Titelbeschrijving: ELSSCHOT, Willem
Het dwaallicht
Querido, Amsterdam 1946 (mijn druk is uit 1989) Motto: Er zit geen motto in dit boek. Opdracht: Het boek is opgedragen aan Paul en Jan Veen. Samenvatting: Het is een miezerige novemberavond en Frans Laarmans vindt het te ver om naar zijn stamkroeg te gaan. Hij besluit om voor het eerst sinds lange tijd weer eens gewoon naar huis te gaan, waar vrouw en zes kinderen zijn ontijdige intrede zullen beschouwen als een stap op weg die tot inkeer leidt. Bij de winkel waar hij eerst nog een krant koopt, ontmoet hij drie "zwartjes", die later Afghanen blijken te zijn. Zij laten hem een stukje karton zien (de bodem van een sigarettenkistje) waarop een naam en een adres staan gekrabbeld: Maria van Dam, Kloosterstraat 15. Zij willen deze Maria bezoeken en Laarmans wijst hun de weg. Een man die zich met het gesprek bemoeid wil de drie naar de goedkope meisjes van de "Jolly Joker" sturen, maar de Afghanen willen niet naar "de meisjes van lieveling en centen", maar naar hun Maria. Als Laarmans wacht tot zijn tram vertrekt, ziet hij de drie mannen opnieuw. In gedachten loopt hij door Bombay te dwalen op zoek naar zijn Fathma en omdat hij zich goed kan voorstellen hoe moeilijk het is om iemand te vinden in een vreemde stad, besluit hij de drie persoonlijk de weg te wijzen. Bovendien is Maria voor hem de mooiste van alle meisjesnamen. Voor de zekerheid vraagt hij aan de leider van de drie Afghanen, die hij Ali Khan noemt, of Maria wel echt bestaat. Deze verzekert hem dat Maria een zeer mooie, jonge vrouw is. Zij was die ochtend aan boord van hun schip gekomen om zakken te verstellen en zij hadden haar elk een geschenk gegeven: een sjaaltje, een pot gember en zes doosjes sigaretten. Onderweg kopen ze op aanraden van Laarmans een bosje bloemen voor Maria. Kloosterstraat 15 blijkt een winkel in vogelkooien te zijn; Maria van Dam is hier onbekend. Laarmans wil nu het liefst naar huis gaan, maar Ali wijst hem op de inmiddels opgeklaarde hemel en zegt: "Stars, good hope." Laarmans besluit de zoektocht voort te zetten en gaat bij de politie informeren naar het adres van Maria van Dam. Een dikke politieagent helpt hem met behulp van de kiezerslijst van de wijk. Er zijn twee Maria's die in aanmerking komen: een op het Zand 15 en een op de Lange Ridderstraat 71. Ali wordt door een andere agent het politiebureau binnengebracht; hij stond door het sleutelgat te loeren. Tot verdriet van Laarmans schijnt Ali geen vertrouwen in hem te hebben. De dikke agent laat Ali weer gaan, en buiten vertelt Laarmans dat hij het adres van Maria waarschijnlijk gevonden heeft. De andere twee Afghanen, die gevlucht waren, worden weer opgetrommeld en het gezelschap gaat naar Zand 15, het Carlton Hotel. Dit is een duister kroegje, en ook hier woont Maria van Dam niet, niemand kent haar zelfs. Ze blijven hier even zitten en bestellen wat te drinken Laarmans een borrel, de Afghanen water. Er ontstaat een gesprek over liefde, politiek (communisme) en vooral over godsdienst, waarin islam en christendom tegenover elkaar komen te staan. Laarmans heeft er moeite mee om zijn God te verdedigen. Dan stappen ze op. Ali geeft de bloemen aan een jonge vrouw die haar kind de borst geeft. Laarmans brengt de drie Afghanen naar de Werf en neemt afscheid. Hij krijgt van Ali een doos sigaretten. Op de terugweg komt hij langs de Lange Ridderstraat. Nummer 71 is een krot en Laarmans is er zeker van dat Maria van Dam hier woont. Nog even twijfelt hij of hij zal aankloppen om in Ali's naam Maria voor zich op te eisen, maar dan zegt hij tegen zichzelf: "Kom, oude sater, het is genoeg." En hij loopt door en gaat naar huis. Het verhaal eindigt met de verzuchting van Laarmans om maar niet te wanhopen wat Maria en Fathma betreft, "want de wil des Heren is immers ondoorgrondelijk". Personages: Frans Laarmans: Hij is de eigenlijke hoofdpersoon.Laarmans woont in Antwerpen, is getrouwd en heeft zes kinderen. Hij is niet gelukkig met zijn gezinsleven en heeft wel zin in een avontuurtje. Hij wil daar iets aan doen ('De weg die tot inkeer leidt'), maar stelt het uit. Dus heeft hij geen haast om na zijn dagelijkse koop van de avondkrant meteen naar huis te gaan. Tijdens het verhaal raakt laarmans steeds verder van zijn voornemen zijn leven te beteren af. Laarmans is christelijk opgevoed. Ali Khan: Dit is de naam die Laarmans geeft aan de Afghaan die hem een adres vraagt. Ali is de leider van een groep van drie Afghanezen, waarvan er een getrouwd is. Ali is zelf niet getrouwd. De groep is zeeman op de Dehli Castle en komt uit een hooggebergte bij de grens van Turkistan. De Dehli Castle ligt afgemeerd in de Antwerpse haven. Ze zijn orthodox moslim. Maria van Dam: Zij is een indirect personage: ze komt zelf niet in het verhaal voor, alleen in de verhalen van de andere personages. Volgens de drie Afghanezen heeft ze op de Dehli Castle zakken hersteld en daar een diepe indruk achtergelaten. Vooral haar vrolijke lach is hen bijgebleven. Maria heeft aan de drie haar adres op een stukje karton geschreven meegegeven. Voor de Afghaan is zij de geïdealiseerde vrouw, voor Laarmans is zij een hoer.
Thema: Het boek heeft eigenlijk twee thema’s. Aan de ene kant is het zo dat, als je het vanuit de werkelijkheid bekijkt, het thema in dit boek de zoektocht is, in dit geval naar Maria. Het gaat over dingen die je tegen kunt komen als je naar iets op zoek bent. Omdat de Afghanen op een heel ander niveau als Laarmans zitten worden de hoge en lage waarden tegen over elkaar gezet. Voor de Afghanen is Maria een heilige, een ‘parel’, voor Laarmans is zij slecht een hoer. Hierdoor is hij geen goede gids. Ook de mislukte bekering speelt een rol in het verhaal. Laarmans wil voor het eerst sinds lange tijd weer direct naar huis, maar door de ontmoeting met de Afghanen laat hij dit idee weer los. Aan de andere kant, als je alles symbolisch bekijkt, is het thema het bijbelse verhaal. Je zou de drie Afghanen kunnen zien als de drie wijzen uit het Oosten, Maria van Damme als Maria de moeder van Jezus, de zoektocht is de tocht naar Bethlehem en het dwaallicht is de ster die ze de weg wijst. Het thema kan dus heel verschillend zijn door de manier van kijken en denken. Ook komt het verschil tussen christendom en islam tot uiting. Fathma is als Maria bij het christendom en hierover hebben zij ook gesprekken. Idee: De schrijver wil je leren dat je mensen best mag helpen, maar er niet in moet doordraven. Het feit dat Laarmans de Afghanen helemaal niet kende maakt het verhaal raar. Hij laat zien dat Laarmans ze beter alleen de weg had kunnen wijzen, in plaats van met ze mee te gaan. Titelverklaring: De vrouw naar wie in de novelle gezocht wordt, Maria, is het dwaallicht. Niemand weet waar ze is. Laarmans en de drie Afghanen zoeken naar haar, maar ze is als een soort een illusie. (tijds)opbouw: Het verhaal duurt 1 tot 2 dagen, de verteller loopt de hele avond / nacht met de 3 bemanningsleden mee. Het verhaal wordt chronologisch verteld en er zitten geen flashbacks in. Perspectief: Het boek heeft een ik-perspectief, het wordt door de ogen van Laarmans gezien. Ruimte: De ruimtes worden niet veel beschreven. Soms beschrijft hij hoe iets eruit ziet, of hij vertelt iets over de sfeer, maar je moet je eigen verbeelding veel gebruiken. Symboliek: In dit boek komt best veel symboliek voor. Hij noemt de drie Afghanen bijvoorbeeld ‘de zwartje’. Ook zegt hij: ‘Het is alsof hun verzadigd lichaam aan hun karakter een zekere gulheid verleent, ofwel hebben zei hun zware pens aan hun gulheid te danken…’ Het is ironisch bedoelt en zo komt het ook over. In het boek staan veel citaten van Laarmans en hij gebruikt heel veel ironie en sarcasme.
Originaliteit: Een man die per toeval een paar Afganen tegen komt is al een origineel begin. Als ze daarna hun probleem vertellen en hij ze te hulp schiet is dit iets dat je niet verwacht. Ik vind het heel origineel verteld, omdat er in principe niet veel gebeurt, maar je toch het gevoel hebt dat er veel meer dan een dag en een nacht voorbij zijn gekomen. Relevantie: De schrijver laat je nadenken over hoever je moet gaan bij het helpen van ‘onbekende’ mensen. Hij heeft er voor gekozen om de onbekende mensen Afghanen te laten zijn, hierdoor ontstaat er nog meer afstand tussen Laarmans en ‘zijn vrienden’. Hoewel hij ze niet probeert Laarmans ze toch te helpen. De schrijver maakt hier duidelijk dat je niet te ver moet gaan in het helpen van mensen. Het verhaal had heel anders af kunnen lopen, maar met dit eind geeft hij aan dat het ook goed is mensen te helpen. Stijl: In het boek wordt alles heel precies uitgelegd. Vaak gaan hele bladzijde over maar 1 ding. Hierdoor weet je goed wat ze precies bedoelen. De schrijfstijl was heel vlot, het werd nooit saai en dat terwijl er niet eens zoveel bijzondere gebeurtenissen zijn. De manier van schrijven vond ik erg mooi. Literaire kwaliteit: Verwachtingen: Hoge verwachtingen had ik niet van het boek, maar uit de titel kun je niet opmaken dat dit het onderwerp is. Bij het dwaallicht denk ik aan een zweverig iemand die niet precies weet wat hij wil. Uiteindelijk ging het boek hier niet over. Gebeurtenissen: De eerste gebeurtenis die belangrijk is is wanneer Laarmans de drie Zwartjes tegenkomt, omdat hier mee het verhaal begint. Hij zegt: ’Waarachtig, als ik naar buiten kom en mijn kraag opzet voor een drafje naar de tram toe, wordt mijn aanloop verhinderd door drie zwartje die mij de weg versperren... Bij nadere inspectie blijkt het iets als de bodem van een sigarettendoosje te zijn. Er is met potlood een hobbelige tekst ingegrift waaruit ik, zo op het eerste gezicht, onmogelijk wijs kan worden. Dan maar even bij de winkelruit, waar het lichter is. En na een laatste inspanning ontcijfer ik het raadsel: Maria Van Dam, Kloosterstraat 15.’ De tweede belangrijke gebeurtenis is wanneer Laarmans bij het politiebureau staat om te die mij belangrijk lijkt is degene waarbij Laarmans in het politiebureau staat, om te vragen waar Maria Van Dam woont. Dit is belangrijk, omdat de mannen hierdoor weer hoop krijgen en denken dat ze haar gaan vinden. Personen: De hoofdpersoon is een doodnormale standaard burger. Hij is het gewone leven zat, zoekt een uitdaging en wil uit de sleur van een normale dag komen. In het verhaal is de belangrijkste personage Frans Laarmans ik heb me tijdens het lezen van het boek wel een beeld van hem kunnen maken.De drie Afghanen waren in het verhaal wat mysterieuzer en waren moeilijker om een beeld van te krijgen.In het verhaal reageren de personages soms erg onverwacht bijvoorbeeld wat ik net zei dat Frans Laarmans de keuze nam om met de drie Afghanen mee te gaan op hun zoektocht naar het meisje.Dit aspect maakt het verhaal wel een stuk fijner om te lezen. Het verhaal wordt door de ogen van Frans Laarmans vertelt zo kom je ook het meeste over zijn persoonlijkheid te weten en zo begin je vanzelf ook zijn gedrag te begrijpen.De andere personen worden in mysterie verhuld en aan het einde van het verhaal kom je pas een beetje erachter wie ze nou eigenlijk zijn.Ik ben het over het algemeen met de beslissingen van de personages eens, alleen in het verhaal zijn ze een paar keer vast gelopen in hun zoektocht en ik persoonlijk zou de moed al opgegeven hebben.
Opbouw: Het verhaal is een goed geheel omdat het maar 1 verhaallijn heeft en zo duidelijk te volgen is.In het verhaal zit niet veel spanning en dat maakt het soms een beetje saai maar spanning past ook niet in dit verhaal.Het is zeker een boeiend verhaal want je krijgt een beeld van een andere persoon te zien en dat maakt het erg interessant om te lezen hoe hij over bepaalde zaken denkt.De bouw van het verhaal past goed bij het onderwerp omdat het onderwerp gaat om hoe mensen denken over mensen uit een andere cultuur en je krijgt hier in een verhaallijn een goed beeld daarvan.Er zitten geen terugblikken of herinneringen in het verhaal.Aan het einde is het meeste wel duidelijk maar het verhaal zelf heeft wel wat mysterieuze fragmenten. Taalgebruik: Het verhaal is soms moeilijk te volgen omdat het al een oud verhaal is en oud Nederlandse woorden in verwerkt zijn,maar over het algemeen is het goed te volgen. In het verhaal word alles beschreven door de hoofdpersoon en zo krijg je een beetje een objectief beeld van het verhaal.De taal sluit ook goed aan bij de persoonlijkheid van de hoofd personen het is soms wel een beetje plat Nederlands taalgebruik zoals bv negers die ze zwartjes noemen etc. Hij heeft een zakelijke en heldere stijl. Mening: Dit boek vond ik niet leuk om te lezen, dit kwam omdat hij alles zo gedetailleerd vertelde. Het las wel heel vlot, maar je kwam niet echt verder met je onderwerp. Als je wou weten of ze Maria toch zouden vinden moest je nog eerst lang doorlezen, omdat hij weer iets ging beschrijven. Naarmate ik verder kwam in het boek begon ik mij hier steeds meer aan te ergeren, daarom was het maar goed dat het maar zo’n kort boek was. Ik zal dit boek aan niemand willen aanraden. Het onderwerp was goed bedacht, maar de uitwerking ervan vond ik tegenvallen. Het boek had er heel anders uit kunnen zien, maar een pluspunt aan dit boek is dat hij een heel aparte manier van schrijven heeft.