Titel: Het duister dat ons scheidt Auteur: Renate Dorrestein Samenvatting: Het boek waarover dit leesverslag gaat heet Het duister dat ons scheidt. Het verhaal wordt in drie delen verteld: Zes, Twaalf en Achttien. Deel I: Zes Loes is een meisje dat samen met haar moeder in de oude pastorie van een nieuwbouwwijk woont. In de pastorie wonen ook de Luco’s (Ludo en Duco), twee vriendelijke mannen waarvan iedereen aanneemt dat het kamerhuurders zijn. De kinderen, die ongeveer tegelijk geboren worden, groeien samen vredig op. Loes is net als haar moeder een beetje anders dan de anderen en daarom is zij de grote, populaire leider van de groep kinderen die samen opgroeit. Op een dag komt Thomas in de nieuwbouwwijk wonen. Aanvankelijk vinden de kinderen hem een beetje raar (hij wordt ‘waterhoofd’ genoemd), maar zodra hij bevriend raakt met Loes, is dat over. Als de kinderen zes worden, mogen ze leren lezen bij juf Joyce. Loes heeft hier erg veel moeite mee, en al gauw beginnen de kinderen te zuchten als zij weer tergend langzaam een stukje tekst probeert voor te lezen. Hierdoor ontstaat al enige spanning tussen Loes en haar vrienden; blijkbaar is er ook iets waar Loes niet om bewonderd kan worden! Thomas en Loes verloven zich op zesjarige leeftijd en vieren een feestje bij Loes thuis. Daar komt de moeder van Loes erachter dat Thomas’ achternaam Iedema is. Dit wist ze eerst niet, omdat de kinderen voor Thomas als bijnaam ‘de Rat’ hebben. Loes’ moeder schrikt hier heel erg van en stuurt Thomas zonder verdere uitleg weg. Pas later in het verhaal kom je erachter waarom ze zo geschokt reageerde: vroeger woonden zij en Thomas’ vader ook in hetzelfde dorp. Ondanks dat hij getrouwd was, hadden ze een relatie en de moeder van Loes was verliefd op hem. Toen ze zwanger van hem raakte, wilde hij niets meer met haar te maken hebben. Na het verlovingsfeestje verandert de moeder van Loes: ze komt haar huis niet meer uit, omdat er volgens haar groot gevaar dreigt. Dit leest ze af uit haar tarotkaarten die ze al jarenlang trouw raadpleegt. Op een stormachtige nacht wordt de vader van Thomas vermoord met een potlood. Niemand weet door wie, en de geruchten grijpen snel om zich heen als de moeder van Loes wordt gearresteerd. Deze hangt een verhaal op, dat erop neerkomt dat Thomas’ vader haar dochter verkracht heeft. Dat is niet waar en hoewel de politie het schijnt te geloven, wordt Loes’ moeder wordt schuldig bevonden van de moord. Ze krijgt twaalf jaar gevangenisstraf. Eerst staan de andere moeders uit de wijk helemaal achter de moeder van Loes, zij beweren zelfs dat ze in een soortgelijke situatie (dochter verkracht) ‘op precies dezelfde wijze zouden hebben gehandeld’. Dit verandert echter helemaal als de moeders met de weduwe van meneer Iedema praten. Vanaf de dag van de moord is de verloving tussen Thomas en Loes verbroken, ze gaan niet meer met elkaar om. Loes verandert totaal: van een populair, open meisje wordt ze stil en teruggetrokken. De reactie van de andere kinderen hierop is dat zij Loes beginnen te pesten, opdat zij misschien weer de ‘oude Loes’ zal worden. In de ogen van de kinderen is dat de enige manier om hun vriendin terug te krijgen. De kinderen dagen Loes steeds verder uit, maar die laat het allemaal over zich heen komen en vertelt het niet aan de Luco’s of iemand anders. Op het moment dat je over deze (vaak niet al te onschuldige) pesterijtjes leest, begrijp je niet waarom Loes niet reageert of hulp inroept. Pas later in het verhaal kom je erachter dat Loes een ongelooflijk schuldgevoel is, dat ze het treiteren haar verdiende loon vindt. Deel II: Twaalf In de tijd dat Loes’ moeder in de gevangenis zit, correspondeert zij met haar dochter door tekeningen op te sturen over haar leven. Hierop stuurt Loes collages terug, bij wijze van antwoord. Als Loes twaalf jaar is, wordt haar moeder vervroegd vrijgelaten. Loes weet eigenlijk niet of ze dat wel leuk vindt, het komt voor haar heel erg onverwacht. De wederontmoeting met haar moeder is daarom ook wat stijfjes en zodra ze thuiskomen, blijkt hoezeer Loes en haar moeder van elkaar vervreemd zijn. Loes vindt dat haar moeder veranderd is en de eerste weken mijdt zij haar zorgvuldig. Loes’ moeder is er niet van op de hoogte dat ze een nogal slechte reputatie heeft onder de inwoners van de nieuwbouwwijk. Als het Koninginnendag is, stelt ze dan ook enthousiast voor om naar de activiteiten te gaan kijken. Dat blijkt echter niet zo’n goed idee… Er ontstaat een ruzie tussen de moeder van Loes en alle andere moeders, een ruzie die steeds meer uit de hand loopt tot Loes en haar moeder met etenswaren bekogeld worden. Vanaf dat moment zijn Loes en haar moeder niet meer veilig in het dorp. Ze besluiten om, samen met de Luco’s, te emigreren naar een klein eilandje voor de kust van Groot-Brittannië. Dit eilandje draagt de naam Lewis. Aanvankelijk wordt Loes niet vrolijk van het vooruitzicht voor onbestemde tijd op het kale, rotsachtige eilandje te moeten leven. Ook ziet ze het niet zitten om contact te maken met de kinderen van het eiland, ze is ervan overtuigd dat ze toch wel weer de zondebok zal worden. Als Loes met wat hulp van haar moeder mensen ontmoet, blijkt dat ze juist goed wordt ontvangen in de ruige vriendengroep. Ze krijgt zelfs een vriendje, Gavin. Op Lewis beleeft Loes veel avonturen, zo redt ze een keer Thomas en Vanessa (haar ex-verloofde en een vroegere vriendin) van de verdrinkingsdood. Op een gegeven moment besluit Loes’ moeder om de Luco’s en Loes te verlaten. Door middel van een kort briefje dat ze op een ochtend achter laat, maakt ze duidelijk dat ze het niet langer trekt. Voor Loes is dit geen grote verrassing, en veel treurt ze er ook niet om. Sinds haar moeder terugkwam uit de gevangenis heeft Loes nooit meer een hechte band met haar moeder gehad. Voor Loes’ gevoel is haar moeder een compleet ander persoon geworden: “Sinds de bajes was ze nou niet bepaald lievig geweest. Je dacht dat je eigen moeder vrijkwam, maar je kreeg iemand thuis die doodleuk ‘lik m’n reet’ zei als iets haar niet beviel.” Op een dag, als Loes ruzie krijgt met de jaloerse Verity, flapt ze er per ongeluk uit dat ze de vader van Thomas vermoord heeft. Hierdoor komt voor haar alles wat ze jarenlang heeft geprobeerd weg te stoppen weer boven, en dat maar haar in de war, zeker als de andere kinderen doorvragen over het onderwerp.
Deel III: Achttien Als vanzelfsprekend is Loes achttien jaar in het laatste – en kortste – deel van Het duister dat ons scheidt. Ze staat op het punt om de kale vlaktes van Lewis in te ruilen voor een studie in Amsterdam. Van de Luco’s krijgt Loes voor haar verjaardag een aarbeienakker, en na een avondje doorzakken zit de tijd erop, en gaat Loes met de boot naar Nederland. Natuurlijk komen al haar vrienden haar uitzwaaien, inclusief Gavin, die zich dan al verloofd heeft met Verity. Hier wordt niet verder op in gegaan, maar Loes schijnt het niet heel erg te vinden. In haar appartementje in Amsterdam voelt Loes zich niet meteen op haar gemak. Als ze boodschappen gaat doen, merkt ze meteen dat alles er in de grote stad heel anders aan toe gaat dan op Lewis. Dan ziet ze ineens Thomas in de winkel staan, en zonder na te denken rent ze terug naar haar woning en gooit de deur op slot. Ze besluit dat ze niet meer naar buiten gaat, niet meer naar school wil. Als Loes de televisie aanzet, ziet ze haar moeder. Die wordt geïnterviewd in de gevangenis, waar ze een baan heeft als werkmeester. Natuurlijk is Loes eerst helemaal geshokt, maar zodra ze van de schrik bekomen is, besluit ze haar moeder op te zoeken om dingen uit te praten. De volgende dag ontmoeten de twee elkaar. Dan pas komt de hele waarheid aan het licht, de kant van het verhaal die Loes altijd onbekend is geweest. Als lezer weet je op dit moment pas wie de ware moordenaars van meneer Iedema zijn: Ludo en Duco. Loes wist dit natuurlijk al, maar zij was ervan overtuigd dat de Luco’s de vader van Thomas vermoordden omdat zij daar zelf al een poging toe had gedaan, en misschien omdat ze dachten dat meneer Iedema Loes kwaad had gedaan. Loes’ moeder vertelt echter, dat de Luco’s zo hun eigen redenen hadden om meneer Iedema te vermoorden: ze waren jaloers, omdat Loes’ moeder hen net had verteld dat er ook kans was dat Thomas’ vader tevens de vader van Loes was. Het laatste hoofdstuk is weer een flashback: het moment waarop Loes van Thomas een potlood krijgt, om zichzelf te wapenen. De kinderen ‘stelen’ dit potlood uit de werkkamer van Loes’ moeder. Het boek eindigt met de volgende zinnen: “Soms gaat het leven de ene kant op, en wij de andere. Iets zinnigers valt er uiteindelijk niet over te zeggen.” Titelverklaring: De titel van het boek van Renate Dorrestein is Het duister dat ons scheidt. Deze titel kun je op verschillende manieren interpreteren. Allereerst heeft het te maken met de relatie tussen Loes en haar moeder. Vanaf de nacht van de moord is deze totaal anders geworden, ze zijn door alle problemen en geheimen in zekere zin van elkaar gescheiden. ‘Het duister’ staat dan voor die nacht, waarin alles anders wordt. ‘Het duister’ kan daardoor ook een metafoor zijn voor de donkere, maar onvermijdelijke waarheid die gedurende het hele verhaal tussen de personages in hangt. Loes, de Luco’s en Loes’ moeder, allemaal hebben ze geheimen voor elkaar. Tot de laatste regels is het niet duidelijk wat precies de echte waarheid is, wat er in die fatale nacht van de moord precies gebeurd is – en waarom. Doordat Loes liever niet meer terugdenkt aan de nacht van de moord, wordt elke herinnering die ze begint te beschrijven afgekapt. Er wordt geen nadere uitleg gegeven over gebeurtenissen die eerder hebben plaatsgevonden, Loes gaat er min of meer van uit dat je op de hoogte bent. Dat is echter niet zo, er ontbreken een aantal puzzelstukjes, waardoor je in verwarring wordt gebracht. Ik vind dat de titel goed past bij de inhoud van het boek, al kun je er niet van afleiden waar het verhaal over zou kunnen gaan. Dat vind ik eigenlijk juist het mooie: als je het boek voor het eerst in handen hebt, heb je geen idee wat de inhoud van het boek is, maar achteraf kun je de titel precies plaatsen! Het is een mysterieuze titel die je op allerlei manieren aan het verhaal kunt koppelen. Thema-aanduiding: Het hoofdthema van dit boek is naar mijn mening ‘schuldgevoel’. Eigenlijk draaien al Loes’ gedachten om het feit dat zij zich schuldig voelt over de moord op Thomas’ vader, de moord die het leven van alle mensen om haar heen heeft beïnvloed. Loes denkt dat de Luco’s meneer Iedema vermoord hebben omdat hij Loes lastigviel. Pas als ze achttien is, komt ze erachter dat de Luco’s zo hun eigen redenen hadden. Het schuldgevoel dat Loes heeft, blijft haar gedurende haar hele leven achtervolgen en heeft invloed op al haar gedachten en handelingen. Wat ook duidelijk in Het duister dat ons scheidt naar voren komt, is het besef dat – hoe je het ook wendt of keert – je verleden je altijd blijft achtervolgen, zelfs jaren later. Als Loes bijvoorbeeld na bijna tien jaar op Lewis te hebben gewoond, terugkeert naar Nederland, loopt ze bijna meteen weer tegen Thomas op. Zelfs op Lewis is ze hiervoor niet ‘veilig’: dat blijkt wanneer ze Thomas en Vanessa als toeristen tegenkomt aan zee. Ook voor Loes’ moeder geldt deze bewering: hoewel zij haar straf heeft uitgezeten, blijkt ze niet meer welkom in haar oude, vertrouwde woonplaats, daarom emigreert het gezin naar Lewis. Een dergelijke actie heeft Loes’ moeder al eerder uitgevoerd: toen ze werd afgewezen door de vader van Thomas op het moment dat ze zwanger raakte van Loes, besloot ze om weg te gaan uit Opzand (het dorp waar ze tot dan toe woonde). Dit was voor haar een poging om haar verleden te ontvluchten. Meneer Iedema komt echter een aantal jaren later ‘toevallig’ ook in de nieuwbouwwijk wonen: het verleden kun je niet ontvluchten. Een motief van dit boek is pesten. Loes wordt jarenlang door haar klasgenoten vernederd en getreiterd. Zo wordt ze doodgezwegen, verbaal bedreigd, in elkaar geslagen, uitgekleed en met een bezemsteel verkracht. Ook moet ze wormen eten, en haar vlechten worden er een keer afgeknipt. Een ander motief is verbeelding. Loes heeft een grenzeloze fantasie, vol overtuiging vertelt ze als kind over de ‘avonturen’ die ze meemaakt als kind, en over ‘die keer dat ze bijna door een slang werd gewurgd’. Door de fantasie die Loes heeft, kun je in de delen Twaalf en Achttien gaan twijfelen aan haar interpretatie van de moord. Tijd en ruimte: Hoewel nergens jaartallen worden vermeld, is duidelijk te merken dat het verhaal zich afspeelt in deze tijd. De mensen wonen bijvoorbeeld in een nieuwbouwwijk, ze hebben elektrische apparaten en lezen modebladen. Een zin waaraan je duidelijk kunt zien wanneer het boek zich afspeelt, is de volgende: “In een van de bakken lag een pak Fristi dat nog bijna vol was, en veel mensen hadden hun tompoes nog maar half opgegeten.” Het duister dat ons scheidt is geschreven in de verleden tijd. Het boek beschrijft de periode van de zesjarige tot de achttienjarige Loes, dat is dus een tijdsbestek van twaalf jaar. Het verhaal wordt niet helemaal chronologisch verteld; zo begint het boek rond de tijd dat Loes twaalf jaar is. Later gaat het dan verder vanaf de zesjarige Loes. Ook komen in het verhaal veel flashbacks voor, zeker in het eerste deel, waarin een onbekend personage de situatie beschrijft vanuit de ‘wij’-vorm. De gebeurtenissen worden niet-continu verteld, het boek heeft dus een scenische opbouw. Omdat je nergens een objectieve uitleg krijgt over wat er precies op de nacht van de moord gebeurd is, komen er veel open plekken in dit boek voor.Dingen die je je gedurende het lezen van Het duister dat ons scheidt afvraagt, zijn: Door wie is de vader van Thomas vermoord (en waarom?) Hoe komt het dat de moeder van Loes en de vader van Thomas elkaar kennen? Wie is de vader van Loes? Het eerste deel van het boek, Zes, speelt zich af binnen het dorp waar Loes en de andere kinderen wonen. Plaatsen waar gebeurtenissen zich afspelen zijn bijvoorbeeld de pastorie waar Loes woont, de school en de natuuromgeving van de wijk. In het tweede deel, Twaalf, verhuist Loes naar Lewis, een klein eilandje voor de kust van Groot-Brittannië. Daar speelt het verhaal verder, bijvoorbeeld op het turfveld, in het fort van de jeugdbende van Lewis en in het huisje van Loes, haar moeder en de Luco’s. Het derde deel tenslotte speelt zich af in Nederland, als Loes in Amsterdam woont. In een cafeetje ontmoeten Loes en haar moeder elkaar weer, en in haar appartementje sluit Loes zichzelf op. Als ze boodschappen gaat doen in de supermarkt, komt het verleden weer bij haar boven. Karakterisering personages / relaties: De hoofdpersoon van het boek is Loes. Je komt gedurende het verhaal langzaam meer van en over haar te weten, ze is dus een round character. Loes heeft lang zwart haar, dat ze tot haar twaalfde altijd in vlechten draagt. Ook heeft ze sproetjes. Loes is dyslectisch en wordt het grootste deel van haar leven opgevoed door de Luco’s. Wie haar echte vader is, wordt pas aan het einde van het boek duidelijk. Tot dan toe zijn er in principe drie mogelijkheden: Ludo, Duco of meneer Iedema, al kun je als lezer op den duur wel achterhalen dat die laatste Loes’ vader is. Dit is bijvoorbeeld te merken aan het feit dat meneer Iedema zwaar dyslectisch is, en Loes ook. Loes is een meisje dat in haar vroege jeugd van dichtbij een moord heeft meegemaakt, een moord die haar hele verdere leven beïnvloedt. Door deze ingrijpende gebeurtenis verliest ze in zekere zin haar moeder (die twaalf jaar gevangenisstraf krijgt), wordt ze buitengesloten en getreiterd door haar vroegere vrienden en heeft ze een enorm schuldgevoel. Loes voelt zich schuldig over de moord, want hoewel zij hem niet gepleegd heeft, denkt ze dat het haar schuld is dat meneer Iedema koud wordt gemaakt door de Luco’s. De moeder van Loes, wiens naam niet wordt genoemd in het verhaal, speelt ook een redelijk belangrijke rol. Hoewel ze meneer Iedema niet vermoord heeft, is zij het die een gevangenisstraf van twaalf jaar moet uitzitten (wel wordt ze vervroegd vrijgelaten). Deze straf liet ze echter niet zomaar gebeuren: ze vertelt de politie dat Loes is verkracht door meneer Iedema, en fluistert Loes snel allerlei details over die zogenaamde ‘verkrachting’ in. De zesjarige Loes krijgt hierdoor een totaal misplaatst beeld van seks. Loes’ moeder is iemand die halverwege het boek compleet veranderd lijkt te zijn: vanaf het moment dat ze de gevangenis verlaat, is ze van een aparte, vrolijke vrouw veranderd in een geharde bajesklant. Aan het begin van het verhaal legt ze altijd tarotkaarten, tekent ze prentenboeken en is ze erg zorgzaam en lief voor iedereen. Zodra ze vrijgelaten wordt, is ze een harde vrouw met een grote mond die nergens voor terugdeinst. De Luco’s zijn twee mannen die, op het moment dat het verhaal begint, zogenaamd ‘kamerhuurders’ zijn in de pastorie waar Loes en haar moeder wonen. In werkelijkheid zijn Ludo en Duco beiden minnaars van Loes’ moeder. Hoewel dit nooit expliciet wordt vermeld, kun je het afleiden uit kleine dingen, bijvoorbeeld het feit dat zowel Ludo als Duco ‘de vader van Loes zou kunnen zijn’. “Bescheiden handelaars, die overal kunnen werken zolang er een telefoon aanwezig is”, zo omschrijven de Luco’s zichzelf. Volgens Loes hebben ze allebei stinkende schoenen. Verder komen de Luco’s over als twee bijzonder aardige mannen, die heel veel om Loes geven. Ludo en Duco zijn flat characters. Gavin is het eerste vriendje van Loes. Gavin woont op het eiland Lewis. Het is een ruig type, voor een vechtpartij deinst hij niet terug en hij is onherroepelijk de baas van de jeugdbende op het eiland. Ook qua meisjes is hij ‘makkelijk’: hij trekt zomaar zijn broek open zodat Loes hem kan bevredigen, in het bijzijn van alle andere kinderen van het eiland. Of Loes dit überhaupt toestaat, lijkt hem niet te deren. Loes durft niet te weigeren, omdat ze bang is dat ze weer buitengesloten wordt door een groep. Toch heeft ook Gavin zijn grenzen, dit blijkt uit het feit dat hij weigert méér te doen met Loes dan zoenen, wanneer hij erachter komt dat zij pas twaalf jaar is. Ook Gavin is een flat character.
Vertelperspectief: Het eerste deel van het boek, Zes, wordt vision par derrière geschreven: het zijn beschrijvingen achteraf van dingen die gebeurd zijn. Dit wordt beschreven door een van de dorpskinderen (de vroegere vrienden van Loes). Deze persoon spreekt namens ‘wij’, en verwoordt dus de gezamelijke mening van alle dorpskinderen. Hierdoor krijg je het gevoel dat de andere kinderen één geheel, één samenzwering tegen Loes zijn. De laatste twee delen van Het duister dat ons scheidt worden beschreven door Loes, in de ik-vertelsituatie. Hierbij is het opvallend dat je een zeer subjectieve kijk op het verhaal krijgt. Alles wordt heel duidelijk door Loes’ ogen verteld, inclusief haar soms wat aparte kijk op de wereld. De manier waarop Loes dingen beschrijft, laat heel duidelijk overkomen hoe zich in haar hoofd dingen hebben ontwikkeld: bijvoorbeeld schuldgevoelens over de moord en angst ten opzichte van sociale contacten. Persoonlijke beoordeling: Wat ik erg gaaf aan dit boek vind, is dat elk hoofdstuk begint met een letter van het alfabet en een woord dat met die letter begint, net als in een rijmpje. Voorbeeldje: ‘a is aardbei’. Dit viel mij meteen op, ik vind het erg grappig bedacht, het geeft het boek een leuk extraatje. Deze manier van indelen is waarschijnlijk ook een link naar het feit dat Loes dyslectisch is en dus moeite heeft met lezen. Iets anders dat me opviel, is de speling met Loes’ naam. Op school wordt zij bijvoorbeeld ‘Lucy’ genoemd. Op het moment dat je dat voor het eerst leest, ga je ervan uit dat het haar echte naam is of zo. Als Loes echter op haar twaalfde naar het eiland verhuist, wordt haar naam daar door de (Engelstalige) mensen uitgesproken als ‘Luce’… geen toeval, lijkt me! Ook de naam van het eiland is te koppelen aan haar naam: als je ‘Lewis’ (Engels uitgesproken) een beetje verbuigt… De gebeurtenissen in het verhaal vind ik grotendeels boeiend om te lezen. Op het moment dat ik sommige (vooral kleinere) dingen die plaatsvonden las, leek het me doelloze informatie. Nu ik me meer in de verhaallijnen verdiept heb, ben ik echter tot de conclusie gekomen dat juist deze details veel dingen duidelijk maken! Als je er beter over nadenkt, vertellen ze namelijk een heleboel over de karakters van de personages en hun redenen om bepaalde handelingen uit te voeren. De personages zelf zijn ook goed uitgediept, het zijn zeker niet zomaar de ‘eerste beste’ mensen. Loes’ moeder trok mij aan het begin van het verhaal heel erg aan, ze kwam op me over als een hele aparte, vrolijke, levenslustige vrouw die een hoop kennis van dingen heeft. Nadat zij terugkeert uit de gevangenis, merkte ik heel goed hoe ze veranderd was. Al gauw kreeg ik een hekel aan haar, en net als Loes had ik het idee dat ik haar niet meer terugkende. Dat je zo’n gevoel krijgt tijdens het lezen, vind ik dus erg knap gedaan! Verder vind ik het verhaal van Het duister dat ons scheidt gewoon heel gaaf om te lezen. Ik had me nog nooit eerder in een psychologische roman verdiept, heel het genre was compleet nieuw voor me. Daardoor moest ik er in het begin eventjes aan wennen. Ik denk dat dit vooral komt door de aparte, meer impliciete manier van spanning opbouwen. Het is namelijk niet echt dat er heel erg duidelijk naar een bepaald einde wordt toegewerkt, maar als lezer wordt je wel steeds nieuwsgieriger naar wat er nou precies gebeurd is. Je bent dus eigenlijk meer benieuwd naar het verleden (waarvan je dingen worden achtergehouden) dan naar de toekomst, want de oppervlakkigere gebeurtenissen die worden beschreven lijken op het eerste gezicht minder belangrijk. Uiteindelijk ben ik – voor zover je dat na het lezen van één roman kan beoordelen – van mening dat ik dit een erg leuk om te lezen vind! Sowieso ben ik geïnteresseerd in psychologie (ik wil psychologie of Nederlands gaan studeren), dus dit is helemaal ‘mijn’ soort boek. Zodra ik tijd heb, wil ik meer van Renate Dorrestein gaan lezen, want ik vind haar een erg goede schrijfster en ik ben benieuwd naar de rest van haar werk!