A. Primaire gegevens

De titel van het boek is Het Bittere Kruid. Citaat voorin het boek, van Bert Voeten, de man van Marga Minco; ‘’ Er rijdt door mijn hoofd een trein vol joden, ik leg het verleden als een wissel om….. ‘’

De auteur is Marga Minco, haar echte naam is Sara Menco. Marga Minco was haar schuilnaam tijdens de 2e wereldoorlog toen ze moest onderduiken. Marga is geboren in Ginneken op 31 maart 1920.

De naam van de uitgever is uitgeverij Bert Bakker. Het is de 30e druk. Uitgegeven in mei 1985 in Amsterdam.

B. Korte inhoud

Marga woont samen met haar joodse familie in Breda. Op een gegeven moment moeten ze weg vluchten omdat de Duitse bezettingstroepen, tijdens de Tweede Wereldoorlog, naar Breda kwamen en op zoek gaan naar joden. Na een paar dagen kunnen ze weer terug naar hun huis in Breda maar ze krijgen het steeds slechter. Ze moeten sterren op hun jassen naaien en Marga’s vader en broer worden opgeroepen voor een werkkamp. Gelukkig worden ze beiden afgekeurd. Ze weten dat er gezocht wordt naar joden en toch wil de familie Minco nog niet onderduiken. Haar ouders moeten verhuizen naar de getto omdat ze ouder dan 50 zijn. Marga blijft met haar broer Dave en zijn vrouw Lotte in Breda wonen. Op een dag worden de ouders van Marga wéér gedwongen te verhuizen, nu naar Amsterdam. Daar moeten ze in het ‘Judenviertel ‘ wonen. Later gaat Marga haar ouders opzoeken. Ze gaat met de trein naar Amsterdam. Ze weet dat dit levensgevaarlijk is voor joden maar ze doet het toch. Ze komt veilig in Amsterdam aan. Marga ontdekt tijdens het tennissen in de tuin van haar ouders een schuilplaats. Die moet ze later ook gebruiken als de Duitsers een inval doen in het huis van haar ouders. Met de smoes dat ze de jassen gaat halen kan ze weg vluchten maar haar ouders worden meegenomen. Ze gaat naar het onderduik adres waar Dave en Lotte zitten maar daar moeten ze al snel weer weg. Ze reizen alle drie apart naar Utrecht. Naar het volgende onderduikadres. Samen reizen is te gevaarlijk. Lotte wordt aangehouden en opgepakt en Dave gaat met haar mee. Marga is nu alleen en gaat van onderduik adres naar onderduik adres. Uiteindelijk komt ze bij haar oom Wout. Hij verteld haar dat haar ouders, Dave, Lotte en haar andere zusje allemaal zijn opgepakt. Waarschijnlijk leven zij niet meer.. Na de oorlog gaat Marga naar een broer van haar vader die in Zeist woont. De broer van haar vader verteld haar dat hij nog elke dag bij het station staat te wachten op haar familie. Hij niet kan geloven dat ze dood zijn..

C. Hoofdpersonen

De belangrijkste persoon uit het boek is Marga, je beleeft het verhaal via haar.

In het boek worden geen leeftijden genoemd dus de leeftijd van Marga is onbekend, maar het is wel duidelijk dat Marga nog een kind was. In het boek staat dat ze graag buiten tennist. Toen Marga klein was werd ze veel gepest op school, dit kwam omdat ze joods was.

Marga is een heel moedig meisje met haar eigen wil. Ze durfde bijvoorbeeld helemaal alleen de trein te nemen naar haar ouders in Amsterdam terwijl ze van haar broer niet mocht gaan. Ze neemt ook veel risico’s. Toen de Duitsers een inval deden in het huis van haar ouders in Amsterdam gebruikte ze de smoes om de jassen te halen om te vluchten.

Ook haar vader speelt een belangrijke rol in het boek.

Haar vader is boven de 50. Alle joden boven de 50 moesten toen verhuizen naar de getto, en in het boek moesten de ouders van Marga dat ook.

De vader is een erg gelovige man hij zegt tegen zijn kinderen in het boek dat hij wil dat ze de Joodse wetten en rituele gebruiken. De vader is ook erg optimistisch hij zegt steeds ‘’hier is het anders’’ en ‘’ons gebeurd niets’’. Het is ook een erg rustige man en wacht alles af.

Als Marga gescheiden word van haar ouders neemt Dave, haar broer, de rol van vader over.

Dave is erg dapper, toen hij samen met zijn vader werd opgeroepen voor het werkkamp nam hij een drankje waar hij ziek van werd. Daarom werd hij afgekeurd. Dave is getrouwd met Lotte. Hij houdt veel van haar, toen Lotte door de Duitsers werd opgepakt bij de trein ging hij vrijwillig met haar mee.

D. Bijzonderheden

Op de eerste bladzijde van het boek val je meteen midden in het verhaal. Er staat dat ze een paar dagen weg waren geweest, de hele stad moest evacueren. Marga ging met haar vader kijken of iedereen er weer was. De personen worden niet aan je voor gesteld.

Voor ik begon aan het boek verwachtte ik er niet zo heel erg veel van omdat er al zoveel andere mensen boeken over de oorlog hebben geschreven. Maar ik bleef geïnteresseerd omdat het verhaal al meteen vanaf het eerste hoofdstuk spannend was. Er was veel actie in het boek. Ik kon mezelf heel goed inleven in het boek omdat het via de ik-persoon geschreven is. Daarom leef je ook heel erg met de ik-persoon, Marga, mee.

E. De hoofdgedachte

In het boek wordt een vergelijking gemaakt tussen het vluchten van Marga en haar joodse familie met de uittocht van de Joden uit Egypte. Dit is eigenlijk de hoofdgedachte van het boek.

Als Marga ontsnapt is, als haar vader en moeder opgepakt zijn door de Duitsers, gaat zij naar haar broer Dave en zijn vrouw op hun onderduikadres. Daar praten Dave en zijn vrouw Lotte over dat zij weer moeten vertrekken. Dave heeft het over open deuren. Hij zegt tegen Lotte: “Er staan nog deuren genoeg voor ons open.”

Marga denkt bij die open deuren aan Seideravond. Dit zijn de eerste twee avonden van het paasfeest, waarop de uittocht uit Egypte symbolisch gevierd wordt. Op die avond moet er altijd een deur open staan voor de vermoeide vreemdeling zodat hij kon zien dat hij welkom was. Zo gaat Marga ook steeds op zoek naar een ‘open deur’.

Ook denkt zij aan het eten van ongezuurde broden en bittere kruiden. Hier is ook de titel van afgeleid.

Ik vind dit een begrijpelijke gedachte. Ook in de tijd dat de Joden in Egypte zaten, waren ze eigenlijk niet welkom en hun leven niet zeker. Daar moesten zij ook hard werken en werden als slaven behandeld, net zoals de Joden die in de Tweede Wereldoorlog in werkkampen zaten.

F. Eigen oordeel

Zelf houd ik niet zo van boeken over de oorlog, maar dit boek vind ik een heel mooi boek om te lezen. Omdat er toch wel actie in zit blijf je verder lezen. Vooral het stukje waarin de Duitsers binnen vallen in hun huis wordt heel spannend beschreven:

“Ze moeten een loper gehad hebben. Ze stonden in de kamer voor we ons hadden kunnen verroeren. Het waren grote mannen en ze hadden lichte regenjassen aan. ‘Haal onze jassen even’ zie vader tegen mij. Mijn moeder dronk haar kopje thee uit….Toen draaide ik mij om liep de keuken door, de tuin in.”

Ook zitten er ook wel verdrietige stukken in. Zoals het stuk waar beschreven wordt dat het Joods rusthuis wordt leeggehaald:

“’Tante Kaatje is weg,’ zei ze. ‘Het hele gesticht is leeggehaald’. ‘Al die oude mensen?’ vroeg ik. Mijn moeder knikte. ….. Ze zou zo graag nog eens op reis gaan dacht ik.”

Verder is het makkelijk geschreven en goed te begrijpen omdat het in de ik-vorm is geschreven.

Deze recensie heb ik via knipselkranten
Schrijver Minco, Marga
Publicatiedatum 1-12-2001
Recensent Anke Van Lancker
Recensietitel Het bittere Kruid

Schrijven over iets, maar het toch niet letterlijk aanraken dat is de techniek die Marga Minco hanteert in haar bekroonde werk "Het bittere kruid".

Haar sobere (typisch Noord-Nederlandse) schrijfstijl biedt de lezer hoffelijk een weg om een afgrijselijke waarheid heen en confronteert ons op deze wijze wel heel ongebruikelijk met de Holocaust, maar daarom zeker niet minder aangrijpend. Dit is een getuigenis waarbij men niet hoeft terug te vallen op een arsenaal van sentimenten en gruwelijke details. Het droge verhaal op zich volstaat om ons naar de keel te grijpen. Het hoofdpersonage is een heel gewoon meisje met vriendjes en vriendinnetjes, een vader en een moeder. Dochter van joodse ouders zijnde, verschilt haar levensstijl slechts in kleine vormelijke opzichten van die van ieder ander Hollands meisje. Marga hoeft zich echt om niets zorgen te maken. Ze heeft een mooie kindertijd voor de boeg, ware het niet dat ze pech heeft kind te zijn in oorlogstijd en dat de deportatie vanachter een hoekje loert. Het gezin onderdrukt de spanning en gaat door met functioneren met een filosofie van 'we zullen wel zien wat er komt'.

Marga's belevenissen zijn die van een kind. Onschuldig en nietsvermoedend vertelt ze over haar leventje. De oorlog is slechts achtergrond, iets dat je erbij neemt. Marga maakt er dan ook geen probleem van dat haar buurmeisje haar racket komt lenen, want zij heeft die toch niet meer nodig nu ze spoedig naar het getto zullen verhuizen. Het buurmeisje mag meteen ook alle andere leuke spulletjes uit haar kamer meenemen.

Onschuldig dus, maar hier wel duidelijk neergeschreven door een volwassen vrouw. Een vrouw die als kind één voor één al haar familieleden moest prijsgeven. Ze zag ze vertrekken naar een verre plaats die ze niet kende, maar waar ze weinig goeds van had gehoord. Uiteindelijk rest haar niemand meer, uitgezonderd zichzelf. Haar oude oom (die elke dag op de tram staat te wachten die zijn familie zal terugbrengen) wordt in dit opzicht niet alleen een tragisch, pathetisch overblijfsel, maar tegelijkertijd vormt hij eveneens een tegenpool.

Marga kan niet wachten. Zij kan niet anders dan verder gaan, heeft geen boodschap aan illusies. Dit is de harde realiteit van een kind voor wie de omstandigheden geen keuze laten.

Langzaam werkt de schrijfster naar een einde dat voor de onvoorbereide lezer bijna een bitterder pil lijkt om te slikken, namelijk het besef dat: "Zij zouden nooit terugkomen, mijn vader niet, mijn moeder niet, Bettie niet, noch David en Lotte."

"Het bittere kruid" is een beklijvend verhaal dat zeker zijn plaats verdient tussen andere Holocaustliteratuur, al was het maar om de unieke vorm en toon. De schoonheid waarmee iets heel lelijks wordt beschreven dus.

Mijn mening over de recensie

Ik ben het bijna helemaal eens met de recensent. In het boek lees je eigenlijk niets over het verschrikkelijke van de oorlog en de concentratiekampen.

Het is allemaal heel onschuldig verteld. Alleen dat ze iedereen aan het einde van de oorlog verloren heeft is wel heel zielig, zoals de recensent zegt; een bittere pil om te slikken. Maar toch vind ik dat wel duidelijk in het boek te lezen is dat er oorlog is. Bijvoorbeeld dat er soldaten over straat lopen, mensen worden opgepakt uit een andere getto en dat de hoofdpersoon ook bijna wordt opgepakt.

3 meningen uit de recensie

Haar sobere (typisch Noord-Nederlandse) schrijfstijl biedt de lezer hoffelijk een weg om een afgrijselijke waarheid heen en confronteert ons op deze wijze wel heel ongebruikelijk met de Holocaust, maar daarom zeker niet minder aangrijpend.

Ik ben het hier mee eens. In veel boeken die over de Tweede Wereldoorlog gaan wordt uitgebreid geschreven over alle vreselijke dingen die er gebeurd zijn met onder andere de Joden. Hier wordt niet direct alle afschuwelijke dingen beschreven maar veel meer een beeld hoe zij het als kind beleefd heeft. Toch blijft het een verdrietig en verschrikkelijk verhaal, zeker als je zelf al die dingen die wij nu weten wat er gebeurd is met de Joden er bij bedenkt.

Langzaam werkt de schrijfster naar een einde dat voor de onvoorbereide lezer bijna een bitterder pil lijkt om te slikken, namelijk het besef dat: "Zij zouden nooit terugkomen, mijn vader niet, mijn moeder niet, Bettie niet, noch David en Lotte."

Het klopt dat als je het verhaal leest en er midden in zit je hoopt en denkt dat alles toch nog goed komt. Het is dus erg verdrietig als je de laatste zin van het boek leest. Dat niemand terug zal komen. Uiteindelijk blijft alleen Marga over.

De schoonheid waarmee iets heel lelijks wordt beschreven dus.

Het is iets heel ergs en moeilijk te begrijpen wat er allemaal gebeurd is in de Tweede Wereldoorlog. Met Marga en haar familie maar ook met alle andere Joden. De recensent vergelijkt de eenvoudige en simpele manier van het vertellen van Marga haar verhaal als ‘schoonheid’. Ik vind dit een mooie tegenhanger tegen al het verschrikkelijke wat er gebeurd is.

Overige boeken van Marga Minco

• Het bittere kruid. Een kleine kroniek (1957)
• Het adres (1957)
• De andere kant (verhalen) (1959)
• Tegenvoeters (met Bert Voeten) (1961)
• Kijk 'ns in de la (1963)

• Het huis hiernaast (1965)
• Terugkeer (1965)
• Een leeg huis (1966)
• Het bittere kruid / Verhalen / Een leeg huis (1968)
• De trapeze 6 (met Mies Bouhuys) (1968)
• De dag dat mijn zuster trouwde (1970)
• Meneer Frits en andere verhalen uit de vijftiger jaren (1974)
• Je mag van geluk spreken (Bulkboek nr. 46, 1975)
• Het adres en andere verhalen (1976)
• Floroskoop – Maart (1979)
• Verzamelde verhalen 1951-1981 (1982)
• De val (1983)
• De glazen brug (Boekenweekgeschenk 1986)
• De glazen brug (met L. de Jong: De joodse onderduik) (budget-boek, 1988)
• De zon is maar een zeepbel, twaalf droomverslagen (1990)
• De verdwenen bladzij. Verhalenbundel voor kinderen (1994)
• Nagelaten dagen (1997)
• De schrijver. Een literaire estafette (met Harry Mulisch, Gerrit Komrij, Adriaan van Dis, Maarten 't Hart, Remco Campert, Hugo Claus, Joost Zwagerman) (2000)
• Decemberblues (2003)
• Storing (verhalen) (2004)
• Een sprong in de tijd (2008) Voordracht tijdens de Nationale Dodenherdenking, Nieuwe Kerk (Amsterdam). I.v.m. ziekte van M. Minco, voorgelezen door haar dochter Jessica Voeten