Het orgeltje van yesterday door Rutger Kopland

Rutger Kopland
Het orgeltje van yesterday
G.A. van Oorschot Amsterdam
Negentiende druk 2000

Beschrijving

Ik heb in deze gedichtenbundel geen echte verhaallijn kunnen vinden. Ik kan dus ook geen korte samenvatting van de inhoud. De gedichtenbundel is wel onderverdeeld in hoofdstukjes. Sommige gedichten vormen namelijk een groep met een bijbehorende titel.

DRIE WINTERGEDICHTEN
I Door godvergeten vermotregend land
II Ik had met je door de weiden willen gaan
III Met jou kwam een nog vreemd

DRIE VOORJAARSGEDICHTEN
I Deze lente gaat het toch weer
II Ik had wel eens gezien
III Je hebt het vredige verstoord

Verhaaltje voor jullie
De dokter van Jantje
Bericht terug naar de weduwe
Weggaan

REIS
I Brief
II Brief van ver
III Brief uit het beloofde land
IV Onder de zon
V High noon

GESPREKKEN
I Over de geheimen van het leven
II Over de zinloosheid van het leven
III Over de eindigheid van het leven
IV Er blijft over te praten
V Er is geen hoop

BIJ DE DOOD VAN MIJN VADER
I J’s dood
II In huis verloren
III Zijn jas
IV Een lange wandeling

Juffrouw A
Meneer K
Herfst, Achterhoek, Achterberg

Liefde van vroeger, de dood van zijn vader en gesprekken met een vriend over de zin van het bestaan zijn de hoofdthema’s van deze gedichtenbundel. De dood van zijn vader zie je al direct bij de hoofdindeling van de gedichten hier is een aparte groep gedichten een gewijd. De liefde van vroeger komt duidelijk naar voren in de drie wintergedichten en de drie voorjaarsgedichten. De gesprekken met een vriend zien we terug in de gedichten die vallen onder de groep gesprekken.

Verdieping

Voor ik deze gedichtenbundel ging lezen had ik geen verwachtingen. Ik kende de schrijver niet. Ik ging af op de titel, deze vond ik erg leuk en maakte mij nieuwsgierig. Ik hoopte deze gedichtenbundel net zo leuk zou zijn als de titel deed vermoeden. De titel riep bij mij associaties op met de kermis, maar ik vond het erg onwaarschijnlijk dat een gedichtenbundel hier over zou gaan, die verwachtingen had ik dus niet. Het zou wel leuk zijn als het zo was geweest.

Ik weet niet zo goed wat ze in deze verdiepingsopdracht met een literaire functie bedoelen. Ik heb in het informatieboek opgezocht wat er onder de literaire functie wordt verstaan. We spreken van de literaire functie als het taalgebruik in een tekst allereerst verwijst naar de tekst zelf. Dit gedicht vind ik kenmerkend voor de literaire functie.

MENEER K

Meneer K is nu voorgoed naar het gesticht
gebracht omdat hij iedere nacht naar moeder
wilde. Het hielp niets meer als men zei
dat moeder 20 jaar geleden al gestorven was,
5 minuten later besteeg hij toch de brom-
fiets en verdween vol- gas in het duister

Meneer K (51), zijn gezicht stil van verkalking
weet niets meer, alleen tegen het einde van
de dag glimlacht hij als hij naar buiten kijkt
en ziet dat het al donker wordt. Kom, zegt hij
dan, ik stap maar weer eens op.

Ik vind dit gedicht kenmerkend voor de literaire functie omdat de tekst bepaalde herhalingen en tegenstellingen heeft die de tekst een bepaalde interne samenhang geven.

Aan de hand van het gedicht weggaan wil ik de kenmerken van poëzie bespreken.

WEGGAAN

Weggaan is iets anders
dan het huis uitsluipen
zacht de deur dichttrekken
achter je bestaan en niet
terugkeren. Je blijft
iemand op wie wordt gewacht.

Weggaan kun je beschrijven als
een soort van blijven. Niemand
wacht want je bent er nog.
Niemand neemt afscheid
want je gaat niet weg.

De typografie is in dit gedicht, zoals ieder gedicht duidelijk te herkennen. De presentatie van de poëzie, de typografie, de vulling van de bladspiegel, functioneert als teken voor de lezer. Door de typografie herken ik deze tekst zodanig als poëzie.
Het gedicht telt twee strofen. De eerste strofe bevat 6 regels, sextet, en de twee strofe bevat 5, kwintet, regels. In totaal telt dit gedicht dus 11 regels.
Het gedicht heeft geen vast rijmschema, maar wel een soort van rijm. De woorden beschrijven en blijven regel 7 en regel 8. Ook bevat het gedicht assonantie huis, uitsluipen. Ook alliteratie is in dit gedicht aanwezig. J ziet dat in regel 6, wie wordt gewacht.
Ik heb in dit gedicht geen metrum kunnen ontdekken.
Het enjambement is in dit gedicht duidelijk aanwezig. Versregels worden afgebroken op een plaats geen vanzelfsprekende pauze in de zin is. Het gevolg is dat de woorden voor en na het afbreken extra nadruk krijgen.

Aan de hand van het gedicht III onder de kop Voorjaarsgedichten wil ik de belangrijkste stijlfiguren bespreken en een aantal vormen van beeldspraak.

III

Je hebt het vredige landschap verstoord
het gehucht lag te slapen, je liep er door
en het werd wakker. Meewarige witte gezichten
achter vitrages hebben me stap voor stap
gevolgd, argeloze kinderen me woord voor
woord uitgelachen, hofhonden braken los
in uitzinnig geblaf, vee dat dieper leek
te slapen dan de dood en verrees in zwart
lakense pakken en snoof van woede en
de rivier reikte gretig over zijn oevers
naar de dijk waarop ik liep

Ik had je tegen willen houden
willen schreeuwen blijf blijf
kom terug,maar toen ik riep
was het een groet, toen ik je greep
was het een gebaar van afscheid,
toen ik je gezicht zocht waren
mijn ogen vochtig en kom ik
een onbeduidend detail aan
de horizon niet loslaten

Stijlfiguren zijn bepaalde vast formules die gebruikt worden om een zeer effect te bereiken. Er zij een heleboel stijlfiguren. In dit gedicht III van de Voorjaarsgedichten komen duidelijk naar voren de opsomming, een opsomming van een aantal namen en of feiten. J e ziet dit in de eerste strofe van het gedicht, vanaf regel 3 tot en met regel 10.

Meewarige witte gezichten
achter vitrages hebben me stap voor stap
gevolgd, argeloze kinderen me woord voor
woord uitgelachen, hofhonden braken los
in uitzinnig geblaf, vee dat dieper leek
te slapen dan de dood en verrees in zwart
lakense pakken en snoof van woede en
de rivier reikte gretig over zijn oevers

Ook de hyperbool kom je meerdere malen tegen. Enkelen voorbeelden, uitzinnig geblaf, woord voor woord uitgelachen.

Bij beeldspraak is er sprake van figuurlijk of overdrachtelijk talgebruik. Er zijn verschillende vormen van beeldspraak.
Metafoor, het object ontbreekt. Bij de metafoor moet een bepaalde gelijkenis bestaan. In gedicht III, vredige landschap (regel 10), de dichter vergelijkt zijn innerlijk met het vredige landschap. In regel 2, gehucht, wordt vergelijken met het hart of gevoel van de dichter. Meewarige gezichten in regel 3. Er wordt hier verwezen naar oudere mensen. Oudere mensen hebben vaak bleken gezichten en ze bekijken mensen die over straat lopen vanachter hun ramen. Een onbeduidend detail in regel 19 is nog een voorbeeld van een metafoor. Met een onbeduidend detail wordt de zon bedoeld. De dicht vergelijkt de zon met de liefde. De zon gaat ook onder, ook al wil je dat niet. Zo gaat het eveneens met de liefde die gaat voorbij en je kunt er niets aan doen.
Als laatste heb ik ook nog een personificatie kunnen vinden. Bij een personificatie krijgen levenloze of abstracties als levend voorgesteld of krijgen menselijke eigenschappen. In regel 2, het gehucht lag te slapen. Een gehucht wordt vergeleken met een mens dat slaapt en wakker wordt.
Door al deze kunstgrepen wordt een zeker effect bereikt.

In de ze bundel overheerst een anekdotisch, weemoedig en vaak mildironisch verlangen naar het paradijs van een gelukkige jeugd, van een geloof, en een verlangen naar geborgenheid en warmte van een onachterhaalbaar verleden en ook heden. Rutger Kopland weet dit met uiterste precisie onder woorden te brengen. Allemaal manifesteert het zich in de thema’s, die ik al eerder genoemd heb, afscheid, weggaan en verlies. Voor Kopland is zijn werk een uiting van gevoelens. Zijn dichtkunst wordt getypeerd door aandacht, eenvoud en nabijheid. Hieronder enkele voorbeelden van deze unieke kwaliteiten.

OVER DE GEHEIMEN VAN HET LEVEN

Jij hebt natuurlijk ook je geheimen
zei hij. Wat kon ik zeggen, ieder
antwoord was waar en onwaar. Ik had
toch net geprobeerd geheimen met hem
te delen. Wat ik niet zeggen kon
was voelbaar.

Laten we het, om dichtbij te blijven
vergelijken met het gesprek in onze
boomgaard tussen twee ligstoelen.

JUFFROUW A

Op 19 september, een nevelige
Negentiende, stapte juffrouw A
Aan de verkeerde kant van haar scheepjes Steeds Tevreeden
In het Meppelerdiep.

Het was koud, zij had
de kachel niet aan kunnen krijgen,
haar oude moeder was gestorven,
alles roestte en knarste, vanuit
haar kombuis leken god en
sociale zaken niet te bereiken.
Zij ging van boord.

Ik vind het moeilijk het taalgebruik te typeren. Ik vind poëzie lezen al een verschrikking. Omdat ik de diepere bedoeling meestal niet vind en ik beleef ik er geen plezier aan. Ik vond het dus ook niet gemakkelijk om over deze bundel een verslag te maken. Ik kan de gemakkelijk lezen. Maar om er een opdracht over uit te voeren en verder te analyseren is voor mij erg moeilijk. Ook moest ik wennen aan het afbreken van versregels.
In deze bundel zitten zeker vormen van ambiguïteit, woorden of passages zijn dan meerduidig. Namelijk III van de Voorjaargedichten, I van de Wintergedichten. Een heleboel beschrijvingen in deze gedichten verwijzen of naar de winter of naar de lente.

De opbouw van de bundel heb ik al eerder beschreven. De gedichtenbundel ingedeeld in onderdelen. Sommige gedichten vormen samen een onderdeel.

DRIE WINTERGEDICHTEN
I Door godvergeten vermotregend land
II Ik had met je door de weiden willen gaan
III Met jou kwam een nog vreemd

DRIE VOORJAARSGEDICHTEN
I Deze lente gaat het toch weer
II Ik had wel eens gezien
III Je hebt het vredige verstoord

Verhaaltje voor jullie
De dokter van Jantje
Bericht terug naar de weduwe
Weggaan

REIS
I Brief
II Brief van ver
III Brief uit het beloofde land
IV Onder de zon
V High noon

GESPREKKEN
I Over de geheimen van het leven
II Over de zinloosheid van het leven
III Over de eindigheid van het leven
IV Er blijft over te praten
V Er is geen hoop

BIJ DE DOOD VAN MIJN VADER
I J’s dood
II In huis verloren
III Zijn jas
IV Een lange wandeling

Juffrouw A
Meneer K
Herfst, Achterhoek, Achterberg

Liefde van vroeger, de dood van zijn vader, en gesprekken met een vriend zijn de hoofdthema’s van deze gedichtenbundel. Een bijna achteloze romantiek wordt hier overgebracht in een soms wat bleke praatstijl. Deze thema’s zijn niet moeilijk te vinden. De liefde van vroeger komt terug in de drie wintergedichten de drie voorjaarsgedichten en bij reis. E dood van zijn vader vind je terug bij de gedichten onder de kop bij de dood van mijn vader. En Gesprekken met een vriend bij gesprekken. Koplands gedichten staan in het teken van het besef dat alles voorbijgaat, een besef waarvoor de poëzie slechts troost kan bieden.
Hieronder enkel gedichten waar de thematiek van deze gedichtenbundel duidelijk naar voren komt.

III

Met jou kwam een nog vreemd
verdriet waarop ik een leven
lang gewacht heb.

Het kwam uit je ogen in de mijne
uit je handen onder mij jas
het kwam en ik liet het.

Eindelijk zag ik dat alles voorbij
zou gaan als deze dag boven
land dat ik liefheb.

Ik zeg niet dat het erg is
ik zeg alleen wat ik dacht
te zien.

III ZIJN JAS

Mijn vader J was nog maar net
Gestorven toen mijn moeder A
Zijn nieuwe regenjas voorzichtig
Van de kapstok nam. Pas eens,
Zei ze, hij was er zo trots op.

Daar stond ik dan en voelde
aan de mouwen en bij het sluiten
van de knopen hoe dood hij was
en hoe ver weg mijn jeugd. Oud
en zwak zou ik worden, in deze
plooien zou mijn huid gaan hangen
om mijn knoken.

II OVER DE ZINLOOSHEID VAN HTET LEVEN

Vind je het leven niet zinloos
zei hij. Het grint knarste onder
onze voeten. In plaats dat hij
blij was,je kon zien dat de winter
verging. Hoe bedoel je zei ik.
Hij bedoelde zinloos. De zon
scheen en de spiegel-gladde vijver
lag alweer te stinken van smerig
leven in beweging. Waarom bedroefd
zijn of boos als je niet wordt
begrepen, ik kon hem immers ook
niet volgen.

Bespreking van gedichten.

Rutger Kopland, de dokter van Jantje

DE DOKTER VAN JANTJE

De dokter ziet hoe de moeder haar
zakdoekje in haar handen knelt.
Hij kijkt naar haar handen, naar
het schort waar de mantel openvalt,
dan weg naar briefopener, papieren.
Ze zeg; ik heb liever dat u het
vertelt

De titel roept niet eens concreets op. Ik verwacht dat de dokter van jantje een rare man zal zijn, anders schrijf je er geen gedicht over.
Ik vind het gedicht heel realistisch, het is voor mij meer een verhaaltje. Ik had ook gelijk de goede richting te pakken, waar wil de dichter heen met dit gedicht. Volgens mij heeft Jantje een ongeneeslijke ziekte, dit is altijd moeilijk te vertellen tegen de ouders en dat merk je goed in dit gedicht. Ik kan niet zeggen dat ik het een mooi gedicht vind. Ik vind het eigenlijk geen gedicht, het lijkt net een doodgewoon gedicht. Dit is een van de minder sterke gedichten van deze bundel.
Alle woorden in dit gedicht zijn belangrijk er zijn geen woorden die meer nadruk hebben. Misschien alleen de zin, ik heb liever dat u het vertelt. Het onderwerp van deze tekst is de ziekte van Jantje. Het is altijd erg moeilijk om aan een moeder te vertellen dat haar kind een ziekte heeft en waarschijnlijk binnen korte tijd zal sterven.
Belangrijk in dit gedicht is de opsomming. Deze begint in regel 3 ( hij kijkt) en eindigt in regel 7 (papieren). Hierdoor wordt goed duidelijk dat de dokter het moeilijk vindt om de moeder het bericht te vertellen.
Door de titel weet de lezer dat, dat wat de dokter iets vertellen moet wat betrekking heeft op Jantje.
Dit gedicht heeft maar en strofe en telt 7 regels. Ik heb in dit gedicht geen vormen van beeldspraak of een bepaalde vorm van rijm kunnen vinden. Wel heeft dit gedicht, zoals alle gedichten in deze bundel het enjambement. De versregels in dit gedicht worden afgebroken op plaatsen waar je dat niet zo verwachten.
Ik vind het moeilijk om het thema van dit gedicht vast te stellen. Ik zeg angst, de moeder is bang voor wat de dokter haar vertellen wil en dokter vindt het verschrikkelijk moeilijk om het de moeder te vertellen. Dat zie je aan een heleboel fragmenten uit dit gedicht, haar zakdoekje in haar handen knelt, hij kijkt naar haar handen, dan weg naar de briefopener, papieren
Mijn verwachtingen zijn niet uitgekomen. Er wordt nergens gesuggereerd dat de dokter een nare man zou zijn. Mijn eindoordeel over dit gedicht is hetzelfde gebleven ik blijf het erg realistisch vinden en meer en klein verhaaltje dan een gedicht.

Rutger Kopland, over de geheimen van het leven

OVER DE GEHEIMEN VAN HET LEVEN

Jij hebt natuurlijk ook je geheimen
zei hij. Wat kon ik zeggen, ieder
antwoord was waar en onwaar. Ik had
toch net geprobeerd geheimen met hem
te delen. Wat ik niet zeggen kon
was voelbaar.

Laten we het, om dichtbij te blijven
vergelijken met het gesprek in onze
boomgaard tussen twee ligstoelen.

De titel roept bij mij iets diepgaands op. Iets want normaal niet ter sprake komt maar nu vertelt zal worden. Ik denk ook iets moois is.
Het eerste deel van het gedicht vind ik erg mooi. Er zijn dingen die je wel wilt vertellen maar niet kunt vertellen. Na de alinea wit verandert de toon van het gedicht. Er komt een vergelijking maar die vergelijking snap ik niet helemaal. Vooral het deel in onze boomgaard tussen twee ligstoelen.
Het onderwerp van het gedicht is niet moeilijk vast te stellen, de titel zegt het al. Het onderwerp van dit gedicht is de geheimen van het leven. Belangrijke woorden en zinsdelen in dit gedicht vind, want ik niet kon zeggen was voelbaar. Er zijn dingen die je niet kunt zeggen, andere mensen kunnen dat voelen en snappen dat dan.
Ik vind het moeilijk om uit te leggen wat de titel betekent. De geheimen van het leven. Je voelt dat wel aan maar om het in woorden te zeggen is erg moeilijk. Ik denk dat het dingen zijn waar je zelf moeilijk bij kan, die je zelf moeilijk kan bevatten. Ook is het vaak moeilijk om deze dingen tegen andere te vertellen. Er zijn geen woorden die ik niet ken, ik heb geen betekenissen van woorden moet opzoeken.
Ik denk dat in onze boomgaard tussen twee ligstoelen een meerduidige passage is. Ik weet het niet zeker, maar ik denk dat omdat dit deel van het gedicht niet snap. Daan zal er nog wel iets achter liggen. Ik kan ook niet vertellen wat die betekenis van die meerduidigheid is.
Er is vergelijking zonder als. Het gesprek wordt vergeleken met een ander gesprek. Dit heeft natuurlijk een functie, maar die zie ik niet.
Ook in dit gedicht is weert sprake van het enjambement. De versregels in dit gedicht worden afgebroken op plaatsen waar je dat niet zo verwachten.
Het gedicht bestaat uit twee strofen. De eerste strofe bevat 6 regels, de tweede strofe 3. Hier tussenin bevindt zich een witregel. Na de witregel komt er een ander stukje er wordt overgeschakeld naar een andere plaats. Hier begint de vergelijking.
Er is al kunstgreep, het eerder besproken, enjambement voorgekomen en de witregel. Ook de typografie speelt ook hier weer een belangrijke rol. De presentatie van de poëzie, de typografie, de vulling van de bladspiegel, functioneert als teken voor de lezer. Door de typografie herken ik deze tekst zodanig als poëzie. Ce kunstgrepen zijn bedoeld om het gedicht mooier te maken, meer spanning te brengen en ze proberen je op het verkeerde been te zetten.
Er is geen bepaalde versvorm gebruikt, bijvoorbeeld een sonnet. Ook is er geen rijn te vinden. Dit gedicht is een voorbeeld van vrije verzen. Een gedicht zonder vast vorm en ook zonder eindrijm en eindschema.
De thematiek en het onderwerp heb ik al eerder vermeld, de geheimen van het leven. Ik heb hier ook bij vermeld waarom dat zo is en verwezen naar belangrijke passages in dit gedicht.
Mijn verwachtingen zijn wel uitgekomen. Naar mijn idee dan. Misschien zegt het gedicht wel iets heel anders en heb ik dat er niet uitgehaald. Ik vind het nog steeds een mooi gedicht, vooral de eerste strofe. Wat ik niet zeggen kon was voelbaar.

Voor Kopland is een gedicht in de eerste plaats de uitdrukking van een stemming, de weergave van een gevoel. Het gedicht moet een emotionerende werking hebben, Kopland wil de mensen ontroeren. Gedichten moeten gevoelens oproepen.
In gedichten van Rutger Kopland komen bepaalde onderwerpen steeds weer terug. Liefde van vroeger, de dood van zijn vader en gesprekken met een vriend zijn de hoofdthema’s. Ook het besef dat alles voorbijgaand is zie je terug in zijn gedichten. De thema’s van de gedichten zie je terug in de titels van de deze gedichtenbundel en ook in de gedichten zelf. Ik heb een aantal gedichten besproken en we zien een van deze onderwerpen dan terug.

Evaluatie

Ik vind dit een van de mindere boekverslagen. Ik kan niet inschatten of ik het nu goed of een slecht boekverslag vind. Ik vind poezige erg moeilijk en iedereen kan een gedicht op een andere manier interpreteren. Ik denk ook niet dat je een gedicht goed of fout kan interpreteren. Ik heb er ieder geval veel tijd een besteed dus ik denk dat er zeker ook wel goede dingen in zullen zitten. Wel vind ik dit in verhouding tot mijn andere boekverslagen een van de mindere. Dit komt dan omdat ik twijfel of ik geen dingen over het hoofd zie in gedichten. Ook ben ik dan bang dat ik de diepere bedoelingen niet vind of doorheb.
Mijn eindoordeel is niet veranderd na het uitvoeren van de verdiepingsopdracht. Ik heb ook niet een echt eindoordeel. Ik vond het niet vervelend om de gedichtenbundel, er zitten namelijk ook wel leuke en grappige gedichtjes in zoals een verhaaltje voor jullie.
Ik heb al in het begin van de evaluatie vermeld dat het uitvoeren van de verdiepingsopdracht niet gemakkelijk vond. Ik vind het namelijk erg moeilijk om gedichten te analyseren en eruit te halen wat de dichter bedoelt. Ik ben daar dan ook niet heel tevreden over. De beschrijvingsopdracht was niet moeilijk, dat vond ik ook nog wel leuk. Ik ontdekte toen de samenhang tussen bepaalde gedichten.
De moeilijkheden heb ik aangegeven, ik weet niet wat ik daar verder nog aan kan toevoegen. Ik hoop dat het volgende boekverslag voor mij een stuk makkelijker is. Ik vind wel dat u als leraar meer had mogen uitleggen over het analyseren van de gedichten, en vooral omdat ik daar wel drie of vier keer om gevraagd heb.
Deze opdracht nam meer tijd in beslag dan ik had gedacht, het leek ook wel of je meer moest doen dan in voorgaande slotopdrachten. Drie of vier gedichten analyseren volgens de werkwijzer kost veel tijd en inspanning. Twee zou wel genoeg zijn geweest!