Het Spaans heidinnetje door Jacob Cats

A Het voorwerk 1. Primaire gegevens van het werk: De auteur is Jacob Cats, de titel is Het Spaens Heydinnetje, het boek heeft geen ondertitel, het boek is voor het eerst verschenen in 1962, het boek heeft 111 bladzijden waarvan 55 bladzijden het echte verhaal zijn, ik heb 5 uur gedaan over het lezen van het boek en het boek is uitgelezen op 28 september. 2. Verantwoording van de keuze: Ik heb dit boek gekozen, omdat het één van de weinige boeken was die ze hadden bij de bibliotheek waar ik ben geweest. En ik vond dit boek het makkelijkst te lezen. 3. Verwachting vooraf: Ik denk dat het boek over zigeuners gaat omdat het boek Spaens Heydinnetje heet en heydinnetje betekend in het gewoon Nederlands zigeuner. Ik denk dat het wel een leuk boek is, omdat je een beetje een beeld krijgt van hoe de zigeuners leven in die tijd leefden. 4. Eerste reactie achteraf: Ik vond het boek moeilijk te begrijpen, omdat het in het Middelnederlands is geschreven en ik wist niet altijd de vertaling van de zinnen. 5. De auteur en zijn wereldbeeld: De auteur neemt een voorbeeld aan andere auteurs, hij herschrijft boeken van andere auteurs, maar in die herschreven versie maakt hij het verhaal iets anders of laat veel details weg. B Korte samenvatting van de inhoud 1. Hoofdpersonen, tegenspelers: De hoofdrolspeelster is Constance, zij wordt door Maiombe Pretoise genoemd. Maiombe is de opvoeder van Pretoise, zij heeft Pretoise van straat gehaald en haar als zigeuner opgevoed. Giralde is een meisje dat wordt genezen door Pretoise. Don Jan is een jager en hij trouwt met Pretoise, omdat hij met de zigeuners gaat leven krijgt hij een andere naam en wordt Andreas genoemd. Giomaer is de echte moeder van Constance (Pretoise), zij ziet haar weer na 13 jaar als de man van Pretoise terecht wordt gesteld voor het vermoorden van een bewaker. De rechter bij deze zaak is de vader van Pretoise. 2. Samenvatting: Deel 1 (regel 1 – regel 149): Een twee jarig meisje was op straat aan het spelen, zij was bekleed met sieraden. Maiombe, het hoofd van de zigeuners, kwam voorbij lopen en zag de vele sieraden die het meisje droeg. Ze nam het meisje mee voor de sieraden, ze wilde het meisje te vondeling leggen, maar ze heeft haar toch opgevoed. Ze noemde het meisje Pretoise. Maiombe leerde het meisje veel dingen. Pretoise kon de toekomst voorspellen doormiddel van het lezen van handen. Doordat ze veel handen las, werd ze steeds beter in het voorspellen van de toekomst. Deel 2 (regel 150 – regel 349): Pretoise moet een ziek meisje helpen, het meisje heet Giralde. Pretoise moet komen helpen, omdat zelfs de dokter niet weet wat voor ziekte Giralde heeft. Ook Pretoise kan niet achter de ziekte komen, ze stuurt alle overige mensen de kamer van Giralde uit. Als ze alleen zijn stelt Pretoise een aantal vragen aan Giralde, zij antwoordt op alle: ‘neen’. Pretoise gaat het anders aanpakken en vraagt op Giralde een mooie jongen kent, dan begint Giralde te blozen. Pretoise weet nu dus wat er aan de hand is, het meisje is verliefd en Pretoise zegt dat ze haar moeder moet vertellen over haar verliefdheid. Giralde wil begraven worden als de jongen haar niet bemind, ze zal dan nooit gelukkig kunnen leven. Pretoise vertelt de moeder van het meisje, wat er aan de hand is en dan merkt Giralde op dat Pretoise erg sober gekleed is. Pretoise krijgt andere kleren van Giralde en Giralde trouwt met de jongen op wie ze verliefd was. Deel 3 (regel 350 – regel 608): Een jager is op jacht naar klein wild, na een tijdje raakt hij de andere jager kwijt en hoort een stem. Hij gaat op zoek naar waar de stem vandaan komt. Hij ziet zigeuners die rozen aan het plukken zijn, een stukje verder op zit een jongeman rozenkransen te vlechten. En naast hem zat een meisje met een beetje vreemd uiterlijk. De zigeuners begonnen te zingen, toen ze klaar waren met zingen stapte Don Jan, zo heette de jager, op het vreemde meisje af. Maiombe had de jager al gezien en ze vreesde voor Pretoise. Pretoise was erg onder de indruk van Don Jan en ze begint te blozen. Ze denkt eens goed en na en denkt dan dat de man valse complimentjes maakt om haar te verleiden en ze zegt dat ze niet in zijn spelletje trapt. Ze snapt ook niet waarom een jager gezelschap zoekt bij een zigeuner. Pretoise spreekt de jager hard aan en dat verbaasd hem. Hij zegt haar dat hij verliefd is op haar en vraagt haar ten huwelijk. Pretoise ziet nu in dat hij zijn liefde echt meent en waarschuwt hem dat als hij met haar trouwt, dat hij dan ‘hoge naam’ als ridder kwijt zal raken. Ook zegt ze hem een paar dingen, die hij haar moet beloven als hij met haar wil trouwen. Deel 4 (regel 609 – regel 878): Don Jan zit in zijn kamer na te denken of hij wel met een zigeuner moet trouwen, want Pretoise heeft gelijk: hij zal als hij met haar trouwt zijn naam als ridder kwijt zijn. Hij begint nu te twijfelen of hij wel zal trouwen, want er zijn natuurlijk nog veel meer betere vrouwen dan Pretoise te krijgen. Maar hij wil Pretoise niet in de steek laten, omdat hij haar zo lief vindt. Hij besluit toch met haar te trouwen. Hij wordt door de zigeuners ingewijd met geheimzinnige kunsten. En zijn naam moet hij ook veranderen, hij heet voortaan Andreas. Het opperhoofd van de zigeuners verteld de regels van de ‘stam’ aan Andreas en hij moet beloven zich aan die regels te houden. Hij zegt onder andere dat ze leven van de natuur en dat ze niet houden van rijke mensen. Ook als er problemen zijn worden die opgelost, maar dat doen ze zonder geld. Andreas is blij dat de zigeuners hem accepteren, maar hij vraagt wel aan het opperhoofd of hij mag bidden, dat mag hij. Andreas belooft goed voor Pretoise te zorgen. Deel 5 (regel 879 – regel 1014): Andreas is erg eenzaam, een vrouw die dat ziet, genaamd Murçia, vraagt de ridder waarom hij zo eenzaam is. Ze zegt dat hij niet eenzaam hoeft te zijn, omdat er veel vrouwen zijn die hem willen trouwen. En als hij met Murçia trouwt zal hij al het land krijgen waar hij nu op staat. Hij heeft dan ook nog eens een vrouw van adel. Murçia vraagt Andreas met haar te vrijen, hij zegt dat het te riskant is omdat het niet is toegestaan en hij heeft een vrouw. Murçia krijgt zelfmedelijden, omdat ze niet eens een zigeuner kan trouwen. De vrouw zegt dat ze veel aanzoeken krijgt, maar die zijn allemaal zonder liefde, dus die heeft ze niet aangenomen. Ze zal sterven als niemand haar wil trouwen, ze gaat steeds slechter over zichzelf praten. Andreas was zich er wel van bewust dat veel vrouwen voor hem vielen en hij wist dat hij daarvoor moest uitkijken. Deel 6 (regel 1015 – regel 1171): Andreas wordt op een rechtspraak door een vrouw beschuldigd voor het stelen van sieraden, hij is verbaasd dat hij wordt beschuldigd. Omdat hij het niet eens is met de beschuldiging doodt hij een wachter en wordt ter dood veroordeeld. Pretoise is helemaal ontdaan en verdrietig. Maiombe probeert Pretoise te troosten en zegt haar dat hij haar niet waard is en dat ze al had verwacht dat hij zoiets zou doen. Ook Giomaer, de vrouw van de rechter, probeert Pretoise te troosten, maar het werkt niet. Pretoise zegt dat zij ook wil sterven als Andreas sterft. Als Andreas de rechtszaal binnenkomt, valt Pretoise hem voor de voeten en begint te huilen, ook hij kan zijn tranen niet meer bedwingen. Deel 7 (regel 1171 – regel 1432): Maiombe bekent aan Giomaer dat zij Pretoise als twee jarig meisje van haar ouders heeft gestolen. Eerst wilde ze het meisje te vondeling leggen, nadat ze haar de sieraden had afgenomen, maar ze heeft toch besloten het meisje op te voeden. Maiombe heeft een brief geschreven, met daarin het verhaal wat ze aan Giomaer heeft verteld en geeft haar de opdracht om deze aan de rechter te geven, hij moet de brief voorlezen. Nadat de rechter de brief had voorgelezen besefte hij dat Pretoise zijn dochter was. Giomaer ging naar Pretoise om te kijken of zij echt haar dochter was. Ze heeft dat kunnen bevestigen door de wrat die Pretoise op haar borst had en een samengegroeide teen. De vader van Pretoise vraagt haar om niet langer rond te zwerven met de zigeuners en om bij haar ouders te komen wonen. Pretoise vraagt wel of ze met Andreas mag trouwen, haar vader zegt eerst nee, omdat hij denkt dat Andreas een zigeuner is. Maar nadat Maiombe de vader heeft overtuigd dat Andreas een ridder is, maag Pretoise toch met hem trouwen. 3. Opvallende passages: Een belangrijk stuk is, wanneer Pretoise het zieke meisje ‘geneest:’ Pretoise komt erachter waarom het meisje zich niet goed voelt en vertelt het meisje wat ze moet doen om beter te worden. Dit stuk laat zien dat Pretoise niet alleen dingen kan voorspellen door in handen te kijken, maar ze kan ook door middel van vragen stellen, erachter komen wat een persoon bezielt. Een ander belangrijk stuk is, wanneer de rechter de brief van Maiombe voorleest en er dan achter komt dat hij de vader is van Pretoise. Dit is het einde van het verhaal waarbij alles weer goed komt, de verloren dochter komt weer terug bij haar ouders.
C Verdieping 1. Perspectief (1): Het verhaal wordt verteld door een alwetende verteller. Hij weet dus wat voor gebeurtenissen er gaan komen, maar hij laat niet merken dat hij al weet hoe het afloopt. 2. Personen: Pretoise is afgeleidt van haar echte naam Constance, verder staat er niet in het verhaal waarom voor de naam Pretoise is gekozen en niet voor een andere naam. Over het uiterlijk van Pretoise wordt niet veel gezegd alleen dat ze er een beetje vreemd uit ziet, een wrat heeft op haar borst en ze heeft twee aan elkaar gegroeide tenen. Pretoise is de hoofdpersoon uit het verhaal, zij geneest mensen en voorspelt de toekomst. Zij is het meisje dat bij haar ouders wordt weggehaald en ze later ook weer terug vindt. Pretoise bezit de ‘kracht’ om de toekomst te voorspellen, door middel van het lezen van handen. Pretoise krijgt een conflict met zichzelf als haar man wordt veroordeeld voor de dood van een bewaker. Ze weet dat hij schuldig is en dus ook slecht, maar diep in haar hart houdt ze ziels veel van hem en wil ze ook sterven als hij sterft. Pretoise maakt niet echt een ontwikkeling door. Over Maiombe wordt niets gezegd, er wordt alleen verteld dat zij het hoofd van de zigeunerstam is en dat zij Pretoise van straat heeft meegenomen om haar sieraden te stelen. Maiombe speelt in het verhaal de grootmoeder van Pretoise, Pretoise weet niet beter dan dat ze met haar ‘oma’ leeft. Er wordt niets over de eigenschappen van Maiombe verteld. Ook Maiombe heeft een conflict met zichzelf, als ze erachter komt dat de rechter de echte vader van Pretoise is, dan twijfelt ze of ze het zal zeggen dat zij degene is die Pretoise toen der tijd heeft meegenomen. Uiteindelijk vertelt ze het wel. Don Jan, de jager en de man van Pretoise. Hij wordt later Andreas genoemd, omdat het een echte zigeuner naam is. Andreas is eerst jager, maar als hij met Pretoise trouwt is hij zijn functie als jager kwijt en gaat leven zoals de zigeuners dat doen. Hij belooft goed voor Pretoise te zorgen als hij met haar trouwt. Andreas heeft ook een conflict met zichzelf, omdat hij erg twijfelt of hij wel met Pretoise zal trouwen. Als hij met haar trouwt, dan zal zijn hele leven veranderen, hij zal moeten leven als zigeuner en hij is zijn ‘hoge naam’ als ridder kwijt. 3. Tijd (1): Het verhaal speelt zich af tussen 1595 en 1608. Het verhaal gaat dus over 13 jaren van het leven van Pretoise. De gebeurtenissen worden op chronologische volgorde verteld. Tijd (2): De tijd wordt in dit verhaal functioneel gebruikt, want er zijn geen symbolische betekenissen die met de tijd te maken hebben. 4. Ruimte (1): Het verhaal begint bij Pretoise in de buurt op straat, daar wordt ze meegenomen door Maiombe. Dan gaat ze naar het huis van Giralde om erachter te komen hoe het komt dat het meisje ziek is. Daarna speelt het verhaal zich af aan de rand van een bos waar veel rozen staan, daar komt Pretoise Don Jan tegen. Daarna zijn ze in de rechtszaal waar Andreas wordt veroordeeld en waar de brief wordt voorgelezen waarin staat dat de rechter de vader is van Pretoise. Ruimte (2): Ik denk dat de ruimte waar Andreas Pretoise ten huwelijk vroeg symbolisch is gebruikt, omdat ze toen rozenkransen aan het maken waren en rozen zijn wel een beetje het teken van liefde. 5. Motieven: De motieven in dit verhaal zijn toekomst voorspellen, trouwen en het rondzwerven als zigeuner. 6. Grondmotief of thema: Het grondmotief is dat liefde alles overwint. Citatenmatrix: - ‘Doch wat de moeder socht, en waer de vader schreef, men hoort niet hoe ’t haer gingh, of waer het meysje bleef. Hoe nau daer wort gevraeght, hoe nau daer wort vernomen, men weet niet wat geval het kint is over-komen. Waer dat men immer sont, of waer men vragen kan, ’t is al om niet gepooght, geen mensch en weter van.’ (blz 33) De liefde voor het meisje is erg groot, dus de ouders doen er alles aan om het meisje terug te vinden, maar niemand weet waar ze is. - ‘Hoort (seytse) kenje niet een hups en aerdigh quant, de schoonste van de stadt, jae van het gansche lant. Hebt ghy hem menighmael niet geestigh hooren praten, of door een gunstigh oogh tot in het hert gelaten? Waerom doch so geveynst, dat ghy soo langen tijt, hem in bedencken hout en niet te wil en zijt? Ey lieve, sooje meent den vrijer oyt te trouwen, en wilt hem niet te langh in angst en twijffel houwen. Een die syn tanden breeckt als hy een note kraeckt, diens vreught is niet te groot schoon hy de keeren smaeckt. Giralde kreegh een blos, en wert geheel ontsteken, als sy dit geestigh dier van vrijen hoorde spreken.’ (blz 41 en 42) In deze passage ontdenkt Pretoise dat Giralde verliefd is en ze zegt haar dat ze haar liefde aan die jongen moet verklaren, want alleen als zij het eerlijk zegt zal ze weten of hij haar ook bemint. - ‘Maiombe die alreeds den ridder had vernomen, begon van stonden aen voor hare nicht te schromen. En maeckt haer daer ontrent, op datse mocht verstaen, wat haer de ridder seyt, en hoe de saken gaen. Constance was begaeft met soo een aerdigh wesen, dat niemant haer gelaet genough en heeft gepresen.’ (blz 52) De ridder stapt op Pretoise (Constance) af en vertelt haar dat hij van haar houdt. - ‘Indiense maer een reys genaeckt een hellen brant, is op den staenden voet in haren eersten stant. Soo vaert de jongelingh. Hij komt tot haer getreden, hij seyt haer: weerde maeght, ick schenk u dese leden. Ick ben bereyt te doen wat ghy bevelen sult, en watter komen magh te dragen met gedult.’ (blz 62) In dit stuk zegt de jager dat hij na lang nadenken met Pretoise wil trouwen en alles zal doen wat zij hem zegt. - ‘Ick ben voor rijck, en schoon, en eerbaer hier bekent, en heb soo veel versoucx als yemant hier ontrent. Maer dat is niet genough. Men kan geen liefde setten, ter plaetsen daer men wil: want die is buyten wetten.’ blz 71) Murcia zegt tegen Andreas dat ze genoeg aanzoeken krijgt van mannen, maar dat ze deze niet aanneemt omdat ze zonder liefde zijn. En ze wil alleen met een man trouwen die haar ook liefde geeft. - ‘Ick had eens vast gestelt (ick wil de waerheyt seggen), het kint, van als ontbloot, tot vondelingh te leggen. Om al syn rijck cieraet, en wattet vorder had, te houden voor een roof, en als mijn eygen schat. Maer als ick recht doorsagh syn geest en frissche leden, doen vond’ ick mijn gepeys te strijden met de reden.’ (blz 80) Maiombe heeft Pretoise gestolen toen zij twee was en wou haar na het stelen van de sieraden te vondeling leggen. Ze vond het zielig voor het kind en heeft haar dus toch zelf opgevoed. - ‘De snelle weder-klanck die roeptet in het wout, en al de werelt jeuyght dat Pretoise trout.’ (blz 87) Pretoise trouwt opnieuw met Andreas en vergeeft hem dat hij een wachter heeft vermoord. 7. Spanning: Er is niet echt sprake van spanning in dit verhaal, omdat alle gebeurtenissen worden verteld en er wordt niets acht gehouden. En zijn ook geen terug- of vooruit verwijzingen. 8. Perspectief (2): Het verhaal wordt verteld door een alwetende verteller. De verteller geeft geen commentaar op het verhaal. Ik denk dat de verteller wel betrouwbaar is, omdat het verhaal heel realistisch en echt overkomt. 9. Titelverklaring: Het Spaens Heydinnetje is de titel van het boek, heydinnetje omdat dat in het Nederlands vertaalt zigeuner betekend en het boek gaat over zigeuners. En het spaens slaat denk ik op de afkomst van het meisje, ik denk dat Pertoise een Spaans meisje is. Ik weet niet wat de symbolische betekenis van de titel zou kunnen zijn. 10. Structuur: Het verhaal begint bij het begin, het meisje is al wel twee als het verhaal begint, maar de belangrijke gebeurtenissen beginnen ook pas als zij twee is. Het einde van het verhaal is gesloten, omdat Pretoise weer trouwt met Andreas. Er zijn alleen aan het eind terugverwijzingen, wanneer Maiombe aan Giomaer verteld dat zij Pretoise vroeger van haar ouders heeft gestolen. De tegenstelling in het boek is dat een zigeuner (Pretoise) met een jager (Don Jan) trouwt. De zigeuners werden als heel laag beschouwt omdat zij geen vaste woonplaats hadden. En een jager hoorde bij de hogere standen dus het was heel ongebruikelijk dat een jager met een zigeuner trouwde. 11. Genre: Ik weet niet zeker wat het genre van dit boek is, maar ik denk dat Het Frans-Classisistische blijspel er het dichts in de buurt zit. Omdat het geen sprake is van reien in dit boek, de taal pas bij de figuren. De jager spreekt netter dan de zigeuners. D Relatie tussen tekst en auteur De eerste druk van het boek was in 1637. Cats heeft het Spaens Heydinnetje aan de hand van een ander boek geschreven, hij heeft echter niet alle details verteld. E Relatie tussen tekst en contekst Het boek speelde zich af tussen1595 en 1608, over de stroming is niet veel bekend. F De verwerking Opdracht 3: Hoi Constance (Pretoise), Ik heb gehoord dat je heel erg verdrietig bent, omdat je man Andreas een van zijn wachters heeft vermoord en daarvoor de doodstraf heeft gekregen. Ik denk dat je best verdrietig mag zijn, maar je moet niet al te diep zinken, dus je moet niet zeggen dat jij ook dood wilt als hij dood gaat. Want als hij sieraden heeft gestolen daarvoor terecht gesteld wordt en als hij het niet met die terechtstelling eens is hoeft hij nog geen wachter te vermoorden. Als hij mensen vermoord dan is hij jou niet waard hoeveel je ook van hem houdt, want jij verdient iemand die goed en aardig is voor andere mensen, ook als is hij het niet met die mensen eens. Ik hoop natuurlijk voor jou dat ze zijn vonnis intrekken en dat hij alleen een gevangenisstraf krijgt, zodat hij na een aantal jaren weer vrijkomt en dat jij dan weer bij hem kan zijn, want jij verdient het verdriet niet om je man te zien sterven. Maar toch denk ik dat je wel even moet nadenken of hij jou wel waard is, omdat hij dus iets afschuwelijks heeft gedaan. Ik wilde jou in deze brief troosten, maar zeker ook hoede tegen het kwade, dus je moet eerst goed nadenken of jullie relatie dit wel waard is. Groetjes Maaike. Opdracht 7: Mensen moeten niet altijd denken dat ze weten waar ze vandaan komen, want later kan blijken dat je heel ergens anders vandaan komt. - Zoals dat bij Pretoise is gegaan, ze dacht dat ze uit een zigeunerfamilie kwam, maar op haar vijftiende blijkt dat ze uit een rijke familie komt. - Ook met vooroordelen is dat zo, mensen geven vaak een vooroordeel aan de hand van het uiterlijk van iemand. Ze zien iemand op straat lopen met erg vieze en oude kleren aan en ze denken direct dat het een zwerver is, maar het zou ook een man kunnen zijn in zijn werkkleding, omdat deze man niet met zijn goede kleding naar zijn werk wil. G Eindoordeel Het onderwerp: Ik vond het onderwerp wel leuk,omdat je zo een beeld krijgt van hoe de zigeuners vroeger leefde. Ik herken niets van het verhaal in mijn eigen belevingswereld. Ik heb me wel eens afgevraagd hoe zigeuners in deze tijd leven, maar ik heb er nooit over nagedacht hoe ze nou vroeger leefde. Het boek verteld niet veel details bij gebeurtenissen, als ik het boek zelf geschreven zou hebben zou ik wat meer uiterlijke kenmerken van de personen hebben vermeld, zodat de lezer zich kan voorstellen hoe de personen eruit zien. De personen: De hoofdpersoon kwam wel levensecht over, omdat ik denk dat er heel realistisch is verteld hoe de zigeuners vroeger leefde. Ik kon me niet echt inleven in de hoofdpersoon, omdat er ook geen gevoelens zijn vermeld in het boek en ik herken ook geen eigenschappen van mezelf in de hoofdpersoon. Ik ben niet door het gedrag van de hoofdpersoon beïnvloed. De opbouw: Ik vond het verhaal moeilijk om te begrijpen, ten eerste omdat het in het Middelnederlands is geschreven, maar ook omdat het verhaal niet in hoofdstukken is ingedeeld en je hebt dan bijna niet door wanneer er een nieuw stuk begint. Er was een stuk in het boek, dat ging over Murçia, dat begrijp ik niet, ik weet niet wat betekenis dat stuk tekst heeft in het boek. De afloop van het verhaal was goed te voorspellen, omdat alles weer goed kwam.
H Lijst van geraadpleegde bronnen * Literatuur zonder grenzen
Lily Coenen, Ton Kox, Bram Noot
Ik heb blz 38 t/m 45 en blz 51 t/m 57 gebruikt * Stencil gekregen van mevr. Heger
Daar stonden de genres op waaruit je kon kiezen waartoe je boek behoorde. * Kritisch literatuurlexicon
Gezocht onder de naam Jacob Cats