Boekverslag 3
Het perpetuum mobile van de liefde “Stel dat de zuster van een schrijfster zelfmoord heeft gepleegd en dat zij daarover wil schrijven…” Bibliografische gegevens
auteur: Renate Dorrestein
titel: Het perpetuum mobile van de liefde
aantal bladzijden: 150
uitgever: Contact
plaats van uitgave & jaar: Amsterdam, 1993
druk: 7e druk
jaar van uitgave 1e druk: 1988

Samenvatting Het gezin Dorrestein heeft 10 kinderen, zeven zonen en drie dochters. De oudste dochter wordt non, de middelste, dat is de schrijfster van het boek, wordt schrijfster en de jongste dochter wilde ook schrijfster worden, maar pleegt op twintigjarige leeftijd zelfmoord. Dit boek is door Renate Dorrestein geschreven met de bedoeling om zo een eind te maken aan de schuldigheid, verdriet en de woede die ze voelt over de dood van haar zusje. Dit doet ze aan de hand van twee vrouwen: Lydia en Godelieve Ochtendster. De jaren voordat het zusje zelfmoord pleegt, heeft ze last van zware depressies, anorexia nervosa en wordt ze ook al één keer opgenomen in een psychiatrische inrichting. Elke keer staat Renate voor haar klaar. Renate wordt ook vaak midden in de nacht door haar zus opgebeld om haar op te komen halen. Dit gaat een aantal jaren zo door en gedurende die jaren houden de twee zussen de ambitie om schrijfster te worden. Op een voor Renate volkomen onverwacht moment pleegt haar zus echter zelfmoord. Renate blijft verbijsterd achter. Pas als ze het dagboek van haar zusje vindt een dit leest, komt ze er enigszins achter wat voor waanideeën haar zus heeft gehad. Zeven jaar na haar dood denkt Renate Dorrestein eindelijk een verklaring te hebben voor de daad van haar zusje, het komt doordat ze zich niet kon of wilde aanpassen aan de onmogelijke rol die vrouwen in deze samenleving toebedeeld hebben gekregen. De rol van huisvrouw en moeder en een goede echtgenote. Hierdoor kunnen vrouwen zichzelf niet ontwikkelen. Renate zelf heeft deze rol ook verbannen, dus heeft ze op haar vierentwintigste haar eileiders laten afbinden, zodat ze geen kinderen meer kan krijgen. De oudste zus, Mare, is volgens Renate non geworden, om zo ook aan de traditionele rol van de vrouw te ontkomen. Ze is nu immers getrouwd met God en hoeft dus geen rekening te houden met de wensen van de man. Lydia is de buurvrouw van Renate. Ze heeft vanaf jongs af aan de zorg over haar vader en moeder. Haar moeder slikt pillen en haar vader is aan de alcohol. Ze zorgt ervoor dat het huishouden soepel verloopt, dat er eten op tafel staat en dat haar ouders geen ruzie met elkaar krijgen door ze langs elkaar te loodsen. Zo krijgt zij dus de rol van de vrouw subtiel ingegoten. Dat is ook de reden dat ze, als ze volwassen is, valt op de types mannen, die niet voor zichzelf kunnen zorgen. Ze wil namelijk altijd iemand hebben waar ze voor kan zorgen. Zo eindigt ze bij een man die allen met haar kan vrijen als ze haar hoofd afdekt. Renate geeft hiervoor als verklaring dat mannen meestal een vrouw willen ‘zonder hoofd’, een vrouw zonder mening en intelligentie waar ze macht over hebben. Lydia wordt gek en komt in dezelfde psychiatrische inrichting terecht als degene waar het zusje van Renate in heeft gezeten, totdat Renate uit Amerika komt en haar mee naar huis neemt. Tegenwoordig danst zij voor de minnaar die alleen zij kan zien, op muziek die alleen zij kan horen. Godelieve Ochtendster wordt zonder liefde opgevoed, omdat haar ouders eigenlijk niet zo van kinderen houden. Dat Godelieve lelijk is, maakt dat alleen maar erger. Als ze slim zou zijn, zou ze toegestaan zijn in de maatschappij. Aangezien ze die gave niet heeft, is ze praktisch afgeschreven. Ze besluit een secretaresseopleiding te volgen. Dat is ook geen slimme zet, want dit is een representatieve baan en door haar uiterlijk bezit ze die eigenschap niet. Gelukkig wordt ze aangenomen door de vader van Lydia, die een baan als notaris heeft. Omdat hij door zijn voortdurende dronkenschap niet goed kan werken, is het geen winstgevende baan, maar ze kan niet anders. De vader van Lydia accepteert Godelieve zoals ze is, totdat hij het idee krijgt om met haar te trouwen. Hij wil dan wel dat ze er wat minder afzichtelijk uitziet, dus stelt hij haar voor de keuze; of een plastische ingreep, of een ontslag. Godelieve kiest het eerste. Het nadeel van de ingreep die volgt is, dat haar gezicht het ideaalbeeld van de vrouw vormt, maar dat de rest van haar lichaam nog steeds hoekig en lelijk is. Daardoor ziet ze eruit als een travestiet. Ze gaat dan ook als danseres werken in een travestiebar, maar als de eigenaren van de bar erachter komen dat ze zich voordoet als een man die een vrouw wil zijn, terwijl ze eigenlijk een vrouw is, wordt ze aangeklaagd. Hierdoor krijgt ze landelijke bekendheid en uiteindelijk wordt ze ‘het gezicht’ van een feministische vrouwenclub. Door de geschiedenis van deze twee vrouwen en die van zichzelf en haar zussen, komt Renate dus tot een verklaring voor de daad van haar zusje. Door het schrijven van het boek komt ze ook tot de conclusie dat ze niets heeft kunnen doen voor haar zusje, hoe graag ze het ook had gewild, omdat haar zusje zich niet wilde laten helpen. Daardoor voelt ze zich niet meer gedeeltelijk schuldig aan haar zusjes dood. Citaten “Het gevolg hiervan is, dat er bij de lezer geen meedogen kan ontstaan. Zoals er in een circus om een clown die steeds uitglijdt slechts gelachen kan worden, zo is hier een overdreven karikaturaal klimaat geschapen waarin de op zichzelf toch schrijnende geschiedenis van een ondergang geen meegevoel wekt.” Ik ben het met de recensent eens dat alle figuren in het boek karikaturen zijn, het zijn geen gemiddelde mensen en dat maakt het daardoor natuurlijk moeilijker om als lezer mee te voelen met het verhaal. Moeilijker, zeg ik, omdat ik mij wel degelijk in kon leven in het verhaal van de schrijfster. De personen in het boek kunnen dan wel extremer zijn dan de gemiddelde Nederlander, maar de gevoelens van die personen zijn hetzelfde als die van ieder ander, het zijn de gevoelens van een mens. Je kan je door die gevoelens wel degelijk meeleven met de personen in het boek. In soaps en films zijn de personages ook overdreven, want ze maken meer mee dan drie mensen in hun hele leven, maar daar leven veel kijkers zich ook bij in. “Zo komt Dorrestein ertoe de verklaring voor het raadsel van de zelfmoord te zoeken in de onmogelijke positie die vrouwen toebedeeld hebben gekregen, en haar zuster miste het vermogen om zich aan deze historisch gegroeide rol te conformeren. Erg aannemelijk kan ik haar oplossing niet vinden want zou er dan niet met horden tegelijk en collectief door vrouwen van daken gesprongen moeten worden?” Dit vat ik op als een belediging voor het vrouwelijke ras, omdat hij hiermee impliceert dat veel vrouwen in zijn ogen niet voldoen aan de positie die ze toebedeeld krijgen. Ik ben het er mee eens dat het boek een feministische inslag heeft, maar ik vind dit niet storend. Ik vind het juist leuk om een andere kijk op het leven te lezen. Ik kan me ook goed voorstellen dat ze de onmogelijke positie die vrouwen toebedeeld krijgen als oorzaak voor de zelfmoord van haar zus geeft, omdat ze de precieze reden van de zelfmoord niet weet en zelf een feministische kijk op het leven heeft. Ik zou dan ook een verklaring geven die ik zelf logisch vind. “De lezer wordt door dit alles niet wijzer dan de schrijver en staat even machteloos, alleen ervaart hij dat als onterecht, omdat hij vermoedt dat de schrijfster meer diepgang had kunnen bieden als zij zichzelf minder centraal gezet had. Ga eens opzij, zou men de schrijfster willen vragen, zodat ik het arme meisje zelf ook kan zien.” Op de achterkant van het boek staat de inhoud ervan als volgt vermeld: “Het perpetuum mobile van de liefde is een autobiografisch relaas over twee zusters die allebei schrijfster wilden worden, totdat de jongste een einde aan haar leven maakte. Zeven jaar daarna voelt de oudste zich nog steeds achtervolgd door deze gebeurtenis. Dit is het persoonlijke verslag van haar poging daarmee in het reine te komen”. Hieruit blijkt dat het boek gaat over de zuster van de vrouw die zelfmoord heeft gepleegd en niet over die vrouw zelf. Het is dus niet het doel van het boek om het leven en de reden voor zelfmoord van het jongere zusje in kaart te brengen, maar om de vertwijfeling, woede en verdriet van nabestaanden te laten ervaren. Omdat de schrijfster zelf niet precies weet waarom haar zusje zelfmoord gepleegd heeft, haar verklaring in het tweede citaat is immers slechts een theorie, een gok, is het voor haar ook onmogelijk om het jongere zusje centraal te zetten. Renate Dorrestein weet namelijk niet veel van de gevoelens en gedachtegang van haar zusje af, omdat die zo complex waren.