I structuurvragen

1. Titel: het perpetuum mobile van de liefde

Auteur: Renate Dorrestein

1ste druk: 1988

Gelezen druk: 6de (1991)

Uitgever: uitgeverij Contact

1. Samenvatting:

Dit boek is het autobiografische verhaal van de schrijfster Renate Dorrestein. Als zij 27  jaar is, springt haar zusje, dan 20, van een flatgebouw omdat ze het leven niet meer zag zitten. 7 jaar later heeft Renate er nog altijd geen vrede mee, ze voelt zich heel erg schuldig. Dit boek is  haar memoires. Renate zoekt naar een antwoord op de vraag waarom haar zusje is gesprongen. Ze komt tot de conclusie dat zij zich niet kon aanpassen aan de rol die de samenleving de vrouw oplegt, namelijk de rol om te dienen, te hoeden, te verzorgen en om lief te hebben. Vrouwen kunnen zich daardoor niet goed ontwikkelen. Renate zelf heeft om die reden haar eileiders laten ringen, zodat ze nooit in die rol gepusht kan worden. Haar oudere zus Mare is non geworden om diezelfde reden, volgens Renate. Haar zusje kon zich ook niet in die rol vinden. Ze verschool zich achter eten en ontwikkelde boulimia, bovendien was ze depressief en had ze wanen. Renate hielp haar waar ze kon en daarom voelt ze zich ook zo schuldig, ze vraagt zich af of zij haar zusjes dood had kunnen voorkomen.

 Verder komen in het boek de verhalen van Lydia en Godelieve Ochtendster aan bod. Ook zij hebben te maken met de rol van de vrouw. Lydia is Renate’s buurvrouw. Als kind kreeg zij al jong de rol van de vrouw toegewezen, haar vader was namelijk alcoholverslaafd en haar moeder pillenverslaafd. Lydia zorgde al op jonge leeftijd voor het huishouden. Door haar zorgende rol valt ze ook op mannen voor wie ze alleen maar kan zorgen. Ze valt zelfs op een man die alleen met haar zijn als zij haar hoofd afdekt. Lydia wordt uiteindelijk gek en komt in een inrichting terecht. Renate haalt haar daar uit als beloofd een oogje in het zeil te houden.

Godelieve Ochtenster is de secretaresse van Lydia’s vader. Ze is lelijk en werd nogal liefdeloos opgevoed, bovendien is ze niet erg slim (als ze slim zou zijn, zou ze wel geaccepteerd worden). Lydia’s vader accepteert Godelieve wel en wil met haar trouwen, maar dan moet ze eerst plastische chirurgie ondergaan. Na haar operatie lijkt ze echter zo erg op een travestiet, dat ze als travestiet gaat werken. Als haar baas er achter komt dat ze helemaal geen travestiet is, maar een echte vrouw, wordt ze ontslagen. Renate interviewt haar en opeens is Godelieve de ster van het feminisme.

Door deze verhalen te vertellen komt Renate uiteindelijk achter de verklaring van de zelfmoord van haar zusje. Ze concludeert na 7 jaar dat zij geen schuld daar aan heeft. Ze heeft eindelijk dat ze verder kan gaan met haar leven.

1. Tijdsverloop:

Het boek bestaat enkel uit flashbacks. Renate verteld verhalen van haar jeugd en herinneringen aan haar zusje, haar 7 jaar om met haar dood in het reine te komen en de levenslopen van Lydia en Godelieve (afwisselend). Dit werkt aan de ene kant wel, het maakt het boek wel leuker om te lezen en ik wilde toch wel graag weten hoe het nou zou aflopen met Lydia en Godelieve en wat het zusje nou voor problemen had dat ze uiteindelijk gesprongen is. aan de andere kant leest het wel heel moeilijk, het verhaal is soms niet duidelijk.

1. Tijd:

het is niet duidelijk wanneer het boek zich afspeelt. Aangezien Renate haar hele leven beschrijft, speelt het boek zich af in 34 jaar (Renate is 34 op het moment van schrijven).

1. Perspectief:

Het hele boek is verteld in het ik-perspectief. Dat is niet erg betrouwbaar, je leest alleen wat Renate denkt, schrijft en voelt. Door het gebruik van het ik-perspectief kun je je wel heel goed inleven in hoe Renate zich voelt en het is bijzonder om heel precies te lezen wat ze denkt. Dat blijkt uit het volgende: “zo stel ik mij de hel voor: ik zit aan een reusachtig banket, dat ik hap voor hap, tot brakens toe en verder, helemaal alleen op moet eten, terwijl ik mijn levensveranderende artikelen moet voorlezen aan mijn zusje.”

1. Ruimte:

Er is niet echt een duidelijke plek waar het verhaal zich afspeelt. Het wordt verteld vanuit de flat van Renate, aangezien ze daar haar memoires (dit boek dus) schrijft. De ruimtes van de flashbacks verschillen, er wordt gesproken over de psychiatrische inrichting waar Renate’s zusje een tijdje verbleef, en er wordt gesproken over de tijd die Renate in Amerika door bracht. De ruimte is voor het verhaal dus niet belangrijk.

1. Open plekken:
2. Lydia’s verhaal: in het boek komen steeds flashbacks van Lydia’s levensloop aan bod, maar die zijn verspreid over het boek. Je weet na elk stukje een beetje meer over Lydia, maar het verhaal is dan nog niet afgelopen. Dat is pas aan het einde van het boek, als je weet dat Lydia gek is geworden.
3. Godelieves verhaal: net zoals bij Lydia worden er in het boek steeds stukjes van Godelieves leven verteld. Aan het einde weet je hoe het met haar is afgelopen, ze is het boegbeeld van een feministische beweging geworden.
4. Wat is er nou met het zusje van Renate gebeurd? Op de eerste pagina wordt gezegd dat Renate’s zusje van een flatgebouw is gesprongen, maar je weet dan nog niet waarom. Dat wordt later in het boek pas duidelijk, als Renate heeft verteld dat haar zusje depressief was en niet aan de opgelegde rol van de vrouw kon voldoen.
5. Aan het begin van het boek (p.46) vraagt Renate zich het volgende af: “o Lydia, Lydia. Geef me toch eens de kans om haar te vergeten!”. Ik vroeg me af of Renate haar zusje ook daadwerkelijk zou vergeten. Daar wordt niet echt een duidelijk antwoord op gegeven. Haar verdriet wordt minder gedurende haar leven en ze denkt ook niet meer elke  dag dat zij schuldig is aan de dood van haar zusje, maar echt vergeten zal ze haar denk ik niet. Dat kan ook niet, een geliefde persoon vergeten.
6. Spanning:

Het boek is niet mega spannend, maar enige spanning zit er wel in. Telkens als je net in een verhaal zit, begint Renate ergens anders over. Zo duurt het bijvoorbeeld enige tijd voordat je de hele levensloop van Godelieve en Lydia weet, omdat er telkens andere stukjes tussendoor zitten.

1. Fictiegehalte:

Het boek is autobiografisch, dus realistisch en echt gebeurd. Alle personages hebben dan ook echt bestaan. Vreemd is het boek wel, bijvoorbeeld het verhaal van Godelieve en de gedachtes van Renate. Als ik niet had geweten dat het boek autobiografisch is, zou ik het niet heel realistisch vinden.

1. Samenhang:

Ik vind dat het boek niet heel erg veel samenhang heeft, omdat er steeds van de hak op de tak wordt gesprongen en het soms niet duidelijk is waar het verhaal nou over gaat. Aan de andere kant is wel veel samenhang, want bepaalde zinnen worden steeds herhaald. Zo roept Renate een aantal keer uit: ‘de man, de man, DE MAN!’ en wordt er een aantal het perpetuum mobile van de liefde genoemd. het verhaal wordt hier echter niet heel veel samenhangender van.

1. Verhaallijnen:

Het boek heeft drie verhaallijnen: Renate’s vertelling over haar eigen leven en haar poging om van haar schuldgevoel af te komen, haar vertelling van Godelieves leven en haar vertelling van Lydia’s leven. Deze verhaallijnen hebben als verband de liefde.

1. Hoofdpersoon:

De hoofdpersoon is Renate Dorrestein. Op het moment van schrijven is ze 34 jaar. Ze is overtuigd feministe en wil niet afhankelijk zijn van de man en zich niet aanpassen aan de rol die vrouwen van nature hebben, namelijk om te hoeden, verzorgen, te dienen en lief te hebben. Om die reden heeft ze haar eileiders laten afbinden. Haar beroep is schrijfster, na een paar mislukte boeken te hebben geschreven, kreeg ze opeens succes met haar boeken ‘die heel bizar zouden zijn, maar nog net zo dat de mensen er iets van zichzelf in zouden herkennen’. Op een gegeven moment gaat ze daar zo in op, dat ze nauwelijks nog tijd aan zichzelf besteed, ze heeft een enorme drang om te schrijven. Dat blijkt uit het volgende citaat: ‘maar als ik mijn pen een moment liet rusten, werd ik besprongen door een soort middelpuntvliedende kracht, een vreselijke, onbenoembare angst die welhaast op verstandsverlies leek. Ik moest blijven schrijven, om mijn evenwicht te bewaren.

 Haar doel is om in het reine komen met het schuldgevoel en de woede die ze voelt nadat haar zusje zelfmoord heeft gepleegd. Voor haar gevoel kan het leven elk moment ophouden, daarom schrijft ze ook dit boek als haar memoires. Uiteindelijk bereikt ze haar doel. Aan het einde van het boek concludeert ze dat zij haar zusje niet geholpen zou kunnen hebben en is ze dus (voor een deel) van het schuldgevoel af. 

1. Bijpersonages:
2. Lydia is Renate’s buurvrouw. Haar vader is notaris en alcoholverslaafd, haar moeder is verslaafd aan pillen. Daarom zorgt Lydia al op jonge leeftijd voor het gezin, maar valt ze daarom later op ‘foute’ mannen waarvoor ze kan ‘zorgen’. Op een gegeven moment heeft ze een vriend die alleen met een vrouw zonder hoofd naar bed wil. Lydia wil haar hoofd eraf en komt dan in een psychiatrische inrichting terecht. Het is niet echt duidelijk wat haar doel is en of ze dat bereikt. Lydia is een van de vrouwen die Renate beschrijft als ‘gevangen in het perpetuum mobile van de liefde’.
3. Godelieve Ochtenster is de secretaresse van Lydia’s vader. Ze is nogal lelijk, Renate zegt dat ze blij moet zijn dat ze lelijk is, want dan hoeft ze niet aan die rol te voldoen. Lydia’s vader wil met haar trouwen aangezien hij een vrouw wil met twee borsten (zijn eigen vrouw, Lydia’s moeder dus, heeft door borstkanker beide verloren), maar Godelieve moet dan eerst plastische chirurgie ondergaan. Daarna is ze van boven mooi, maar van onderen nog steeds lelijk waardoor ze op een travestiet lijkt. Ook Godelieve is een van de vrouwen die gevangen zit in het perpetuum mobile van de liefde.
4. Het zusje van Renate heeft in het boek geen naam, maar speelt wel een belangrijke rol. Ze leid aan boulimia, heeft wanen en last van depressies. Ze is niet heel mooi, ze is dik en heeft vogelnesthaar. Ze heeft niet echt een doel, en als ze dat al wel had wist ze het niet te bereiken aangezien ze het leven niet meer zag zitten en zelfmoord heeft gepleegd.
5. Thematiek:

Een eerste motief in dit boek is het perpetuum mobile van de liefde, tevens de titel. Perpetuum mobile betekend voortdurend bewegen, hier gaat het over het voortdurend voortbewegen van de liefde. Dat komt omdat de vrouw telkens weer een rol toegediend krijgt, waarin zij een soort van sloofje van de man is. Een ander motief zelfmoord, omdat het zusje van Renate zelfmoord heeft gepleegd en Renate dat probeert te verwerken. Daarom is ook het volgende motto gekozen:

‘’ of what has been and might have been

    And who was changed and who was dead’’

LONGFELLOW

Het motto gaat over de dood van haar zusje.

Nog een ander motief is maatschappijkritiek. Renate is overtuigd feministe en heeft dan ook behoorlijk wat kritiek op de maatschappij en dan met name op de mannen die de vrouwen eigenlijk onderdrukken.

Het algemene thema van het boek is traumaverwerking, ik zou relatie tussen zussen ook als thema noemen omdat Renate over haar zusje schrijft.

1. Evaluatie: waarom is dit boek literatuur?

Ik zou dit boek wel tot de literatuur rekenen. Het boek is anders dan andere boeken door de schrijfstijl (het van de hak op de tak springen) en de personages zijn totaal niet doorsnee en normaal, ze zijn nogal gestoord. Wat ik bijzonder vind en niet zo vaak tegenkom in boeken, is dat de gevoelens open en bloot op tafel liggen. daarom vind ik dat dit boek onder literatuur valt.

II persoonlijk gedeelte:

1. Motivatie boekkeuze:

Ik heb dit boek gekozen, omdat het verhaal me aansprak. Ik was in de mediatheek aan het rondneuzen op zoek naar een boek uit de periode 1940-1990. Van Renate Dorrestein had ik wel eens gehoord, ook dat ze toegankelijke boeken schreef. De titel sprak me aan, het maakte me wel nieuwsgierig  naar het verhaal. Ik las de flaptekst en het idee dat het boek geschreven is als memoires en een poging om met de dood in het reine te komen, sprak me wel aan. Het leek me een aangrijpend maar mooi verhaal. Met het boekverslag dat ik moet maken in gedachten, heb ik dit boek gekozen. Het onderwerp leek me namelijk wel iets waar je veel over kon schrijven. Aangezien dit verslag vier kantjes telt, lijkt me de keuze goed gemaakt.

1. Verwachtingen voor het lezen:

Voor het lezen van een boek heb ik eigenlijk nooit echt verwachtingen, ik zie wel hoe het loopt. Naar aanleiding van de flaptekst verwachtte ik wel het volgende:

• Ik was benieuwd hoe verteld zou worden hoe het zusje dood is gegaan. Dat werd al snel duidelijk en is ook wel fijn om te weten. Het zou voor mij heel irritant zijn om een boek te lezen dat de verwerking van de dood als thema heeft, maar dan niet weten waarom en hoe diegenen dan dood is gegaan.
• Op de achterkant staat dat het ‘tevens een speurtocht is naar wat het betekent een vrouw te zijn in een wereld waarin dochters worden opgevoed tot hoedsters, voedsters en diensters, en de liefde nog steeds de belangrijkste levensvervulling van vrouwen wordt geacht’. Ik vroeg me af wat daar precies mee bedoelt werd. Dat wordt in het boek wel redelijk duidelijk, maar je moet er wel even over nadenken voordat je er precies achter komt.
• Ik denk dat iedereen die de achterkant van dit boek leest, zich af vraagt of de schrijfster inderdaad vrede zal krijgen met de dood van haar zusje. Ik hoopte van wel, waarom zou ze anders dit boek hebben geschreven? Deze verwachting is dus wel uitgekomen, zei dat het wel lang duurt en niet heel duidelijk is wanneer het gebeurd.

4)identificatie:

Ik kan me eigenlijk met geen van de hoofdpersonen identificeren. Ze zijn allemaal zo vreemd. Het zusje was psychisch ziek en is gesprongen, Lydia had een slechte jeugd en is uiteindelijk ook gek geworden, Godelieve is gewoon totaal anders dan ik, ik zou me bovendien nooit laten opereren omdat ik mooier zou willen zijn en een man alleen dan met me zou trouwen. Ook de hoofdpersoon Renate zelf is vreemd. Ze heeft vreemde gedachtes en is bovendien overtuigd feminist. Nou vind ik niks mis met een beetje feminisme en ik kan prima voor mezelf opkomen, heb niet persé een man nodig, maar zo overdreven feministisch ben ik echt niet. Dus ik kan me met geen enkel personage identificeren.

      6) eindoordeel:

Ik snap wel waarom mensen dit boek een goed boek vinden. Het is best een bijzonder verhaal, totaal niet cliché, maar ik kan het niet bekoren. Ik vond het boek, ook al is het helemaal niet dik en komen er geen moeilijke woorden of zinnen in voor, best moeilijk om door te komen. Dat komt door het van de hak op de tak springen van Renate en de vreemde verhaallijn. Ik vind het niet erg dat personages vreemd zijn, of psychisch ziek, maar zo erg als in dit boek wordt het vervelend. Bovendien is het boek overdreven feministisch. Zoals eerder gezegd, niks mis met een beetje feminisme, maar je kan ook overdrijven. Renate doet alsof alle mannen vrouwen onderdrukken. Dat is helemaal niet zo. Ook vind ik het een beetje jammer dat haar feministische ideeën de dood van haar zusje overschaduwen. In het begin valt dit nog wel mee, maar in de loop van het boek gaat het alleen nog maar over ‘de boosaardige man’. Natuurlijk zitten er ook wel goede kanten aan het boek, maar ik zou het niet nog een keer gaan lezen en als ik dit zou weten, had ik een ander boek gekozen.