I Tekstbeleving: persoonlijke reactie en waardeoordeel Het onderwerp van Het zwijgen van Maria Zachea spreekt me erg aan. Het boek gaat over een echte familiegeschiedenis en doorloopt een aantal decennia van de twintigste eeuw. Aan dit boek zie je goed hoe sterk de Nederlandse cultuur is veranderd. De schrijfster Judith Koelemeijer heeft de twaalf kinderen van Maria Zachea gevraagd naar hun herinneringen aan hun familie en hun jeugd en hier een boek over geschreven, elk hoofdstuk gaat over één van de kinderen. In elk hoofdstuk zit ook een deel verwerkt van het einde van hun moeders leven. Ik vind het verhaal op deze manier erg overzichtelijk, je ziet de geschiedenis zo ontwikkelen vanuit verschillende standpunten. Het is een originele manier van vertellen. Ik heb één keer eerder een boek gelezen waarin een verhaal vanuit verschillende personen werd verteld: Het verrotte leven van Floortje Bloem. De personages en het verhaal zijn vanzelfsprekend realistisch, dat maakt het boek zo interessant. Je ziet echt goed hoe de Nederlandse cultuur zich ontwikkeld heeft de laatste decennia. Het leven van Maria Zachea eindigt zelfs door euthanasie te plegen, dat was 70 jaar geleden niet denkbaar. Het taalgebruik is erg gemakkelijk, er worden geen dure woorden gebruikt. De schrijfster heeft uit een bijgehouden logboek een aantal stukjes geciteerd, sommige zijn vrij emotioneel, anderen wat meer humoristisch. Door deze citaten krijg je een goed beeld van de situatie. Het verhaal wordt verteld zoals de kinderen het de schrijfster verteld hebben. Dit maakt het verhaal makkelijk te volgen en leuk om te lezen. II Tekstbestudering: samenvatting, analyse en interpretatie Complete titelbeschrijving

naam auteur: Judith Koelemeijer
titel: Het zwijgen van Maria Zachea
ondertitel: Een ware familiegeschiedenis
uitgeverij: Plataan
plaatsnaam: Zutphen
jaar van uitgave/ druk: eerste uitgave 2001, zestiende druk 2003
aantal bladzijden: 255
hoofdstuktitels: Elk hoofdstuk heeft als titel de naam van de persoon die het verhaal vertelt en zijn of haar geboortejaar. Bijvoorbeeld: 4 Jan (1941). omslag: Op de voorkant staat een zwart-wit foto met vier kinderen erop. Deze foto is van Ad Windig/ Maria Austria Instituut. Op de achterkant een foto van de schrijfster, een korte beschrijving van het boek en kritieken. motto: Het boek heeft geen motto. Samenvatting
Het verhaal is de familiegeschiedenis van de familie Koelemeijer. Moeder Maria Zachea is het middelpunt van het verhaal. Maria is getrouwd met Tinus, een liefhebbende, maar strenge orthodoxe man. Zij hebben dertien kinderen gekregen, waarvan er één jong is gestorven. 10 jaar nadat Maria’s man is overleden, krijgt ze haar eerste beroerte. Wanneer ze weer thuis is, krijgt ze professionele hulp overdag en zorgen de kinderen ‘s avonds om de beurt voor haar. De kinderen en de hulp houden een logboek bij waarin stukjes geschreven worden over de toestand van de moeder. Bijzonder is dat Maria Zachea na haar beroertes nauwelijks meer praat. Sommigen denken dat ze door haar beroertes niet meer kan praten, hoewel ze dat nog wel af en toe doet. Anderen denken dat het een stil protest is tegen de manier waarop ze haar leven moet lijden. Zo gaat het een jaar of vijf door, totdat de jongste dochter over euthanasie begint. Er wordt erg lang getwijfeld, de oudste dochter heeft er de meeste moeite mee. Uiteindelijk zien alle kinderen in dat er voor hun moeder geen sprake meer is van een menswaardig bestaan en laten haar inslapen. Dit wordt erg emotioneel en mooi beschreven. De rest van het verhaal gaat over de herinneringen van de twaalf kinderen, zijn groeiden op in Wormer. De twee oudste dochters, Jo en Toos, gingen in Zaaddam naar de huishoudschool. Jos en Maarten gingen studeren in Amsterdam, net als Nico en Gerard later. Jan, Piet en Martien hielpen hun vader Tinus Koelemeijer in het tuinbedrijf van de familie en begonnen later hun eigen tuincentra. Marian vond werk in een ziekenhuis in Haarlem. De drie jongste kinderen, Frans, Lucie en Guus gingen ook studeren. Hun verhalen zijn persoonlijke herinneringen en geven een beeld van het doorsnee gezin in de jaren ’40 tot en met ’70.
Analyse en interpretatie 1. Titel en ondertitelverklaring De titel Het zwijgen van Maria Zachea spreekt voor zich. De moeder van de twaalf kinderen praat na haar beroertes nauwelijks meer. Sommige kinderen denken dat zij dit gewoonweg niet meer kan, andere denken dat dit een protest van haar is tegen haar huidige manier van leven. De titel slaat ook op de familie Koelemeijer. Bij hen thuis was over emoties praten min of meer taboe. Er werd meer gezwegen dan gepraat. De kinderen zelf denken ook dat komt doordat zij met zovelen waren thuis. Het was zonder een goed gesprek al druk genoeg. De ondertitel is Een ware familiegeschiedenis, het verhaal is echt gebeurd en bestaat uit herinneringen van één gezin. 2. Motto Dit boek heeft geen motto. 3. Genre Het hoofdgenre is lyriek, het verhaal draait om hoe de kinderen zich gebeurtenissen uit hun jeugd herinnerden. Hun emoties spelen een grote rol, de personen vertellen echt hun kant van het verhaal. Het subgenre is historische roman. Het boek gaat over een echte familiegeschiedenis, waarin je door de ogen van de personen de Nederlandse cultuur ziet ontwikkelen. 4. Thema Het verhaal op zich heeft niet echt een thema. De schrijfster heeft dit boek geschreven omdat ze geïnteresseerd was in de geschiedenis van de familie Koelemeijer. Zijzelf is de dochter van één van de kinderen van Maria Zachea en vond het bijzonder hoe verschillend haar vader en zijn broers en zussen waren en hoe zij deel uit maakten van de Nederlandse geschiedenis. Zij heeft dit boek niet geschreven met een bepaalde grondgedachte of gaat niet uit van een centraal probleem. Toch komen in het boek verschillende thema’s of eigenlijk motieven terug. Als hoofdthema’s beschouw ik dan familiebanden en emotie. 5. Idee Bij punt vier stond al dat de schrijfster bij het schrijven niet uitging van een thema. Zij schreef het boek niet vanuit haar eigen wereldbeeld of haar normen en waarden, maar het ging haar juist om de verschillende wereldbeelden en normen en waarden van de kinderen. Je ziet aan de personen die hun eigen verhaal vertellen dat dit erg veranderde door de jaren heen. In het verhaal komen verschillende standpunten over geloof naar voren en ook over bijvoorbeeld euthanasie wordt erg verschillend gedacht. Er zijn nog geen andere werken van haar hand verschenen.
6. Motieven 1. Katholicisme: Het gezin Koelemeijer is katholiek, vooral vader Tinus is erg orthodox. In de jaren ’60 en ‘ 70 gaan de jongere kinderen, die ook vrijer zijn opgevoed, heel anders met hun geloof om dan hun vader zou willen. Een voorbeeld hiervan is het interview met Bisschop Bekkers op tv, hij spreekt zich daarin positief uit over geboorteregeling. Hier is Tinus het totaal niet mee eens (bladzijde 114-115). 2. Zwijgen: Het gezin Koelemeijer kan niet over gevoelens praten, hier rust bij hen thuis een taboe op. Omdat ze al met zoveel in huis zijn, hebben ze ook niet de behoefte echte gesprekken te voeren, het is al druk genoeg. Na moeders beroertes is zij zelf ook in stilzwijgen vervallen. Er staat een stukje in het boek van Nico die vertelt over zijn moeder na haar beroertes: “Misschien sprak ze niet omdat ze gewend was dat er vroeger bij hen thuis vaak werd gezwegen.” (bladzijde 106) 3. Ontwikkeling: In het verhaal is in vele opzichten sprake van ontwikkeling. Bijvoorbeeld de ontwikkeling van de techniek en daarmee de verandering van de cultuur. Piet vertelde over de film Rock around the clock die hij op zijn veertiende in de bioscoop zag en veel opschudding veroorzaakte (bladzijde 85-85). 4. Verwerking: alle personen hebben stuk voor stuk emotionele en psychische problemen die ze op hun eigen manier proberen te verwerken. Zoals een herinnering van Maarten over de dood van zijn broer Jos (bladzijde 45-49). 5. Generatiekloof: De wat jongere kinderen, vooral Nico en Gerard, zetten zich erg af tegen de bestaande waarden en normen en voelden sympathie voor het communisme. Gerard vertelt over een teach-in waar hij naar toe ging over de oorlog in Vietnam (bladzijde 121-122). 6. Dood: Maria Zachea heeft dertien kinderen gekregen, Jos is op zijn negentiende plotseling overleden. Hij was de oudste zoon van Maria en Tinus en zat in het leger toen hij na 100 meter sprint in elkaar zakte en dood was (bladzijde 45). De dood van Maria speelt ook een grote rol in het boek. Na vele jaren voor hun moeder gezorgd te hebben, vinden de kinderen dat Maria geen menswaardig leven meer lijdt en laten euthanasie plegen (bladzijde 140). 7. Verschillen: In het gezin Koelemeijer gaat ieder op zijn of haar eigen manier om met de anderen. De één is veel opener en spontaner dan de ander. Men heeft ook ieder zijn eigen ideeën, want ze zijn allemaal in een veranderende cultuur opgegroeid en hebben zich allemaal op een andere manier ontwikkeld. Een voorbeeld hiervan is de manier waarop Lucie en Frans hun zomer doorkwamen. Zij hielden vakantie op Texel toen Frans zestien was (bladzijde 222). Het was totaal niet denkbaar dat Jo, de oudste dochter, op die leeftijd op vakantie ging. 7. Structuur Het verhaal bestaat uit twaalf hoofdstukken. Elk hoofdstuk vertelt de herinneringen van één van de twaalf kinderen van het gezin. Het eerste hoofdstuk gaat over de oudste dochter Jo en het begin van de verzorging van hun moeder na haar eerste beroerte. In het laatste hoofdstuk vertelt Guus zijn herinneringen en het einde van het leven van hun moeder. Van oud naar jong hebben ze ieder hun eigen hoofdstuk en vertellen ze allemaal hun eigen verhaal. Het verhaal is fragmentarisch opgebouwd, elk kind vertelt een stukje van de familiegeschiedenis. Deze geschiedenis ontwikkelt zich langzaam in het boek. Hoe jonger het kind, hoe verder het verhaal is over het ziektebed van de moeder, in dat opzicht is het verhaal in sujet geschreven. Tussendoor vertellen de kinderen hun eigen verhaal over hun jeugd. Het begin is ab ovo. De geschiedenis begint bij het oudste kind Jo en het begin van de verzorging van de moeder. Er is grotendeels sprake van een gesloten einde, de moeder is dood en alle kinderen hebben hun verhaal verteld. Het staat natuurlijk niet vast hoe het nu verder gaat met de kinderen, maar het boek draait om de familiegeschiedenis en die is min of meer afgesloten met de dood van de moeder. 8. Personages - Maria Zachea Koelemeijer: moeder van 13 kinderen en oma van 29 kleinkinderen. Haar hele leven heeft in het teken gestaan van haar gezin. Ondanks de zwijgende sfeer van familie Koelemeijer, had ze goed contact met haar kinderen, ze ging altijd met haar tijd mee. Na haar beroertes verviel ze in stilzwijgen. - Tinus Koelemeijer: vader van het gezin Koelemeijer. Een liefdevolle, orthodoxe man die het beste met zijn kinderen voor heeft. Hij gaat echter niet met zijn tijd mee. Op zijn 66e overlijdt hij. - Jo Koelemeijer: geboren in 1934, oudste dochter van het gezin. Ze had soms de pest aan hun grote gezin, want ze wilde niet verantwoordelijk zijn voor haar broers en zussen. Jo ging naar de huishoudschool en vanaf haar 15e hielp ze haar moeder met het huishouden. Ze vond het niet erg leuk, maar beklaagde zich niet om haar ouders en de pastoor niet teleur te stellen. - Toos Koelemeijer: geboren in 1937, tweede van het gezin. Toos voelt zich verantwoordelijk voor het gezin en gedraagt zich graag netjes. Zij had graag doorgeleerd maar, maar dat mocht ze niet. Toos wilde graag het ideale gezin uitstralen, ze durft haar emoties ook niet te tonen. - Maarten Koelemeijer: geboren in 1939, derde kind en oudste zoon na de dood van Jos. Samen met Jos ging hij als eerste uit Wormer studeren. Hij was goed en eerlijk Hij voelde zich wel buitengesloten, door “de werkers” werd hij “de professor” genoemd. Zijn band met de familie was dan ook niet zo sterk. - Jan Koelemeijer: geboren in 1941, vierde kind. Jan herinnert zijn moeder als redelijk gevoelloos. Hij had een betere band met zijn vader. Jan schaamde zich voor de armoe van het gezin en nam nooit vrienden mee naar huis. Op zijn 14e kwam hij in het bedrijf van zijn vader werken. Dit schepte een goede band tussen zijn vader en drie broers die later ook in het bedrijf kwamen. - Piet Koelemeijer: geboren in 1942, vijfde kind. Piet was het lievelingetje van zijn moeder en herinnert haar als een liefdevolle vrouw. In eerste instantie wilde Piet niet in het tuinbedrijf komen werken, maar hij moest van zijn vader en is er nooit meer uitgestapt. Hij werd verwend door zijn oudere zussen en was het meest modebewust. Piet was ook degene die in het Rock ’n Roll tijdperk de muziek in huis bracht. - Nico Koelemeijer: geboren in 1943, zesde kind. Nico was een slimme jongen en was de derde die ging studeren in Amsterdam. Wanneer de familie Koelemeijer een televisie kreeg, veranderde zijn wereldbeeld. Hij ging anders staan tegenover geloof, het huwelijk en seks. Tot woede van zijn vader. Nico herinnert zijn jeugd en de familie vooral als zwijgzaam. - Gerard Koelemeijer: geboren in 1945, zevende kind. Ook hij ging studeren. Gerard had een goede relatie met zijn moeder, ook hij kon niet tegen onrecht en hield niet van ruzie. Ook had hij een goede band met Nico, ze ontdekten samen dat het ook anders kon en ook hij verzette zich tegen het geloof. - Martien Koelemeijer: geboren in 1946, achtste kind. Martien herinnert zijn moeder als een afstandelijke vrouw die zich weinig met haar kinderen bezig hield. Hij was slim en moest van zijn vader ook doorleren, dit wilde hij echter niet en werd uiteindelijk ook opgenomen in het tuinbouwbedrijf. - Marian Koelemeijer: geboren in 1947, negende kind. Marian was een stil, verlegen kind. Hierdoor werd er weinig op haar gelet en kreeg ze des te meer mee van de anderen. Zij wist hoe het gezin in elkaar zat. Marian werd samen met de andere jongste kinderen in de watten gelegd. Zij was de eerste die met een, in haar vaders ogen, foute man trouwde; een protestant. Na haar vaders dood bouwde ze een goede band op met haar moeder. - Frans Koelemeijer: geboren in 1949, tiende kind. Frans had het gevoel dat hij niets meer hoefde te bereiken van zijn ouders. Hij ging ook studeren en ging tegen de wil van zijn vader in eerst samenwonen en daarna pas trouwen, ook nog met een niet-katholiek meisje. Frans kwam tijdens zijn vakantie met Lucie en Guus terecht in een nieuwe wereld van muziek, wiet en de seksuele revolutie. - Lucie Koelemeijer: geboren in 1951, elfde kind en jongste dochter. Lucie herinnert haar jeugd als prettig. De mogelijkheden lagen voor het oprapen. Zij was de eerste die aan zwemles, gym en gitaarles deed en het eerste meisje uit het gezin dat ging studeren. Hier keek haar vader niet eens meer van op. Ze waren het thuis alleen niet met haar eens dat ze een relatie had met een gescheiden man. - Guus Koelemeijer: geboren in 1953, twaalfde en jongste kind. Guus was het nakomertje van het gezin waar niemand zich mee bemoeide. Ook hij ging studeren. Guus zag zijn moeder als degene die de familie bijeen hield en de harmonie bewaarde door te zwijgen. 9. Tijd Het verhaal speelt vanaf de geboorte van het eerste kind Jo in 1934, tot Maria’s dood in 2001. Deze periode omvat de tweede wereldoorlog, de armoede en wederopbouw van Nederland en de groeiende welvaart. Het gaat over de aanschaf van de eerste brommer, waardoor de handkar niet meer nodig was, de komst van rock ’n roll en de invloed van televisie. Bij elke volgende broer of zus zie je de Nederlandse maatschappij veranderen. Er ontstaat een generatiekloof. De kinderen wilden niet meer naar de kerk, maar gingen naar de eerste Vietnam teach-in. De jongsten uit het gezin Koelemeijer ontdekten de pil, de drugs en “de ontwikkeling van jezelf.” Deze geschiedenis eindigt aan het sterfbed van hun moeder. De verteltijd omvat 255 pagina’s. De vertelde tijd start bij Maria’s jeugd. Toos vertelt dat haar moeder met Toos over haar jeugd gesproken had (bladzijde 33). De vertelde tijd eindigt twee jaar na de dood van Maria, wanneer Lucie Guus tijdens de koffie vertelt dat hun moeder nog bij haar langs was geweest na haar dood (baldzijde 242). Aan de ene kant is het verhaal chronologisch. De hoofdstukken volgen elkaar op in volgorde van het oudste kind tot het jongste. Het verhaal over het ziektebed van hun moeder verloopt ook chronologisch. De jaren verstrijken naarmate de jongere kinderen hun verhaal doen. Aan de andere kant is het verhaal niet-chronologisch, omdat de herinneringen van de kinderen door elkaar lopen. Deze herinneringen zijn niet in volgorde van tijd. Doordat de personen vertellen over hun herinneringen, bestaat het verhaal uit flashbacks en is het tijdsperspectief vision par derrière. 10. Perspectief/ vertelsituatie Elk hoofdstuk gaat over de herinneringen van één van de twaalf kinderen. Je ziet de gebeurtenissen door de ogen van het kind van dat hoofdstuk. Het is echter geen ik- maar een personele vertelsituatie die telkens verandert. Een voorbeeld hiervan komt uit hoofdstuk 1 Jo (1934): “Toen Jo op haar dertigste trouwde, had ze nog lang heimwee gehad naar haar familie. Ze was de oudste van dertien broers en zussen. De jongste was pas tien op het moment dat zij de deur uit ging. Er gebeurde nog van alles thuis. De tijden veranderden snel. Maar zij was er niet meer bij. Voor Jo bleef haar familie een licht verbleekte foto uit de jaren vijftig.” (bladzijde 13)
11. Ruimte Het grootste deel van het verhaal speelt zich af in en om het huis van de familie Koelemeijer in hun woonplaats Wormer, Noord-Holland. Ook is dit de plaats waar Jan en Piet hun eerste tuincentrum opbouwden. De twee oudste dochters gingen naar de huishoudschool in Zaandam. Jos, Maarten, Frans, Lucie en Guus gingen studeren in Amsterdam. De twee oudste dochters gingen naar de huishoudschool in Zaandam. De andere jongens werkten in hun vaders tuinbedrijf aan huis. Het sociale leven was voor de oudsten veel beperkter dan voor de jongere kinderen. De oudsten gingen af en toe dansen in een dorp in de buurt en de meiden naar door de kerk georganiseerde vrouwenavonden. De jongeren daarentegen gingen op stap naar Amsterdam, Haarlem en Veendam. Zij gingen ook (zonder ouders) op vakantie. Hier was bij de ouderen geen sprake van. 12. Taalgebruik en stijl Het taal- en woordgebruik van het boek is gemakkelijk te volgen. Dit komt ook omdat er gewoon telkens gebeurtenissen worden beschreven door de kinderen, met af en toe een regel wat één van de kinderen zei. Er is dus geen sprake van lange dialogen. Het verhaal is helder en duidelijk. De zinnen zijn niet te lang of te kort, het boek leest daarom erg makkelijk.