Schrijver
Marga Minco
Titel
Het bittere kruid
Ondertitel
Een kleine Kroniek
Motto "Er rijdt door mijn hoofd een trein vol joden, ik leg het verleden als een wissel om…." (Bert Voeten) Aan de nagedachtenis van mijn ouders
Dave en Lotte
Bettie en Hans
Titelverklaring
De titel heeft betrekking op het eten van bittere kruiden wat een Joods gebruik is. Het wordt gegeten op Pesach, de Israëlische paasdagen. Hiermee herdenken zij de bevrijding uit Egypte van de Joden. En daarmee ook de bittere tijden die de joden meemaakten in de oorlog. Uitgeverij
Bert Bakker; Amsterdam

Jaar van uitgave
1e druk: mei 1957
39e druk: 1995
Genre
Een novelle van 90 bladzijden. Subgenre
Het is een oorlogsnovelle, want het hele boek speelt in de oorlog en daar draait ook
alles om. Samenvatting
Het boek wordt verteld vanuit de ogen van Marga Minco. Marga woont voor de
oorlog met haar vader, moeder en zusje in Breda. Marga heeft ook nog een broer, Dave die in Amsterdam woont. Het is een joods gezin. Marga heeft er problemen mee dat er zo veel dingen verboden zijn voor de joden. Ze wordt in het eerste jaar van de oorlog ziek en moet voor behandeling naar het ziekenhuis. Voor Marga ziek werd was de familie net bezig met het verhuizen. De hele familie trok bij Dave in, hij was inmiddels getrouwd met Lotte en in Amersfoort gaan wonen. Korte tijd later word Marga opnieuw ziek en moet weer naar het ziekenhuis voor behandelingen, dit keer wordt ze in het ziekenhuis in Utrecht opgenomen. Op een dag krijgen Dave en Marga's vader een oproep om zich te laten keuren. Ze hebben weinig zin om voor de Duitsers in een werkkamp te gaan werken. Dave besluit dan ook om een drankje te drinken, zodat hij behoorlijk ziek zou worden en de vader had huiduitslag. Dit plan lukt, want als ze op de keuring verschijnen worden ze allebei afgekeurd. Van de medicijnen blijft Dave enige tijd ziek en wordt verzorgt door Dave' vrouw Lotte. Dave en Marga blijven de hele dag in hun pyjama rondlopen, zodat het net lijkt of ze ziek zijn. Ze krijgen allebei een attest van de dokter. De Duitsers zouden namelijk elk moment kunnen binnen stormen om hen op te pakken en als nog naar Duitsland te brengen om er te gaan werken. Na een telefoontje te hebben gepleegd bij een vroedvrouw, zien Marga en haar vader Bettie in een vrachtauto zitten. Het blijft verder onduidelijk waar ze heen is gebracht en wat er met haar is gebeurd. Marga's ouders krijgen een verordening om naar Amsterdam te verhuizen, omdat zij boven de vijftig jaar zijn. Marga blijft eerst gewoon bij Dave en Lotte in Amersfoort wonen. Maar naar een tijdje besluit ze toch om weer bij haar ouders te gaan wonen. Het was een riskante reis om van Amersfoort naar Amsterdam te reizen, omdat het voor de joden verboden was om gebruik te maken van het openbaar vervoer. Op een middag als Marga even wat boodschappen moet doen raakt ze verstrikt in een bezetting. In de straat waar ze loopt word een razzia gehouden en Marga zou ook al bijna opgepakt worden. Maar ze had gelukkig haar identiteitskaart bij zich en kan daarmee aantonen dat ze niet in die straat woont. Zo weet ze toch nog te ontglippen. Op een avond als de bel gaat staan er Duitsers voor de deur. Marga heeft het op tijd in de gaten en weet ongezien via de achterdeur te ontsnappen. Haar ouders worden wel opgepakt, Marga voelt zich er na die tijd schuldig over dat ze haar ouders in de steek heeft laten zitten. Marga vlucht opnieuw naar haar broer Dave en zijn vrouw Lotte. Lotte helpt Marga om haar haar met waterperoxide te bleken, zodat ze helemaal niet meer herkent zal worden op straat, ook krijgt Marga een ander persoonsbewijs. Ze proberen met z'n drieën weg te vluchten, maar Dave en Lotte worden op het station in Utrecht opgepakt. Marga gaat naar het afgesproken adres, maar word daar doorgestuurd naar een boer. Marga word opgehaald door de boer en op de boerderij word haar verteld dat ze nog weer naar een ander adres moet, omdat er op de boerderij geen plaats is voor nog een onderduiker. Marga komt bij een gezin in te wonen met een man en vier kinderen. Met de vrouw kan Marga niet zo goed opschieten, maar met de rest van de familie wel. In het begin is er geen extra bed en moet Marga bij de vrouw in bed. Wanner het geld bijna op is gaat Marga weg. Marga word geholpen een nieuw adres te vinden in Heemstede. In Heemstede aangekomen komt er een vrouw naar haar toe in een overal en brengt haar naar haar nieuwe adres. Marga blijft hier tot de oorlog is afgelopen. Na de oorlog gaat Marga naar haar enige oom en tante, maar haar oom overlijdt enkele weken na de oorlog. Marga blijft haar tante nog geregeld opzoeken. De tijd
De tijd die in het boek verloopt is vanaf het begin van de oorlog tot na de oorlog, dus ongeveer vijf jaar. Het verhaal is chronologisch verteld, omdat alle gebeurtenissen elkaar opvolgen. Er zitten wel gedachten van Marga in. Dan denkt ze vooral terug aan de dingen die in haar jeugd gebeurd zijn, zoals het bijna zien verdrinken van haar zus Bettie of het gepest als ze door de Kloosterstraat moest lopen, waarin veel kinderen waren die haar pestten omdat ze Joods was. Dit zijn flashbacks. Er zitten verschillende tijdssprongen in, want niet elke gebeurtenis in die 5 jaar wordt verteld. Ik denk dat het beste voorbeeld de sprong van het einde van het boek naar de epiloog is, want dan is de oorlog ineens afgelopen. Ook is er sprake van tijdsversnelling, omdat niet alles uitvoerig beschreven wordt. Als voorbeeld zijn dat de verhuizingen van Breda naar Amersfoort of de keuringen die vader en Dave krijgen voor het werkkamp. In het boek zijn er ook vertragingen. Dat komt door de gedachten van Marga. Bijvoorbeeld als ze door de man in de Lepelstraat wordt aangehouden, beschrijft ze hoe hij eruit ziet en daardoor krijg je niet echt een doorlopend verhaal. De ruimte

Het verhaal speelt zich op verschillende plaatsen af. Als eerste in het huis in Breda, dan in het huis van Dave en Lotte in Amersfoort. Als Marga bij haar ouders in Amsterdam is, speelt het verhaal zich in Amsterdam af. Dan zijn er dan nog de verschillende onderduikadressen zoals in Utrecht, net buiten Amsterdam en Heemstede. Tenslotte in Zeist bij Marga's oom en tante. Sommige van de huizen, bijvoorbeeld in Amsterdam, worden beschreven. Spanning
De spanning in het verhaal opgebouwd door vertragingen. Bijvoorbeeld als er mensen in de Lepelstraat worden opgepakt en Marga ook bijna moet instappen. Een ander voorbeeld is als de familie in Amsterdam wordt opgepakt, maar Marga nog net via de tuindeur kan ontsnappen. Er wordt zoveel omheen verteld van de situatie die op dat moment speelt (uiterlijk van mensen e.d.) dat je daardoor een vertraagde werking krijgt. Toch wil je zo snel mogelijk te weten komen wat er gaat gebeuren. Verhaalfiguren
Marga: Marga is de hoofdpersoon/ ikfiguur. Je kan je in haar situatie inleven, omdat ze rechtstreeks te maken heeft met het probleem van de Jodenvervolging. Ze wordt in het boek ouder en wijzer. Ze leert namelijk dat de Duitsers wel gevaarlijk zijn, terwijl ze aan het begin van het boek, net als haar vader, vrij optimistisch was en niet bang. Ook wordt Marga angstig voor de Duitsers en voelt ze zich schuldig als ze haar ouders heeft achtergelaten. Vader: hij is een achtergrondpersoon, hij geeft diepte aan de hoofdpersoon door haar te beïnvloeden met zijn positieve kijk op de oorlog. Je weet alleen maar van hem dat hij optimistisch is. Hij is niet uitgebreid beschreven. Moeder: zij is een achtergrondpersoon, je kan namelijk niet met haar gevoelens meelezen en ze krijgt niet zoveel aandacht. Je komt maar één eigenschap van haar te weten en dat is dat ze zorgzaam en bezorgt is. Dave: hij is de broer van Marga. Hij is een achtergrondfiguur. Ook zijn gevoelens zie je niet echt en je weet eigenlijk alleen dat hij een dappere jongen was, omdat hij dat drankje nam voordat hij naar de keuring voor het werkkamp moest. Lotte: Marga kan het goed met Lotte vinden. Lotte is de vrouw van Dave. Ze wordt niet uitgebreid beschreven. De enige karaktereigenschap die je van haar te weten komt is dat ze net als de moeder van Marga een zorgzaam type is. Ze is een achtergrondfiguur. Ze krijgt namelijk haast geen aandacht, je kan je niet in haar inleven en ze heeft niet rechtstreeks te maken met het probleem. Bettie: Bettie is de één jaar oudere zus van Marga. Je weet alleen dat ze dapper was. Als voorbeeld kun je daar de Kloosterlaan van geven. Bettie liep altijd gewoon door als er kinderen stonden die hun eventueel konden gaan pesten. Ook is zij een achtergrond-figuur. Zij wordt opgepakt tijdens een razzia. Wat er met haar is gebeurt, is onduidelijk. Ieder achtergrond figuur is belangrijk, omdat Marga door het verdwijnen van haar familie ongelukkig en verdrietig wordt. Perspectief
Het verhaal wordt verteld vanuit het ik-perspectief. Je leest met de gedachten van de 'ik' in het verhaal mee. Het is dus een 'ik-verhaal'. Je kan de naam van het ik- figuur niet opmaken uit het boek. Maar omdat het boek een waar gebeurd verhaal en omdat het boek gaat over Marga's belevenissen in de Tweede Wereldoorlog weet je dat de ikfiguur Marga heet. Motieven · problemen · angst/spanning · 2e wereldoorlog: doordat het verhaal zich afspeelt in de oorlog wordt je er constant aan herinnerd en is het terugkerend. · Jodenvervolging: om Marga heen worden veel mensen opgepakt, waaronder ook haar ouders, broer Dave, zus Bettie en de vrouw van Dave, Lotte. · Verboden: Door de Duitsers waren er een heleboel dingen verboden voor Joden, zoals het zwembad, badhuis, de parken en later ook het openbaar vervoer. Dit wordt in het boek duidelijk herhaald. Waardering
Over het algemeen vind ik het leuk om boeken te lezen over mensen die in een oorlog zitten, omdat ik dan iets te weten kom over hoe men zich voelt en wat voor problemen er zich voordoen. Het boek was dan ook wel aangrijpend, omdat je direct leest hoeveel angst de Joden gekend moeten hebben en ook omdat je weet dat het verhaal echt gebeurd is want het een autobiografie is. Inleven in de hoofdpersoon was niet zo moeilijk, omdat het in de ik-persoon was geschreven. Ik vond het boek niet echt voorspelbaar worden, omdat je bijna nooit een aanwijzing had van wanneer er iets ging gebeuren. Een voorbeeld is het ontruimen van het bejaardenhuis, dat kwam voor Marga heel onverwacht. Het boek was naar mijn idee niet echt spannend, ondanks dat er wel geprobeerd was spanning op te bouwen door vertragingen. Het boek was makkelijk te lezen, want er stonden geen moeilijke, lange zinnen in en als er Joodse woorden in werden gebruikt, stonden ze achterin uitgelegd. En het was geen dik boek, namelijk maar 90 pagina's. De epiloog erachter vond ik heel mooi, omdat je dan weet hoe het echt is afgelopen met Marga, hoe ze zich voelt en hoe hopeloos ze is over de terugkomst van haar vader, moeder, broer en zijn vrouw. Je wist van te voren al hoe het boek ongeveer moest gaan aflopen, omdat als Marga in de handen van de Duitsers gekomen zou zijn, zou dit boek niet geschreven kunnen zijn. Ik vind het heel knap van Marga Minco dat ze haar ervaringen en gevoelens van de oorlog zo mooi in een boek kan verwerken. Biografie
Marga Minco wordt (als Sara Minco) op woensdag 31 Maart 1920 geboren in Ginneken bij Breda. Op grond van de in haar schooltijd geschreven bundel verhalen wordt zij in 1938 als leerling journaliste aangenomen bij de Bredasche Courant. Een dag na de capitulatie in mei 1940 wordt zij bij de krant ontslagen. De hoofdredacteur is daarbij onder druk gezet door de Bredase NSB-leider. Ze logeert enige tijd bij haar familie in Assen en Delft en vertrekt in herfst 1940 naar Amsterdam, waar ze tijd doorbrengt bij haar zuster, die een jaar eerder naar Amsterdam was gegaan om verpleegster te worden. In het voorjaar van 1941 krijgt ze een lichte vorm van t.b.c. en moet kuren in een ziekenhuis in Utrecht en later in een sanatorium in Amersfoort. Na haar herstel blijft ze in Amersfoort waar haar broer zich met zijn vrouw heeft gevestigd, ook haar ouders wonen aldaar. Begin mei 1942 trouwt haar zuster maar die wordt enkele weken later tijdens een razzia opgepakt. In April 1943 worden haar ouders uit hun huis gehaald en overgebracht naar de koninklijke schouwburg. Via doorgangskamp Westerbork zullen zij naar Sobibor worden gedeponeerd. Bij hun aanhouding is zij zelf ternauwernood ontkomen. Ze duikt onder bij haar broer en zijn vrouw in Amsterdam. Op weg naar een nieuw onderduik adres wordt de vrouw van haar broer opgepakt, haar broer geeft zichzelf dan ook aan. Marga (onder schuilnaam Selma) moet nu alleen onderduiken. Ze duikt onder in Heemstede en zoekt contact met Bert Voeten, die bij de krant in Roosendaal werkt. In plaats van haar te schrijven komt hij naar haar toe. In augustus 1944 betrekt zij met hem en nog een aantal andere onderduikers een leegstaand huis in Amsterdam. In december 1944 wordt hun dochtertje Bettie geboren. In augustus 1945 trouwt ze met Bert. Na de oorlog blijkt zij met een oom de enige overlevenden te zijn van hun familie. Begin jaren ‘50 zet Marga Minco zich opnieuw aan het schrijven. Regelmatig publiceert zij korte, bitter-vrolijke verhalen in het maandblad Mandrill. In februari 1956 wordt haar 2e dochter Jesse geboren. Tijdens haar zwangerschap voltooid ze het manuscript voor het bittere kruid. In 1958 wordt dit boek bekroond met de Vijverbergprijs. Van 1960 tot 1970 schrijft Marga Minco verschillende boeken. In 1970 zendt de AVRO haar televisie spel de hutkoffer uit, dit wordt geen succes. In 1974 brengt zij het boek "Meneer Frits en andere verhalen uit de vijftiger jaren" uit. Vanaf 1975 heeft zij 3 jaar lang intensief gewerkt aan een roman die in dezelfde tijdsperiode zou moeten spelen als bittere kruid. Toen de roman tenslotte klaar was besloot ze hem toch niet uit te geven. Die moed om een volledige roman in de la te laten liggen kenmerkt Marga Minco als schrijfster.