Zakelijke gegevens
Schrijver:Noordervliet, Nelleke
Titel:1
Het oog van de engel.
Genre:2
Epiek - Historische roman
Eerste reactie
Keuze:
Ik heb dit boek vorig jaar gekozen omdat we een historische roman moesten lezen voor het vak geschiedenis. En om zodoende twee vliegen in een klap te slaan koos ik een nederlandse schrijver. Ook leek me het onderwerp (de franse revolutie) erg interessant.
Inhoud:3
Het boek is me honderd procent meegevallen. Ik had nogal gevreesd voor de historische roman en de eerste 50 bladzijdes duurde een eeuwigheid. Maar toen ik eenmaal de smaak te pakken had (bladzijde 75) was ik niet meer te stoppen. Ik vond het ook zeker leuk dat ondanks de vele historische feiten er een goed verhaalijn doorheen liep die prima paste bij de gebeurtenissen.
Verdieping
Samenvatting:4
Hoofdpersoon is de twintigjarige Elisabeth Lestevenon. Ze is de dochter van een Haarlemse drukker, een afstammeling van Franse hugenoten en fervent patriot. Haar moeder is al lang dood; Maaike, doofstom geboren, is haar vijftienjarig zusje.
Eind achttiende eeuw groeide in de Nederlanden het verzet tegen de vriendjespolitiek van de regenten. Via illegale krantjes en pamfletten werd fel geageerd tegen die oligarchie. Ze richtten weinig uit: de prins weigerde democratische veranderingen en het volk was Oranjegezind. Na het verschijnen van Van den Capellens provocatieve patriottische pamflet Brief aan het volk van Nederland in de zomer van 1787, werd de positie van vele patriotten problematisch, zeker voor drukkers van dergelijke pamfletten als Lestevenon.
Uit angst voor plunderende Oranjegezinden besluit hij met zijn twee dochters naar familie in Noord-Frankrijk te vluchten. Tijdens de reis gaat hij verder met het onderricht aan Elisabeth over de nieuwste inzichten in wetenschap en filosofie. Maaike leert hij behalve Nederlands ook perfect Frans.
In Saint-Omer vragen ze onderdak bij Maître Mounier de Bresse, een verre achterneef. Lestevenon gaat weer pamfletten drukken om in hun onderhoud te voorzien. 's Avonds komen op hun zolder politieke ballingen bijeen. Lestevenon merkt echter al snel dat de oude idealen door hen zijn ingeruild voor eigenbelang en opportunisme. Hij lijdt hier zo onder dat hij op een dag tijdens het eten dood neervalt.
Elisabeth moet nu voor zichzelf en haar zus zorgen. Ze trekt erop uit voor werk en voedsel en komt er zo achter in welke erbarmelijke omstandigheden het gewone volk verkeert. Veel verdient ze niet: een geleerde vrouw was toen niet in tel. Mounier toont aanvankelijk begrip voor het niet kunnen betalen van het gelag (stro in een koetshuis), maar zet Elisabeth na enige tijd onder druk en stelt voor in natura te betalen. Elisabeth aarzelt niet lang: ze wil de wereld van de seksualiteit verkennen en macht uitoefenen (ze is erachter gekomen dat Mounier een bastaard heeft verwekt en kan hem daarmee chanteren).
Tijdens een van de soirees van Mounier vertoont dokter Dieudonné Doppet, een Savoyaard, zijn kunsten. Om het gezelschap te vermaken houdt hij enkele experimenten. Hij brengt Maaike in trance en weet haar met behulp van een zilveren staafje tot het uitstoten van enkele rauwe klanken te bewegen: 'Mounier verkrachter!' (p. 71). De aanwezigen staan perplex - de positie van de zusjes is nu onmogelijk geworden.
Doppet nodigt Elisabeth uit met hem mee te reizen: hij wil Maaike laten optreden bij zijn seances en heeft belangstelling voor het pijnlijke, zieke oog van Elisabeth (er is een gezwel achter de oogkas ontdekt). Elisabeth stemt toe, maar stelt voor dat zijzelf in plaats van Maaike als medium optreedt. Ze zal doen alsof ze doofstom is en onder invloed van Doppets magische magnetiseerkunsten als een Engel van de Apocalyps uitspraken doen over de steeds luider klinkende revolutionaire idealen van vrijheid, gelijkheid en broederschap.
Bij de bisschop van Cambrai vindt haar eerste optreden plaats. Ze laat zich in trance brengen door Doppet, rukt dan de blinddoek weg, laat haar zieke, uitpuilende oog fonkelen en boren en spreekt met luide stem als een orakel haar oordelen uit. De verbijsterde toeschouwers weten niet dat het bedrog is: een handlanger van Doppet, de gewiekste, beeldschone Antoine Lebrun, zorgt altijd voor informatie voor Doppet en zijn zieneres.
Tijdens de voorstelling voorspelt de Engel een opstand. Pal daarna wordt het paleis van de bisschop bestormd door oproerig volk. Het lijkt afgesproken werk en Doppet en de zusjes maken dat ze wegkomen. Op de stinkende kar van de lijkendrager weten zij uit de stad te komen.
Parijs (p. 131 - 221)
Ze komen aan in Parijs en maken daar met hun optredens furore. Doppet haalt Elisabeth over haar zusje onder te brengen in een doveninstituut. Als ze haar daar later opzoekt, merkt ze dat Maaike er gelukkig is. Zelf nemen ze hun intrek bij Marie Cerceuil, een vroegere kennis van Doppet. Elisabeth wordt de minnares van Doppet.
Op een avond treden ze op bij Hornmann, een schatrijke bankier. Als apocalyptische zieneres maakt Elisabeth zo'n verpletterende indruk op het gezelschap dat Hornmann een van zijn vertrekken aanbiedt: ze mogen blijven zolang ze willen. Het duurt niet lang of hij eist dat Elisabeth zijn minnares wordt en verkracht haar. Overstuur meldt ze dit aan Doppet, maar die verlangt dat ze zich schikt: ze betekent als zieneres veel voor het concretiseren van zijn revolutionaire idealen.
Elisabeth werkt met grote tegenzin mee, maar kan op een avond tijdens een seance de huichelarij van Hornmann niet langer verdragen. Ze stort zich woedend op de bankier en haalt met haar nagels zijn gezicht open. Zonder pardon worden ze daarop op straat gezet.
Het is nu afgelopen met de optredens. Doppet houdt zich nog uitsluitend bezig met de opstand en met zijn krant, Le Patriotte Français .
Op een keer komt Elisabeth in een volksoproer terecht en ziet ze hoe die meedogenloos wordt onderdrukt door de Franse gardisten. Er vallen honderden doden en gewonden, onder wie Lebrun, die in de armen van Doppet (zijn minnaar, zoals Elisabeth heeft ontdekt!) sterft.
De witte berg (p. 223 - 263)
Doppet wordt nu geheel in beslag genomen door de Franse Revolutie en verliest Elisabeth uit het oog. Hij neemt actief deel aan de opstand, bijvoorbeeld aan de moordpartij in de Tuilerieën (10 augustus 1792).
Als generaal keert hij terug naar zijn geboortegrond, de Savoie, en bezoekt zijn ouderlijk huis. Alleen de knecht en zijn grootvader zijn er nog, de rest is gevlucht.
Op een dag ziet Doppet twee vrouwen in de stad lopen die hem vaag bekend voorkomen. Hij achtervolgt ze en komt erachter dat het Maaike Lestevenon en Marie Cerceuil zijn. Ze zijn gekomen om hem een brief van Elisabeth te brengen. Daarin smeekt ze hem haar te komen helpen: ze is doodziek, haar ene oog is blind en het andere aangestoken, ze kan nauwelijks nog lopen en de opium helpt niet meer tegen de helse pijnen.
Doppet aarzelt geen moment en laat haar komen. Met de hulp van Maaike en Marie verwijdert hij het ene oog, dat zo groot is als een appel, door de tumor bijna helemaal uit zijn kas gerukt. Het is echter al te laat: na enige maanden sterft Elisabeth.
Gelouterd door deze ervaring, besluit Doppet een uitdaging uit zijn jeugd te verwezenlijken: hij zal de Mont Blanc beklimmen, 'de witte berg'.
Onderzoek van de verhaaltechniek.5
Verwerk bij dit onderdeel alléén gegevens die belangrijk zijn voor deze tekst. Het verslag van dit onderdeel is bij voorkeur kernachtig en kort.
De ruimte (plaats en tijd): 6
Het boek speelt zich af rond de frans revolutie in 1789. Het grootste gedeelte van het verhaal speelt zich af in Frankrijk de rest in Nederland.
De verhaalfiguren:7
Geef in het kort informatie over de belangrijkste persoon/personen.
Elisabeth Lestevenon: twintig jaar, Maraans type. Door het onderricht van haar vader grote kennis op natuurwetenschappelijk, literair en filosofisch gebied. Ook fysiek knappe vrouw. Oogkwaal die dodelijk blijkt. Zorgzaam voor doofstomme zusje. Aanvankelijke onbevangenheid en idealisme verdwijnen (door toedoen van opportunistische mannen als Mounier en Doppet). Wonderlijke mengeling van en voortdurende strijd tussen verstand en gevoel. Bijvoorbeeld koele reactie op dood van haar vader, maar ook grote zinnelijkheid (zwemmen in rivier ervaart ze als een paring met de riviergod) en hartstocht (gevoelens voor Doppet).
Maaike Lestevenon: vijftien jaar, blond, doofstom geboren. Sterk afhankelijk van haar oudere zus. Uitstekende band met haar vader, die als een van de weinigen met haar kan communiceren, en haar perfect Nederlands en Frans leert. Voelt zich gelukkig met lotgenoten op het doveninstituut van Abbé Sicard, in wie ze een tweede vader ziet.
Dieudonné Doppet: gedreven, opportunistische arts. Aanhanger van de opvattingen over fluïdum en dierlijk magnetisme van de arts Franz Mesmer. Misbruikt Elisabeth om zijn revolutionaire idealen te realiseren, maar voelt zich schuldig als hij haar na enige jaren doodziek aantreft. Heeft vele seksuele relaties, onder andere met zijn hulpje, Antoine Lebrun. Als generaal staat hij pal achter de idealen van de Franse Revolutie en is hij bikkelhard.
Maître Mounier de Bresse: achterneef van Lestevenon. Snobistische, overspelige dikzak, achterbaks en hypocriet.
De vertelwijze:8
Het vertelperspectief wisselt. In het eerste deel wordt grotendeels personaal (vanuit Elisabeth) verteld, in het tweede deel vanuit een 'ik' (Elisabeth), in het derde weer personaal (vanuit Doppet). Opmerkelijk zijn de perspectiefveranderingen in het tweede deel: daarin is sprake van een 'uittredende' ikfiguur, die zichzelf van een afstandje bekijkt. De ikvertelwijze wordt dan personaal (bijvoorbeeld p. 152 en 168).
Het thema:9
In diverse romans van Nelleke Noordervliet komen sterke, zelfbewuste vrouwen voor, die in turbulente tijden leven en geconfronteerd worden met grote problemen, waarin zij moeten proberen hun weg te vinden, de zin en essentie van het (hun) leven te ontdekken. In een interview ( NRC Handelsblad , 8 mei 1992) verwoordt de auteur deze thematiek als volgt: 'Zoeken is inherent aan het menselijk bestaan. De waarheid is datgene waar je voortdurend naar op zoek bent, terwijl je goed weet dat er niet zoiets als "de waarheid" bestaat.' Dit zoeken naar zingeving wordt het queeste-motief genoemd.
De vorming van Elisabeth Lestevenon wordt vooral bepaald door enkele mannen, die een belangrijke rol in haar leven spelen.
Op de eerste plaats haar vader, die haar kennis bijbrengt en een onvoorwaardelijk geloof in de vooruitgang. In plaats van babbelen met vriendinnen, borduren, musiceren en zich laten uithuwelijken aan 'een rijke lintenwever of een arme jonker', houdt zij zich bezig met de nieuwste inzichten in wetenschap en techniek (p. 10). Mede door haar verlichte ideeën en onafhankelijke geest wordt Elisabeth een buitenstaander in een door mannen gedicteerde wereld en komt zij in de problemen.
Na de dood van haar geliefde vader, haar toetssteen en richtsnoer, moet Elisabeth in haar eigen onderhoud en dat van haar doofstomme zusje voorzien. Al snel ziet ze dat de veilige (boeken)wereld van haar vader in schril contrast staat met die van de harde maatschappij. Ze leert te schipperen met haar hooggestemde idealen en leert dat begrippen als deugd, fatsoen en waarheid maar betrekkelijk zijn. Om te overleven wordt ze de maîtresse van Maître Mounier en daarna van de arts Doppet. Ze laat zich als zieneres door Doppet gebruiken, ook al ziet ze glashelder dat achter het idealisme van Doppet een flink stuk eigenbelang en hypocrisie schuilt. En niet alleen bij Doppet is dat het geval: Elisabeth ziet dat bij veel van zijn vrienden (edelen, geestelijken én pioniers van de Franse Revolutie) macht corrumpeert en hooggestemde idealen als Vrijheid, Gelijkheid en Broederschap slechts holle frasen blijken.
Het dieptepunt in haar leven is, als zij wordt belaagd en mishandeld door Hornmann en Doppet er desondanks op aandringt dat ze diens minnares blijft. Ze raakt in grote geloofs- en gewetensnood, doorziet feilloos de slechtheid, leugens en het egoïsme van Doppet en zijn vrienden, maar ziet geen mogelijkheid om ermee te breken. Als ze zich op een keer niet meer kan inhouden, stort ze zich woedend op de huichelachtige Hornmann en haalt met haar nagels zijn gezicht open. Door deze wanhoopsdaad breekt ze definitief met deze wereld vol schijn en bedrog. Hoewel ze hierdoor kan terugkeren naar haar vroegere idealen, tekent ze tevens haar eigen doodvonnis.
Het 'zien' speelt in de roman een grote rol. Met haar opvallende oog registreert en doorziet Elisabeth glashelder de wereld om zich heen. Door het uitpuilen van haar oog, gevolg van een tumor, wordt haar status als profetes en apocalyptische engel versterkt. En naarmate haar oog verslechtert, neemt ook de verwording om haar heen toe. (Zie ook de paragraaf 'Titel en motto's'). Overigens is de nadruk op het visuele wel erg groot. Op slechts een tiental pagina's: ogen van de vader (p. 7), van Maaike (p. 10), van Elisabeth en de reactie van Van Marum (p. 14), van Elisabeth en de reactie van bedelaars (p. 16), verglaasde ogen van een spekbokking (p. 20).
De motieven:10
Geef enkele motieven.
Revolutie, het streven naar idealen en wetenschap.
De titelverklaring:
De romantitel, Het oog van de engel , verwijst in letterlijke en figuurlijke zin naar het zieke oog van Elisabeth.
Tijdens de seances van dokter Doppet treedt Elisabeth op als 'een Engel van de Apocalyps', die op een gegeven moment haar blinddoek afrukt en als een profetes haar oog laat spreken, de teloorgang van de oude wereld voorspelt en de glorieuze overwinning van de nieuwe maatschappij, waarin niet langer de eerste en tweede stand de lakens uitdelen, maar de derde stand: het gewone volk.
In de roman wordt Elisabeth enkele keren door Doppet vergeleken met Kassandra, de bekende zieneres uit de Griekse mythologie.
De schrijfstijl:
Het boek is ouderwets nederlands geschreven. Dit is ook logisch omdat het zich in de tijd van de franse revolutie afspeeld. Verder zijn er in het verhaal meedere citaten uit het latijn.
Plaats in de literatuurgeschiedenis11
Wanneer is het werk voor het eerst gepubliceerd?
1991
Wat weet je van de schrijver?
Nelleke Noordervliet werd op 6 november 1945 in Rotterdam geboren. Haar vader was automonteur, haar moeder huisvrouw. Vader was rooms-katholiek, moeder van oorsprong protestant met een sterk socialistische inslag. Als eerste van de familie mocht Nelleke Noordervliet ‘doorleren’. Op het r.k.Lyceum voor meisjes ‘Maria Virgo’ deed ze gymnasium A. Daarna studeerde ze Nederlands te Leiden en Utrecht. Haar studie sloot ze cum laude af. Na een tamelijk grillige carrière bij een wetenschappelijke uitgeverij, in het onderwijs en in de politiek als gemeenteraadslid voor de Partij van de Arbeid, debuteerde ze als auteur in 1987 met Tine of De dalen waar het leven woont. Haar volgende romans werden vaak genomineerd voor en bekroond met literaire prijzen. Ze was gastschrijver aan de universiteiten van Groningen, Leiden, Delft en Berlijn en aan de Sorbonne te Parijs. Ze publiceert verhalen, essays, lezingen en columns in weekbladen en tijdschriften. Met enige regelmaat is ze te gast bij radio- en televisieprogramma’s.
Wat weet je van de tijd waarin het werk geschreven werd?
(Tijdvak en stroming.)
The book was written in 1954.
In hoeverre is dit werk typerend voor de schrijver?
Kun je dit werk vergelijken met ander werk van dezelfde schrijver?
In hoeverre is het werk typerend voor de tijd (stroming) waarin het ontstaan is?
Het oog van de engel is een historische roman, die in bepaalde opzichten aansluit bij de traditie van de negentiende-eeuwse (Romantische) historische romans. Noordervliets roman is duidelijk geplaatst in een historisch kader (de turbulente tijd van 1787, pal voor de Franse Revolutie, met de strijd tussen Prinsgezinden en Patriotten). Het boek is enerzijds gebaseerd op feiten waarvoor de auteur zich terdege gedocumenteerd moet hebben, op bestaande situaties en figuren (het volksoproer in Parijs; de onsympathieke Marat bijvoorbeeld), maar anderzijds fictief: de hoofdpersoon, Elisabeth, heeft nooit bestaan.
De historische aankleding krijgt in de roman veel en gedetailleerd aandacht (kleding, eetgewoonten, interieurs). Typisch negentiende-eeuws is ook de voorliefde voor avontuurlijke gebeurtenissen: een rel in een bisschoppelijk paleis, een ontsnapping op een lijkenkar en pikante scènes in een boudoir. Goed passend in die traditie is ook de grote rol van het noodlot, dat als een zwaard van Damocles boven het hoofd van Elisabeth hangt en onverbiddelijk zal toeslaan.
In tweeërlei opzicht is Het oog van de engel echter geen 'ouderwetse' historische roman: van verheerlijking van het (vaderlandse) verleden is geen en van psychologische diepgang juist wel sprake.
Beoordeling12
Dit is de meest persoonlijke afdeling van je leesverslag. Hier formuleer je wat de tekst voor jou
betekent, wat je te weten bent gekomen en welke vragen de tekst heeft opgeroepen. Je kunt daarbij
de onderstaande hulpvragen gebruiken.
Verhaalelementen die een positieve werking hebben.
Met andere woorden: wat vond je aangrijpend, spannend, ontroerend, veelbetekenend, diepzinnig enzovoort.
Wat ik vooral aangrijpend vond is de bezieling waarmee de mensen van de franse revolutie te werk gingen in dit boek. De preken die werden gegeven waren som soverdonderend en vol van symboliek. Als ik er in die tijd bij was geweest was ik er zeker door beinvloed.
Welke passage spreekt je het meest aan en waarom?
Wat ik echte een bloedstollende passage vond is wanneer aan het einde van het boek Maaike en Marie een brief komen brengen aan Doppet. Ten eerste is die brief vrij indrukwekkend er staat in hoe Elisabeth nu eigenlijk dacht over de franse revolutie. Ook vertelt de brief Dopper dat Elisabeth , door toedoen van haar oog, barst van de pijn. De vraag is of hij haar kan helpen. Hij stemt toe en besluit tot opereren over te gaan. De beschrijving van die operatie staat mij nog steeds helder voor de geest. Ongeloofelijk.
Welke verhaalelementen hebben voor jou een negatieve werking?
Met andere woorden: wat vond je vervelend, shockerend, saai, zinloos, te ver gezocht enzovoort?
Ik vond de vergezochte symboliek soms wat te overdreven ook de citaten in het latijn die je ieder hoofdstuk weer tegenkwam had ze van mij mogen weglaten.
Kun je het boek met andere boeken of met een film vergelijken?
Leg dit uitvoerig uit
Er zijn natuurlijk wel meer boeken over de franse revolutie gemaakt. Met die zou het het in dat opzicht kunnen verglijken. Het verhaal zelf is uniek.
Wat is je oordeel over het thema van het boek?
Is het een herkenbaar probleem, heeft het je aan het denken gezet enzovoort?
Het thema heeft me zeker aan het denken gezet. Bijvoorbeel over hoe ik had gehandeld als ik die die tijd leefde. Ik heb me erg goed kunnen inleven in de tijd van de franse revolutie.
Wat vond je van het taalgebruik?
Was het gemakkelijk, ingewikkeld, heel origineel enzovoort
Het taalgebruik van Nelleke Noordervliet is verder zeer verzorgd en plastisch.
Wat is je eindoordeel over dit werk?
Licht dit toe met argumenten.
Uitstekende histrosiche roman. Nooit gedacht dat ik zo'n soort boek boeiend zou vinden. Dit komt vooral omdat je door de manier van schrijven, en ook door het karakter van de personages.
Zou je dit boek aan een ander aanraden? Ja / Nee
Kruis aan en motiveer je keuze.
Als je dan toch een historische roman moet lezen kies dan deze.
Je kunt deze afdeling van je leesverslag verder uitbreiden door jouw eindoordeel te vergelijken met de mening van recensenten in dag- en weekbladen
Voeg een kopie van de recensie bij en vermeld schrijver, blad en datum.
Vat hieronder het oordeel van de recensent samen.
Vergelijk jouw oordeel met dat van de recensent en leg uit in hoeverre je het er wel of niet mee eens bent.
Schrijver:Noordervliet, Nelleke
Titel:1
Het oog van de engel.
Genre:2
Epiek - Historische roman
Eerste reactie
Keuze:
Ik heb dit boek vorig jaar gekozen omdat we een historische roman moesten lezen voor het vak geschiedenis. En om zodoende twee vliegen in een klap te slaan koos ik een nederlandse schrijver. Ook leek me het onderwerp (de franse revolutie) erg interessant.
Inhoud:3
Het boek is me honderd procent meegevallen. Ik had nogal gevreesd voor de historische roman en de eerste 50 bladzijdes duurde een eeuwigheid. Maar toen ik eenmaal de smaak te pakken had (bladzijde 75) was ik niet meer te stoppen. Ik vond het ook zeker leuk dat ondanks de vele historische feiten er een goed verhaalijn doorheen liep die prima paste bij de gebeurtenissen.
Verdieping
Samenvatting:4
Hoofdpersoon is de twintigjarige Elisabeth Lestevenon. Ze is de dochter van een Haarlemse drukker, een afstammeling van Franse hugenoten en fervent patriot. Haar moeder is al lang dood; Maaike, doofstom geboren, is haar vijftienjarig zusje.
Uit angst voor plunderende Oranjegezinden besluit hij met zijn twee dochters naar familie in Noord-Frankrijk te vluchten. Tijdens de reis gaat hij verder met het onderricht aan Elisabeth over de nieuwste inzichten in wetenschap en filosofie. Maaike leert hij behalve Nederlands ook perfect Frans.
In Saint-Omer vragen ze onderdak bij Maître Mounier de Bresse, een verre achterneef. Lestevenon gaat weer pamfletten drukken om in hun onderhoud te voorzien. 's Avonds komen op hun zolder politieke ballingen bijeen. Lestevenon merkt echter al snel dat de oude idealen door hen zijn ingeruild voor eigenbelang en opportunisme. Hij lijdt hier zo onder dat hij op een dag tijdens het eten dood neervalt.
Elisabeth moet nu voor zichzelf en haar zus zorgen. Ze trekt erop uit voor werk en voedsel en komt er zo achter in welke erbarmelijke omstandigheden het gewone volk verkeert. Veel verdient ze niet: een geleerde vrouw was toen niet in tel. Mounier toont aanvankelijk begrip voor het niet kunnen betalen van het gelag (stro in een koetshuis), maar zet Elisabeth na enige tijd onder druk en stelt voor in natura te betalen. Elisabeth aarzelt niet lang: ze wil de wereld van de seksualiteit verkennen en macht uitoefenen (ze is erachter gekomen dat Mounier een bastaard heeft verwekt en kan hem daarmee chanteren).
Tijdens een van de soirees van Mounier vertoont dokter Dieudonné Doppet, een Savoyaard, zijn kunsten. Om het gezelschap te vermaken houdt hij enkele experimenten. Hij brengt Maaike in trance en weet haar met behulp van een zilveren staafje tot het uitstoten van enkele rauwe klanken te bewegen: 'Mounier verkrachter!' (p. 71). De aanwezigen staan perplex - de positie van de zusjes is nu onmogelijk geworden.
Doppet nodigt Elisabeth uit met hem mee te reizen: hij wil Maaike laten optreden bij zijn seances en heeft belangstelling voor het pijnlijke, zieke oog van Elisabeth (er is een gezwel achter de oogkas ontdekt). Elisabeth stemt toe, maar stelt voor dat zijzelf in plaats van Maaike als medium optreedt. Ze zal doen alsof ze doofstom is en onder invloed van Doppets magische magnetiseerkunsten als een Engel van de Apocalyps uitspraken doen over de steeds luider klinkende revolutionaire idealen van vrijheid, gelijkheid en broederschap.
Bij de bisschop van Cambrai vindt haar eerste optreden plaats. Ze laat zich in trance brengen door Doppet, rukt dan de blinddoek weg, laat haar zieke, uitpuilende oog fonkelen en boren en spreekt met luide stem als een orakel haar oordelen uit. De verbijsterde toeschouwers weten niet dat het bedrog is: een handlanger van Doppet, de gewiekste, beeldschone Antoine Lebrun, zorgt altijd voor informatie voor Doppet en zijn zieneres.
Tijdens de voorstelling voorspelt de Engel een opstand. Pal daarna wordt het paleis van de bisschop bestormd door oproerig volk. Het lijkt afgesproken werk en Doppet en de zusjes maken dat ze wegkomen. Op de stinkende kar van de lijkendrager weten zij uit de stad te komen.
Parijs (p. 131 - 221)
Ze komen aan in Parijs en maken daar met hun optredens furore. Doppet haalt Elisabeth over haar zusje onder te brengen in een doveninstituut. Als ze haar daar later opzoekt, merkt ze dat Maaike er gelukkig is. Zelf nemen ze hun intrek bij Marie Cerceuil, een vroegere kennis van Doppet. Elisabeth wordt de minnares van Doppet.
Op een avond treden ze op bij Hornmann, een schatrijke bankier. Als apocalyptische zieneres maakt Elisabeth zo'n verpletterende indruk op het gezelschap dat Hornmann een van zijn vertrekken aanbiedt: ze mogen blijven zolang ze willen. Het duurt niet lang of hij eist dat Elisabeth zijn minnares wordt en verkracht haar. Overstuur meldt ze dit aan Doppet, maar die verlangt dat ze zich schikt: ze betekent als zieneres veel voor het concretiseren van zijn revolutionaire idealen.
Het is nu afgelopen met de optredens. Doppet houdt zich nog uitsluitend bezig met de opstand en met zijn krant, Le Patriotte Français .
Op een keer komt Elisabeth in een volksoproer terecht en ziet ze hoe die meedogenloos wordt onderdrukt door de Franse gardisten. Er vallen honderden doden en gewonden, onder wie Lebrun, die in de armen van Doppet (zijn minnaar, zoals Elisabeth heeft ontdekt!) sterft.
De witte berg (p. 223 - 263)
Doppet wordt nu geheel in beslag genomen door de Franse Revolutie en verliest Elisabeth uit het oog. Hij neemt actief deel aan de opstand, bijvoorbeeld aan de moordpartij in de Tuilerieën (10 augustus 1792).
Als generaal keert hij terug naar zijn geboortegrond, de Savoie, en bezoekt zijn ouderlijk huis. Alleen de knecht en zijn grootvader zijn er nog, de rest is gevlucht.
Op een dag ziet Doppet twee vrouwen in de stad lopen die hem vaag bekend voorkomen. Hij achtervolgt ze en komt erachter dat het Maaike Lestevenon en Marie Cerceuil zijn. Ze zijn gekomen om hem een brief van Elisabeth te brengen. Daarin smeekt ze hem haar te komen helpen: ze is doodziek, haar ene oog is blind en het andere aangestoken, ze kan nauwelijks nog lopen en de opium helpt niet meer tegen de helse pijnen.
Doppet aarzelt geen moment en laat haar komen. Met de hulp van Maaike en Marie verwijdert hij het ene oog, dat zo groot is als een appel, door de tumor bijna helemaal uit zijn kas gerukt. Het is echter al te laat: na enige maanden sterft Elisabeth.
Gelouterd door deze ervaring, besluit Doppet een uitdaging uit zijn jeugd te verwezenlijken: hij zal de Mont Blanc beklimmen, 'de witte berg'.
Onderzoek van de verhaaltechniek.5
Verwerk bij dit onderdeel alléén gegevens die belangrijk zijn voor deze tekst. Het verslag van dit onderdeel is bij voorkeur kernachtig en kort.
Het boek speelt zich af rond de frans revolutie in 1789. Het grootste gedeelte van het verhaal speelt zich af in Frankrijk de rest in Nederland.
De verhaalfiguren:7
Geef in het kort informatie over de belangrijkste persoon/personen.
Elisabeth Lestevenon: twintig jaar, Maraans type. Door het onderricht van haar vader grote kennis op natuurwetenschappelijk, literair en filosofisch gebied. Ook fysiek knappe vrouw. Oogkwaal die dodelijk blijkt. Zorgzaam voor doofstomme zusje. Aanvankelijke onbevangenheid en idealisme verdwijnen (door toedoen van opportunistische mannen als Mounier en Doppet). Wonderlijke mengeling van en voortdurende strijd tussen verstand en gevoel. Bijvoorbeeld koele reactie op dood van haar vader, maar ook grote zinnelijkheid (zwemmen in rivier ervaart ze als een paring met de riviergod) en hartstocht (gevoelens voor Doppet).
Maaike Lestevenon: vijftien jaar, blond, doofstom geboren. Sterk afhankelijk van haar oudere zus. Uitstekende band met haar vader, die als een van de weinigen met haar kan communiceren, en haar perfect Nederlands en Frans leert. Voelt zich gelukkig met lotgenoten op het doveninstituut van Abbé Sicard, in wie ze een tweede vader ziet.
Dieudonné Doppet: gedreven, opportunistische arts. Aanhanger van de opvattingen over fluïdum en dierlijk magnetisme van de arts Franz Mesmer. Misbruikt Elisabeth om zijn revolutionaire idealen te realiseren, maar voelt zich schuldig als hij haar na enige jaren doodziek aantreft. Heeft vele seksuele relaties, onder andere met zijn hulpje, Antoine Lebrun. Als generaal staat hij pal achter de idealen van de Franse Revolutie en is hij bikkelhard.
Maître Mounier de Bresse: achterneef van Lestevenon. Snobistische, overspelige dikzak, achterbaks en hypocriet.
De vertelwijze:8
Het vertelperspectief wisselt. In het eerste deel wordt grotendeels personaal (vanuit Elisabeth) verteld, in het tweede deel vanuit een 'ik' (Elisabeth), in het derde weer personaal (vanuit Doppet). Opmerkelijk zijn de perspectiefveranderingen in het tweede deel: daarin is sprake van een 'uittredende' ikfiguur, die zichzelf van een afstandje bekijkt. De ikvertelwijze wordt dan personaal (bijvoorbeeld p. 152 en 168).
Het thema:9
In diverse romans van Nelleke Noordervliet komen sterke, zelfbewuste vrouwen voor, die in turbulente tijden leven en geconfronteerd worden met grote problemen, waarin zij moeten proberen hun weg te vinden, de zin en essentie van het (hun) leven te ontdekken. In een interview ( NRC Handelsblad , 8 mei 1992) verwoordt de auteur deze thematiek als volgt: 'Zoeken is inherent aan het menselijk bestaan. De waarheid is datgene waar je voortdurend naar op zoek bent, terwijl je goed weet dat er niet zoiets als "de waarheid" bestaat.' Dit zoeken naar zingeving wordt het queeste-motief genoemd.
Op de eerste plaats haar vader, die haar kennis bijbrengt en een onvoorwaardelijk geloof in de vooruitgang. In plaats van babbelen met vriendinnen, borduren, musiceren en zich laten uithuwelijken aan 'een rijke lintenwever of een arme jonker', houdt zij zich bezig met de nieuwste inzichten in wetenschap en techniek (p. 10). Mede door haar verlichte ideeën en onafhankelijke geest wordt Elisabeth een buitenstaander in een door mannen gedicteerde wereld en komt zij in de problemen.
Na de dood van haar geliefde vader, haar toetssteen en richtsnoer, moet Elisabeth in haar eigen onderhoud en dat van haar doofstomme zusje voorzien. Al snel ziet ze dat de veilige (boeken)wereld van haar vader in schril contrast staat met die van de harde maatschappij. Ze leert te schipperen met haar hooggestemde idealen en leert dat begrippen als deugd, fatsoen en waarheid maar betrekkelijk zijn. Om te overleven wordt ze de maîtresse van Maître Mounier en daarna van de arts Doppet. Ze laat zich als zieneres door Doppet gebruiken, ook al ziet ze glashelder dat achter het idealisme van Doppet een flink stuk eigenbelang en hypocrisie schuilt. En niet alleen bij Doppet is dat het geval: Elisabeth ziet dat bij veel van zijn vrienden (edelen, geestelijken én pioniers van de Franse Revolutie) macht corrumpeert en hooggestemde idealen als Vrijheid, Gelijkheid en Broederschap slechts holle frasen blijken.
Het dieptepunt in haar leven is, als zij wordt belaagd en mishandeld door Hornmann en Doppet er desondanks op aandringt dat ze diens minnares blijft. Ze raakt in grote geloofs- en gewetensnood, doorziet feilloos de slechtheid, leugens en het egoïsme van Doppet en zijn vrienden, maar ziet geen mogelijkheid om ermee te breken. Als ze zich op een keer niet meer kan inhouden, stort ze zich woedend op de huichelachtige Hornmann en haalt met haar nagels zijn gezicht open. Door deze wanhoopsdaad breekt ze definitief met deze wereld vol schijn en bedrog. Hoewel ze hierdoor kan terugkeren naar haar vroegere idealen, tekent ze tevens haar eigen doodvonnis.
Het 'zien' speelt in de roman een grote rol. Met haar opvallende oog registreert en doorziet Elisabeth glashelder de wereld om zich heen. Door het uitpuilen van haar oog, gevolg van een tumor, wordt haar status als profetes en apocalyptische engel versterkt. En naarmate haar oog verslechtert, neemt ook de verwording om haar heen toe. (Zie ook de paragraaf 'Titel en motto's'). Overigens is de nadruk op het visuele wel erg groot. Op slechts een tiental pagina's: ogen van de vader (p. 7), van Maaike (p. 10), van Elisabeth en de reactie van Van Marum (p. 14), van Elisabeth en de reactie van bedelaars (p. 16), verglaasde ogen van een spekbokking (p. 20).
De motieven:10
Geef enkele motieven.
Revolutie, het streven naar idealen en wetenschap.
De titelverklaring:
De romantitel, Het oog van de engel , verwijst in letterlijke en figuurlijke zin naar het zieke oog van Elisabeth.
Tijdens de seances van dokter Doppet treedt Elisabeth op als 'een Engel van de Apocalyps', die op een gegeven moment haar blinddoek afrukt en als een profetes haar oog laat spreken, de teloorgang van de oude wereld voorspelt en de glorieuze overwinning van de nieuwe maatschappij, waarin niet langer de eerste en tweede stand de lakens uitdelen, maar de derde stand: het gewone volk.
In de roman wordt Elisabeth enkele keren door Doppet vergeleken met Kassandra, de bekende zieneres uit de Griekse mythologie.
Het boek is ouderwets nederlands geschreven. Dit is ook logisch omdat het zich in de tijd van de franse revolutie afspeeld. Verder zijn er in het verhaal meedere citaten uit het latijn.
Plaats in de literatuurgeschiedenis11
Wanneer is het werk voor het eerst gepubliceerd?
1991
Wat weet je van de schrijver?
Nelleke Noordervliet werd op 6 november 1945 in Rotterdam geboren. Haar vader was automonteur, haar moeder huisvrouw. Vader was rooms-katholiek, moeder van oorsprong protestant met een sterk socialistische inslag. Als eerste van de familie mocht Nelleke Noordervliet ‘doorleren’. Op het r.k.Lyceum voor meisjes ‘Maria Virgo’ deed ze gymnasium A. Daarna studeerde ze Nederlands te Leiden en Utrecht. Haar studie sloot ze cum laude af. Na een tamelijk grillige carrière bij een wetenschappelijke uitgeverij, in het onderwijs en in de politiek als gemeenteraadslid voor de Partij van de Arbeid, debuteerde ze als auteur in 1987 met Tine of De dalen waar het leven woont. Haar volgende romans werden vaak genomineerd voor en bekroond met literaire prijzen. Ze was gastschrijver aan de universiteiten van Groningen, Leiden, Delft en Berlijn en aan de Sorbonne te Parijs. Ze publiceert verhalen, essays, lezingen en columns in weekbladen en tijdschriften. Met enige regelmaat is ze te gast bij radio- en televisieprogramma’s.
Wat weet je van de tijd waarin het werk geschreven werd?
(Tijdvak en stroming.)
The book was written in 1954.
In hoeverre is dit werk typerend voor de schrijver?
Kun je dit werk vergelijken met ander werk van dezelfde schrijver?
In hoeverre is het werk typerend voor de tijd (stroming) waarin het ontstaan is?
Het oog van de engel is een historische roman, die in bepaalde opzichten aansluit bij de traditie van de negentiende-eeuwse (Romantische) historische romans. Noordervliets roman is duidelijk geplaatst in een historisch kader (de turbulente tijd van 1787, pal voor de Franse Revolutie, met de strijd tussen Prinsgezinden en Patriotten). Het boek is enerzijds gebaseerd op feiten waarvoor de auteur zich terdege gedocumenteerd moet hebben, op bestaande situaties en figuren (het volksoproer in Parijs; de onsympathieke Marat bijvoorbeeld), maar anderzijds fictief: de hoofdpersoon, Elisabeth, heeft nooit bestaan.
De historische aankleding krijgt in de roman veel en gedetailleerd aandacht (kleding, eetgewoonten, interieurs). Typisch negentiende-eeuws is ook de voorliefde voor avontuurlijke gebeurtenissen: een rel in een bisschoppelijk paleis, een ontsnapping op een lijkenkar en pikante scènes in een boudoir. Goed passend in die traditie is ook de grote rol van het noodlot, dat als een zwaard van Damocles boven het hoofd van Elisabeth hangt en onverbiddelijk zal toeslaan.
Beoordeling12
Dit is de meest persoonlijke afdeling van je leesverslag. Hier formuleer je wat de tekst voor jou
betekent, wat je te weten bent gekomen en welke vragen de tekst heeft opgeroepen. Je kunt daarbij
de onderstaande hulpvragen gebruiken.
Verhaalelementen die een positieve werking hebben.
Met andere woorden: wat vond je aangrijpend, spannend, ontroerend, veelbetekenend, diepzinnig enzovoort.
Wat ik vooral aangrijpend vond is de bezieling waarmee de mensen van de franse revolutie te werk gingen in dit boek. De preken die werden gegeven waren som soverdonderend en vol van symboliek. Als ik er in die tijd bij was geweest was ik er zeker door beinvloed.
Welke passage spreekt je het meest aan en waarom?
Wat ik echte een bloedstollende passage vond is wanneer aan het einde van het boek Maaike en Marie een brief komen brengen aan Doppet. Ten eerste is die brief vrij indrukwekkend er staat in hoe Elisabeth nu eigenlijk dacht over de franse revolutie. Ook vertelt de brief Dopper dat Elisabeth , door toedoen van haar oog, barst van de pijn. De vraag is of hij haar kan helpen. Hij stemt toe en besluit tot opereren over te gaan. De beschrijving van die operatie staat mij nog steeds helder voor de geest. Ongeloofelijk.
Welke verhaalelementen hebben voor jou een negatieve werking?
Ik vond de vergezochte symboliek soms wat te overdreven ook de citaten in het latijn die je ieder hoofdstuk weer tegenkwam had ze van mij mogen weglaten.
Kun je het boek met andere boeken of met een film vergelijken?
Leg dit uitvoerig uit
Er zijn natuurlijk wel meer boeken over de franse revolutie gemaakt. Met die zou het het in dat opzicht kunnen verglijken. Het verhaal zelf is uniek.
Wat is je oordeel over het thema van het boek?
Is het een herkenbaar probleem, heeft het je aan het denken gezet enzovoort?
Het thema heeft me zeker aan het denken gezet. Bijvoorbeel over hoe ik had gehandeld als ik die die tijd leefde. Ik heb me erg goed kunnen inleven in de tijd van de franse revolutie.
Wat vond je van het taalgebruik?
Was het gemakkelijk, ingewikkeld, heel origineel enzovoort
Het taalgebruik van Nelleke Noordervliet is verder zeer verzorgd en plastisch.
Wat is je eindoordeel over dit werk?
Licht dit toe met argumenten.
Uitstekende histrosiche roman. Nooit gedacht dat ik zo'n soort boek boeiend zou vinden. Dit komt vooral omdat je door de manier van schrijven, en ook door het karakter van de personages.
Kruis aan en motiveer je keuze.
Als je dan toch een historische roman moet lezen kies dan deze.
Je kunt deze afdeling van je leesverslag verder uitbreiden door jouw eindoordeel te vergelijken met de mening van recensenten in dag- en weekbladen
Voeg een kopie van de recensie bij en vermeld schrijver, blad en datum.
Vat hieronder het oordeel van de recensent samen.
Vergelijk jouw oordeel met dat van de recensent en leg uit in hoeverre je het er wel of niet mee eens bent.
REACTIES
:name
:name
:comment
1 seconde geleden