij zich door alle drie de vrouwen misbruikt. Wanneer ze weer weggaan, weigert zijn vrouw langs het ziekenhuis te rijden om zijn knie te laten onderzoeken. Ze gaan eerst langs het pas aangekochte huisje, maar het verkeert in heel slechte staat en de aannemer van het dorp weet een aardig prijsje te offreren om het weer in orde te maken. Wanneer ze uiteindelijk toch langs het ziekenhuis rijden, worden er ook enkele slachtoffers binnengebracht. Zijn vrouw wil niet mee naar binnen en Albert besluit op het laatst om zonder consult weg te gaan. In de auto laat hij zijn jaloezie merken. Wanneer ze thuis zijn, pakt Betty wat mediwiet en ze worden er geil van. Dat belooft eindelijk weer eens een vrijpartij te worden. Wanneer ze even wegloopt, gaat haar telefoon en eigenlijk moet Betty naar een stervende toe. Albert geeft aan dat ze al naar iemand anders is, maar zegt verder niets tegen Betty. Dan vraagt hij min of meer jaloers hoeveel procent mens hij is. Betty antwoordt dat hij ook 100 % is. Toch heeft hij wel wraak genomen op haar nieuwe hobby.


Verteller: Albert (personaal ) in de o.t.t.
Thematiek: jaloezie en wraak
Vertelde tijd: de dag dat de vuilniszakken met linoleum worden weggebracht.

Het witte hondje Audrey
Victor, is de hoofdpersoon van het verhaal ‘Het witte hondje Audrey’. Met zijn vrouw Yolanda, die net behandeld is (maar nog niet geheel genezen is verklaard) voor borstkanker, bezoekt hij zijn 75 jaar geworden moeder. Hij heeft een liedje voor haar gecomponeerd. Bij zijn moeder ontstaat al vrij snel ergernis: zijn zus Ricky die met een verkeerde vent is getrouwd en omdat zijn vrouw genezende is, gaat hij zelf koken, maar hij laat het eten aanbranden en zijn moeder klaagt over de hond van de buurvrouw die op het balkon poept. Hij moet altijd de cadeaus voor zijn zus voorschieten en het duurt een hele tijd voordat hij geld van haar ziet.

Victor probeert krampachtig de positieve kanten van zijn bestaan te blijven zien. Hij ontkent de situatie dat zijn vrouw nog lang niet genezen is Hij doet zijn best, dat is het enige wat hij kan en altijd gedaan heeft. Hij lijdt aan een onstuitbaar positivisme of beter gezegd, aan een talent om problemen te negeren. Zeven weken na de laatste chemo van zijn vrouw, denkt hij al dat ze genezen is. Zo is ook met zijn stille kinderwens die na de ziekte van zijn vrouw nooit meer zal uitkomen. Hij realiseert zich dat hij deze wens laat vervullen door het kleine hondje Audrey. Victor voedt haar nauwgezet op en waakt over al haar stappen. Zijn zwager Sjaak maakt dat hem ook nog eens ondubbelzinnig duidelijk: “Honden dienen om gaten op te vullen.” Dat gesprek wordt ook pijnlijk duidelijk wanneer hij met Yolanda naar boven gaat en over de substitutie van hun nooit geboren kind praat. Intussen verbranden de aardappelkroketten. Dat worden dus pizza’s. Sjaak wil nog weten wat de mogelijkheden zijn om een paddowinkel te beginnen, want Victor is belastingconsulent en hij helpt graag mensen. Victor ziet wel mogelijkheden. Daarna gaat hij de hond uitlaten.

Als Audrey tegen zijn wil paart met de grote manke hond van de buurvrouw ziet Victor in dat Audrey nooit zijn kind kan zijn. Humoristisch is de situatie wanneer de beide honden na de paringsdaad niet los kunnen komen. Hij stelt bij de buurvrouw meteen de kwestie van de hondenpoep aan de orde, maar die gaat er niet meer zo op in. Wanneer hij bij zijn moeder komt, ziet iedereen dat hij de spermavlekken van de manke hond op zijn kleding heeft. Yolanda ligt boven wat te rusten.
Dan pas durft hij openlijk aan zichzelf de vraag te stellen die hij zo lang vermeden heeft: is hij nog wel gelukkig? Zijn moeder is tanende, zijn zus vergooit haar leven aan een slappe vent, Yolanda zal hem geen kinderen kunnen geven, Audrey heeft het gedaan met een manke hond.
Hoe hard hij ook nadenkt, hij weet niet of hij gelukkig is.

Verteller: Victor, de belastingconsulent (personale verteller in de o.t.t.)
Motief: het zoeken naar geluk, de ernstige ziekte , eenzaamheid binnen het huwelijk.

Vertelde tijd: de dag dat zijn moeder 75 jaar is geworden

Schrijfonderwijs
Jeroen heeft een drukke dag als huisman achter de rug. Hij heeft enkele maanden geleden zijn baan als wetenschappelijk medewerker aan een universiteit opgegeven om schrijver te worden. Maar dat laatste lukt niet erg. Hij is al aan de 14e versie van een verhaal bezig. Zijn vrouw Karin is kostwinster geworden en Jeroen moet op de kinderen passen. Wanneer de vader van het kind dat bij zijn dochter speelt, deze Anouk komt ophalen, komt er een heel ander type man binnen: een echte levensgenieter. Dat is Jeroen zeker niet. Wanneer ook zijn vrouw thuiskomt en eindelijk vakantie heeft, nodigt ze de man uit om wat te drinken. Hij speelt in een coverbandje dat the Beatles imiteert en dat wekt nogal bewondering. Ook met zijn kind gaat hij heel stoer om. Karin belt zijn vrouw op om ook wat te komen drinken. Deze Maria wekt meteen de begeert van Jeroen op, zeker wanneer ze in het openbaar de borst geeft aan haar baby. Hij vraagt zich af hoe dat zal smaken. Het heeft allemaal een erotische uitstraling in tegenstelling tot zijn eigen Karin die weinig erotiek uitstraalt. Karin vertelt wel enthousiast dat Jeroen schrijver is, maar de verhalen van Roy en Maria zijn veel interessanter. Zo vertelt Maria over de misgeboorte die op een aardappel leek en Roy zegt dat hij in die tijd met bijna alle verpleegsters van de afdeling “neukte.” Jeroen kan dat nauwelijks aan. Hij blijft echter Anouk in de gaten houden: die speelt met borrelnootjes en lijkt te stikken, maar Jeroen redt haar leven. Maria is hem daarvoor dankbaar en drukt zich tegen hem aan. Hij heeft daarna grote melkplekken op zijn overhemd en gaat zich verschonen. Maria doet dit ook en hij ziet haar halfnaakte bovenlichaam. Even haalt hij zich een fantasie in haar hoofd maar Maria gaat er niet op in. Wanneer hij beneden komt, luisteren ze met zijn allen naar de tapes van zijn verhaal. Hij schaamt zich min of meer voor het verhaal. Het heet “wraak” en is nogal bloederig van inhoud. Wanneer de gasten weg zijn, schrijft hij een verhaal in zijn hoofd. Daarin wil hij stoppen met zijn schrijverschap en weer teruggaan naar de universiteit.
Dan gaat hij naar bed. Karin kan zich niet voorstellen dat er mannen zijn die zich aangetrokken voelen tot Maria. Jeroen houdt zijn mond daarover. Daarin liggen de drie vrouwen uit zijn leven. Karin leest haar dochters voor. Hij luistert naar de einde van het verhaal.

Verteller: Jeroen (personale verteller in de o.t.t.)
Motieven: jaloezie (Jeroen is jaloers op het leven van Maria en Roy, dat passie kent en Karin kan zich niet voorstellen dat er mannen zijn die op het type Maria vallen); erotiek (Maria is erotischer dan zijn koele Karin; Maria heeft dat moederlijke instinct, vandaar ook haar naam)
Thema van het verhaal is toch wel de ontgoocheling of de desillusie (Jeroen ziet wel in dat het niets zal worden met zijn schrijversloopbaan en maakt er alvast een fictief einde aan)
Vertelde tijd: de dag dat de vakantie van Karin begint en zijn schrijversloopbaan eindigt

Het berenbad
Een volwassen man keert terug naar zijn ouderlijke woning. Joost gaat daar in bad zitten om zijn vrouw Thea en zijn altijd huilende dochter Brechtje te ontlopen. Na de geboorte heeft het meisje altijd heel erg gehuild. Nu zit hij in het berenbadje van zijn jeugd. In symboliek gaat hij daarmee natuurlijk terug naar de moederschoot: het in bad gaat in het badje van zijn jeugd, betekent terug naar de vertrouwdheid van vroeger.
Zijn moeder komt hem zijn rug masseren en chocolademelk brengen. Intussen heeft ze weinig goeds te melden over haar schoondochter; ze heeft natuurlijk altijd al gezegd dat ze niets voor hem was. Ze stuurt er op aan dat hij van haar zal scheiden.

Dan ontstaat er herrie en staat Thea ineens voor zijn bad met Brechtje in haar armen. Het blijkt dat hij het kind alleen heeft achtergelaten, terwijl zij naar de kapper was. Ze scheldt hem de huid vol en zegt dat hij moet kiezen tussen zijn moeder of haar. Joost blijft zitten in het berenbad en kiest dus voor zijn moeder. Hij voelt zich weer heel vertrouwd thuis en wacht de komst van zijn vader af. Alles zal weer worden als vroeger.

Verteller: Joost (personale verteller in de o.t.t.)
Motieven : jaloezie ( in de relatie schoonmoeder- schoondochter); het verlangen naar vroeger of de moederschoot; de moeder-zoonrelatie, escapisme.
Vertelde tijd: de dag dat Joost naar zijn ouderlijk huis vlucht

Van de andere vier verhalen wordt hieronder kort de inhoud gegeven.
Worm (ik-verteller)
Een man neemt wraak op zijn gehandicapte broer die veel succes heeft in de muziekwereld. Een ex-geliefde helpt hem bij het laten leeglopen van de banden van zijn rolstoel. Zijn broer Stan heeft de bijnaam De Worm gekregen.

Dode hoek (ik-verteller)
Een man neemt wraak op zijn vrouw die in alles fobieën ziet. Zijn kinderen heulen met hem mee. Hij pest haar door net te doen alsof zijn kinderen weggehaald zijn.

Steeds schever (ik-verteller)

Een 43-jarige vrouw Gonnie ontmoet op een reünie van school een oude klasgenoot. Beiden hebben het niet zo getroffen in hun leven. De man is gescheiden en ook zij voelt zich eenzaam. Ze klagen over hun lichamelijk verval: de vrouw over haar borsten en de man over zijn steeds schever wordende piemel en kleiner wordende ballen. Aan het einde gaan ze met elkaar dansen: het is een soort dans der eenzamen. De man haalt zich nog in zijn hoofd dat ze die avond wat zullen hebben. De vrouw hoopt dat de man haar nog een tijdje zal vasthouden.

Organische chemie (personale verteller)
Een man gaat steeds met zijn vrouw mee naar het kerkhof waar haar ouders begraven liggen. Ze besteedt veel aandacht aan de graven waaraan de man zich ergert. Op de terugweg houdt hij haar bezig met verhalen over zijn studie scheikunde en zijn colleges. Wanneer ze wat gaan drinken toont hij wel veel belangstelling voor een leuke jonge serveerster die studente is. Thuisgekomen gaat ieder zijn gang.

Recensies
Op www.clubpropaganda.nl geeft Boris Yland een heel positieve reactie. Elk verhaal zit bomvol details en subtiele ontwikkelingen. De verhoudingen tussen de personages worden subliem uitgewerkt en alle verhalen zijn overtuigend. Juist omdat de personages zo goed uitgewerkt zijn, zijn de verhalen echt. De personages zijn geen archetypen, maar gelaagde en levende mensen. Het lijkt alsof Roel Smits in hun hoofd is gekropen en precies kan laten zien wie ze zijn. Nergens worden de verhalen slepend, steeds is de enscenering vol en zijn de dialogen krachtig. De verhalen dagen je uit om beter te kijken naar gewone mensen om je heen. Zijn ze normaal, zijn ze raar? Waarom gedragen ze zich zo? Uiteindelijk moet je de conclusie trekken dat het in elk mens zit om zich heel vreemd kan gedragen. Maar voor dat inzicht mag je eerst acht prachtige verhalen van Roel Smits lezen

Een waar droomdebuut. De acht verhalen uit het boek [...] zijn stuk voor stuk prijsschietertjes uit de ironisch-realistische hoek. [...] Hebben we er een schrijver bij? Dacht het wel. Uit: ' Dagblad De Limburger


Daarentegen is de korte bespreking in HP/De Tijd helemaal niet positief.
Wat is een schrijver? Iemand die een boek op zijn naam heeft staan, dat lijkt me wel het minste. Die definitie is obsoleet, want debutant Smits is al vier jaar schrijver zonder een enkel boek. Uitgeverij Nieuw Amsterdam presenteert hem aldus: “Roel Smits werkte tot 2004 op het Max Planck Instituut als psycholinguïst en is sindsdien schrijver.” Voor een auteur met ruim vier dienstjaren valt Smits’ eersteling tegen. In de acht verhalen is niettemin een thema aan te wijzen: ontgoocheling. Daarmee treedt de auteur in het voetspoor van beroemde collega’s. Maar de kunst van het weglaten beheerst hij nog niet. Smits is geobsedeerd door lichamelijk verval, en hij bespaart niet op woorden om alles zo naturalistisch mogelijk te schilderen. Vrouwen hebben bijna allemaal hangborsten, uiteraard blauwgeaderd. De mannen moeten het stuk voor stuk doen met nutteloze verschrompelde geslachtsdelen die nog maar zelden ontwaken. Dit uitgestelde debuut heeft weinig passie. | JZ

Op 9 maart 2008 bespreekt Elbrich Vreeling de bundel op www.recensieweb.nl. Hij is erg positief. Zijn conclusie over de bundel is:   Toch zijn de personages niet 100% ‘anti-held’, want uiteindelijk zoeken ze allemaal de confrontatie, ieder op hun eigen manier, en lef is daarbij onmisbaar. Wel hebben ze een zetje nodig om tot dit inzicht te komen. De ingedutte schrijver wordt de ogen geopend door moeder Maria. Een t-shirt met moedermelk met een vleugje Chateauneuf-du-pape, geeft hem inspiratie. Alle hoofdpersonen zijn op zoek naar een manier om af te rekenen met hun ontevredenheid. Dat zoeken eindigt in bijzondere, niet voor de hand liggende situaties en dat maakt het boeiend voor de lezers. Zo kenmerkt Smits’ debuut zich door realiteit én optimisme. De aardse smaak van moedermelk, met wat hemelse Chateauneuf-du-pape.

Over de schrijver
Roel Smits (1964) werkte tot 2004 op het Max Planck Instituut voor Psycholinguïstiek in Nijmegen en is sindsdien schrijver. Hij publiceerde verhalen in onder andere Lava en Tzum.