Het Geweten door Jessica Durlacher

Keuze: Er werd mij aangeraden iets van vader of dochter Durlacher te lezen en zodoende heb ik ‘Het geweten’ gekozen. Eerste reactie: Toen ik het eenmaal uit had was ik erg enthousiast. Of het nu door de schrijfstijl of door de personages kwam, zelden heb ik me zo goed kunnen identificeren met een hoofdpersoon. Samenvatting: ‘Het geweten’ wordt verteld door Edna, die gelijk de hoofdpersoon is van het verhaal. Ze begint op het punt waarop ze een Amsterdamse studente is. Edna leert via haar studie Samuel kennen en is meteen geobsedeerd door hem. Ze weet zeker dat ze samen horen en dat dit ware liefde is. Helaas is ze te verlegen om op hem af te stappen. Toch belt ze in een moedige bui eens bij hem aan, en haast vanzelfsprekend laat hij haar binnen. Ook al haperen de gesprekken af en toe, ze praten de rest van de avond en Edna is dolgelukkig. In die gelukkige roes gaat ze diezelfde nacht met een oppervlakkige kennis naar bed, wat ze vaker zal herhalen. Daarna zit er een tijdje weinig vooruitgang in de vriendschap tussen haar en Samuel, maar ze blijft dromen. Na een paar maanden wordt ze echter opeens door hem gebeld en nodigt hij haar uit om met hem en nog wat vrienden van hem mee te gaan zeilen. Het lijkt of een droom uitkomt, maar de tocht zelf eindigt minder blij. Ze moet hulpeloos toezien hoe hij en Flippa, een overspontane jonge vrouw, met elkaar flirten en smoezen. Na deze dag hebben Sam en Flippa ook inderdaad een relatie, hoewel het geen goede was. Flippa heeft namelijk ook een andere vriend, die ze weigert op te geven, en waar ze schaamteloos over verteld tegen Edna, die ze als een soort vriendin beschouwt. Na een tijdje gaat het uit en bijna meteen zoekt Samuel Edna weer op. Die avond gaan ze voor het eerst met elkaar naar bed. Met grote tussenposes gebeurt dit nog vaker. In de tussentijd Edna werkt hard aan haar eigen persoonlijkheid, om maar bij Sam in de smaak te vallen. Hij is namelijk een geval apart, nors, zwijgzaam en erg op zijn eigen mening gesteld. Hij laat het duidelijk merken als ze zich niet ‘goed genoeg gedraagt’. Op een gegeven moment wordt ze uitgenodigd voor een groot feest wat Samuel geeft, waar ze een oud-leraar van hem ontmoet Felix. Dat maakt Sam toch een beetje jaloers, wat Edna weer een goed gevoel geeft over hun moeilijke relatie. Na het feest wordt Sam opener tegen de wereld over hun relatie en wil hij zelfs haar ouders wel eens ontmoeten. Helaas is haar vader, die in de Tweede Wereldoorlog in een concentratiekamp gezeten heeft, niet zo enthousiast over hem. Toch kabbelt hun relatie nog een tijdje voort, terwijl Edna probeert zich zo goed mogelijk aan te passen en Samuel zwijgzaam en ondoorgrondelijk blijft. Uiteindelijk beseft Edna dat het zo niet langer kan en maakt het uit. Dit geeft haar het gevoel te falen, maar toch is ze voor één keer sterker dan hij. Nu ze weer alleen is, gaat ze met Flippa en haar minnaar op vakantie, wat een grote flop is, werkt ze hard aan haar scriptie over de dagboeken van concentratiekampgevangenen, gaat ze weg bij de universiteit, schrijft ze zich in bij de school voor de journalistiek en de kunstacademie en heeft ze een baantje in een café achter de bar. In datzelfde café ontmoet ze Lanzo, een jongen van de academie. Ze krijgen een relatie, maar na een half jaar krijgt Edna ook een affaire met zijn beste vriend Tom. Dit gaat een tijdje goed, tot ze er achter komt dat ze een geslachtsziekte heeft. Met antibiotica is het op te lossen, maar allebei haar minnaars moeten die kuur ook volgen. Toch lijkt geen van beiden er iets om te geven dat ze niet de enige zijn, al maakt Edna het wel met beide jongens uit. Edna’s ouders vinden het echter wel een probleem en het zorgt voor erg veel wrijving. Ze willen zelfs niet dat ze meegaat naar de herdenkingsdag van de bevrijding van Auschwitz, wat voor haar familie veel betekent. Toch gaat ze mee en op een vreemde manier wordt ze tijdens dit evenement weer vergeven door haar vader. Dan heeft Edna de kunstacademie afgerond en krijgt ze ook een stageplek bij een de kunstbijlage van de plaatselijke krant. Als gevolg hiervan richt ze met nog wat studenten een salon en krantje op. Als eerste opdracht moet ze Abe Beenhakker interviewen, een schilder die door haar vader erg bewonderd werd, en helaas nooit interviews gaf. Toch zoekt Edna hem op bij een lezing en neemt hem mee uit eten, waarbij ze stiekem een taperecorder aan laat staan. Het gesprek wil ze als interview gebruiken, maar halverwege wordt ze ziek van de drank en moet Beenhakker haar naar haar hotelkamer brengen, waar ze meteen half bewusteloos in slaap valt. De volgende dag wordt ze wakker, terwijl hij naakt naast haar ligt. Toch houdt hij vol dat er niks gebeurd is. Als ze later naar het bandje luistert, wat steeds alles op heeft genomen hoort ze gehijg dat het tegendeel bewijst. Als wraak plaatst ze toch het interview, hoewel ze het met een list afgenomen heeft. Door het interview krijgt ze echter wel respect in de wereld van de journalistiek en wordt ze door meer kranten en voor meer interviews gevraagd. Haar carrière zit in de lift. Ze wordt zelfs gevraagd auditie te doen voor een televisieprogramma. Bij die audities loopt ze Samuel opeens weer tegen het lijf. Hun samenwerking begint met knallende ruzie, maar na twee weken beseffen ze dat ze nog steeds van elkaar houden en dat ze het weer met elkaar willen proberen. De baan krijgen ze niet. Dan blijkt dat Samuels vader ook een verleden heeft in Auschwitz, waar thuis nooit over gepraat is. Nadat Edna en Sam uit elkaar gegaan waren had haar vader zijn vader opgezocht en bleek dat ze bij elkaar in het kamp hadden gezeten. Daardoor is Sams thuissituatie wel veranderd en kijkt hij ook op een hele andere manier tegen zijn joodse identiteit aan. Maar goed, hij en Edna zitten dus weer meteen midden in een hechte relatie, maar deze keer liggen de verhoudingen anders. Zij is niet meer wanhopig om hem tevreden te stellen en is in feite nu de sterkste van de twee die hem op de been houdt. Vaak is hij depressief, en dan praat zij hem weer uit de put. Hij sukkelt nog met zijn studie en met haar carrière gaat het steeds beter. Hij weet het niet, maar Edna ontvangt nog wekelijks een kaart van Beenhakker, waarop hij schrijft dat hij haar mist. Zij laat er niks op terug horen. Haar relatie met Samuel is nu goed. Ze kopen samen een huisje, hoewel het haar wel benauwd en gaan regelmatig zeilen en dan bij zijn ouders op bezoek. Maar op een dag komt uit dat zijn vader al vijf jaar, sinds het moment dat Edna’s vader contact met hem heeft gezocht, een affaire heeft met een andere vrouw, zijn psychiater nota bene. Hij zegt tegen zijn vrouw dat de verhouding over is en ze blijven bij elkaar, al gelooft niemand dat het echt voorbij is. Tijdens een uitje met zijn familie, beseft Edna door een pijnlijke scène met een goochelaar die haar het podium optrekt, dat ze nog steeds heel eenzaam is in hun relatie. Misschien zal het niet voor altijd duren. Nog een lange tijd houdt ze het vol, dan kan ze even tijdelijk vluchten door een werkvakantie. Beenhakker laat zich interviewen, maar eist dat Edna het doet. Dus reist ze naar Frankrijk, waar ze een interview en een film over hem zal doen. Hij denkt dat ze verder kunnen gaan waar ze gebleven waren, maar zij kapt dat resoluut af. Op zijn feest ontmoet ze echter wel weer Felix, de ex-leraar van Samuel. Er springt een vonk over en voor ze het weet zit ze midden in een verhouding met hem. De weken in Frankrijk worden maanden en ze denkt er niet over terug naar Nederland te gaan. Tot ze erachter komt dat ze zwanger is. Van Felix! In paniek pakt ze de trein naar Nederland om het aan Samuel te vertellen. In de trein ontmoet ze een meisje dat haar helpt de zaak te relativeren, zodat ze vrij rustig is tegen de tijd dat ze echt in Amsterdam is en klaar is hem te vertellen dat ze zwanger is en voor Felix kiest. Maar als ze in haar huisje komt vindt ze daar Flippa en Sams zus, die haar huilend vertellen dat Samuel dood is. Het blijkt dat hij vrachtwagenchauffeur voor Artsen zonder Grenzen was, een gevaarlijk beroep. Tijdens één van die reizen is hij gedood. Dit en het feit dat Sam en Flippa tijdens haar afwezigheid weer een relatie begonnen waren, zijn een grote schok voor Edna. Toch pakt ze haar leven op, trouwt ze met Felix en wordt ze een moeder voor haar dochtertje Hanna. Maar ze zal Samuel nooit vergeten. Verhaaltechniek: Zoals al eerder gezegd wordt het verhaal door Edna verteld. Dat doet ze op een heel persoonlijke manier. Ze gebruikt hele korte hoofdstukjes en het komt veel voor dat een hoofdstukje puur uit haar gevoelens of gedachten gaat. Ook worden er vaak hoofdstukjes gebruikt voor een flashback naar haar jeugd, wat je weer meer inzicht geeft in de persoon die ze nu is. Het grootste gedeelte speelt zich af in Amsterdam, behalve het laatste gedeelte, wanneer Edna naar Frankrijk reist. Het verhaal begint als ze een achttienjarige studente is, gaat dan over een paar jaar van haar leven en eindigt zo’n tien jaar verder als ze terugkijkt op die jaren. Edna is dus een jonge vrouw, wiens vader nog altijd z’n geestelijke littekens draagt van het concentratiekamp. Hierdoor is zij ook erg gevormd. Haar hele jeugd heeft ze geprobeerd zich goed voor hem aan te passen, wat soms leidde tot zenuwtrekjes en tot veel onzekerheid. Als ze iets met Samuel krijgt, is ze nog steeds zo onzeker dat ze zichzelf aan wil passen om maar bij hem in de smaak te vallen. Maar dan maakt ze het uit, begint wat met Lanzo en Tom, wat haar het gevoel geeft alles aan te kunnen. Ze doet wat ze wil, ze kan veel jongens krijgen en lijkt er in eerste instantie mee weg te komen. Als deze verhoudingen voorbij zijn komt haar carrière op gang en ze heeft veel succes, wat haar het gevoel geeft sterk te zijn. Ze ziet zichzelf echt als een sterke zelfstandige jonge vrouw, waardoor ze later ook ineens de sterkste in haar relatie met Sam is. Toch zijn er de momenten waarop ze beseft dat ze nog steeds niet over haar eenzaamheidsangsten heen is, en ook is ze niet sterk genoeg te breken met Sam als ze verliefd wordt op Felix. Het lijkt of ze nog zo onzeker is dat ze elke verhouding die ze kan krijgen aangrijpt, om zo te voelen dat ze die kan krijgen, dat ze die aankan. Elk succesje is een bevestiging die ze zo hard nodig heeft. Toch blijft Sam specialer dan de rest, vooral ook omdat hij haar aan haar vader doet denken. Vaak gebruikt ze hem meer als vervanging voor vader dan als minnaar. Dit blijkt uit haar beschrijvingen van hem en de manier waarop ze beide mannen probeert te plezieren. Op het eind van hun tweede relatie, lijken ze meer op broer en zus, maar waarom ook niet op vader en dochter? Een andere belangrijke persoon is natuurlijk Samuel. Voor de lezer blijft hij even ondoorgrondelijk als voor Edna. In het begin lijkt hij gewoon een stoere, beetje alternatieve jongen, die de perfecte vrienden zoekt en zich van niemand wat aantrekt. Zelfverzekerd en vol van zijn eigen mening. Als Edna en hij iets krijgen, wordt zijn karakter er niet duidelijker op. Emoties zijn nauwelijks te zien en samen met Edna klamp je je als lezer vast aan kleine tekens van gevoel en affectie van zijn kant. Als hij later weer in Edna’s leven komt lijkt hij erg veranderd. Ik denk dat dit komt doordat hij natuurlijk ook erg beïnvloed is door zijn jeugd. Ook zijn vader was een concentratiekampgevangene, maar er werd niet over gepraat, waardoor er een onnatuurlijk gesloten manier van leven ontstond. Als zijn vader ervoor uitkomt dat hij in Auschwitz gezeten heeft, ziet Sam een totaal andere kant van zijn vader en wordt hij haast gedwongen zijn joodse identiteit anders te bekijken. Hij is met zijn neus op de schaduwkant van het leven gedrukt, heeft geleerd dat niet alles is wat het lijkt, en laat nu meer dan ooit blijken dat hij ook veel bevestiging nodig heeft. Hij is vaak depressief en heeft Edna nodig om nog een redelijk positief zelfbeeld te houden. Al vraag ik me stiekem af of zij hem met haar goedbedoelde hulp niet juist tegenhield zich te ontwikkelen. Toen zij wegwas ging hij pas iets doen waardoor hij het gevoel kreeg zijn leven niet te vergooien. Hij moest misschien zelf uit zijn depressies kruipen, in plaats van aan de hand van Edna.
Thematiek: De rode draad in het verhaal is natuurlijk de relatie tussen Edna en Samuel. De thema’s zijn echter niet alleen liefde, maar ook identiteitsvragen, schuldgevoelens en het verwerken van de oorlog voor een tweede generatie-oorlogsslachtoffer. Zowel Sam als Edna worstelen met hun identiteit, maar gaan daar beiden anders mee om. Het feit dat ze van de tweede generatie-oorlogsslachtoffers zijn, heeft ze erg gevormd. De titel ‘Het geweten’ slaat op de schuldgevoelens die Edna heeft. Ze voelt zich vaak schuldig over het verleden van haar vader, terwijl ze daar niks aan kan doen, en ze voelt zich later schuldig over Samuels dood, terwijl dat ook haar schuld niet was. Doordat het boek door haarzelf verteld werd, in een stijl die je in een dagboek terugvindt, lijkt het soms of haar geweten zelf een beetje aan het woord is. Literatuurgeschiedenis: Het boek komt uit 1997. De schrijfster is Jessica Durlacher, wiens autobiografie opvallend veel overeenkomsten vertoont met het verhaal hierboven. Ook Jessica behoort tot de tweede generatie-oorlogsslachtoffers en de beschrijving van Edna’s vader en Samuel lijken erg veel op haar eigen vader. Het lijkt er sterk op dat Jessica in dit boek haar eigen schuld- en rouwgevoelens probeert te verwerken. Dit is het eerste boek wat ik van haar lees, maar ik weet wel dat het oorlogsthema in haar andere werk ook erg duidelijk is. 4. Beoordeling: Ik vond het een erg boeiend boek. Zoals ik al zei heb ik me zelden zo kunnen identificeren met een hoofdpersoon. Hoewel ik niet ‘overbewust’ ben, zoals Edna het zelf zeg, niet kamp met schuldgevoelens, niks te verwerken heb van de oorlog, niet in elk jongensbed duik dat ik tegenkom en ook niet onzeker ben, leefde ik met haar mee of ik het zelf meemaakte. Ook ik hoop volgend jaar in Amsterdam te gaan studeren en als jonge vrouw er iets van te maken in deze maatschappij. Ook ik heb depressieve mensen waar ik van hou geprobeerd te helpen. En ook ik interesseer me in kunst, literatuur en journalistiek. Het lijken de oppervlakkige dingen waardoor ik me nu met Edna kan identificeren, maar het is een gevoel dat ze bij je oproept, waardoor je jezelf zo in haar schoenen ziet staan. Het is grappig dat ik op internet een verslag las van iemand die zich nog voor geen millimeter kon identificeren met de hoofdpersoon en verder de karakters ook niet snapte. Misschien is het dus zeer persoonlijk dat ik die dingen wel voelde, al denk ik ook dat Durlachers schrijfstijl mij aangreep. Normaal gesproken heb ik niet zoveel met oorlogsromans of boeken die de oorlog proberen te verwerken, maar in dit boek stoorde het me totaal niet. Het hoorde erbij, het maakte Edna wie ze was. Ik vond de kleine hoofdstukjes ook wel lekker lezen en ik vond het verhaal goed opgebouwd. Soms had er een flashback van me uitgemogen, ze droegen volgens mij niet allemaal bij aan het verhaal, maar dat zijn de kleine dingetjes die er ook geen afbreuk aan doen. Het is allemaal zeer realistisch, wat ook te maken zal hebben met de autobiografische elementen er in. Ik verwachtte een leuk liefdesverhaal te lezen, maar kreeg veel meer. Het was een mooi psychologisch portret wat ik in drie dagen uitgelezen heb. Al met al ben ik dus zeer tevreden over dit boek, zou ik het zeker aanraden aan andere mensen en ben ik van plan nog meer van de schrijfster te lezen.