Het zwijgen van Maria Zachea Zakelijke gegevens * Auteur: Judith Koelemeijer * Uitgeverij en druk: Plataan ~ 16e druk * Jaar van verschijnen: 2001 De motivatie van mijn boekkeuze In het begin van het jaar kreeg iedereen de opdracht te vertellen welk van de gelezen literaire boeken hem/haar het meest aansprak. Meike vertelde toen over het boek van Judith Koelemeijer; Het zwijgen van Maria Zachea. Toen zij erover vertelde sprak het verhaal me meteen aan, ik heb toen aan haar gevraagd of ik dat boek een keer mocht lenen. Dit bleek later niet meer nodig, ik zag het boek liggen in de winkel en heb het toen gekocht. Het bleek ook het boek van het jaar 2002 te zijn, dat gaf voor mij de doorslag. Ook is het een keer iets anders, normalitair lees ik altijd boeken over de Tweede Wereldoorlog. Voorwerk Eerste reactie Ik vind dit boek erg bijzonder. Het is erg mooi hoe elk kind beschreven wordt, elk kind is op zoek naar het antwoord op de vraag waarom moeder zwijgt. In elk hoofdstuk wordt ook de jeugd van ieder kind beschreven. Hierdoor krijg je een goed tijdsbeeld van de vorige eeuw. Zie je de mensen veranderen en zie je ook verandering komen in de wereldmaatschappij. Ik vond het hoofdstuk over Frans het leukste, hij sprak me het meest aan. Hij is ook heel anders dan zijn oudere broers en zussen. Je merkt aan hem dat hij minder serieus is en veel lol wil maken in het leven. De oudere broers en zussen zijn vooral serieuze, en vooral harde werkers. Bij hem zie je dat minder, hij probeert duidelijk meer van het leven te genieten. Ik vond dat er geen vervelend of saaie stukken in het boek zaten. Het was allemaal zeer boeiend om te lezen. Ik kan me niet inleven in het probleem in het boek, want ik kom uit een heel andere tijd. Toch vond ik het boek ontzettend mooi, maar denk ik wel dat het voor mensen die zelf uit die tijd komen nog mooier is, omdat zij vast heel veel dingen herkennen uit hun eigen jeugd. Het verhaal blijft interessant, omdat het niet alleen mooi en leuk is, maar je leert ook heel veel over de vorige eeuw. Op school leer je altijd wel van alles over geschiedenis, maar nu zie je al die gebeurtenissen uit de geschiedenis vanuit de belevingswereld van personen. Je merkt zo hoe zij tegen bepaalde ontwikkelingen aankijken en komt ook te weten dat er in de vorige eeuw drastische veranderingen plaats hebben gevonden. Je kan het boek lekker doorlezen en dat komt het verhaal ten goede. Het is continu erg meeslepend, al bevat het weinig spanning. Ik vind dat knap werk van de schrijfster dat zij ondanks dat het verhaal weinig spanning bevat toch de aandacht weet vast te houden van de lezer. Ik wil het boek echt aanraden aan iedereen, want het is een prachtverhaal. Ik geef het verhaal een acht.
Omslagpunt Er is in het verhaal van Maria Zachea niet echt een duidelijk omslagpunt aan te wijzen. Eerder het tegengestelde. Het boek betreft een periode van ongeveer acht jaar waarin Moe (Maria Zachea) steeds verder achteruit gaat. Ook zijn er voortdurend flashbacks in het verhaal aanwezig. Er wordt teruggedacht aan de tijd dat de kinderen nog jong waren en Moe voor ze zorgden. Heel langzaam wordt er naar het moment waarop Moe overlijdt toe geleefd in het boek. Er wordt beschreven hoe Moe achteruit gaat wat betreft haar gezondheid. Ook wordt verteld hoe de kinderen het ervaren wanneer moe steeds minder zegt, tot ze vervolgens helemaal niets meer zegt en zich toelegt op stilzwijgen. Hoe meer je het eind van het boek nadert, hoe duidelijker het wordt dat Moe niet lang meer te leven heeft. Het is dan ook niet verwonderlijk dat ze aan het eind van het verhaal overlijdt. Dit zou je dus geen omslagpunt kunnen noemen. Het enige wat een klein omslagpunt zou kunnen vormen is het moment waarop de broers en zussen besluiten Moe naar haar dood toe te helpen door haar een steeds hogere dosis Morfine te geven. Dit kan ze niet aan waardoor ze overlijdt. In de rest van het boek is zoiets niet eerder ter sprake geweest, en was het voornaamste doel goed voor Moe te zorgen dus het is een omslagpunt, maar niet echt een gebeurtenis waardoor het verhaal ineens een heel andere wending krijgt. Mogelijke bedoeling van de auteur Judith Koelemeijer heeft een waargebeurd verhaal beschreven over de Zaanse familie van haar vader. Haar voornaamste bedoeling is waarschijnlijk geweest om een heel geloofwaardig verhaal de beschrijven over een bijzondere familiegeschiedenis. Ze beschrijft de gevoelens en gedachten van de broers en zussen heel nauwkeurig. Ze vertelt hoe de kinderen terug kijken op hun gezamenlijke jeugd in de jaren vijftig en zestig. Judith Koelemeijer beschrijft ook heel nauwkeurig de leefomstandigheden uit die tijd. Haar bedoeling is waarschijnlijk geweest om een reëel beeld van het gezinsleven weer te geven van de jaren vijftig en zestig. Hierbij beschrijft ze ook de politieke verhoudingen en de invloed van de kerk. Inhoud Samenvatting Dit boek gaat over een oude dame, Mevrouw Koelemeijer. Nadat zij een hersenbloeding heeft gehad begint zij steeds verder af te takelen. Dit duurt alleen langer dan haar familie gehoopt had. Ze heeft 12 kinderen die haar om de dag komen verzorgen met hulp van een aantal zusters. Het verhaal is geschreven door één van haar kleinkinderen. Zij kreeg interesse in het leven van haar vader en zijn broers en zussen. In elk hoofdstuk verteld een van haar ooms of tantes zijn/haar levensverhaal. Zo wordt duidelijk hoe elk kind is opgegroeid en wat hij of zij allemaal heeft meegemaakt in het leven. In elk hoofdstuk komt ook telkens een stuk terug waarin een van de kinderen een beeld van moeder heeft toen ze nog gezond en jonger was. Ze brengen alle twaalf vele uren door met hun zwijgende moeder, ze vragen zich allemaal of waarom hun moeder niet meer praat. Allemaal hebben ze hun eigen verklaring ervoor, maar ze zijn er nog steeds niet achter. De één denkt dat ze het niet meer kan, een ander denkt ze niet meer wil praten en een derde dat het haar niet meer goed lukte. Langzaamaan in het boek zie je moeder steeds verder aftakelen totdat de dokters haar met medicijnen in leven moeten houden. Uiteindelijk sterft moeder dan ook en een echt antwoord op de vraag van het zwijgen komt niet heel duidelijk naar voren in het boek. In het Katholieke gezin Koelemeijer had je een paar soorten kinderen. Eerst kwamen ‘de huishoudsters’. Jo en Toos hebben het grootste deel van hun jeugd doorgebracht met het verzorgen van het huishouden in een gezin met 12 kinderen. Maarten, Jos en Nico waren de professors, zij gingen als een van de eerste boerenjongens uit het dorp studeren. Ze lazen en leerden de hele dag door en waren zeer geïnteresseerd in politiek. Jos sterft helaas al op jonge leeftijd en ook dat heeft een bijzondere plaats in de familie. Er wordt niet gehuild, een kind meer of minder, wat maakt dat nog uit? Maar persoonlijk zit iedereen met het gemis van hun broer. Verder waren er de werkers. Pa Koelemeijer was zijn leven lang tuinman en legde bij de rijken tuinen aan. Jan, Piet, Martien en Guus hielpen hun vader want de kost moet per slot van rekening ook verdiend worden, en hoe moesten de studerende jongens anders hun studie betalen? De jongste kinderen hadden eigenlijk nog maar weinig te doen in de familie en waren eigenlijk vrij overbodig. Ze kregen weinig aandacht en zochten het zelf maar een beetje uit. Aandacht werd sowieso niet veel gegeven. Pa en moe hielden van hun kinderen maar dit lieten zij weinig merken. Door het boek heen takelt moe steeds verder af en aan het einde van het boek sterft zij dan ook. Ook nu werd er niet gehuild. De familie Koelemeijer was een familie waarin weinig emoties werden getoond aan elkaar. Personages Vader: Een norse man met een duidelijke mening, heeft altijd zijn woordje klaar. Sterft in 1989 aan een hersenbloeding. Moe: Een rustige vrouw, die altijd klaar stond voor het hele gezin. Kreeg een hersenbloeding, maar overleefde het. Wordt sindsdien verzorgd door haar kinderen en een aantal verpleegsters. Sterft uiteindelijk na een lang ziekbed. Jo: Geboren in 1934, is de oudste van de kinderen, is getrouwd en heeft 3 kinderen. Heeft geen baan en is dus huisvrouw. Toos: Geboren in 1937, is getrouwd heeft vier dochters en is huisvrouw. Maarten: Geboren in 1939, was altijd samen met Jos, een overleden broer, de “professors” in het gezin. Maarten studeerde klassieke talen en gaf daarna les als leraar Grieks en Latijn. Is inmiddels gestopt met lesgeven en heeft twee kinderen
Jan: Geboren in 1941, is getrouwd, maar heeft geen kinderen. Hij werkt vanaf zijn dertiende in het hoveniersbedrijf van zijn vader. Samen met zijn broer Martien breidde hij het bedrijf uit tot een tuincentrum met drie vestigingen. Inmiddels met pensioen. Piet: Geboren in 1942, is getrouwd en heeft drie kinderen. Hij werkte ook in het hoveniersbedrijf, maar is nu ook met pensioen. Nico: Geboren in 1943, heeft klassieke talen gestudeerd. Hij werkt als leraar Grieks en Latijn op een scholengemeenschap. Uit zijn eerste huwelijk heeft hij vier kinderen, nu woont hij samen met zijn nieuwe vriendin. Gerard: Geboren in 1945, voltooide zijn studie rechten. Hij heeft nu een eenmansbureau voor rechtshulp bij arbeidsconflicten. Zijn vrouw overleed in 1992 en heeft twee zonen uit Colombia. Martien: Geboren in 1946, werkte vanaf zijn dertiende in het hoveniersbedrijf van zijn vader. Uit zijn eerste huwelijk heeft hij twee geadopteerde kinderen uit Korea en twee eigen zonen. Zijn tweede vrouw had al twee kinderen. Marian: Geboren in 1947, is huisvrouw en sinds een aantal jaren weduwe. Ze heeft twee kinderen. Frans: Geboren in 1949. Studeerde sociologie en is beleidsmedewerker bij de gemeente. Hij is getrouwd en heeft twee kinderen. Lucie: Geboren in 1951, werkte na de Sociale Academie als sociaal-cultureel werkster. Haar man overleed en ze heeft twee kinderen. Guus: Geboren in 1953, is de jongste van de kinderen. Hij werkte altijd in het hoveniersbedrijf. Hij is gescheiden en heeft met zijn tweede vrouw een dochtertje.
Analyse leeservaring Onderwerp Het onderwerp van het verhaal is familierelaties. Dit houdt in dat er precies wordt beschreven hoe de onderlinge relaties zijn tussen broers en zussen, en de relaties met hun vader, maar vooral met hun moeder. Centraal staat natuurlijk de ziekte en het zwijgen van Moe. Ook wordt uitvoerig het gezinsleven in de jaren vijftig en zestig beschreven, aan bod komt dan de invloed van de kerk en de politieke verhoudingen. Ik vind het onderwerp erg boeiend omdat je een heel goed beeld krijgt van die tijd. Ik had verwacht dat elk kind afzonderlijk zou beschrijven hoe hij/zij zijn/haar jeugd heeft ervaren en dat is uitgekomen. Wel had ik verwacht dat er meer duidelijkheid zou komen omtrent het zwijgen van Moe. Toen ik het boek uit had wist ik nog steeds niet waarom Moe zo halsstarrig al die tijd zweeg. Ik had ook niet verwacht dat Moe ziek zou zijn, ik dacht eigenlijk dat Moe gewoon van de een op de andere dag zich op zwijgen zou toeleggen vanwege psychische problemen of iets dergelijks. Het onderwerp ligt totaal niet in mijn belevingswereld. Het gezinsleven van toen is niet te vergelijken met dat van nu. Ook de grootte van het gezin verschilt enorm. De kinderen uit de jaren vijftig en zestig hadden een heel ander leven dan ik nu. Dit blijkt uit verschillende opzichten. Het gezin zat duidelijk krapper bij kas, de invloed van de kerk in die tijd was enorm, de ouders van de kinderen lieten niet blijken dat ze van hun kinderen hielden enz. Het onderwerp houdt me best vaak bezig. Ik realiseer me vaak hoe goed ik het heb in deze tijd. Vooral het feit dat de ouders van de kinderen niet lieten blijken dat ze van hun kinderen hielden heeft me aan het denken gezet. Ik vraag me nu af of dit ook iets met die tijd te maken heeft. Dit is echt een vraag waar ik me heel lang mee bezig kan houden. Ik vind dat het onderwerp ontzettend goed is uitgewerkt. De schrijver heeft ervoor gekozen het verhaal onder te verdelen onder de twaalf kinderen. Het verhaal begint bij het oudste kind en eindigt bij het jongste. Naarmate de kinderen jonger wordt, takelt Moe steeds verder af en komt dichter bij de dood te staan. Ook heeft zij gewerkt met flashbacks naar de jeugd van de kinderen. De visies van de afzonderlijke kinderen wat betreft hun jeugd en de verzorging van Moe worden op deze manier heel goed weergegeven. Er is dus geen sprake van een enkele visie. Tot slot heeft de schrijfster gebruik gemaakt van de citaten uit het logboek, wat bijgehouden is vanwege de ziekte van Moe. Alles bij elkaar geeft dit een heel werkelijk beeld weer van de situatie. Gebeurtenissen De belangrijkste gebeurtenis in het boek vind ik het moment waarop het gezin de beslissing neemt tot euthanasie. Dit geeft een andere wending aan het verhaal. Ook komt hier heel goed tot uiting de kinderen erg verschillend denken. Waarschijnlijk heeft dit te maken met de tijd waarin zij zijn opgegroeid. Tussen het eerste en het laatste kind zit bijna twintig jaar verschil. In die twintig jaar is er erg veel veranderd in ons land. Wat erg duidelijk tot uiting kwam dat geen van kinderen er echt een probleem mee had dat Moe zou overlijden. Toen ze dood was, was er dan ook niemand die emotioneel werd. Dit vind ik erg typerend, het is je moeder en het lijkt wel of niemand echt om haar gaf. De gebeurtenis is erg goed beschreven. In het verhaal spelen vooral gedachten en gevoelens een belangrijke rol. Alle personages geven een duidelijk beeld van hoe zij over hun jeugd denken. Qua gebeurtenissen gebeurt er niet echt veel spectaculairs, dus dit speelt maar een kleine rol in het verhaal. Ik vind dat het verhaal heel logisch is opgezet, de gebeurtenissen volgen elkaar in een bepaalde volgorde op, die erg goed te begrijpen is voor de lezer. Er zit echt een logica in het verhaal. De gebeurtenissen zijn enorm boeiend, het is heel boeiend om te lezen hoe alle twaalf kinderen totaal verschillend denken en doen. Er zit weinig spanning in het verhaal, maar toch boeit het. Het heeft geen moment verveeld. Het verhaal is ook heel geloofwaardig. Doordat het waargebeurd is, geeft het boek een heel reëel beeld van de werkelijkheid. De gebeurtenis die het meeste indruk op mij gemaakt heeft is toch wel het moment waarop Moe overlijdt. Dit omdat je verwacht dat het heel emotioneel wordt, maar niets is minder waar. Het is een moment als alle anderen, er komt totaal geen ontroering aan te pas. Dit was een vreemde gewaarwording. Het heeft veel indruk op me gemaakt en me aan het denken gezet. Ik kan me gewoon niet voorstellen dat het je niets doet als je moeder overlijdt. Kortom ik vind dat de gebeurtenissen ontzettend goed en duidelijk zijn verwoord. Personages Bij dit boek is het de vraag nou de hoofdpersoon is. Het hele boek draait om Maria Zachea, maar zei verteld niets. Er wordt alleen over haar verteld door anderen. Ik denk dat we haar geen held kunnen noemen maar wel een ontzettend sterke vrouw met een ijzeren wil. Ze heeft ontzettend lang doorgeleefd terwijl ze lichamelijk en geestelijk echt kapot was. Ik heb veel respect voor haar gekregen, ondanks dat ik haar toch niet echt heb leren kennen. Ze was een heel gesloten persoon, die geen uiting gaf aan haar gevoelens. Het mooie aan dit boek was juist dat de lezer haar niet echt kende en kon begrijpen. Wanneer je alles over zou weten zou het boek veel minder boeiend zijn geweest. Normaliteit vind ik het heel irritant als ik niet precies weet hoe een bepaalde persoon in elkaar zit, maar in dat geval maakte dit juist het verhaal tot wat het nu is. De personages in het boek zijn ontzettend echt. Dit komt waarschijnlijk omdat ze echt bestaan hebben en ook een bijdrage hebben geleverd aan het verhaal. Je kunt je hierdoor ontzettend goed verplaatsen in de situatie waarin de personages zich verkeren. Dit is erg fijn, omdat je nu veel meer van het verhaal begrijpt. Toch zijn de personages niet echt herkenbaar, ze leefden in een andere tijd en dachten heel anders dan mensen nu. Er zijn ontzettend veel personages, dus het is erg moeilijk te zeggen wie ik het meest sympathiek vind. Ik denk toch dat dit Jo is. Ze is enorm zorgzaam en echt een regelneef. Dat karakter spreekt me erg aan. Het gedrag van de hoofdpersoon is iets waar je moeilijk een oordeel over kunt vellen. Ik weet niet hoe zij zich voelde toen ze steeds verder aftakelde. Wanneer zij zou kunnen praten, vind ik dat ze dit had moeten doen. Waarschijnlijk zit er psychisch iets in de knoop waardoor ze zwijgt. Ik zal het nooit weten. Ik vind dat de andere personages hier erg goed mee om gaan. Ze laten Moe in haar eigen waarde, en dwingen haar niet te praten. Ook vind ik het heel goed dat de personen in het boek de beslissing tot euthanasie nemen wanneer het echt te zwaar is voor Moe. Dit is een hele moeilijke beslissing om te nemen, waar je erg sterk voor moet zijn. Het is erg begrijpelijk en zeker aanvaardbaar. Ik denk dat ik hetzelfde had gedaan. Op dat moment was euthanasie het beste voor Moe en wanneer je haar hiermee uit haar lijden kunt verlossen is dit natuurlijk heel fijn. Zoals ik al zei vind ik dat de personages erg onvoorspelbaar reageren wanneer Moe overlijdt. Ik had verwacht dat ze emotioneel zouden worden, maar het tegengestelde gebeurde. Ik vind dit een rare gewaarwording maar niet storend. Opbouw Het verhaal is heel logisch opgebouwd. Het verhaal begint bij het oudste kind, het gaat dan van oud naar jong. In elk hoofdstuk zie je het verhaal door de ogen van een ander kind. Dit is een erg geslaagde manier om het verhaal te vertellen. Het verhaal is niet spannend, maar dit is totaal niet storend want het blijft constant boeien van het begin tot het eind. Het verhaal is niet spannend, omdat Moe er langzaam achteruit gaat waardoor er geen onverwachte dingen gebeuren. Er zitten ontzettend veel flashbacks in het verhaal. Dit is ontzettend boeiend, omdat deze verwijzen naar de jeugd van de personages. Het wekt geen verwarring op en ik vind het erg prettig. De flashbacks horen bij het verhaal en passen er uitstekend in. Het slot vond ik ook erg goed. Doordat Moe overlijdt is het verhaal ook echt ten einde. Er valt niets meer te zeggen. Ook in het slot wordt niet duidelijk waarom Moe jarenlang gezwegen heeft. Dit blijft een open vraagstuk. Dit vind ik op zich niet storend. Wanneer alles duidelijk wordt is er niets meer om over na te denken, en ik vind het altijd wel prettig om nog even in de roes van het verhaal te blijven als ik het uit heb. Taalgebruik Ik vind het taalgebruik in het boek niet moeilijk. Het is heel simpel beschreven, er zijn hier en daar citaten gebruikt maar deze zijn goed te begrijpen. Er is wel verschil in het taalgebruik bij verschillende personages. Dit komt omdat sommige personen hebben gestudeerd en andere niet. Het taalgebruik past dus goed bij de personages. De verhouding dialoog, beschrijving is ook goed. Er wordt meer beschreven, maar dit is niet storend. Te veel dialogen zouden niet goed in het verhaal passen. Er was weinig of geen beeldspraak gebruikt dus dat leverde geen problemen op. Er zijn eigenlijk niet echt bijzonderheden op te merken in het taalgebruik.
Verdieping ruimte Het verhaal speelt zich vooral af in de Wormerpolder, gelegen in Noord-Holland. Vooral de plaats Wormer speelt een belangrijke rol, dit is de woonplaats van de familie Koelemeijer, en tevens ook de plaats waar Jan en Piet hun eerste tuincentra opbouwden. Maar ook Amsterdam is belangrijk, hier gingen namelijk Jos en Maarten studeren. Jos was zelfs de eerste katholieke jongen van Wormer geweest, die überhaupt ging studeren. Later, in eind jaren ’60 en begin jaren ’70 gingen ook de 3 jongste kinderen, Frans, Lucie en Guus, hier studeren. Een andere stad, waar de 2 oudste dochters gingen verder leren, was Zaandam. Hier gingen Jo en Toos naar de huishoudschool. De familie Koelemeijer heeft het niet erg breed, wat niet zo verwonderlijk is als je 12 kinderen moet zien groot te brengen. Iedereen in het dorp weet dat, en als er iets gedaan moest worden, zoals huishoudelijk werk of iets in de tuin, dan werden de kinderen van de Koelemeijers altijd eerst gevraagd, want zij konden iets extra’s altijd wel gebruiken. Het sociale leven van de kinderen is voor de oudste 6 niet echt uitgebreid, en zeker voor de meiden niet. Het beperkte zich tot de wekelijkse vrouwenavonden, georganiseerd door de kerk en ze gingen, als hun vader het goedkeurde, zo af en toe dansen in een nabij gelegen dorp. Het sociale leven van de jongste 3 is veel uitgebreider, zij gingen vaak op stap in Amsterdam, Haarlem of Veendam. De beschrijving van de ruimte is in dit verhaal vooral om een bepaalde sfeer op te roepen. De ruimte wordt oppervlakkig beschreven zonder al te veel details. De beschrijvingen van het huis in het plaatsje Wormer zijn vooral erg belangrijk geweest om aan te geven hoe het leven was is vroegere tijden. Dit is bijvoorbeeld erg duidelijk wanneer de schrijfster vertelt hoe de slaapruimten zijn ingedeeld. Er liggen erg veel kinderen op één kamer. Hiermee wordt heel duidelijk beschreven dat het verhaal niet uit deze tijd stamt maar uit de jaren zestig en zeventig. Daarentegen wordt ook het huis beschreven waar Moe nu woont. Hieruit valt duidelijk op te maken dat we weer een aantal jaren verder zijn in de tijd. Naast een sfeer oproepen, heeft de ruimte dus nog een belangrijke functie namelijk; een versterking weergeven van het tijdsbeeld. De beschrijving van de leefomstandigheden en de ruimte vormen samen een heel realistisch beeld van de werkelijkheid. Vergelijking beroepsrecensent Recensie Schrijver Koelemeijer, Judith
Titel Zwijgen van Maria Zachea, Het : een ware familiegeschiedenis
Jaar van uitgave 2001
Bron De Groene Amsterdammer
Publicatiedatum 14-12-2002
Recensent Rob Hartmans
Recensietitel Uit nostalgie 'Om goed te schrijven moet men vergeten dat er boeken zijn.' Hoewel Marcel Jouhandeau met deze uitspraak ongetwijfeld doelde op het ontwikkelen van een eigen stijl, iets wat nooit lukt zolang men een voorbeeld tracht na te volgen, klopt zij ook als het woord 'goed' wordt weggelaten. Aangezien ik het afgelopen jaar zelf een boek moest schrijven, bleef er, na het lezen van te recenseren boeken, te weinig tijd over om nog veel boeken 'ter ontspanning' te lezen. Tal van boeken waarvan ik vind dat ik ze gelezen moet hebben, bleven dus liggen, en een deel van wat ik wél gelezen heb, valt in de categorie 'achterstallig onderhoud'. De film was aanleiding om eindelijk eens De ontdekking van de hemel te lezen, en het fraaie omslag van de vijftiende druk van Onder professoren verleidde me om 27 jaar na verschijning Hermans' satirische roman tot mij te nemen. Het waren aangename boeken om te lezen, waaraan ik evenveel plezier beleefde als bijvoorbeeld aan het vuistdikke en peperdure Aspects on Hobbes van Noel Malcolm dat ik momenteel onder handen heb en dat van een eruditie, brille en scholarship getuigt die je in Nederland zelden aantreft. Als ik echter naga welk boek mij dit jaar het meest geraakt heeft, waar ik het meest over heb nagedacht, dan kom ik uit bij een boek waarvoor sommigen wellicht de neus ophalen. Het gaat immers om een journalistiek werkje, dat een enorme bestseller is en de NS-publieksprijs heeft gekregen. En, toegegeven, eigenlijk begon ik Het zwijgen van Maria Zachea alleen te lezen omdat het zich in de Zaanstreek afspeelt en ik bij het doorbladeren stuitte op de verdwenen bioscoop Corso in Wormerveer en het Zaandamse jongerencentrum Drieluyck. Nostalgie en jeugdsentiment dus, in een boekje dat licht verteerbaar leek. Judith Koelemeijer vertelt in Het zwijgen van Maria Zachea de geschiedenis van de elf broers en zusters van haar vader. Zij besluiten op zeker moment hun dementerende moeder niet in een verpleegtehuis te laten opnemen maar zelf bij toerbeurt te verzorgen. Uitgaande van de verschillende wijzen waarop iedereen deze taak ervaart, vertelt Koelemeijer de zeer uiteenlopende levensverhalen van deze kinderen. Omdat de oudste in 1934 en de jongste in 1953 is geboren, verandert geleidelijk het decor waartegen deze biografietjes worden geschetst. Armoede en crisis maken plaats voor welvaart en het hedonisme van de jaren zestig. De katholieke dogma's vervagen en worden bij een aantal kinderen vervangen door links engagement. Heel scherp beschrijft Koelemeijer hoe verschillend elk kind de relatie met de ouders ervaart, hoezeer de tijd, de plaats in het gezin, het geslacht, karakter en intelligentie bepalende factoren zijn. Sommige verhalen komen steeds terug, maar verteld uit wisselend perspectief. Terwijl ik het boek las, overleed mijn vader, en al pratend met mijn zes jaar jongere broer bleek hoe sterk dat verschillende perspectief ook bij ons doorwerkte. Onze herinneringen aan dezelfde gebeurtenissen stonden soms diametraal tegenover elkaar. De vader die ik tijdens de crematie herdacht, was deels een andere vader dan die mijn broer zich herinnerde. Als historicus weet je uiteraard dat pure 'feiten' niet bestaan, dat het standpunt van de geschiedschrijver altijd een bepaalde kleur geeft aan zogenaamd 'objectieve' gegevens, maar het tegelijkertijd lezen en ervaren van deze waarheid scherpt dit besef nog extra aan. Ook los van de persoonlijke ervaring is het fraai geschreven boek van Judith Koelemeijer evenwel zeer de moeite waard. Commentaar Ik ben het helemaal eens met deze recensie. De recensent geeft aan dat in het boek heel goed de tijdsverandering voelbaar is. Dit heb ik zelf ook zo ervaren. Ook zegt ze dat de verhalen steeds terugkomen maar dan in een steeds wisselend perspectief, ook dit zag ik zo. Ze vond het boek zeer de moeite waard. Ik vond het zelf ook een prachtig verhaal. Ook vertelt ze dat ze zich probeerde te identificeren met de personages uit het verhaal, omdat ze op dat moment een soortgelijke situatie meemaakte. In dit geval kan ik me niet bij haar aansluiten. Ik heb nog nooit zoiets meegemaakt dus het verhaal is niet herkenbaar voor mij. Tot slot geeft ze aan dat de katholieke dogma’s vervagen. Dit merkte ik zelf ook heel goed. In het verhaal wordt echt heel goed duidelijk hoe de kerk een steeds kleinere rol gaat spelen in het leven van de mensen.
Persoonlijke verwerkingsopdracht De verwerkingsopdracht van deze keer luidt; zoek drie muziekfragmenten die passen bij drie passages uit het boek. De muziek en songteksten zijn bijgevoegd. Het eerste nummer dat ik gekozen heb is het nummer Angels van Robbie Williams. Dit nummer is gedraaid op de begrafenis van Prinses Diana. De versie van het nummer dat ik bijgevoegd heb is een cover van het nummer Angels van Elton John. Het past erg goed bij het moment waarop Moe overlijdt. Het is een heel mooi nummer wat veel op begrafenissen gedraaid wordt. Eigenlijk past dit nummer ook bij de dood van Jos. Dit is een heel emotioneel moment waar een emotioneel nummer als Angels goed bij past. Het tweede nummer dat ik gekozen heb is van The Rolling Stones. Het nummer heet Symphaty for the Devil. Ik heb dit nummer gekozen omdat het een liedje uit de jaren zestig is. Het past bij het uitgaansleven uit die tijd. Het derde nummer dat ik gekozen heb is het nummer Afscheid nemen bestaat niet van Marco Borsato. Dit nummer vooral in verband met de dood van Jos. Het is voor iedereen erg moeilijk. Eigenlijk is het nummer geschreven voor een vrouw die verlaten wordt door haar man, maar ik vind het ook erg goed passen bij de dood van een dierbaar persoon, Jos in dit geval. De tekst is erg emotioneel en ook het nummer is heel gevoelig. Evaluatie Het boek heeft aan mijn verwachtingen voldaan. Ik had verwacht dat ieder gezinslid zou vertellen hoe hij/zij haar/zijn jeugd heeft ervaren. Dit gebeurde ook. Ik had alleen verwacht dat Maria Zachea al eerder zou gaan zwijgen van de een op de andere dag, wanneer er nog kinderen thuis wonen. Ik had niet gedacht dat er een hersenbloeding aan vooraf zou gaan en dat ze dan heel ziek zou worden. Ook had ik verwacht dat het duidelijk zou worden waarom Moe zwijgt, ik had verwacht dat het verhaal vooral daarover zou gaan. Wat opviel is dat dit onderwerp juist een beetje gemeden wordt. Het lijkt alsof niemand zich er druk om maakt. Ook had ik niet verwacht dat niemand emotioneel werd toen Moe overleed. Het leek alsof haar dood niemand iets deed. Het thema is me heel goed bevallen, dus ik wil best meer boeken uit dit genre lezen. Toch blijft het thema de Tweede Wereldoorlog me meer aanspreken. Er is toch een stukje spanning in dat soort boeken aanwezig die ik in andere verhalen mis. De verwerkingsopdracht vond ik best leuk, maar wel moeilijk. Het is moeilijk om muziek te vinden die dezelfde sfeer oproept als er in het verhaal aanwezig is. Ik vond deze opdracht wel leuker dan de vorige, waarbij we een omslag moesten ontwerpen.