Voor het vak Nederlands hebben wij de toekomstroman ‘het recht op terugkeer’ van Leon de Winter gelezen. Het boek werd in 2008 uitgebracht en is meermaals herdrukt. Na het lezen van dit 380 pagina’s lange boek, hebben wij ons verdiept in de analyse van de bouwstenen van een verhaal.
De titel van het boek slaat terug op verschillende personages en bevolkingsgroepen die in het boek willen terugkeren naar hun land van herkomst. Zo spreekt het boek over de Joden die naar Israël zijn teruggekeerd omdat dit land aan hen beloofd was, hierdoor vonden ze dat zij het recht hadden. Tijdens Bram zijn verblijf in Kazachstan werd hij geïnformeerd dat zijn zoon in Nederland zit. Hij kan hier echter niet op reageren want dan verraadt hij dat hij een Jood is. Hij wilt terug naar China keren om daar de oproep te beantwoorden. Omdat hij niet zomaar de grenzen kan oversteken neemt hij een blinde en dove jongen met zich mee om hulp voor hem te zoeken. Dit zou Bram dan het recht op terugkeer naar China geven.
De protagonist in het verhaal is Bram Mannheim. Bram is een hoogleraar in de geschiedenis van het Midden-Oosten. Eerst gaf hij les in Tel Aviv en daarna in Princeton. Na de verdwijning van zijn zoon is hij een tijdje als zwerver door het leven gegaan. Nadat zijn vader hem uit dit leven heeft bevrijd en hem terug heeft meegenomen naar Tel Aviv, pakt hij zijn leven terug op. Hij had het lesgeven opgegeven maar richtte in plaats daarvan samen met zijn vriend Ikki ‘de bank’ op, waar ze samen vermiste kinderen opsporen. Hij deed ook nog aan vrijwilligerswerk als ambulancier. Buiten zijn Nederlandse naam staat hij ook nog bekend onder andere namen. In Israël noemen ze hem Avi of Bram voor de vrienden, in Amerika noemen ze hem Abe en in Kazachstan gebruiken ze de naam Ibrahim. Hij is een impliciet personage, je komt doorheen de loop van het verhaal meer over hem te weten. Daaruit volgt dat hij een round character is, hij is volledig uitgediept en evolueert doorheen de jaren.

Een echte antagonist is er niet, maar er zijn wel veel tritagonisten. Zoals zijn collega bij ‘de bank’, Ikki Peisman. Hij gaat altijd op zijn gevoel af, hij voelt vaak dat er iets mis is. Dit personage wordt niet uitgebreid voorgesteld, hij heeft enkel een paar opvallende karaktertrekken. Hij is duidelijk een flat character, zijn karakter blijft gedurende het hele verhaal hetzelfde.
Nog een tritagonist is de vrouw van Bram, Rachel. Over haar weten we ook niet veel. Zij is verpleegkundige en actrice. Ze hebben samen een zoon, Bennie. Maar nadat Bennie vermist geraakt, gaf zij de schuld aan Bram. Hierdoor konden ze niet meer verder als koppel. Ze heeft na haar scheiding haar carrière als actrice terug opgenomen en is opnieuw getrouwd met haar tegenspeler. Samen hebben ze 3 kinderen.
Bennie, de zoon van Bram is ook een belangrijke medespeler in het verhaal. Hij wordt door zijn ouders gezien als een hoogbegaafd kind. Op 4-jarige leeftijd wordt hij ontvoerd, dit gebeurt vrij vroeg in het verhaal. We komen op het einde van het verhaal pas te weten wat met hem is gebeurd. Hij werd ontvoerd en meegenomen naar Kazachstan, waar hij werd opgeleid als extremistische moslim. Hij krijgt ook een nieuwe naam, Thaqib. Zijn missie was om zichzelf op te blazen in Amsterdam maar hij wordt met de hulp van Bram op tijd opgepakt door de geheime dienst.
De laatste tritagonist die wij gaan bespreken is Hartog Mannheim, de vader van Bram. Dit personage was prominent aanwezig in het verhaal. Hij was een heel strenge vader, hij toonde nooit enige emotie. Hij was wel trots op de verwezenlijkingen van zijn zoon maar hij was te trots om dat te laten merken. Zelf heeft hij de Nobelprijs in de Natuurkunde gekregen. Iedereen keek naar hem op. Op latere leeftijd kreeg hij Alzheimer, hij verloor hiermee zijn vermogen om te communiceren en om zelfstandig te leven.
Het verhaal speelt zich af in verschillende landen. Bram woonde oorspronkelijk in Amsterdam in een pleeggezin omdat zijn moeder was gestorven en zijn vader werkte al in Tel Aviv. Nadat hij is afgestudeerd verhuist hij ook naar Tel Aviv. Eenmaal in Israël ging hij bij het leger. Hier leerde hij zijn vrouw kennen. Samen met zijn vrouw en zoon verhuist hij naar Amerika, nadat hij een job aanbod heeft gekregen om les te geven aan de universiteit van Princeton. Na de verdwijning van zijn zoon doorkruist hij heel Noord-Amerika om zijn zoon terug te vinden. Nadat hij een aantal jaren in Amerika heeft rondgezworven komt zijn vader hem terug naar Tel Aviv halen. Vanuit Tel Aviv gaat hij naar Kazachstan met een tussenstop in China. Het verhaal eindigt waar alles begon, in Amsterdam. Bram werd dooreen zijn leven omringd door verschillende sociale groeperingen. Hij maakte deel uit van intellectuelen zoals zijn vader en zijn collega’s aan de universiteit. Nadat hij in Amerika ontspoorde na de verdwijning van zijn zoon is het bergaf gegaan en belandt hij in het milieu van de zwervers. De sfeerscheppende ruimte komt soms ook goed naar voor. Een opvallend voorbeeld is de belegerde stad Tel Aviv. Als lezer krijg je het gevoel dat het heel zwaar is om op zo een plaats te leven. Je kan eruit afleiden dat er veel onderdrukking is en dat maakt je toch wel triestig.
Het hoofdthema van het verhaal is de verloren zoon. Het verhaal draait om het terugvinden van Bennie. Een subthema van het verhaal is het Joods-Palestijns conflict. Later in het verhaal ontdekken we dat dit aan de basis ligt voor de ontvoering van Bennie. Hij werd ontvoerd om daarna opgeleid te worden tot zelfmoordterrorist in Kazachstan. Zijn doel is om bij zijn zelfmoord zoveel mogelijk Joden mee te nemen.
Doorheen het verhaal zijn er een aantal steeds terugkerende elementen. Enkele voorbeelden van zulke motieven zijn ‘het kind’ en zelfmoordaanslagen. Het kind slaat terug op Bennie. Na zijn ontvoering wilt Bram zijn naam niet meer uitspreken omdat dit slechte herinneringen in hem naar boven haalt. Hij refereert naar Bennie door hem telkens ‘het kind’ te noemen.
Binnen het verhaal wordt er regelmatig over verschillende zelfmoordaanslagen gesproken.
Het centrale abstracte motief is eenzaamheid. Bram voelt zich vaak alleen. Zijn vrouw heeft hem verlaten en hij is zijn zoon kwijt. Het is een personele verteller. De verteller kruipt in de huid van Bram, die aan de gebeurtenissen heeft deelgenomen. Je krijgt dus enkel de informatie die Bram heeft. Soms wordt er ook gebruik gemaakt van een auctoriële verteller. De verteller staat dan boven het verhaal. Hij kent het verleden, heden en de toekomst van de personages. De verteller is een vertellende-ik persoon, die aan het verhaal heeft deelgenomen en het verhaal in terugblik verteld. Onze meningen over dit boek komen sterk overeen. We vonden het boek niet aangenaam om te lezen. De vele tijdsprongen en verschillende namen voor eenzelfde personage maakte het verhaal verwarrend. Sommigen delen waren zeer uitvoerig en langdradig besproken maar vormden geen meerwaarde voor het verhaal. Wat de apotheose van het verhaal had moeten zijn, draaide uit tot een grote teleurstelling. Het moment naar het einde was spannend en goed opgebouwd maar er was geen echte ontknoping. Ons besluit is dat dit boek geen aanrader is.