Het dolhuis door Boudewijn Büch

Boudewijn Büch, Het Dolhuis, Uitgeverij De Arbeiderspers, Amsterdam, Elfde druk,1989, 186 blz. Eerste druk, augustus 1987 Motivatie Ik heb dit boek gekozen omdat ik dit nog thuis had liggen. Ik wist niet wat ik ervan moest verwachten, maar toen ik eenmaal erin bezig was, bleek het een boeiend boek te zijn. Samenvatting Een negenjarig jongetje in Den Haag, Winkler Brockhaus genaamd, is een vrolijk jongetje die graag veel praat. Hij leeft in een gezin met twee ouders en twee broers. Door dit vele gepraat komt Winkler af en toe een beetje nerveus over. Regelmatig luistert Winkler stiekem naar zijn ouders en hoort hij dan dat zijn ouders vinden dat hij een beetje gek is en dat hij daardoor naar een tehuis moet. Hij heeft een goede maar aparte band met zijn vader. Met vissen hebben ze een keer naakt tegen elkaar aan gelegen, Winkler dacht dit dat hoorde bij een vader-kind relatie. Er woont bij hem thuis ook een wat oudere mevrouw, Mevrouw Sprong, hij weet niet precies wie zij is. De kamer van mevrouw Sprong is een soort toevluchtsoord voor alle broers wanneer hun ouders ruzie met elkaar hebben. Uiteindelijk moet Winkler van zijn ouders naar een tehuis; ‘Huize Kindervrede’ in Brabant. Winkler wordt verteld dat hij naar een soort vakantieoord gaat, maar al snel merkt hij dat dit absoluut niet het geval is. Wanneer hij aankomt wordt hij ontvangen door zuster Makela, zij noemt hem de gehele tijd dat hij in ‘Huize Kindervrede’ verblijft ‘patientje Brockhaus’. Ze spreken daar altijd in de wij-vorm, dit vindt Winkler maar raar. In het tehuis heersen strenge regels; Er mocht niet met elkaar gepraat worden, vaak naar de kerk, als je regels negeerde, kreeg je zware straf. In het tehuis moest Winkler een keer aardappelen schillen als straf. Dit deed hij samen met een ander jongetje, Tommie, die ook straf had. Wanneer Tommie aardappelen wou wegbrengen, liet hij er een mesje invallen. Dit moest hij eruit halen van de zuster, dus deed hij dat, maar in plaats van het mesje eruit te halen, viel hij in het kokende water. Hij overleed en Winkler kreeg hier de schuld van. Dit was omdat hij niet goed had opgelet. Winkler wil heel vaak een brief aan zijn vader schrijven, maar dit mag meestal niet. Wanneer het wel een keer mag, wordt de brief streng nagekeken en alle negatieve dingen over het tehuis worden geschrapt. Hierdoor blijft er maar een onbenullige onsamenhangende brief over. Ook de gesprekken met de psychiaters in het tehuis verlopen slecht. Op den duur wilt Winkler ze niets meer vertellen, ze vinden ook dat hij een vreemde relatie heeft met zijn vader. Vanwege wat er gebeurd was tijdens het vissen. Op een dag vertelt de psychiater dat hij naar huis mag over enkele dagen, maar volgens hen is hij nog absoluut niet genezen. Wanneer hij uiteindelijk het tehuis verlaat, is geen van de zusters of psychiaters zo aardig om hem een hartelijk afscheid te geven. Wanneer hij naar huis ging vond Winkler het raar dat iedereen zo vriendelijk tegen hem was, dit was hij helemaal niet meer gewend. Zijn vader reageerde thuis heel koel en onverschillig op hem, dit terwijl hun eerdere band zo goed was. Toen Winkler vijftien jaar was, kwam er een Belgisch meisje een paar maanden in zijn huis wonen om Nederlands te leren. Winkler raakte aan haar gehecht en raakte zelfs verliefd op haar. Hierop antwoorde zij dat ze van haar ouders nooit verliefd op hem mocht worden, omdat hij in een ‘gekkenhuis’ heeft gezeten en hij misschien nog steeds gek is. Hierna voelde Winkler zich vreselijk, hij dacht dat zijn verleden hem altijd achterna zou zitten en hij nooit een vriendinnetje zou krijgen. Een aantal jaren is Winkler een bekend en geslaagde geograaf geworden. Hij verschijnt soms zelfs op televisie en hij schrijft artikels voor kranten en tijdschriften. Hij is alleen nog wel ongelukkig. Een geschikte vrouw vinden, lukte hem niet. Hij had wel vaak tijdelijke vriendinnen, die hem uiteindelijk weer verlieten omdat ze hem saai vonden. Winkler is vaak depressief, doet zelfmoordpogingen en hij bezoekt vele therapeuten. Er is niemand die hem van zijn depressiviteit af kan helpen. Op advies van Evelien, de vriendin van een goede vriend van hem, bezoekt Winkler het Huize Kindervrede en het graf van Tommie. Het Huize Kindervrede is veranderd in een bejaardentehuis en het graf van Tommie ligt opeens ergens anders. Wanneer Winkler net een bijeenkomst van een geografisch dispuut achter de rug heeft, zit er op de terugreis een man naast hem in de trein, genaamd Joop van Barten. Joop werkte ook in het tehuis, maar Winkler kent hem niet. Joop zendt Winkler een brief, met daarin de brief die Winkler ooit naar zijn vader had gestuurd. Deze was dus nooit verzonden. Wanneer Winkler een tijdje later in Tunis was, kreeg hij bericht dat zijn vader is overleden. Hij ging naar de begrafenis en sprak daar met de oude mevrouw Sprong, zij verteld hem een aantal dingen die Winkler nog niet wist. Zoals de liefde tussen Winkler en zijn vader, het hele dorp wist hiervan. Het gesprek zette hem aan het denken, hij wou van zijn moeder weten wat nou de precieze reden was dat Winkler naar het tehuis was gestuurd. Maar zijn moeder antwoorde hier elke keer op dat hij het verleden moest laten rusten. Hierna ging Winkler opnieuw naar mevrouw Sprong voor antwoorden. Zij vertelde hem dat zij al jaren voordat de vader en moeder van Winkler gingen trouwen een verhouding had met Winklers vader. Hierdoor kwam ze bij hen in wonen als huishoudster. Ook vertelde ze dat Winklers vader alleen maar gelukkig kon zijn wanneer hij anderen pijn deed. Winkler hoorde dit allemaal voor het eerst. Met dit verhaal gaat hij naar zijn moeder en stelt de nodige vragen. Waarom zij bijvoorbeeld niet van zijn vader is gescheiden als hij haar alleen maar verdriet deed. Zijn moeder vertelt eindelijk de waarheid en zegt dat zijn vader haar toen ze vijftien jaar oud was uit de prostitutie heeft gehaald. Ze was een hoer, en zijn vader had een ziekelijke seksuele behoefte. Wanneer zijn moeder van hem gescheiden zou zijn, zou hij alles rondvertellen over haar. Dat ze een hoer was dus. Eerste persoonlijke reactie Ik vond dit boek verrassend leuk en boeiend, ik had dit niet verwacht. Het boek boeide mij, ik denk omdat het over iemands leven gaat. Ik vind het altijd wel grappig als een kind een beetje bijdehand en eigenwijs is. Om het dan even later in een gekkenhuis zo behandeld te zien worden, vond ik vreselijk.
Uitgewerkte persoonlijke reactie • Het onderwerp van de tekst is het leven van Winkler. Ik vond dit zeer interessant, heel veel punten waren in het begin van het boek geheimzinnig en onduidelijk, en aan het eind kwamen al deze punten aan het licht. Ik verwachtte dat het boek nogal saai zou worden, de kaft ziet er niet echt spectaculair uit. Maar het tegendeel is waar, ik vond het boek leuk om te lezen. Het onderwerp ligt niet in mijn belevingswereld. Althans niet meer, dit gaat natuurlijk ook om een verhaal uit vroegere tijd. Ik heb nog nooit zo over dit onderwerp nagedacht, maar nu ben ik er wel over gaan nadenken. Ik vind dit echt niet kunnen, een kind naar een gekkenhuis sturen terwijl hij slechts een beetje bijdehand en eigenwijs (misschien ook wel een beetje irritant) is. De schrijver heeft dit onderwerp goed uitgewerkt, hij heeft me aan het denken gezet. Er wordt in het boek wel een bepaalde visie op het onderwerp gezet, want dit ging natuurlijk om een jongetje dat niet zo gek is, maar je hebt er ook die echt niet zo goed bij hun hoofd zijn. Ik heb nog nooit een film gezien of boek gelezen over dit onderwerp. • De belangrijkste gebeurtenis is het boek vind ik het moment dat Winkler naar Huize Kindervrede gaat. Vanaf dat moment veranderd er een hoop voor Winkler. Huize Kindervrede heeft voor hem ook een hoop depressiviteit bezorgd in zijn leven. De gebeurtenissen spelen een belangrijke rol, evenals de gedachten en gevoelens van de personages. De gebeurtenissen vloeien opzich wel logsich uit elkaar voort, alleen ze zijn wel in de verkeerde volgorde geschreven. De gebeurtenissen zitten allemaal door elkaar zonder erbij te vertellen in welke tijd deze gebeurtenis zich bevindt. Maar als je eenmaal in het verhaal zit, kun je wel zelf bedenken welke gebeurtenis wanneer gebeurd. Ik vond de gebeurtenissen ontroerend en doordat het zo vreemd was ingedeeld, wilde je ook graag snel verder lezen om te weten wat er gebeurd. De gebeurtenissen waren ontroerend, omdat vanwege Huize Kindervrede de jeugd van Winkler enigszins kapot ging. De gebeurtenis die het meest indruk op me heeft gemaakt is dezelfde gebeurtenis die ik het belangrijkst vond. Vele gebeurtenissen hebben me aan het denken gezet, alleen het onderwerp heeft me al aan het denken gezet. Bijvoorbeeld de gebeurtenis dat Winkler naar het gekkenhuis werd gestuurd, terwijl hij van niets wist. Dat hij naar huis mocht en dat de relatie met zijn vader totaal omgeslagen was. De gebeurtenissen blijven je boeien, want de indeling is heel raar. Als je een hoofdstuk leest, is het in feite nog niet af, dus dan wil je verder lezen. Maar dan moet je nog een aardig stuk verder lezen, want het gaat pas weer verder na een aantal andere hoofdstukken. De schrijver legt de gebeurtenissen goed uit, althans voor mij is het duidelijk genoeg. • De hoofdpersoon is nou niet bepaald een heldin, het draait om het leven van deze persoon. Zijn leven wordt tussen de gebeurtenissen door verteld en het wordt allemaal steeds duidelijker. Hij heeft waarschijnlijk trauma’s aan het gekkenhuis over gehouden. Het karakter wordt tussen de verschillende hoofstukken door duidelijk. Ik vind het belangrijk om te weten wat de karakteristieken van de hoofspersoon zijn, want vaak probeer je je toch een beeld voor te stellen hiervan. Ik vind de personages niet herkenbaar, in mijn tijd gebeuren deze dingen voor zover ik weet niet. Wel zijn ze levensecht, bij het lezen van dit boek kon ik me er een beeld van schetsen. Ik kon me goed verplaatsen in Winkler, omdat het boek natuurlijk ook vanuit hem wordt geschreven. Ik vond Winkler een sympathiek karakter, evenals Evelien, die Winkler probeerde te helpen bij de zoektocht naar Huize Kindervrede. Ook vond ik mevrouw Sprong sympathiek, ook al werd er niet veel over haar verteld. Onsympathiek vond ik Winklers ouders, zijn broertjes kwamen ook niet erg sympathiek over, zij pestten hem de hele tijd. Het gedrag van de hoofdpersoon valt niet goed of af te keuren. Ik vond het wel goed dat hij zijn bijdehandheid bleef houden, ook in het gekkenhuis. Ik keur het gedrag van de ouders van Winkler af, ik zou nooit een kind naar een gekkenhuis sturen wanneer hij niet gestoord is. Het is moeilijk om te zeggen of ik hetzelfde zou reageren als de hoofdpersoon, omdat dit in een heel andere tijd gebeurd. De personages reageren absoluut niet voorspelbaar, hierdoor wordt het boek juist boeiender en wil je graag verder lezen. • Het verhaal is enigszins ingewikkeld van opbouw, omdat alle gebeurtenissen door elkaar heen worden verteld. Dan zit je opeens weer 20 jaar terug te lezen en dan gaat het opeens weer over het heden. Het verhaal was op zich wel spannend, bijvoorbeeld op het moment dat Tommie het mesje uit de pan moest halen en hij erin viel, want het hoofdstuk werdniet helemaal afgemaakt. Of hij was overleden moest je drie hoofdstukken verder lezen. Je ziet de gebeurtenissen door de ogen van Winkler, dit vind ik eigenlijk wel prettig, zo kun je je een betere voorstelling maken van wat er gebeurd. Aan het slot is bijna alles duidelijk, alleen vraag ik me nog steeds af waarom Winkler naar dat gekkenhuis is gestuurd. • Ik vond het taalgebruik niet moeilijk in dit boek. Opvallend was dat Winkler op zeer jonge leeftijd al woorden gebruikten die hij nog niet eens hoorde te kennen. Dat vond ik wel grappig. De verhouding tussen dialoog en beschrijvingen was prima. De tekst leverde geen problemen op. Eindoordeel Ik vond dit een boeiend, leuk en ontroerend boek. Hier blijf ik bij, omdat ik het erg leuk om te lezen vond. Ik bladerde er vrij snel doorheen en het verraste mij dat ik het leuk vond. Normaal hou ik helemaal niet van boeken lezen. Verdiepingsopdracht In 1987, toen dit boek verscheen, waren de psychiatrische inrichtingen nog helemaal gesteld op gezag en het geloof dat God bepaalde mensen had gemaakt óm gekte zijn'. Daardoor werden de 'patiëntjes' in de tehuizen behandeld als grof vuil. Dit komt in de roman heel erg terug. Ik heb in dit boek niet echt politieke achtergronden gevonden. Het ging vooral om het verhaal, dat een jongetje in een gekkenhuis werd gezet, over incest tussen vader en zoon en wat voor effect dit kan hebben op een leven. Je ziet in dit boek hoe de vader van Winkler zijn moeder heeft gered van de prostitutie, dit laat toch zien dat dat je hele leven kan achtervolgen. Nooit heeft zij met hem kunnen scheiden omdat hij bang was dat hij het rond zou vertellen. Dit gaat dus toch enigszins om status, dit werd absoluut niet getolereerd in die tijd, neem ik aan. Dat zijn de enige sociale-economische achtergronden die ik heb weten te ontdekken. De literaire stroming is de moderne Nederlandse literatuur. Het thema van het boek is het gevolg van een opsluiting in een inrichting op vroege leeftijd. Winkler moest naar een inrichting zonder dat hij ziek was, waarschijnlijk omdat hij seksueel contact met zijn vader heeft gehad. Hij is een paar jaar in die inrichting geweest en op latere leeftijd heeft hij hier nog altijd last van. Hij is depressief en probeert zelfmoord te plegen. De thema’s van Boudewijn Buch in zijn werk zijn: psychiatrie, de verhouding met een vader, de dood van zijn zoontje en homoseksualiteit. Dus ik vind dat dit boek perfect in het oeuvre van de auteur past, hier schrijft hij schijnbaar graag over en ik vind dat hij dit ook erg goed doet. Verdieping Mijn verwachtingen over dit boek waren dus niet uitgekomen, ik had verwacht dat dit een saai boek zou zijn en dat het over een gesticht ging met een volwassen gestoord persoon als hoofdpersoon. Dit was dus duidelijk niet zo, het gaat over het leven van iemand, van kind tot volwassen man. Mijn oordeel over dit boek is niet veranderd, ik vond het boek leuk om te lezen. Ik vond de verdiepingsopdracht moeilijk. Ik had moeite met het vinden van de verschillende achtergronden. Ik had ook moeite met de secundaire literatuur, want ik wilde dit thuis doen, maar op internet zijn geen recensies te vinden, althans geen goede. Dus heb ik op school in literom gezocht en het wel gevonden.