Het Spaans heidinnetje door Jacob Cats

Het Spaens Heydinnetje Jacob Cats
Taal & Teken, 1999 (1e druk) Leeuwarden Beschrijvingsopdracht Samenvatting Het verhaal speelt zich af in Spanje, in de omgeving van Madrid. Op een dag steelt Maiombe, een oude zigeunerin, een kind van nog geen twee jaar als de kindermeid even niet oplet. Het meisje heeft dure kleertjes aan en heeft kostbare sieraden om. Maiombe geeft het kind de naam Pretoise, haar eigenlijke naam is Constance. Pretoise groeit op temidden van de zigeuners en ze ontwikkelt zich tot wwn lief meisje dat uitstekend kan dansen en zingen. Ze doet alsof ze waarzegster is, maar in feite maakt ze handig gebruik van gegevens die ze op een of andere manier te weten gekomen is. Dingen die de zigeuners van de mensen stelen, brengt ze terug aan de eigenaren. Op een gegeven moment wordt ze bij een jong meisje geroepen, Giralde. Giralde is ziek en geen dokter kan har helpen. Door met het meisje te praten ontdekt Pretoise dat ze niet gewoon ziek is, maar dat ze liefdesverdriet heeft. De dokter kon dit niet weten en Pretoise krijgt veel aanzien door de ‘diagnose’. Als Pretoise op een dag in het veld is, komt de verdwaalde edelman Don Jan op haar lieflijke gezang af. Don Jan wil met Pretoise trouwen, maar Maiombe bewaakt Pretoise streng en de jongeman wordt alleen toegestaan met haar te trouwen als hij twee jaar temidden van de zigeuners leeft als bewijs van trouw aan Pretoise. Don Jan gaat na veel twijfels akkoord en hij wordt in de groep ingelijfd. Op een dag ziet de adellijke vrouw Gohanna de zigeunergroep en ze zet haar zinnen op de ‘zigeuner’ Don Jan, maar hij wijst haar af. Gohanna verzint een list: ze stopt edelstenen in de bagage van Don Jan en ze stuurt de schout er op af. De zigeuners worden gearresteerd. De eigenaar en de eigenares van het land verschijnen. Ze raken ontroerd door het mooie meisje dat (toevallig toevallig) even oud is als hun dochter zou zijn. Maiombe vertelt dat Pretoise hun dochter is en haar moeder herkent haar. Maiombe en de zigeunergroep worden vrijgelaten, en als blijkt dat Pretoise wil trouwen met één van de zigeuners laat haar vader dat eerst niet toe, maar als Don Jan vertelt dat hij van adellijke afkomst is, wordt zijn vader uitgenodigd en trouwen Pretoise (nu weer Constance) en Don Jan. Uitgewerkte persoonlijke reactie Onderwerp Het onderwerp van het verhaal is het huwelijk gecombineerd met standen. In de middeleeuwen speelde je afkomst natuurlijk een grote rol in het huwelijk. Het mooie van dit verhaal vind ik dat er een paar keer van stand wordt ‘gewisseld’. Pretoise wordt ontvoerd en in het zigeunerleven opgevoed. Don Jan moet, als hij wil trouwen, van stand wisselen, zodat ook hij een zigeuner wordt. Dan wordt Pretoise weer Constance en dus van adel, waardoor het huwelijk niet meer door kan gaan. Maar als de waarheid wordt verteld over Don Jan, kan het huwelijk weer doorgaan. In dit verhaal wordt uitgebeeld dat de liefde belangrijker is dan de afkomst. De twee geliefden blijven ondanks alles van elkaar houden, Don Jan wist eerst niet dat Pretoise van adel was.
Gebeurtenissen De belangrijkste gebeurtenissen zijn de ontmoeting van Pretoise met Don Jan en de hereniging met haar ouders. Deze gebeurtenissen zijn lang uitgewerkt: ze beslaan ongeveer het hele boek. (Dit is ook niet verwonderlijk omdat het boek niet erg lang is.) De gebeurtenissen hangen niet geheel met elkaar samen. Dat een kind wordt gestolen kan nog, maar dat het daarna op toevallige wijze wordt herenig met haar ouders lijkt mij onwaarschijnlijk. Dat Pretoise een ridder ontmoet kan nog, maar dat deze heer van stand zich wil aanpassen aan het zigeunerleven lijkt mij voor iemand uit die tijd onwaarschijnlijk. Kortom, de gebeurtenissen hangen naar mijn mening iets te toevallig samen. De gebeurtenissen zijn wel spannend, want als je je al niet meer afvraagt of Pretoise terugkomt naar haar ouders, komt de verhaallijn van Don Jan er bij, en vraag je je af of hij met haar gaat trouwen, of hij een zigeuner wil worden enz.. De verbanden worden bijna allemaal door de schrijver gelegd. Een goed voorbeeld hiervan is dat hij vertelt dat ‘Constance’ en ‘Pretoise’ beiden 15 jaar zijn. Dan is het voor de lezer wel duidelijk. Personages De hoofdpersoon van het boek is Pretoise, of nog beter: Constance. Dat komt namelijk omdat ze als heldin wordt afgebeeld: ze is mooi, kan goed dansen en zingen en kan zieken genezen. Maar nog belangrijker: ze geeft gestolen goederen terug en ze trouwt met een mooie edelman. Ze wordt dus wel als heldin afgebeeld,maar de lezer moet wel in gedachten houden dat die heldin van adel, Constance dus, is. Een zigeunerin kan namelijk geen heldin zijn, alleen maar een heydin. De karaktereigenschappen van Constance worden duidelijk uitgelegd. Zo wordt een romantischer beeld van haar gecreëerd en leef je je meer in het verhaal in. De personages zijn herkenbaar. Wat Don Jan bijvoorbeeld doet, zich niet aan de gedragsregels houden om bij Constance te zijn, is een beeld dat ook in deze tijd in boeken en films wordt uitgedragen. Het is natuurlijk mooi dat echte liefde voor alles gaat. De personages reageren wel voorspelbaar. Het is vanaf hetbegin wel duidelijk dat Don Jan voor Constance kiest. (Het leuke is dan dat er ongeveer 80 versregels aan verbonden worden waarom hij niet voor haar zou kiezen.) Opbouw Het verhaal is simpel van opbouw. Meisje wordt geroofd, jongen wil met meisje trouwen en nadat ze beiden zijn ‘ontmaskerd’ gaan ze trouwen. Maar het uis hierdoor niet minder spannend, want je vraagt je als lezer wel telkens af of en hoe de belangrijkste gebeurtenissen plaatsvinden. Er is een alwetende verteller (de schrijver zelf, die zelfs nog een keer et verhaal ‘onderbreekt’ om een opmerking te maken –versregel 1155 : er is iets, ik weet niet wat, dat haar ziel beroert- ) Aan het slot zijn er geen vragen meer, het is een ‘eind-goed-al-goed’ slot. Taalgebruik Het Oudnederlands is moeilijk te lezen, maar al stukken makkelijker als in ‘Karel ende Elegast’. Ik heb dan ook niet alleen de Nederlandse vertaling gelezen, maar ook stukken uit het Oudnederlands. Wat ik wel moeilijk vond is dat er in de Oudnederlandse tekst geen aanhalingstekens staan als iemand begint en eindigt met praten. Daarom moet je soms hele stukken opnieuw lezen. Ook de verwijswoorden ontbreken soms of zijn onduidelijk en zo las ik aan het begin van het boek een paar bladzijden over Maiombe, maar na een paar bladzijden bleek dat het over Constance ging. Over de schrijver Jacob Cats (1577-1660), werd te Brouwershaven in Zeeland geboren. Hij groeide op bij zijn oom in Zierikzee en studeerde na zijn schooltijd letteren en rechten in Leiden. Jacob voltooide zijn studie echter in het buitenland, te weten in Orleans. Na zijn studie werd hij advocaat in Den Haag en vervolgens in Middelburg. In 1611 sluit hij zijn advocatenpraktijk om samen met zijn broer fortuin te maken met grondspeculaties, landontginningen en inpoldering in Zeeuws-Vlaanderen. Hierna zal hij enkel nog hoge ambtelijke functies te vervullen. Jacob begint pas in 1615 met zijn schrijvers carrière, maar zal uiteindelijk uitgroeien tot de populairste dichter van de 17e eeuw. Bij het schrijven van zijn boeken zorgde Cats ervoor dat zijn stijl zo eenvoudig bleef dat ook een breder publiek van zijn romantische verhalen konden genieten. Veel van zijn werken waren didactisch en moralistisch bedoeld. Hij kreeg in de volksmond de bijnaam: `vader Cats’.
Literaire stroming Het werk behoort tot de meer `realistische’ stroming van de Renaissance. Het boek is namelijk gebaseerd op La Gitanella van Cervantes, wat weer gebaseerd op een Romeins werk. Thematiek De boeken van Cats gaan meestal over de liefde of over het dagelijks leven, zodat de boeken ook voor het ‘gewone volk’ toegankelijk zijn. Andere werken Houwelyck: Een lang dichtwerk over het leven van de vrouw verdeeld in zes hoofdstukken: maagd, vrijster, bruid, vrouw, moeder en weduwe. Trou-ringh: Een verzameling verhalen over huwelijksgevallen. Voor Cats symboliseert de trouwring niet alleen het huwelijk tussen twee mensen, maar ook de band tussen Christus en de kerk; deze verbondenheid ziet hij als de diepere zin van het bestaan. Sinne- en Minnebeelden: een verzameling emblemata (prenten met bijschrift). Verdiepingsopdarcht Politieke achtergronden Het onderwerp zigeuners hoort bij de politieke achtergronden. Waarschijnlijk waren de zigeuners toen in de ogen van veel mensen een probleem.Hoewel het verhaal geschreven is tijdens de tachtigjarige oorlog, heeft het er geen verbanden mee. Sociaal-economische achtergronden De standenmaatschappij komt duidelijk in beeld. Hierover heb ik denk ik al genoeg gezegd in de persoonlijke reactie. Culturele achtergronden Er is een relatie met het humanisme. De waardigheid van de mens, waar het humanisme om draait, wordt hier weggeworpen. Don Jan moet zich vernederen tot zigeuner. Het stoïcisme komt hier duidelijk tot uiting. Op het eind van het boek tonen Constances ouders zich dankbaar dat ze hun dochter terug hebben. Ze zeggen dat ze de straf van God verdiend hebben. Ze aanvaarden dus hun lot.
Literaire stroming Dit boek is een zedenroman. De lezers komen via de ontwikkelingen en de inleving tot de inzichten die de schrijver overdraagt over hoe men moet leven Functie De functie van het boek is de mensen wat leren. Cats probeert in zijn boeken de mensen altijd wat te leren. In dit boek bijvoorbeeld dat liefde boven alles zou moeten gaan.