Het stenen bruidsbed door Harry Mulisch

Voorwoord
Beste lezer/lezeres van mijn literatuurverslag,

Dit boekverslag gaat over het boek ‘Het stenen bruidsbed’, geschreven door de sinds kort overleden Harry Mulisch (1927 – 2010).

Bij het herdenken van Harry Mulisch was ik mij ervan bewust dat hij een groots Nederlands schrijver was. Ik herkende enkele titels van zijn boeken, maar had zelf nog nooit werk van hem gelezen. Het kwam dan ook goed uit dat ik mijn verplicht te lezen klassiekers tot mijn laatste boekverslagen heb bewaard. Ik kende maar enkele schrijvers in dat lijstje en Mulisch was daar één van. In de Nederlands les heeft mijn Nederlands lerares ook een korte impressie gegeven van het werk van Mulisch en op basis daarvan is mijn keuze gevallen op ‘Het stenen bruidsbed’. Een zeer bekend en naar mijn mening ook typerend boek van Mulisch.

Dit boekverslag bevat meerdere dingen waaronder een korte samenvatting van het verhaal waarop een uitgebreide analyse zal volgen. Tot slot heb ik ook mijn eigen mening over het boek toegevoegd. Ik hoop dat Mulisch op de juiste manier terug zal komen in mijn boekverslag, want zo’n grote schrijver wil je natuurlijk wel juist weergeven.


Veel leesplezier!

1. Praktische gegevens
Titel: Het stenen bruidsbed
Auteur: Harry Mulisch
Jaar van uitgave: 1959
Gelezen druk: 35e druk
Datum leesverslag: 22/1/2012

2. Inhoud en opbouw

2.1 Typering:
Wat voor soort roman is het boek?
Het boek geeft het gevoel van een psychologische roman, maar dit genre schreef Mulisch af. Mulisch zelf vond de boeken die hij in de jaren vijftig heeft geschreven, waaronder ‘Het stenen bruidsbed’, vergelijkbaar met de gedichten van de Vijftigers

2.2 Samenvatting:
Maak een beknopte samenvatting.
De hoofdpersoon van dit verhaal is de Amerikaan Norman Corinth. Hij is een tandarts in Baltimore. Aan het begin van het verhaal wordt hij uitgenodigd voor een tandartsencongres in Dresden, in de communistische DDR. Corinth vliegt er naartoe. Naast het congres heeft Corinth nog een andere band met de stad. In de Tweede Wereldoorlog was Corinth een piloot van een bommenwerper. Hij heeft in februari 1945 Dresden gebombardeerd. Het was eigenlijk onnodig geweest, er zijn alleen maar onschuldige burgers gestorven. Corinth zelf heeft een litteken opgelopen aan het bombardement, omdat zijn gezicht onder de littekens zit.
In Dresden ziet Corinth de schade die de oorlog, en daarmee dus ook hijzelf, achtergelaten heeft. De inwoners van Dresden denken dat het Engelsen waren, maar dat was alleen de eerste luchtaanval. Daarna kwamen Corinth en zijn collega’s.

Hij komt veel mensen tegen die te maken hebben gehad met de Tweede Wereldoorlog. Zijn chauffeur Gunther zat bijvoorbeeld bij de Hitlerjugend en pensionhouder Ludwig heeft het bombardement van Dresden gezien. Hij komt erachter dat Hella Viebahn, zijn gids voor het congres, als communiste in een concentratiekamp heeft gezeten.
Een In een volksbar vertelt Schneiderhahn, een West-Duitse tandarts, ook over zijn oorlogservaringen. Daaruit maakt Corinth op dat hij een nazi beul in een concentratiekamp is geweest. Hella moet overgeven.
Als Corinth en Hella terug komen in het pension gaan ze met elkaar naar bed. De volgende dag laat Corinth Hella behoorlijk vallen. Hij flirt zelfs met een achttienjarige collega van Hella.
Dan komt Corinth erachter dat Schneiderhaan helemaal geen verleden als nazi heeft, hij heeft juist tegen het nazi-regime gestreden. Corinth draait dan helemaal door. Hij wil Schneiderhahn in elkaar slaan. Wanneer anderen hem tegen proberen te houden vlucht Corinth weg. In de auto van Gunther rijdt hij naar een gebied met puinhopen. Hij rijdt de auto te pletter en steekt hem daarna in brand.

2.3 Tijd:
A. In welke tijd spelen de gebeurtenissen zich af?
Het verhaal speelt zich af in december 1956, na de Tweede Wereldoorlog en tijdens de communistische periode van Oost-Europa.

B. Wat is de verhaaltijd en wat is de leestijd? (geen flashbacks)
De verhaaltijd bedraagt buiten de flashbacks om twee maanden en 48 uur. Het verhaal begint namelijk bij het ontvangen van de uitnodiging voor het congres en twee maanden later gaat hij naar het congres dat twee dagen duurt.
‘Norman Corinth uit Baltimore, Maryland, vond de uitnodiging voor het kongres op een ochtend in september bij zjn ontbijt. Hijgend en bezweet kwam hij uit de tuin, de zon lag op het tafellaken... Twee maanden later.. (blz. 9)
De leestijd was ongeveer 5,5 uur en het boek heeft 219 bladzijdes.


C. Geef op z’n minst één voorbeeld van een belangrijke vertraging. Vat dit tekstgedeelte kort samen en vermeld de nummers van de bladzijden. Leg ook uit waarom de vertraging zo belangrijk is voor het boek.
Er zijn meerdere vertragingen in het boek en ook meerdere die van belang zijn. Een opvallende vertraging is in het hoofdstuk ‘Een kleine, zwarte hoed’ (blz. 199 t/m 204). Opvallend omdat dit het enige hoofdstuk is dat niet is bekeken vanuit Corinth zijn personage, maar vanuit de gedachte van Hella.

‘Met gesloten ogen drukte zij haar lippen op de hoed en legde hem over haar gezicht, terwijl zij zich dieper onder de dekens liet glijden. Roerloos luisterde zij, haar gezicht bedekt door de hoed’ blz. 204

Hella is hier alleen in haar kamer, wachtend op Corinth, die niet komt. Ze denkt na over haar nacht met Corinth en is verdrietig en eenzaam. Tijdens haar overdenkingen schemert er licht iets door over haar verleden. Door dit hoofdstuk krijg je ook eventjes een andere kant van het verhaal te horen dan alleen van Corinth zijn kant.

D. Noteer één belangrijke versnelling
Een belangrijke en ook de enige versnelling in het boek staat meteen aan het begin van het boek.

‘Norman Corinth uit Baltimore, Maryland, vond de uitnodiging voor het kongres op een ochtend in september bij zjn ontbijt. Hijgend en bezweet kwam hij uit de tuin, de zon lag op het tafellaken... Twee maanden later, in de trillende machine boven de oceaan, bemoederd door stewardessen die hem bij zijn naam noemden (‘A Mister Corinth’, ‘O Mister Corinth’), duurde die ochtend nog voort’. (blz. 9)

Corinth ontvangt de uitnodiging voor het congres en dan wordt er onmiddelijk een sprong gemaakt naar de reis naar het congres, twee maanden later.

E. Zijn er flashbacks? Zo ja, geef een voorbeeld. Licht de functie van de flashbacks toe.
Ja, er zijn drie flashbacks in het verhaal. Ze staan in de vorm van Homerische zangen (Ie Zang blz. 35, IIe Zang blz. 109, IIIe Zang blz. 191). De functie van deze flashbacks is het duidelijk maken van het verleden van Corinth. In de flashbacks lees je over de bombardementen op Dresden in de Tweede Wereldoorlog, door Corinth en enkele andere Amerikanen.

‘Over zijn schuddende kanon hangt vier sekonden de blauwogige Corinth en omlaag tussen de zeilende schepen onder hen raast het schriklijk vuur in de voorstad’ (blz. 109)


2.4 Ruimte:
A. Waar spelen de gebeurtenissen zich af?
De gebeurtenissen spelen zich af in Dresden, in het communistische Oost-Duitsland. In de flashbacks vliegt Corinth boven Dresden en in de ‘normale’ tijd gaat Corinth naar het tandartsencongres. Hij logeert in het hotel van Ludwig en verkent tijdens het congres verschillende delen van Dresden (zoals het volkscafeetje)

B. Zijn er plaatsen waar je van belangenruimte kunt spreken? Geef op z’n minst één voorbeeld en licht de betekenis kort toe.
Ja, er zijn verschillende plaatsen waar er van een belangenruimte kan worden gesproken. Mulisch maakt gebruik van mooie symboliek in zijn woordkeuze.

‘Op haar opgetrokken knieën lag Corinth’s hoed. Het huis was stil. Om het bed lagen boomstammen van schaduwen in alle richtingen’ blz. 199

Deze woorden omschrijven Hella’s eenzaamheid, omdat Corinth niet komt.

2.5 Personages:
A. Beschrijf het karakter van de hoofdpersoon of hoofdpersonen. Geef voorbeelden uit het boek om het karakter te illustreren.
Norman Corinth
Hij was in de Tweede Wereldoorlog een Amerikaanse kanonnier die Dresden heeft beschoten. Hij heeft littekens op zijn gezicht die verwijzen naar die tijd.

‘een man van vijfendertig, al niet meer zo jong, een beetje grijs en zwaar en vermoeid. Hij droeg een kleine zwarte hoed. Van zijn samengeknepen ogen trokken in het schelle licht diepe rimpels door zijn grote gezicht; dicht onder zijn wenkbrauwen, die laag stonden en door dode, blauwe huid in onregelmatige stukjes verdeeld waren, liepen gebogen littekens naar zijn ooghoeken; een ander litteken liep onder zijn neus langs naar zijn mondhoeken, waartussen een bovenlip geen lip was maar wit vel dat tanden bedekte.’ blz. 10

Na de oorlog wordt hij tandarts in Baltimore en gaat terug naar Dresden voor een tandartsen congres.


‘’Tanden,’ zei Corinth. Ludwig keek om. Corinth tikte tegen zijn tanden. ‘Eetkamerameublementen.’ ‘Ach, dentist. Mooi vak.’’ blz. 26

Hij komt over als een koude, gevoelloze man. Hij laat bijna geen gevoel doorschemeren en lijkt ook geen schuldgevoelens te hebben over de bombardementen van Dresden.

‘Toen hij zag, in welke stad het kongres gehouden zou worden, struikelde zijn hart (maar zonder emotie) en hij wist, dat hij gaan zou’ blz. 12

‘Voelde ik mij maar slecht – dan voelde ik mij’ blz. 79

Corinth probeert zijn gevoel ook op meerdere manieren te onderdrukken. Één van die manieren is het groene gefluister. Dat zijn zinnen die qua inhoud niet samenhangen met de context waar ze in staan, maar het feit dat ze er staan hangt samen met de context. Het is een afweersysteem van Corinth tegen zijn gevoelens. Dit zijn enkele voorbeelden van het groene gefluister:

‘…maar over…’, ‘…de draaitoren, en wie…’ (blz. 16)
‘…o ja? Vandaar…’ (blz. 17)
‘…alle dieren en…’ (blz. 17)
‘…nee, want ik…’ (blz. 28)
‘…de schone Helena speelt niet meer…’ (blz. 32)
‘…van…Zeno. Zeno.’ (blz. 47)
‘…welnu, limbo, stuur de boslamp maar…’ (blz.. 86)
‘…blijven wij over de…’ (blz. 145)
‘…in wier ransels men geen korst brood meer…’ (blz. 195)

Door de oorlog is hij vanbinnen gestorven, terwijl hij nog wel leeft.

‘Ik ben een onder Agamemnon gesneuvelde griek, die nog leeft.’ blz. 105

B. Geef een schematisch overzicht van de hoofdpersoon of hoofdpersonen in zijn/haar/hun verhouding tot de achtergrondfiguren.

C. Bij wie is er (eventueel) sprake van en round character en bij wie van een flat character?
Round characters:

• Norman Corinth

Flat characters:
• Hella Viebahn
• Schneiderhahn
• Ludwig
• Günther
• Doktor Tsj’we Unsang
• Eugene
• Karin
• Archie, Patrick, Frank, Harry, Alan, Jim,
• Vrouw van Corinth

2.6 Vertelwijze:
Vermeld de vertelwijze (perspectief) en licht deze toe. Er kunnen verschillende vertelwijzen voorkomen!
Het perspectief dat door de auteur wordt gebruikt is het personale perspectief. Dit perspectief ligt bij Corinth, omdat je als lezer (bijna) alleen zijn gevoelens en gedachten kent. Van de overige personages zijn alleen de handelingen bekend. Er is één gat te vinden in het personale perspectief, namelijk het hoofdstuk ‘Een kleine, zwarte hoed’ (blz. 199 t/m 204). Daar krijg je ineens Hella’s perspectief.

2.7 Structuur:
A. Hoe is het boek ingedeeld? Is het chronologisch verteld of niet?
Het boek is ingedeeld in vijf delen, die dan weer uit verschillende hoofdstukken bestaan:

I
(maar zonder emotie) 9
II
Een historische plaats 15
Ie Zang 35
III
Verplaatsingen 41
Stille bossen, vredige heuvels 63
Aristoteles en de vliegen 91
IIe Zang 109
IV
Een Saksische morgen 115
Apen achter de spiegels 134
Formules, peniskokers 159
De storm 176
IIIe Zang 191
V
Een kleine, zwarte hoed 199
De wrok 205

De indeling van het verhaal heeft veel weg van een Griekse tragedie, vooral als je kijkt naar de Homerische zangen aan het einde van deel II, III en IV.

B. Welke opening heeft het boek? Licht je antwoord toe.
Het boek heeft een informatieve opening en een opening in handeling tegelijkertijd. Het verhaal begint met informatie over de hoofdpersoon, terwijl hij een handeling uitvoert.


‘Een mens werkt, vrijt, slaapt, eet – en overal op aarde wordt inmiddels alchemie bedreven met de dertien letters van zijn naam. Norman Corinth uit Baltimore, Maryland, vond de uitnodiging voor het kongres op een ochtend in september bij zjn ontbijt. Hijgend en bezweet kwam hij uit de tuin, de zon lag op het tafellaken... (blz. 9)

Als lezer weet je nu wie de hoofdpersoon is en waar hij vandaan komt. Tegelijkertijd ontvangt Corinth de uitnodiging voor het congres, zonder dat je weet wat voor congres.

C. Is het einde open of gesloten? Leg dit uit.
Het verhaal heeft een gesloten einde. Corinth heeft een woede-uitbarsting gehad en zijn gevoelens de vrije loop gelaten. Meer dan dat was er niet op te lossen, dus een open einde is niet van toepassing.

‘Hij stond weer op en kroop achter een begroeid heuveltje, waar hij het vuur niet meer zag en over de uitgestorven vlakte kon kijken.’ blz. 219

3. Motieven, thema en motto:

3.1 Noem de belangrijkste motieven en licht ze toe.
Oorlog
Het verleden van Corinth is de Tweede Wereldoorlog en dat heeft hij nog niet verwerkt. Als hij teruggaat naar Dresden wordt hij hiermee geconfronteerd. Er worden door verschillende mensen verhalen verteld over hun ervaringen van de Tweede Wereldoorlog.
Het bombardement van Dresden wordt door Corinth (of Mulisch) op een rijtje gezet met andere onnodige oorlogen.
‘'Waarom was Nero Nero? Omdat Nero Nero was.' En ... Die hadden een bedoeling, en aanwijsbare gevolgen - zoals het massacre van Carthago, en Hiroshima; die mikten boven zichzelf uit, zoals de slag om Troje niet om Troje ging, maar om Helena. Dresden niet...’ blz

Klassieke oudheid
De Tweede Wereldoorlog wordt gelijkgesteld aan de Trojaanse Oorlog, in de Klassieke oudheid. Dresden wordt daarmee vergeleken met de stad Troje. Helena was de aanleiding tot de Trojaanse Oorlog en in het heden is Hella dat, alleen dan als terugwerkende kracht.

Corinth zijn gedachtes en gebeurtenissen die hij heeft meegemaakt bestaan dus eigenlijk in het heden en het verleden. Dit zegt hij zelf ook (indirect).
‘Ik ben een onder Agamemnon gesneuvelde griek, die nog leeft.’ blz. 105
Bovendien is de indeling van het boek ook te linken aan de Klassieke oudheid. Het boek is opgezet als een Griekse tragedie. De zangen die het bombardement van Dresden beschrijven zijn geschreven in de stijl van de Griekse dichter Homerus.

Vernietiging
Ten eerste is er natuurlijk de vernietiging van Dresden, waar Corinth zelf aan heeft bijgedragen. Als Corinth voor de tweede keer in Dresden komt is de vernietiging duidelijk te zien en speelt het ook nog onder de inwoners van Dresden. Daarnaast wordt er in drie Homerische zangen verteld over deze vernietiging.
‘Over zijn schuddende kanon hangt vier sekonden de blauwogige Corinth en omlaag tussen de zeilende schepen onder hen raast het schriklijk vuur in de voorstad’ blz. 109
Daarnaast wordt de seks die Corinth heeft ook gezien als een vernietiging. Als Corinth Hella daarna eigenlijk laat vallen is Hella emotioneel vernietigd. Naast het gevolg van de seks staat ook de handeling zelf symbool voor vernietiging. Het bedrijven van de liefde door Corinth staat gelijk aan het bombardement van Dresden. Zo vernietigt Corinth Dresden voor de tweede keer.
Dan heb je nog de innerlijke vernietiging. Corinth heeft de oorlog nog niet verwerkt. Hij sluit alle gevoelens uit. Aan het einde van het boek komt dit eindelijk tot uiting. Hij draait door en in een vlaag van waanzin steekt hij een auto in de fik.

3.2 Formuleer het thema in één zin.
Liefde en oorlog, het leidt allemaal tot vernietiging.

3.3 Verklaar de titel van het boek.
De titel van het boek is ‘Het stenen bruidsbed’. Het geeft de tegenstelling van oorlog en liefde aan. In het bombardement van Dresden zou de stad de bruid zijn en Corinth de bruidegom. Na een actie van pure lust laat hij de bruid vallen, vandaar het stenen gedeelte in de titel. Dit is ook terug te vinden in de relatie van Corinth en Hella. Uit pure lust heeft Corinth seks met Hella, maar de volgende dag maakt hij haar geestelijk kapot door haar gewoon te laten vallen. Het stenen bruidsbed staat dus voor de vernietigde stad en de achtergebleven Hella.

3.4 Is er een motto? Zo ja, citeer dit en leg de betekenis en het verband met het boek uit.
Ja, het boek heeft twee motto’s.


‘Kom mee, lieve Helena, dan kun je wonderlijke dingen zien van de Trojaanse wagenstrijden en bronsgepantserde Grieken. Zo pas nog raasde de oorlog – bron van tranen – in de vlakte rond en waren zij op dodelijke strijd belust: nu staan zij stil bijeen – de strijd is opgehouden – op hun schild geleund, de lange lansen naast zich in de grond gestoken.’
Homerus, Ilias, IIIe Zang

Hoe populair dit ook was, het miste zijn uitwerking omdat het gerucht ging, dat Nero tijdens het branden van de stad in zijn paleis het toneel bestegen en Troje’s ondergang bezongen had, de huidige ramp vergelijkend met vernietigingstaferelen uit de voortijd.
Tacitus, Annalen, Boek XV

Hiermee geeft Mulisch de symboliek tussen Hella en Helena weer en Dresden en Troje. Bovendien heeft Mulisch in zijn verhaal Dresden ook vergeleken met vernietigingstaferelen uiut de voortijd, zoals Tacitus heeft geschreven.

4. Persoonlijke mening:

4.1 Wat vind jij het meest treffende en mooiste gedeelte en waarom?
Het mooiste en het meest treffende van dit verhaal vind ik de vergelijkingen met Klassieke verhalen. Ik heb zelf Latijn en ik heb Grieks en Klassieke Culturele Vorming gehad, dus alles valt precies op z’n plaats. De vergelijkingen zijn bijzonder, ik zou er niet op gekomen zijn. Eerst leek het mij allemaal een beetje vergezocht, maar naarmate ik verder las klopte het steeds meer en meer. De vergelijkingen zijn origineel en intelligent, dat maakt het interessant.
De mooiste zin vond ik dan ook wel de volgende:


‘Ik ben een onder Agamemnon gesneuvelde griek, die nog leeft.’ blz. 105

Een korte, duidelijke zin, die je echt aan het denken zet.

4.2 Ken jij andere boeken over (ongeveer) hetzelfde thema? Welke?
Nee, ik zou geen boek weten te bedenken dat in dit straatje past.

4.3 Geef je mening over het boek. Gebruik verschillende argumenten en licht ze toe.
Het boek is mooi, interessant, maar ietwat langzaam. De vergelijkingen met de Klassieke oudheid vond ik erg interessant, zoals ik al eerder heb verteld (zie 4.1). Dit wekt nieuwsgierigheid op en dat zorgt dan ook meteen voor interessantheid.
Het grote nadeel uit het boek vind ik dat het verhaal zo langzaam gaat. Dat kan ook niet anders, met zo’n korte tijdsperiode. Maar naast dat alles relatief sloom gaat, gebeurt er ook vrij weinig. Dit zorgt ervoor dat ik het toch minder interessant ga vinden en dat vind ik jammer.
Gelukkig worden deze uitgebreid beschreven handelingen van de korte periode van het congres onderbroken door de Homerische zangen. Deze drie hoofdstukken van het boek staan juist vol van spanning en snelheid, er komt zelfs wat humor in voor. Dit zorgt toch nog voor een juiste balans in het tempo van het boek

Mijn conclusie is dat het een interessant en intelligent geschreven boek is. Het thema is behoorlijk serieus, dus je moet er wel even voor gaan zitten.