Het verboden bacchanaal door Simon Vestdijk

Gegevens van het boek

Auteur: Simon Vestdijk (1898 – 1971)

Titel: Het verboden bacchanaal

Voor het eerst gepubliceerd in: 1969

Omslagillustratie: Lotte Ruting

Uitgever: Uitgeverij De Bezige Bij, Amsterdam, 1969, 1e druk

Aantal pagina’s: 194

Genre: roman

Samenvatting van het boek

Frits van der Laan viert zijn twintigjarig jubileum als chef bij de Firma Toebosch, een bedrijf dat handelt in kanoorbenodigdheden. Frits is getrouwd met Mary en samen hebben ze drie kinderen, namelijk een dochter en twee zoons: de twaalfjarige Gerrie, de veertienjarige Sybrandt en de zestienjarige Frans. In Huize Van der Laan werkt ook nog een dienstmeisje dat Corrie heet.

De directie van de Firma Toebosch heeft de schilder Jan Lieklema gevraagd een portret van Frits te schilderen. Dat heeft Lieklema gedaan. Mary blijkt overigens een affaire met Lieklema te hebben. Frits geeft ter gelegenheid van zijn jubileum een diner bij hem thuis waar naast de directeur van de Firma Toebosch ook enkele oude vrienden van Frits – met hun echtgenotes – aanwezig zullen zijn. Een van die oude vrienden, de vrijgezel Carl Fentener, heeft zich ziek gemeld en daarom wordt in zijn plaats de schilder Lieklema uitgenodigd. Mary gaat het hem zelf vertellen en de schilder gaat schoorvoetend akkoord. Hij houdt eigenlijk niet zo van dat soort gedoe.

Als Frans van der Laan met zijn schoolkameraad Arjen Merkelbach gaat wandelen, hebben ze het over seks. Beide jongens zijn nog onervaren maar proberen zich natuurlijk groot te houden. Arjen vertel Frans dat hij van zijn vader gehoord heeft dat de moeder van Frans een affaire zou hebben met Lieklema. Dat had zijn vader namelijk gehoord van Constantijn de Vries die operazanger is en in hetzelfde huis woont als Lieklema. Frans op zijn beurt vertelt Arjen dat Carl Fentener een keer door zijn moeder betrapt is in de slaapkamer van Gerrie. Er was nog niets gebeurd maar Frans denkt er zo het zijne van.

Frits haalt zijn vrienden met hun dames met de auto van het station af. Het zijn de echtparen Van Heesteren (meubelhandelaar), Würdeman (apotheker) en Van Leeuwen (wijnhandelaar). Het zijn vrolijke lui en al grappen makend rijden ze naar het huis van Frits en Mary. Ze betreuren de afwezigheid van Carl Fentener. Van Heesteren grapt dat hij kennelijk syfilis heeft en daarom niet kon komen. Hij voegt er tot slot nog een grapje over condooms aan toe.

Het gezelschap verzamelt zich in de woonkamer van Frits en Mary van der Laan. Ook de directeur van de Firma Toebosch, de jonge Evert Toebosch, komt op bezoek. Hij presenteert officieel het schilderij van Frits dat door Lieklema geschilderd is. Vervolgens houdt Toebosch een toespraak die bedoeld is om de jubilaris te eren. Helaas wordt hij constant door Van Heesteren onderbroken met vrijmoedige grapjes. Toebosch vindt Van Heesteren daarom een proleet en probeert hem vervolgens zo veel mogelijk te negeren. Würdeman zit een beetje geil naar de aantrekkelijke mevrouw Toebosch te kijken en probeert met haar te voetjevrijen. Geshockeerd trekt mevrouw Toebosch haar voeten terug.

Dan arriveert de schilder Lieklema. Hij verschijnt in een colbertje met daaronder een trui en dat levert hem het nodige commentaar op. Voor een officieel jubileum vinden de meeste gasten dat geen gepaste kleding. Tot ieders verbazing komt ook Carl Fentener langs. Hij voelt zich weliswaar nog ziek – hij ziet er ook slecht uit – maar vond toch dat hij niet weg kon blijven. Juist op dat moment vertrekt de familie Toebosch. Zodra Carl de kamer binnenkomt, trekt hij alle aandacht naar zich toe. Dat is niet direct zijn opzet maar hij wordt door iedereen altijd als de grote smaakmaker van een feestje gezien. Carl babbelt wat met de kinderen van de familie Van der Laan en houdt een grappig verhaal over mensen met vreemde achternamen. Hij werkt als ambtenaar bij een gemeente.

Dan breekt het grote moment aan waarop iedereen aan de feestdis genodigd wordt. De tafel is feestelijk gedekt en er is zelfs een aparte ober voor ingehuurd. De drie kinderen eten overigens apart op de kamer van Gerrie. De sfeer aan tafel is jolig. Naarmate de drank rijkelijker vloeit worden ook de blikken van de mannen wellustiger. Zo wordt er ongegeneerd naar de boezems van de aanwezige vrouwen gegluurd. Op een gegeven moment wordt er een pauze ingelast. Iedereen kan dan even de benen strekken en eventueel een sigaret roken.

Carl vertelt Lieklema tijdens deze pauze dat de etentjes van het gezelschap regelmatig ontaarden in orgies. Overmatig drankgebruik is daar mede de oorzaak van. Carl raakte geboeid door deze orgies en deed soms zelf ook mee. Het vrijen vond soms al aan tafel plaats maar ook op de slaapkamer in allerlei combinaties. Volgens Carl deden Frits en Mary niet aan de vrijpartijen mee. Lieklema weet niet of hij dat moet geloven. Carl stemt hem gerust dat er vanavond niets zal gebeuren omdat Frits dat niet wil. Het is immers zijn officiële jubileumavond.

Na de pauze gaat het diner door. De drank blijft vloeien en Frits houdt een toespraak. Hierin richt hij zich ook tot Carl die een achterneef van hem blijkt te zijn. Van Heesteren wordt misselijk van alle drank en geeft in het toilet over. De kinderen die op de overloop en trap spelen zien dat. Lieklema en Mary gaan met een smoesje even naar de slaapkamer en daar vraagt Lieklema haar of zij meegedaan heeft met de orgies. Mary ontkent het. Daarna vrijen ze met elkaar op het echtelijke bed. Weer beneden gekomen gaat de telefoon. Als Frits opneemt, blijkt het de zanger Constantijn de Vries te zijn. Frans is nog op de gang en ziet zijn vader na het telefoongesprek met een rood hoofd de kamer weer in gaan.

Frans blijft op de gang staan om zo veel mogelijk van de gesprekken in de eetkamer te kunnen horen. Even later komt Sybrandt er ook bij. Hij was in de keuken bij Corrie taart wezen eten. De jongens kunnen maar weinig volgen van de gesprekken. Frans herinnert zich dat hij enkele gasten bij een vroeger bezoek seks heeft zien hebben. De gasten logeerden toen nog bij de Van der Laans. Tegenwoordig doen ze dat niet meer. Als de gesprekken in de woonkamer opeens erg luid worden, gaat Gerrie boven in haar kamertje huilen. Mary begeleidt eerst Jan Würdeman naar het toilet omdat die moet overgeven. Daarna gaat ze Gerrie troosten.

Op een gegeven moment is het diner voorbij en gaan de gasten weg. Ze hebben een hotel in de buurt geboekt. Ze worden uitgewuifd. Carl blijft achter omdat hij wel bij de Van der Laans logeert. Hij gaat al gauw naar boven. Frits vraagt Mary – die al begonnen is met de boel schoonmaken – of ze een affaire met Lieklema heeft. Dat vertelde Constantijn de Vries hem namelijk aan de telefoon eerder die avond. Mary ontkent het. Frits laat het onderwerp dan verder maar rusten. Het is de moeite niet waard om er ruzie over te gaan maken en De Vries had inderdaad ook erg dronken geklonken aan de telefoon. Boven gekomen bezoekt Carl Corrie op haar zolderkamertje. Ze is niet bang voor hem maar vraagt zich wel af wat hij komt doen. Carl staart naar een plaat met eekhoorns boven Corrie’s bed. Hij schrikt er een beetje van en gaat snel weg.

Beoordeling van het boek

Vestdijk was een van de beroemdste schrijvers van Nederland. Hij was vreselijk veelzijdig. Zo schreef hij naast romans ook gedichten, essays en muziekkritieken. Verder vertaalde hij ook veel werk van beroemde buitenlandse schrijvers. Zo is zijn vertaling van bijvoorbeeld de verhalen over Sherlock Holmes van de Engelse schrijver Sir Arthur Conan Doyle heel bekend. Vestdijk was opgeleid tot arts maar praktizeerde slechts enkele jaren voordat hij zich in 1932 geheel aan de literatuur wijdde. Tijdens zijn studietijd in Amsterdam (1917 – 1927) leerde hij diverse andere schrijvers kennen, onder wie Slauerhoff, Ter Braak en Du Perron. In 1939 vestigde Vestdijk zich in Doorn waar hij tot zijn dood zou blijven wonen. In de oorlog (1942) werd hij door de Duitsers gegijzeld in Sint-Michielsgestel. Hij raakte in een depressie en begon pas weer in 1944 te schrijven. Depressies zouden hem ook later nog meerdere keren treffen met een inactieve periode als gevolg.

Vestdijk was een ongelooflijk productieve schrijver. Hij schreef alleen al tweeënvijftig romans. Daarnaast verschenen nog vele bundels met gedichten, essays, novellen, korte verhalen, vertalingen en briefwisselingen. Het is dan ook niet zo vreemd dat de dichter Adriaan Roland Holst over Vestdijk schreef als “de man die sneller schrijft dan God kan lezen”. Vestdijk is juist door zijn veelzijdigheid moeilijk in te delen in een bepaalde categorie. Hij was ook jarenlang de enige serieuze Nederlandse kandidaat voor de Nobelprijs voor Literatuur. Het is jammer dat Vestdijk deze prijs nooit gekregen heeft. Het zou de kroon op zijn overigens toch al briljante schrijverscarrière zijn geweest. Hij heeft immers alle bekende Nederlandse literaire prijzen ontvangen, werd koninklijk onderscheiden en ontving zelfs een eredoctoraat.

Dit boek leest vrij gemakkelijk. Het verhaal zit logisch in elkaar en is goed te volgen. Het aantal moeilijke woorden is vrij beperkt. Ook de lengte van de roman valt alleszins mee. Je kunt het boek in enkele avonden uitlezen. Opvallend in het boek vind ik de erotische spanning die opgewekt wordt. Die wordt overigens nergens expliciet – zo kies is Vestdijk wel – maar is onmiskenbaar aanwezig. Dat begint al in het begin van het boek als de affaire tussen Mary en de schilder Lieklema aan bod komt. Er wordt niet ontkend dat er sprake is van vleselijk contact tussen beiden maar deze wordt nergens expliciet beschreven. Het wordt genoemd of gesuggereerd maar niet aanschouwelijk gemaakt. Ook de grapjes van de vrienden van Frits zijn erotisch getint. Wat er verder op dat vlak tijdens het diner gebeurt blijft onduidelijk. Helemaal dubieus is de suggestie die gewekt wordt dat Carl Fentener een pedofiel zou zijn. Dat zou je af kunnen leiden uit het feit dat hij betrapt wordt op de kamer van dochter Gerrie maar wederom wordt dat nergens expliciet gemaakt. Kortom, dit is een erotiserende roman die nergens erotisch wordt.

Het is eigenlijk verbazingwekkend hoeveel terreinen Vestdijk in zijn romans beheerste. Zo schreef hij autobiografische romans (bijvoorbeeld “Kind tussen vier vrouwen”), psychologische romans (bijvoorbeeld “Meneer Visser’s hellevaart” en “Juffrouw Lot”), fantastische romans (bijvoorbeeld “De kellner en de levenden”), briefromans (bijvoorbeeld “Heden ik, morgen gij” en “Avontuur met Titia”) en historische romans (bijvoorbeeld “Het vijfde zegel”, “De nadagen van Pilatus”, “Rumeiland” en “Ierse nachten”). Vestdijk las zich altijd goed in zijn onderwerp in. Daarom zijn, denk ik, deze romans allemaal zo goed geslaagd. Vestdijk deed zijn naam van veelzijdig talent in ieder geval alle eer aan. Ik denk eerlijk gezegd dat niemand van de schrijvers na hem zijn veelzijdigheid ook maar enigszins hebben kunnen benaderen. Wat mij betreft staat Vestdijk dan ook met stip op nummer één van de lijst van grootste Nederlandse schrijvers (gevolgd door Louis Couperus).