Herman Koch, Het Diner. Uitgevers Ambo en Anthos. Amsterdam 2009 (84ste druk, 2019)

Relevant over de schrijver

Herman Koch heeft de NS publieksprijs gewonnen met dit boek en is hier ook mee in de rest van de wereld doorgebroken. Het boek ‘Het Diner’ is in meer dan 44 landen te verkrijgen. Koch schrijft naast romans ook korte verhalen en is hij columnist. Als columnist schrijft hij voor onder andere de Volkskrant. Herman heeft ook voor televisie en theater geschreven en heeft zelf ook als acteur opgetreden. Het boek ‘Het Diner’ was geïnspireerd door een moord op een dakloze vrouw in Spanje door drie jongens. Deze auteur laat zich ook vaker inspireren door waargebeurde gebeurtenissen.

Samenvatting

Het verhaal ‘Het diner’ begint bij de familie Lohman thuis, bij Paul, Claire en Michel. Paul en Claire maken zich klaar voor de avond. Ze gaan namelijk uit eten met de broer en zijn vrouw van Paul. Er hangt spanning in het huis. Er is iets gebeurd, en ze moeten erover spreken. Op de eerste verdieping loopt Paul rondt, hij wil Michels kamer in. Claire staat in de keuken, en Michel is zijn fietsband aan het maken. In Michels kamer vindt hij waar hij naar zocht, de telefoon van Michel. Voordat hij er nog verder iets mee kan doen komt Michel het huis weer in en begint de trap op te lopen naar zijn vader. Paul legt de mobiel in zijn zak en doet alsof hij op zoek was naar Michel. Soepel is het niet, maar het lukt hem om uit de kamer te komen en naar beneden te vluchten.

Op de mobiel staan filmpjes van Michel en Rick die een zwerfster mishandelen. Een deel ligt al op het internet met dank aan de adoptief broer van Rick die hen chanteert. Dit is waar de ouders van Michel en Rick met elkaar over moeten spreken. Dit wordt gedaan in een duur restaurant, uitgekozen door Sergé. Iedereen wist ervan, iedereen behalve Claire volgens Paul.

Aangekomen bij het restaurant zijn Claire en Paul er als eerste. Typisch meent Paul dat het is. Ze gaan zitten en krijgen al een aperitiefje voorgeschoteld van de gerant en de bedieners. Even later komen ook Sergé en Babette. Babette heeft een zonnebril op. Deze lukt het echter niet om haar eerdere huilbui te schuilen. Het gesprek moet beginnen. Dat doet het niet. Ze praten over andere dingen; films, actrices en het vakantiehuis in Frankrijk. Aan het einde van het uitgebreide diner, nadat ze allemaal opgefokt zijn van de spanning en elkaars commentaren begint het gesprek zich te naderen. Het begint met een uitspraak van Sergé over zijn carrière. Sergé kondigt aan dat hij geen lijsttrekker meer wil zijn. Iedereen is geschokt van zijn egoïsme.

Wat volgt zijn een hele boel commentaren en vloeken naar Sergé gericht. Zijn afstappen en opgeven van zijn zoon en neef vinden geen van de anderen acceptabel. Op dat moment belt Michel van huis naar zijn mobiel die Paul heeft. Paul loopt daarom even naar buiten om de mobiel terug te geven terwijl Babette en Claire naar het toilet gaan. Terwijl Paul buiten aan het wachten is ontvangt de mobiel een voicemail van Faso. Paul beluisterd de voicemail en vindt uit dat Michel en Rick gechanteerd worden. Wanneer Michel aan komt fietsen confronteert hij hem hiermee. Michel geeft alles toe en gaat daarna weer naar huis, geloofd Paul eerst.

Weer in het restaurant hebben Babette en Claire een plan gemaakt om ervoor te zorgen dat Sergé niet afstapt.  Gezien zijn nogal gewelddadige geschiedenis vraagt Claire aan Paul of hij zijn broer in elkaar wilslaan, of tenminste tot een punt waardoor Sergé niet zonder uitleg de persconferentie de volgende ochtend kan geven. Babette en Sergé vertrekken naar een café in de buurt om daar nog een drankje te doen. Babette is haar mobiel expres in het restaurant vergeten. Pauls antwoord op Claires vraag is nee. Paul kiest er ook voor om naar huis te gaan. Claire gaat integendeel eerst naar het café om de mobiel af te leveren.

Op weg naar huis ziet Paul iets opmerkelijks. Het blijkt dat zijn vrouw met een kapot einde van een wijnglas Sergé heeft verminkt. Sergé wordt met een ambulance weggevoerd. Iets later komt zijn zoon thuis met bloed op zijn kleding. Het blijkt dat hij samen met Rick Beau een bezoek hebben gebracht.

Verhaalanalyse

Ruimte en tijd

Het verhaal speelt zich af in Nederland. Het is niet duidelijk waar, maar waarschijnlijk in een van de steden. De precieze namen waaruit je het zou kunnen afleiden zijn bewust niet genoemd, het zou overal kunnen gebeuren.

Qua tijd speelt het zich af voor 2010. Dit weten we door het gebruik van technologie. De personages gebruiken allemaal mobielen die je moet openen, een fliptelefoon. Preciezer is het niet mogelijk te komen, de hoofdpersoon wil geen enkele sensitieve informatie kwijt behalve zijn naam. De vertelde tijd is een avond, maar de hoofdpersonage Paul Lohman beleeft meerdere flashbacks en terugblikken.

Personages

Paul Lohman is de hoofdpersoon in dit verhaal. Hij was vroeger leraar geschiedenis bij een middelbare school, maar verloor zijn baan nadat hij een van de werkstukken van zijn leerlingen behoorlijk kritiseerde. Hij kwam ook in de problemen nadat hij de directeur van de school van zijn zoon in elkaar sloeg omdat hij het werkstuk van zijn zoon negatief beïnvloed had. Dit leidde tot een strafblad waardoor hij onder andere geen andere baan heeft gevonden. Paul is getrouwd met Claire en samen hebben zij een zoon, Michel. De relatie tussen Paul en Claire is lieflijk, hoewel zij allebei geheimen hebben die ze niet met elkaar delen. De relatie tussen de twee is over de jaren verslechterd sinds Claires verblijf in het ziekenhuis.

Claire Lohman is een koele dame. Ze geeft enkel en alleen om haar familie en zou alles voor hen willen doen. Zij verbergt ook meerdere geheimen van haar man en haar zoon. Door Paul wordt ze meerdere malen slimmer genoemd als hij. Al haar doen en laten zij doordacht en ze weet ook altijd alles perfect te timen. Haar relatie met haar zoon is over de jaren verbeterd.

Michel Lohman is de zoon van Paul en Claire. Hij is 16 jaar oud. Hij is beste vriend met zijn neef Rick. Soms hangen zij ook met Beau, zijn andere neef. Michel is net zoals zijn vader soms agressief, maar heeft wel de intelligentie van zijn moeder geërfd. Michel is een soort leider in zijn vriendengroepje. Michel toont aan dat hij spijt heeft van zijn daden, maar ook dat hij er alles aan wil doen om voor te komen dat hij ervoor moet betalen. Wanneer hij bedreigd wordt zorgt hij ervoor dat hij een plan heeft. Dit plan is beïnvloed door zijn moeder die het hele gebeuren te weten heeft gekregen en haar hulp aanbiedt.

Sergé is een van de kandidaten voor het minister-presidentschap. Hij is volgens de media de meest waarschijnlijke volgende minister-president en is geliefd door velen. Dit karakter is hoewel maar een van de maskers die Sergé draagt. Hij laat de wereld en camera´s namelijk niet zijn onbeschofte en onfatsoenlijke manieren en gedrag zien. Het is alleen zijn directe familie die hem op deze manier kennen. Sergé heeft egoïstische karaktereigenschappen. Zo wou hij zich terugtrekken als politicus omdat hij zijn zoon en neef wou aangeven bij de politie, zonder te bedenken wat dit allemaal voor consequenties kon brengen. Sergé is getrouwd met Babette en samen hebben zij drie kinderen. Hun oudste is Rick en hun jongste is Valerie. Beau is de geadopteerde zoon uit Burkina Faso.

Babette Lohman is niet een bijzonder personage. Ze bevindt zich hoofdzakelijk in de achtergrond van het gebeuren. Babette is een vrouw in een slecht huwelijk die niets anders te doen staat dan het te accepteren. Babette gedraagt zich door haar positie als ‘vrouw van’ ook alsof zij beter is en beter weet dan anderen. Zo wou zij Michel zijn zieke moeder laten bezoeken terwijl Paul er zeer tegen was juist door de toestand waarin zijn vrouw was.

Beau ‘Faso’ Lohman is de adoptiefzoon van Babette en Sergé. Hij is van oorsprong uit Burkina Faso, Afrika. Beau is een van de personages waar weinig over verteld wordt. Hij gedraagt zich alsof hij schijnheilig is, maar kan zichzelf niet identificeren qua cultuur. Beau behoort volgens hem niet tot Nederland en ook niet tot Afrika. De andere personages beschrijven hem als iemand die toevlucht heeft gezocht in de Afro-Amerikaanse stijl. Beau chanteert Rick en Michel. Hier wordt later vermoedelijk wraak voor genomen.

Rick is de biologische zoon van Babette en Sergé. Hij is hoewel niet de lieveling van zijn ouders. Zo wil zijn vader hem het zogenaamde beste door hem aan te geven bij de politie. Gelukkig voor hem gebeurt dit niet. Rick lijdt op school namelijk aan genoeg aandacht door de zoon te zijn van zijn vader. Rick is zelf niet zo zelfstandig en hecht zich aan Michel die als leider optreedt voor hun groepje. 

Vertelwijze

Het boek is geschreven met een personaal perspectief. Dit perspectief blijft bij Paul Lohman. Dit geeft het verhaal subjectieve neigingen. Het verhaal wordt verder chronologisch verteld met meerdere flashbacks naar eerdere gebeurtenissen. Deze geven context voor de elders korte vertelde tijd. Het boek is opgebouwd in verschillende delen. Deze delen dragen de namen van de verschillende delen van een uitgebreid diner. Zo heet het eerste deel ‘aperitief’ en de rest ‘voorgerecht’, ‘hoofdgerecht’, ‘nagerecht’, ‘digestief’ en ‘fooi’. De verschillende maaltijden en gespreksthema’s kloppen hierbij. De gespreksthema´s wisselen af wanneer er een nieuw gerecht uitgebracht wordt na een detailrijke uitleg van de gerant. Er zijn verder geen hoofdstuktitels. De hoofdstukken zelf zijn afwisselend in lengte.

Motieven

De mobieltjes van de verschillende personages is een leidmotief. De mobieltjes komen steeds voor wanneer er iets gebeurt en er nieuwe informatie wordt gehaald die de handeling voortzet. Het zijn deze momenten die bepalend zijn voor de uitkomst van het verhaal. Zo ziet Paul de berichten op Michels mobieltje en laat Babette haar mobieltje bewust liggen in het restaurant zodat Claire en Paul een reden hebben om ook naar het café te gaan.

Een verhaalmotief uit het boek is de terugkerende drang voor geweld voor Paul Lohman. Zijn gewelddadige gedachtes komen steeds voor in de flashbacks. Geweld lijkt daarom ook vaak de enige optie voor Paul. Aan het einde zien we echter dat hij dit los kan laten. Zijn vrouw Claire heeft dit overgenomen.

Telkens wanneer Paul of Claire voor geweld kiezen dan is het om hunzelf of hun geliefde te verdedigen. Zo slaat Paul de directeur van de school van zijn zoon in elkaar omdat hij het onderwerp van Michels geschiedenisopdracht bekritiseerde. Claire kent haar man goed genoeg en stelt ook voor dat hij zijn broer Sergé pijn doet zodat Sergé de volgende ochtend geen persconferentie gaat houden. Uiteindelijk is het Claire die Sergé iets aandoet, allemaal om haar zoon te sparen. Liefde in de vorm van geweld is hier zowel een leidmotief als verhaalmotief.

Thema

Het thema in dit boek is geweld met kinderen in het belang. Paul en Claire zijn volkomen bereid om geweld te gebruiken om hun zoon te beschermen. Een van de boodschappen die gegeven wordt is dat ouders niet alleen aan hunzelf moeten denken maar in het belang van hun kinderen. Zo denkt Sergé meer aan zichzelf in zijn keuze om niet lijsttrekker te zijn sinds hij zijn zoon aan wil geven bij de politie. De consequenties zijn meer echt dan ze lijken, en dit is een realiteit die alleen Sergé niet ziet.

Titelverklaring

De titel is ‘Het Diner’, dit verwijst naar de hoofdzakelijke verhaallijn die over een uitgebreid diner reikt. Het motto is een citaat uit de film ‘Reservoir Dogs’ van Quentin Tarantino en gaat als volgt:

Nice Guy Eddie: ‘C´mon, throw in a buck.’

Mr. Pink: ‘Uh-uh. I don´t tip.’

Nice Guy Eddie: ‘Whaddaya mean, you don´t tip?’

Mr. Pink: ‘I don´t believe in it.’

Dit citaat verwijst naar Mr. Pink die niet gelooft in de tip-cultuur van de V.S. Hij gelooft dat indien de serveersters niet genoeg verdienen, dat ze ontslag moeten nemen. Het is echter zo dat de tip-cultuur is ontstaan omdat de serveersters de minimale loon krijgen, en dus vaak afhankelijk zijn van de tip. Mr. Pink legt hier de schuld bij anderen ook al is dat niet zo. Hij doet niet de moeite om te begrijpen waarom men tipt. Dit kan men doen denken aan de personage Sergé Lohman. Deze personages delen hun egoïstische karaktereigenschappen.

Een soortgelijke scene komt ook voor in het verhaal. De personages bespreken het belachelijke concept met fooi geven en hoeveel fooi ze moeten geven. Zie blz. 293: 'Hoeveel fooi moet je achterlaten in een restaurant waar de rekening je in de lach doet schieten?' 'Zestig euro fooi - ik kan er niets aan doen, maar ik moet daarvan giechelen.'

Schrijfstijl

Herman Koch gebruikt een duidelijk leesbare stijl. De zinnen zijn vaak kort en bondig. Wanneer er langere en meer gecompliceerde zinnen zijn dan is er iets gebeurd waar de hoofdpersoon belangstelling voor heeft. De hoofdpersoon deelt zijn gedachtes in een soms sarcastische toon. De gevoelens van de hoofdpersoon komen duidelijk over door en de verschillende stijlen die Koch in gebruik neemt. De zinnen zijn kort wanneer de hoofdpersoon desinteresse toont of zeer geïrriteerd is, en lang als er iets aan zijn hoofd zit. Zo herkennen wij zijn irritatie in het stukje van bladzijde 188: ‘Hij rook iets. Hij rook het gevaar. Hij zocht naar een houding om de eerste klap zo goed mogelijk op te vangen.’ De ongerustheid vinden wij terug in een citaat zoals deze van bladzijde 226: ‘Misschien voelde hij zich gegeneerd door het gedrag van Babette, waarschijnlijker was echter dat hij geen verder oponthoud kon verdragen. Hij moest nu aan zijn toetje beginnen.’ Deze stijlverschillen versnellen en vertragen het verhaal.

Beoordeling

Het boek was anders dan andere boeken die ik gelezen heb. De lezer wordt hier geconfronteerd met de hoofdpersoon en zijn soms gruwelijke daden. Gewoonlijk is de hoofdpersoon de held, maar in deze psychologische roman is dat niet zo. Dit is ook te verwachten omdat de meeste psychologische romans de lezer dwingen om na te denken over hoe gelijk hij eigenlijk is aan de hoofdpersoon. Dat vind ik ook zo mooi aan dit boek. Er zijn vele gebeurtenissen waar je jezelf in kan herkennen. Het verschil wordt dan dat jij alleen dezelfde gedachtes had, en de personages niets hebben dat hun tegenhoudt. Hierdoor wordt de lezer dus met de hoofdpersoon en zichzelf geconfronteerd. Er is verder geen moeilijk taalgebruik gebruikt en de stijl is strak en gebonden. Je krijgt alleen te weten wat nodig is, en de rest is of niet van belang, of dan kan je het zelf bedenken wat er gaande is. Enkele passages over eerdere gebeurtenissen lijken daarom ook oninteressant omdat het moeilijk is om de context ervan te zien. Aan het einde wordt ook niet alles duidelijk gemaakt, er zijn nog meerdere vragen die onbeantwoord blijven.  In het kort, een leuk boek om te lezen hoewel het soms langdradig kan zijn.