1 Zakelijke gegevens
a. Auteur: Anna Enquist
b. Titel: Het meesterstuk, De arbeiderspers, Amsterdam, 1999, 21e druk, 307 blz. ( eerste druk augustus 1994)
c. Genre: Als ik moet kiezen uit de in Eldorado genoemde soorten romans, kies ik voor de streek / regionale roman, andere komen niet in aanmerking. Eigenlijk is het een kunstenaars-, familie- en relatieroman.

2 Eerste reactie
a. Keuze: Ik heb dit boek gekozen, omdat het bij ons thuis in de boekenkast stond en omdat de omslag en de beschrijving me wel aansprak.
b. Inhoud: Lekker lezend boek, mooi geschreven maar het verhaal is niet heel erg boeiend.


3 Verdieping
a. Samenvatting
1. Het verhaal is uit verschillende oogpunten verteld. Je kent de gevoelens en gedachten van meerdere personen.
2. Vanuit de volgende personages wordt het verhaal verteld. Dit zijn dus de hoofdpersonen:
- Johan Steenkamer
- Oscar Steenkamer
- Ellen Visser
- Lisa
- Alma
Ook spelen Saar, Charles, Paul, Peter, Zina, Mats, Lawrence, Kee Bellefroid en Klaas Bijl een rol, zij zijn de bijfiguren.
3. Johan Steenkamer, de hoofdpersoon van het boek, is een kunstschilder. Hij is getrouwd met Ellen Visser en heeft drie kinderen; de tweeling Paul en Peter (15) en het tienjarige dochtertje Saar. Johan leeft voor zijn beroep. Volgens hem is de zin van het leven keihard werken om vervolgens beroemd te worden. Johan gaat vreemd met een leerlinge van hem, Zina. Het huwelijk van Ellen en Johan stelt weinig meer voor.
De vader van Johan, Charles Steenkamer, was ook schilder van beroep. Hij heeft zijn vrouw en zijn twee kinderen (Johan en zijn grotere broer Oscar) jaren geleden alleen achtergelaten. Hoewel hij niet meer persoonlijk in het boek voorkomt speelt deze ontwikkeling toch een grote rol in het verhaal. Alma (de moeder van Johan en Oscar) is inmiddels 75 jaar. Op de achterkant van het boek wordt zij voorgesteld als de ‘demonische moeder’ van Johan. Ze is niet de leidende moederfiguur geweest in de jeugd van de twee broers, maar trok Johan duidelijk voor ten opzichte van zijn broer en speelt Johan en Oscar voortdurend tegen elkaar uit.

Oscar werkt als kunsthistoricus bij het Nationaal Museum en schrijft artikelen in een ochtendblad. Hij is een soort plaatsvervangende man van Alma geworden; toch wordt hij stelselmatig door haar tegengewerkt en gekleineerd. Johan is haar lieveling, hij is steeds door haar voorgetrokken. Het gevolg is geweest dat de broers een grote hekel aan elkaar hebben gekregen. Oscar voelt zich mislukt en grijpt alle denkbare middelen aan om wraak op zijn broer te nemen. Als bekend wordt dat Johan's werk geëxposeerd zal worden, schrijft hij in de krant een negatief artikel over de stijl van dit werk. Johan is woedend en reageert zich af op zijn moeder. Hij vertelt haar dat hij zijn verdwenen vader voor zijn expositie heeft uitgenodigd. Alma raakt hierdoor erg overstuur en hierdoor wordt duidelijk dat zij niet de sterke en zelfstandige (demonische) vrouw is die je had verwacht
De hartsvriendin van Ellen is Lisa, die een drukke baan heeft als psychiater. Ze is getrouwd met de Engelsman Lawrence en heeft twee kinderen. Ze heeft altijd veel steun aan haar.
In het tweede deel van het boek, als de hoofdpersonen in het eerste deel zijn voorgesteld, gaat het vooral over de dood van Saar. Die is op school ziek geworden. Als Ellen op haar werk een telefoontje krijgt, heeft men Saar al naar het ziekenhuis gebracht. Ze gaat er onmiddellijk heen en spreekt met de cardioloog. Saar heeft een probleem met de hartkleppen, waardoor er te weinig zuurstof in haar lichaam komt. De specialist wil haar opereren en kunstkleppen aanbrengen. Het is te laat, ze sterft.
Ellen is ontwricht, het gezin is ontwricht. Ellen krijgt geen steun van haar man, die alleen maar belangstelling heeft voor zijn werk en andere vrouwen. De tweeling spijbelt voortdurend en brengt de dag door bij Alma. Alleen Lisa biedt Ellen steun gedurende het jaar na de dood van Saar.
Johan heeft zijn atelier in een tuinhuis dat behoort bij een villa die bewoond wordt door een bevriend echtpaar. Als de villa vrij komt, stelt hij Ellen voor daar te gaan wonen. Ze weigert; tijdelijk wonen ze op twee adressen. Na een poosje trekt Ellen naar een appartement in het centrum van de stad. Als ze het oude huis heeft uitgeruimd, verschijnt plotseling Johan. Samen hebben ze voor de laatste keer seks op de vloer van hun oude huis.
In Deel 3 staat de expositie van het werk van Johan centraal. De meeste aandacht trekt ‘het meesterstuk’, voorstellende een vrouw met een zalm in haar arm. Op een tafel ligt een tweede zalm waarvan de buik is opengesneden en de ingewanden uitpuilen. Voor de vis ligt een scherp mes.
4. Oscar heeft ontdekt dat vier schilderijen van zijn vader zich op de zolder van het Nationaal Museum bevinden. Op het grootste is Alma afgebeeld; in haar armen heeft ze een gestoomde makreel. Tijdens de opening van Johan's expositie sjouwt hij dit zware schilderij door weer en wind naar het Gemeentemuseum. Hij beschadigt het doek en verwondt zijn been ernstig. Toch slaagt hij erin het schilderij het museum binnen te zeulen en naast ‘het meesterstuk’ van zijn broer te plaatsen. Johan is woedend omdat het nu duidelijk is, dat zijn meesterwerk niet origineel is. Hij begint met Oscar te vechten. Alma komt tussenbeide en valt. Ze heeft iets gebroken en met een ziekenauto wordt ze afgevoerd.
Oscar vlucht naar buiten en durft zich niet meer te vertonen. Hij loopt weg, naar de haven. Hij is niet duidelijk van plan zelfmoord te plegen, maar als hij iets in het water wil gooien verliest hij zijn evenwicht en verdrinkt.
Johan heeft tijdens het gevecht een bloedneus opgelopen. Hij zoekt troost bij Ellen en stelt haar voor een nieuw leven met elkaar te beginnen. Ellen gaat niet op zijn voorstel in.
Als Johan alleen is, droomt hij over zijn vader. Deze laat zijn zoontjes zijn vier schilderijen zien. Daarna verlaat hij met zijn vriend Bramelaar, de vioolbouwer, het huis. Ze nemen de schilderijen en de altviool mee. Johan kruipt bij zijn broertje in bed. Als hij in de leunstoel in het museum wakker wordt beseft hij hoe zijn vader al die jaren heeft gemist.

5. Het thema van het verhaal is de relatie die kinderen met hun ouders, en dan vooral met hun vader, hebben, en wat er kan gebeuren als deze ontbreekt, als de opvoeding dus niet compleet is.
Je ziet dit thema op heel veel plaatsen terug: Johan en Oscar die hun vader van jongs af aan hebben moeten missen, Johan die nu bij zijn eigen kinderen bijna precies hetzelfde doet (verlaten door andere vrouw), de behoefte aan een vaderfiguur door Lisa wiens vader gestorven is in de oorlog, de behoefte aan een vaderfiguur door Ellen, het vervangen van deze vaderfiguur door de moeder, de ma, een vriend, een collega (Ellen’s baas) enz.

b. Onderzoek van de verhaaltechniek
1. De schrijfstijl:
Anna heeft een aparte schrijfstijl gebruikt, doordat ze het verhaal vertelt vanuit verschillende personages. Vaak worden ook dezelfde gebeurtenissen door verschillende personages verteld, je krijgt zo een goed beeld van het verhaal, je ziet alle kanten. Iets anders dat opvalt aan de stijl, is dat Anna Enquist het boek geschreven heeft gebaseerd op het dramatische schema van de opera ‘Don Giovanni’ van Mozart, al is de stofkeuze anders en zijn de scènes modern en van deze tijd. De namen van de hoofdpersonen staan in verband met de hoofdpersonen van de opera. De voorletters zijn steeds hetzelfde:
Johan = Don Giovanni (Don Juan)
Alma = Donna Anna
Ellen = Donna Elvira
Oscar = Don Ottavio
Lisa = Leporello
Zina = Zerlina
Matts = Masetto
Charles = Il Commendatore
2. De ruimte
Het verhaal speelt zich op verschillende plaatsen af maar die hebben niet echt invloed op het verhaal, er is geen sprake van een belangenruimte. Het grootste deel speelt in de huizen van de personen zelf, in de expositiehal en in het restaurant ‘De verloren Karper’ (die naam heeft wel weer te maken met de symbolische gebruik van de vissen (zie motieven)).
Maar in het verhaal nemen de omschrijvingen van de omgeving en de situatie wel een belangrijke plaats in, omdat ze de sfeer weergeven. Voorbeeld van zo’n sfeeromschrijving: “Dat de lente doorzet en overgaat in een warme zomer valt Ellen niet op. Narcissen schieten uit de grond en de oevers van de rivier zijn bezaaid met de gele sterren van het speenkruid. De ramen van de huizen gaan open, er klinkt muziek door de straat, mensen wassen hun auto's, snoeien hun heggen en staan met elkaar te praten. Als het regent is dat een streling voor het land, weldadig en zacht. De stad geurt met de geheime geur van nat asfalt aan het eind van de middag, stof raakt gebonden, huis glimt, fietsbanden suizen.” (blz.162) Deze omschrijving draagt niet echt iets bij aan de verhaallijn, maar geeft de lezer een indruk van de omgeving en de sfeer.

Het boek begint met een informatieve opening. Het personage Lisa wordt al meteen aan de lezer voorgesteld.
Het verhaal speelt zich niet zo lang geleden af. In het verhaal krijgt iemand een cd-speler cadeau. Het was nog niet erg normaal voor iedereen om een cd-speler te krijgen, maar ze zijn zeker wel al een tijdje uitgevonden. Ik denk dat het zich ongeveer tien jaar geleden afspeelt.
Het boek is niet chronologisch geschreven en er zijn veel en grote flashbacks. Het heden van het boek duurt ongeveer een week, maar met de flashbacks meegerekend beslaat het boek minimaal een periode van 30 jaar. Deze manier van schrijven is denk ik gebruikt om het verband tussen dingen aan te geven. Als iets in het heden gebeurt, volgt daarop een gebeurtenis uit het verleden waardoor je ziet welke invloed het verleden heeft op het handelen van de personen in het heden.
Ook zijn er versnellingen en vertragingen op te merken. Er wordt bijvoorbeeld in een zin verteld dat ‘de winter plaats maakt voor de lente’ om vervolgens een paar bladzijdes lang te vertellen over de lente.
3. De verhaalfiguren
Bij de verdieping a 2 heb ik het al gehad over wie de hoofdpersonen zijn en wie de bijfiguren. De bijfiguren zijn voornamelijk flat characters, ze worden maar weinig beschreven.
- Zo is Saar het dochtertje van Ellen en Johan, ze stierf al jong.
- Charles is de vader van Oscar en Johan. Hij verliet zijn gezin voor een andere vrouw.
- Paul en Peter zijn de zonen van Ellen en Johan, zij zijn erg behulpzaam.
- Zina is een leerlinge van Johan, zij is de vriendin van Mats maar gaat naar bed met Johan. Zij is een typetje. Zij wordt beschreven als het prototype van een vrouw-waarmee-een-man-vreemd-gaat.
- Mats is het vriendje van Zina, hij wordt door haar bedrogen.
- Lawrence is de man van Lisa. Van hem weten we weinig, hij was op het moment op vakantie met zijn kinderen.

- Kee Bellefroid is de secretaresse van Oscar, zij is van middelbare leeftijd en is erg zorgzaam.
- Klaas Bijl is de baas van Ellen en wordt door haar als een soort vaderfiguur gezien. Ook steunt hij het werk van Johan (financieel).
De hoofdpersonen worden uitgebreid beschreven, het zijn round characters.
Johan Steenkamer
Uiterlijke kenmerken:
De precieze leeftijd van Johan is niet bekend, maar uit verschillende regels zou je het wel kunnen opmaken. Hij was bijvoorbeeld 4 jaar toen zijn vader weg ging, en later staat dat Alma nu al dertig jaar zonder man heeft moeten leven. Johan zal dus ongeveer (het verhaal neemt ook tijd in beslag) vierendertig jaar zijn.
Op een dag als Johan wakker wordt kijkt hij in de spiegel en vertelt hij wat hij ziet. Hierdoor kan je dus een vrij uitgebreide beschrijving geven van het uiterlijk van Johan; lengte iets meer dan gemiddeld, houding rechtop, bouw meer atletisch dan leptosoom. Billen hangen een beetje. Borsthaar vooralsnog zwart, te veel grijs ertussen om eruit te wieden. Geen vet. Donker haar met roos. De rimpels kan je voren noemen, het gezicht door het leven getekend, niet door de ouderdom. Geen bril. Fiere hals, hoofd recht op de schouders. Volle lippen, zware wenkbrauwen, onbepaalde ogenkleur met bruin erin.
Innerlijke kenmerken:
Ten opzichte van Oscar gedraagt Johan zich onuitstaanbaar. De broers zijn al van jongs af aan grote rivalen en doen alles om elkaar dwars te zitten. Hoewel Oscar alles doet om bij Alma in de smaak te vallen is Johan het lievelingetje van zijn moeder.
Johan uit zijn emoties in het schilderen, hoewel hij dit zelf niet toegeeft. Als mensen vragen wat een schilderij voorstelt geeft hij altijd een droog antwoord zonder emotie.
Johan wil altijd alles en iedereen overtreffen. Hij is een rokkenjager die altijd alles naar zijn hand probeert te zetten. Hij wordt woedend als dit niet lukt. Als zijn dochtertje Saar overlijdt gaat hij al vrij snel door met zij leven alsof er niets gebeurd is.

Handelingen:
Johan Steenkamer is een opkomend schilder die schreeuwt om bewondering. Als kind kon hij al goed tekenen en toen wilde hij ook graag bewonderd worden (ten koste van zijn broer Oscar). Hij is getrouwd geweest met Ellen en heeft met haar drie kinderen gekregen, waarvan de jongste, Saar, overlijdt. Johan heeft veel succes bij de vrouwen en gaat vaak vreemd waardoor zijn huwelijk uiteindelijk kapot gaat. Hij wil dan ook niet perse aardig gevonden worden maar hij wil bewonderd worden. De zin van het leven is volgens hem keihard werken en beroemd worden. Het liefst wil hij dat alle aandacht op hem gevestigd is. Johan heeft regelmatig last van ‘woedeaanvallen’ als de dingen anders gaan dan hij ze in gedachten had. In het begin van het boek houdt Lisa (= psychiater) een lezing over narcisme. Terwijl ze hierover aan het praten is merkt ze dat ze het over Johan heeft.
Qua karakter en gedrag verandert Johan weinig in de loop van het verhaal. Wel zie je dat de verhouding tussen Johan en Oscar voordat Charles hen had verlaten veel beter was. Verder staat in het verhaal dat Johan op een gegeven moment opeens van schilderstijl is veranderd: hij is gestopt met abstract, en echt schilderijen gaan schilderen die iets voorstellen. Ik denk dat dit te maken heeft met zijn steeds duidelijker wordende gevoelens over en voor zijn familie. Het wordt steeds duidelijker dat hij zijn vader erg heeft gemist, en dat de moeder in zijn opvoeding tekort heeft geschoten. Dit schildert hij dan ook in zijn meesterstuk.

Ellen Visser
Uiterlijke kenmerken:
Ellen is waarschijnlijk net als Johan rond de vijfendertig jaar. Ze ziet er altijd mooi en verzorgd uit totdat Saar dood gaat, dan verwaarloost ze haar uiterlijk. Ook wordt ze erg mager.
Innerlijke kenmerken:
Ze houdt erg van haar kinderen. Als Saar dood gaat is ze hier helemaal kapot van. Ze geeft zichzelf de schuld en een jaar lang leeft ze niet. In de relatie met Johan lijkt het alsof Johan altijd alles voor het zeggen heeft. Ze is een stil persoon, Lisa is de enige waarmee ze echt over haar problemen praat.
Handelingen:
In het begin van het verhaal heeft Ellen nog niet echt een persoonlijkheid. Als Saar ziek wordt begin je haar pas echt te kennen. De verandering in het verhaal is dat Ellen na de scheiding en bij het ouder worden van haar kinderen meer voor zichzelf is gaan leven en is gaan studeren.
De gezinssituatie thuis voor de kinderen wordt groot en deels bepaald door Ellen. Johan is weinig thuis (steeds minder), en na de scheiding wonen de kinderen bij hun moeder.

Na de dood van Saar heeft Ellen heel duidelijk een jaar lang gerouwd. Johan kon hier niet tegen en dit is een van de aanleidingen geweest voor Johan en Lisa om te gaan scheiden. De invloed van het gedrag van Ellen in het jaar na de dood van Saar op de tweeling is niet verteld.

Lisa
Uiterlijke kenmerken
Lisa is waarschijnlijk ongeveer even oud als Johan en Ellen. Ze is de hartsvriendin van Ellen en heeft haar dan ook erg gesteund in het jaar na de dood van Saar.
Haar uiterlijk wordt duidelijk door Johan:
“Johan kijkt naar Lisa. Ze draagt een lange rok met de roomwitte trui daarover. Kan ze wel hebben met haar figuur. Glimmende, pas geschoren benen, de blote voeten in mooie leren schoenen. Hoge hakken. De gebruinde hals is op het randje: pezig, maar nog geen vellen. Prachtige bruine polsen. Lekker, eigenlijk. Hoe zou het zijn om je handen in die rok te steken door de tailleband en de gespierde fietskont te kneden? Lekker, vast. Het is er nooit van gekomen, al voelt hij dat zijn manier van kijken wel aan Lisa besteed is. Wat weet ik weinig van haar.” (blz. 62) (Johan)
Innerlijke kenmerken / handelingen:
Lisa lijkt een van de ‘normaalste’ figuren in het verhaal. Ze is behulpzaam, praat veel met de verschillende personen en heeft duidelijk haar eigen mening.
Lisa is een psychiater. Ze geeft voortdurend commentaar en analyses over de situaties en de personen. In de stukken die vanuit haar oogpunt geschreven zijn schemert ook de mening van de schrijfster (welke net als Lisa met de psychologie werkt) duidelijk door. Lisa is niet echt dicht betrokken bij het verhaal en observeert alles van buiten af, hoewel ze toch duidelijk een rol speelt.

Alma

Uiterlijke kenmerken:
Alma is een oude vrouw van ongeveer vijfenzeventig jaar. Haar lichaam werkt niet meer zo goed mee. Ze moet lopen met een wandelstok. Ze heeft grijs haar en de andere tekenen van ouderdom.
Innerlijke kenmerken:
Ze lijkt een sterke en zelfstandige vrouw, maar als Johan zegt dat haar man Charles naar hun toekomt blijkt dat beeld niet helemaal te kloppen. Het karakter van een oude, eenzame, onzekere en bange vrouw komt boven.
Handelingen:
Door de omstanders wordt Alma gezien als de vrouw die haar zoons tegen elkaar op zet. Ze geniet ervan als Oscar en Johan ruzie hebben, vindt het leuk dat ze strijden om haar aandacht. Ze kan niet goed meer lopen (vandaar de wandelstok) en heeft hulp nodig van de mensen om haar heen. Ze wordt tegelijkertijd afgeschilderd als een hulpeloze oude vrouw en als een demonische moeder die constant zit te stoken tussen haar twee zoons.
Oscar is diegene die Alma de meeste hulp biedt. Johan lijkt een minder hechte relatie met zijn moeder te hebben, hoewel toch duidelijk wordt dat Alma Johan duidelijk voortrekt ten opzichte van Oscar.
De relatie van Alma met haar kleinkinderen (de tweeling van Johan en Ellen) is goed. Na de dood van Saar gaan deze kinderen vaak bij Alma op bezoek onder schooltijd en spelen ze spelletjes.

Oscar
Uiterlijke kenmerken:
Oscar is enkele jaren ouder dan Johan. Hij heeft een bril met dikke ronde glazen waarmee hij niet zonder kan.
Innerlijke kenmerken / handelingen:
Hij is behulpzaam ten opzichte van zijn moeder, vragend om aandacht van zijn moeder die hij niet krijgt. Hij is stil, bedachtzaam. In zijn strijd tegen Johan meestal de verliezer. Tot op het einde; hij gaat dood met het idee dat hij eindelijk zijn broertje verslagen heeft.

4. De situaties

Het begint dus met een zogenaamde informatieve opening. In het begin krijg je een heleboel informatie waar je nog helemaal niks mee kan en niet begrijpt. Later kom je door middel van de flashbacks en de gebeurtenissen in het heden erachter wat die dingen betekenen. Het eindigt gesloten. Johan is erachter gekomen dat hij een trauma heeft overgehouden aan het vertrek van zijn vader en dat zijn meesterwerk eigenlijk plagiaat is. Het heeft geen happy end.
5. De vertelwijze
Er is een personale vertelsituatie gebruikt, maar door het gebruik van een personage die alles van buitenaf zag gebeuren en hier haar mening over gaf klonk toch vaak wel de stem van de schrijfster door. Dit gebeurde over het algemeen door Lisa. Je zou ook kunnen spreken van een wisselend perspectief, omdat je de gebeurtenissen ziet door de ogen van meerdere personen.

c. Op zoek naar de thematiek
1. Het thema van het boek is de opvoeding die mislukt is en de verbondenheid die ieder mens met zijn vader heeft, zelfs zonder daar zelf bewust van te zijn. En deel uit het boek dat dit goed illustreert zijn de volgende woorden van Lisa: “Vaders, het gaat om vaders. Denk ik. Ik moet het weten, het is mijn vak. De goedkeuring van de vader zoeken. Je denkt dat je het overwonnen hebt maar zodra je niet waakzaam bent duikt het weer op, het verlangen om vaders liefste te zijn. Het blijft een permanente handicap. Het meisje kan haar vader niet overtreffen; voor een jongen ligt dat toch iets anders, hoewel er genoeg mannen zijn die dat ook niet mogen van zichzelf, kijk maar naar Oscar. Uiteindelijk willen wij bij vader op schoot, voorgoed, voor altijd. Niet moeder. Vader.”
2. Motieven, thema:




Verhaalgegevens
Motieven
Thema



- de verloren Karper (restaurant)
- de achternaam van Ellen (Visser)
- de vissen in Lisa’s ton
- de vissen op de schilderijen van Johan en Charles.
- De vis op de lievelingstrui van Saar
- De knuffel van Saar
- De visserswedstrijd: ‘Leert uw kind vissen’ (wat denk ik aangeeft hoe kinderen manier van opvoeden e.d. overnemen van hun ouders)

Vissen als synoniem voor kinderen.

De mislukte opvoeding en de verbondenheid met een vader.



- de goudvissen die soms doodvroren in de winter

- het verdrinken in de rivier van Oscar.

Water als synoniem voor ouders die hun kinderen niet goed opvoeden.




- schilderkunst van Johan
- schilderkunst van Charles
- het overeenkomende meesterstuk.

Schilderijen als symbolen voor de mislukte opvoeding, en herinnering aan de vader.





- Johan stuurt een uitnodiging naar zijn vader.
- Oscar gaat op zolder zoeken naar herinneringen aan zijn vader.
- Oscar gaat op zoek naar zijn vaders schilderijen.

Het altijd verlangen naar een vader.






d. Plaats in de literatuurgeschiedenis
1. Het werk is voor het eerst gepubliceerd in 1994.
2. Een uitgebreide biografie van de schrijfster uit Trouw:

Anna Enquist

Anna Enquist is niet de echte naam van de schrijfster, ze heet in het echt Christa Widlund.
Christa Widlund (55) is een duizendpoot. Ze is dichter, schrijver, pianist en psychoanalytica. Al haar hele leven worstelt ze met de vraag voor welk vak ze moet kiezen. Ze begon na haar eindexamen in 1963 keurig, zoals haar ouders verwachtten, met een studie psychologie. 'Mijn vader was intellectueel. Als je slim was, ging je naar de universiteit. Musicus was geen echt vak.'

Meteen na haar doctoraal besloot Widlund alsnog voor haar passie te kiezen. In de avonduren ging ze naar het conservatorium. 'Ik miste de muziek, en ik ben heel blij dat ik dat heb ingehaald.' Tijdens haar pianostudie werkte ze in de zwakzinnigenzorg. Daarna combineerde ze beide beroepen, en werkte ze als therapeut op het Sweelinck Conservatorium in Amsterdam.
Tijdens de daarop volgende opleiding tot analytica merkte Widlund dat ze haar conservato-riumleerlingen moest loslaten. 'Pas toen ik het fysiek niet meer aankon om twee banen en twee kinderen te combineren, hakte ik de knoop door. Daar heb ik twee jaar over gedaan. Dat was zo pijnlijk, ik was verscheurd.'
Hoewel Widlund zowel in haar werk als privéleven voortdurend met de dilemma's van het kiezen te maken heeft, aarzelt de psychoanalytica of ze wel genoeg over het thema weet. Als ze iets te laat de Amsterdamse bodega Keyzer binnen zwiert, begint ze meteen te praten. Ze was bij de tandarts en is helaas te laat. Ze heeft de tandarts nog even naar haar ervaringen gevraagd. 'Haar vader was tandarts, zo zie je hoe simpel het vaak is.'
In haar eigen leven was het minder simpel. Als ze uiteindelijk psychoanalytica is, begint Widlund weer aan iets nieuws. Anna Enquist wordt geboren. Onder dat pseudoniem verschijnen gedichten, en later romans, van Widlund. Weer is de combinatie te zwaar. 'Ik merk al een jaar dat het fysiek te veel is. Kennelijk laat ik het daar op aankomen. Ik drijf met de stroom mee, en als het echt niet meer kan, moet ik zwemmen. Maar ik weet nog altijd niet waarmee ik moet stoppen.'
Ze is er van overtuigd dat eigenlijk iedereen op die manier kiest. Stellig: 'keuzes bestaan niet. Wij willen dolgraag greep op het leven hebben. We rationaliseren achteraf wat er gebeurd is, en noemen dat dan een keuze. Bij jongeren gaat het vaak zo dat ze aan een studie beginnen omdat hun vriend die ook doet, of omdat ze hun leraar zo bewonderden. Vaak is de richting die mensen kiezen min of meer toeval. Pas als ze ontdekken dat ze op de verkeerde plaats zitten, maken ze de keuze om iets anders te gaan doen.'
Het is volgens de psychoanalytica een illusie te denken dat iedereen precies weet wat hij wil worden. Wat we níet willen, is meestal wel duidelijk. 'Negatieve keuzes zijn veel makkelijker dan positieve: een kind leert ook eerder nee zeggen, dan formuleren wat het wél wil.'
De zo bejubelde keuzevrijheid ziet Widlund dan ook eerder als keuzedwang. 'Een kind kan helemaal nog niet kiezen. Pas na de puberteit hebben jongeren een idee wie ze zelf zijn, en pas dan kunnen zij ontdekken welk beroep eventueel bij hen past. In het huidige schoolsysteem moeten kinderen op steeds lagere leeftijd hun vakkenpakket samenstellen. Dat is misdadig.'
Jongeren staan in deze tijd van hoogconjunctuur onder een enorme sociale druk om gebruik te maken van alle mogelijkheden die het leven biedt. Kiezen is fun, en als ze echt willen, kunnen ze alles worden, is het idee. 'Waarom willen we niet onder ogen zien dat er grote individuele verschillen zijn? Wij doen alsof iedereen hetzelfde is. Maar het is nu eenmaal zo oneerlijk verdeeld dat de een meer talenten heeft dan de ander', stelt Widlund.
'Wie ben ik?', is de vraag die elke middelbare scholier moet proberen te beantwoorden. 'Als je niet weet wie je bent, kun je niet kiezen. Dat maakt die puberteit ook zo moeilijk. Jongeren moeten ontdekken wie ze zelf zijn en waar ze bij willen horen. Op zoek naar het antwoord sluiten zij zich aan bij verschillende clubjes.' Als het over straat gaan als gabber niet goed voelt, kun je altijd nog skater worden.

'Daarom is het ook zo goed om veel verschillende baantjes te hebben, dan kun je aan verschillende werelden ruiken.' Widlund spreekt uit ervaring. 'Toen ik op de middelbare school zat, werkte ik tijdens de vakanties in een ziekenhuis. Ik denk dat daar mijn fascinatie voor ziekte is ontstaan. Een jonge vrouw die op sterven lag - ze had kanker - kreeg elke middag haar man op bezoek. Ik begreep niet hoe ze dat aankonden, hoe ze zo'n verdriet konden dragen. Dat was een heel eng gebied, maar ik voelde me er, denk ik, ook toe aangetrokken.'
Widlund benadrukt de waarde van clubjes, baantjes en hobby's. Zelf ervaren hoe het ergens toegaat, levert veel meer op dan een oneindig aantal opties die in de verte lonken. 'Ouders denken tegenwoordig: ''wij hadden het vroeger zoveel moeilijker. Onze kinderen hebben de vrijheid om alles te kiezen, en er is dus geen reden meer om ongelukkig te zijn.'' Dat is echt onzin. Er zou juist meer ruimte moeten zijn voor al het verdriet en gemis dat bij kiezen hoort.'
Dat verdriet over gemiste kansen is soms zó sterk, dat ouders het op de volgende generatie overdragen. In haar werk als psycholoog op het conservatorium sprak Widlund regelmatig jongeren die de droom van een ouder moesten waarmaken. 'Het is een hele opluchting als ze erachter komen dat ze geen beroemd pianist hoeven te worden puur en alleen omdat hun vader of moeder daar niet in geslaagd is.' Voor sommigen is die ontdekking aanleiding om met de studie te stoppen. Anderen zijn zoveel van die muziek gaan houden, dat ze het toch niet willen opgeven.
De keuzetrauma's zijn niet alleen de schuld van pa en ma. Onbewust laten kinderen zich sterk leiden door de wensen van hun ouders, weet de psychoanalytica. 'Als je uit huis gaat, neem je concreet afscheid van je ouders. Dat is niet makkelijk. Dan is het verleidelijk om die breuk te verzachten door in hun voetsporen te treden.'
Een vriend van haar zoon wilde - net zoals zijn vader eertijds had gedaan - medicijnen studeren, maar werd meerdere malen uitgeloot. Hij begon alvast aan een economiestudie. Toen hij alsnog geneeskunde kon gaan studeren, ontdekte hij dat economie eigenlijk zijn roeping was. 'Voor de meeste mensen is er niet één keuze of één beroep dat bij hen past, er zijn meerdere dingen waar je je goed bij kunt voelen.'
Maar ook al ga je als jong mens je eigen weg, het verlangen naar goedkeuring van de ouders verdwijnt nooit. 'Ik zag ooit een prachtige documentaire over vier winnaars van een muziekconcours. De ouste van hen, een bejaarde violist, vertelde in tranen dat zijn ouders nooit tegen hem hadden gezegd dat hij zo mooi speelde. Dat was zo imponerend...'
Ze onderkent dat het voor haar eigen zoon en dochter geen onverdeeld genoegen moet zijn om een moeder te hebben die zich op zoveel verschillende terreinen manifesteert. 'Het is lastig om ouders te hebben die aan de weg timmeren. Maar het heeft ook voordelen. Je kunt zien dat het positief is om met plezier je werk te doen. Zeker voor dochters is het belangrijk om te merken dat je als vrouw kunt meetellen. Als ik naar mijn eigen familie kijk, is het ongelooflijk om te zien hoeveel er in drie generaties veranderd is. Mijn moeder werkte niet, ik moest het bevechten. Voor mijn dochter is het vanzelfsprekend dat ze carrière maakt.'
Toch kiezen jonge vrouwen massaal voor beroepen die zich makkelijk met het moederschap laten combineren, zoals lerares, huisarts en andere werkzaamheden waarbij deeltijd geen probleem is. Widlund twijfelt. Zoals vaker in het gesprek, weegt ze zorgvuldig de verschillende motieven die de mens drijven. Ze hoopt dat vrouwen eindelijk door het glazen plafond stoten en macht krijgen. Maar uit eigen ervaring kent ze het verlangen om zelf voor de kinderen te zorgen. 'Het gaat erom of je lang van een jong kind gescheiden wilt zijn. Ik merkte dat ik dat niet kon. Het is haast biologisch: je wilt je hol niet meer uit.'
Mannen laten zich minder hinderen bij het bereiken van hun uiteindelijke doel: macht. 'Ze houden ervan om overzicht te hebben en kiezen vakken die daarbij horen, zoals ingenieur en econoom. Vrouwen willen aardig gevonden worden, en willen mensen helpen. Daar passen vakgebieden bij als communicatie, zorg en onderwijs.'

De beroepskeuze is overigens wel vaak aan enig uitstel onderhevig. De mode schrijft houders van het vwo-diploma immers een wereldreis - of een variatie op dat thema - voor. 'Dat reizen is een soort terreur', zegt Widlund. 'Je ontwricht er je leven mee: weg van thuis, los van elke structuur zoals school of werk. En maar van alles meemaken en genieten.'
Widlund ziet niet veel in zulke radicale, grootse stappen. Wie verstandig kiest, dobbert een beetje in de rondte. Legt eens bij een eilandje aan en als dat niet bevalt, laat je je verder meevoeren door de stroom. 'Het leven leert je wat bij je past. De wereldreis komt vanzelf op je pad als de tijd er rijp voor is. Reizen is leuker als je weet wat je wilt bekijken.'
3. Het boek is geschreven begin jaren ’90, een moderne tijd met ontwikkelingen als internet en veel andere technische verbeteringen. Dit heeft niet veel invloed gehad op het verhaal.
4. Je merkt duidelijk dat het boek geschreven is door een vrouw, alles wordt vanuit een vrouwelijke hoek bekeken. De man wordt nogal als een karikatuur getekend: Johan als de macho, Oscar als de slappeling. De vrouw daarentegen, vooral Ellen, gaat als dienstbaar door het leven. Het boek is typerend voor Anna Enquist omdat sommige dingen erg gepoëtiseerd worden, zoals de steeds terugkomende vissen. Het is niet echt te vergelijken met een ander boek van haar.
5. Het verhaal is op zich een vrij ouderwets realistisch-psychologisch familiedrama, toch is te zien dat het van deze tijd is, doordat de vrouwen erg zelfstandig zijn en ze het gewoon over ‘kut’ en ‘kutwijf’ hebben.

4 Beoordeling
1. Ik vond de stukken over vissen erg mooi, eerst niet omdat ik niet begreep waarom die er steeds bij betrokken werden, maar toen ik door kreeg dat die vissen symbool stonden voor de kinderen vond ik het erg mooi gedaan, wel jammer dat het er soms wel erg dik op lag.
2. De passage waarin Oscar met het schilderij van zijn vader aan komt zetten, die bijna gelijk is aan het meesterwerk van Johan, sprak mij het meest aan, omdat dan Oscar eindelijk eens zijn broer van zijn stuk weet te brengen. Ook wordt vanaf dat moment het verhaal wat duidelijker.
3. Ik vind de stukken in het verhaal die over Alma gaan vervelend. Dat komt omdat ik Alma een vreselijk mens vind, ze speelt het oude hulpeloze vrouwtje die zoveel van haar kinderen houdt maar ondertussen speelt ze Johan en Oscar tegen elkaar uit.
4. Je kunt het boek dus een beetje vergelijken met de opera ‘Don Giovanni’ van Mozart. Er zit ook een enorm oedipuscomplex in doordat Oscar een beetje de rol overgenomen lijkt te hebben van Charles als man van Alma. Er is niet een boek of film dat heel erg lijkt op dit verhaal, wel is het een mislukte opvoeding met de gevolgen van dien, dat komt vaker voor als thema.

5. Zoals ik bij de vorige vraag al vertelde is het hoofdthema een vaker voorkomend dilemma. Het op zoek gaan naar een vaderfiguur is vrij logisch, iedereen wil weten wie zijn ouders zijn en gaat ze waarschijnlijk wel zoeken als ze je verlaten hebben. De opvoeding van Alma heeft me wel aan het denken gezet, omdat ik niet kan begrijpen dat ze haar twee zoons tegen elkaar uitspeelt, je wilt toch het beste voor je kinderen en je wilt toch dat ze het goed met elkaar kunnen vinden?
6. Ik vind de taal die Anna Enquist gebruikt erg makkelijk lezen en vermakelijk, alleen mag het wel wat minder grof, ze gebruikt namelijk vaak het woord ‘kut’, ‘bek’ en ‘kont’. Ik vind het niet echt erg dat ze dat doet maar het is niet nodig.
7. Ik vind het een goed geschreven boek dat uitnodigt tot lezen, ze heeft mooi gebruik gemaakt van de symbolische vissen al ligt het er vaak wel erg dik op. Het verhaal zelf is niet echt boeiend of aangrijpend maar wel leuk voor een regenachtige zondagmiddag.
8. Ik kan het boek wel aanraden aan anderen, omdat het makkelijk leest en best leuk is.
9. Hieronder volgt een recensie van het boek:
De mislukte meesterproef van Anna Enquist
Anna Enquist: Het meesterstuk. De Arbeiderspers.

Een boek van een debutant valt makkelijk te kraken. Men neme een debutant: Anna Enquist. Het boek heet Het meesterstuk. Mooi zo, daar kunnen alvast wat schampere opmerkingen tegenaan. In de trant van poeh poeh, nou nou, dat meisje durft. Daarna neem je wat irrelevante kennis, bijvoorbeeld over het feit dat de schrijfster psychologe is en dat er in de roman ook iemand voorkomt met een dergelijke achtergrond. Eén en één is twee en hopsakee, weer een schot voor open doel.
Willekeurig

Vervolgens sla je het boek op een willekeurige plaats open. Je neemt een willekeurig getal. Mijn leeftijd, 29, en dan telkens honderd erbij. Eens kijken of ik zinnen kan vinden die het boek kunnen kraken. Op pagina 29 worden enkele hoofdfiguren nader getypeerd. Alma, de oermoeder en haar twee zoons, Oscar de kunstkenner en Johan de kunstschilder. Ze zitten net in een ruzie, waarbij ze hun eigen leven leuk samenvatten voor de lezer. Let op de zeer natuurgetrouwe wijze waarop ze spreken. Alma. 'Ik heb in mijn eentje Oscar en jou opgevoed, ik stond er helemaal alleen voor zoals je weet.' Johan. 'Waarom gaat Oscar altijd voor en heb je voor mij niets over?' Oscar. 'Jij hebt je gezin, je bent getrouwd en je hebt je kunst. Jij hebt alles en dan wil je ook nog onrust stoken in onze levens. Ik zou zeggen: laat ons met rust.' De oplettende lezer weet dan al dat er een gigantisch Oedipuscomplex zit aan te komen en waarschijnlijk een Vatersuchermotief van jewelste.
Vrouw
Eens kijken op pagina 129. De vrouw van Johan, Ellen, is in het ziekenhuis voor een bezoek aan haar dochterje, dat enkele bladzijden later zal overlijden en de oorzaak gaat vormen voor een verwijdering tussen het kunstenaarsechtpaar. Maar voor het grote drama werkelijk begint is er tijd genoeg om de multiculturele samenleving eens te beschilderen. Hoe portretteer je een Surinaamse familie? Zo: 'Blind stort Ellen zich in de volgende lift, tussen een Surinaamse familie met zakken vuile was, met halve roti's op kartonnen schaaltjes. Het ruikt naar de markt, naar kermis. Er is geen niets-aan-dehand-muziek, alleen het geluid van kauwgum kauwende kaken, een hoestende man, de smakkende roti-eters.' Een lekker subtiele beschrijving kortom. Te weinig vooroordeelbevestigend om een fatwah over de schrijfster uit te spreken, maar genoeg om je te ergeren.
Vrijheid
Doorbladeren naar pagina 229. De lezer weet dat Johan een klootzak is, die alleen op zijn vrijheid uit is. Seksuele vrijheid, want over zijn gevoelsleven kom je niet veel te weten. Na de dood van zijn dochtertje wilde hij weer direct aan het werk en hij wil niet aan banden worden, gelegd door emotie. Zijn vrouw wilde hem niet meer in het bed, dus zoekt hij zijn gesteun bij een studente. Vrijheid is dus zijn motto. Maar de schrijfster denkt dat de lezer dom is en wil continu aangeven hoe het modieuze karakter van Johan in elkaar zit. Dus wordt het uitstappen uit de auto als volgt beschreven: 'Hij draagt nooit veiligheidsriemen omdat hij het gevoel in een tuigje te zitten haat. Snel springt hij naar buiten op zijn mooie Italiaanse schoenen.' En zo kun je op elke willekeurige bladzijde wel iets vinden. Het boek is niet goed.
Toch zou je een recensie over een debutante ook heel anders kunnen laten klinken. Je zou kunnen wijzen op enkele prachtige scènes, bijvoorbeeld dat fragment waarin de vriendin van Ellen, Lisa, bramenjam aan het maken is. Maar dan zou je meteen moeten zeggen dat die hele scène verknald wordt door de uitleg in de laatste zin over de symboliek die in het jam maken zou zitten. En je zou moeten zeggen dat die Lisa als romanpersonage uiteindelijk wel erg weinig voorstelt.
Vernietigend
De reacties in de pers op Het meesterstuk waren ronduit vernietigend. Dat is voor een heel groot deel terecht. Het boek rammelt aan alle kanten, voorál stilistisch is Het meesterstuk een warboel. Als je dit meesterstuk zou vergelijken meteen schilderij dan is dat een schilderij waarop surrealisme, primitivisme en realisme vechten om de overhand. Sommige details zijn erg goed; het geheel lijkt nergens op. En toch ben ik benieuwd hoe Enquist terugslaat; met een goed boek of een indrukwekkende poëziebundel. Daarvoor moet je als schrijfster veel moed voor hebben. En een goede editor.
Coen Peppelenbos / NHL krant / 21 september 1994


Het oordeel van de recensent is erg negatief. Hij laat duidelijk weten dat hij het een slecht boek vind op een paar mooie fragmenten na. Het zit stilistisch niet goed in elkaar en de recensent ergert zich aan haar schrijfstijl.
Ik ben het niet echt met hem eens. Ik geef hem wel een beetje gelijk als hij zegt dat het geheel nergens op lijkt, maar ik vind dat er veel goede stukken in zitten en dat het wel goed geschreven is, maar op stilistisch gebied heb er geen verstand van.