1. Beschrijving van de leeservaring 1.1 Primaire Gegevens Auteur: Marga Minco (Sara Menco) Titel: Het Bittere Kruid
Ondertitel: geen
Verschenen: mei 1957
Aantal blz.: 90
Leestijd: 3 uur
Uitgelezen op: 27 April 2001 1.2 Verantwoording voor de keuze Het boek, Het bittere kruid van Marga Minco koos ik nadat ik het van mijn moeder aangeraden kreeg. Na het lezen van de flaptekst leek het bittere kruid een leuk en interessant boek om te lezen. Ik ben namelijk nogal geïnteresseerd in de tweede wereldoorlog en het lot van de joden. Na mijn keuze hoorde ik van nog veel meer mensen dat het boek erg leuk is dus werd ik ervan bewust dat ik een goede keuze gemaakt had. 1.3 Verwachtingen vooraf Ik verwachtte best veel van het boek want veel mensen vonden dat ook zo. Het onderwerp boeide me en Marga Minco is best een bekende naam. Negentig bladzijden zijn ook goed om door te komen en het me een licht verteerbaar boek.
1.4 1e reactie achteraf Van het boek was ik achteraf best onder de indruk, vooral omdat je in je achterhoofd hebt dat dit echt gebeurd is. Toch vond ik het een heel mooi boek dat op een hele mooie manier beschreven is, helemaal niet anti – Duits en dat vind ik bewonderenswaardig voor iemand die zo veel meegemaakt heeft. 1.5 Korte samenvatting van het boek Marga komt met haar ouders en zus terug in Breda, nadat ze zijn gevlucht voor de Duitsers. Haar vader vindt het nog niet nodig om voor de Duitsers onder te duiken, omdat hij denkt dat het zo’n vaart niet zal lopen. Vroeger al werd Marga lastig gevallen door kinderen omdat ze joods was, en ook kan ze zich herinneren dat er altijd afstandelijk en bang werd gereageerd als ze bijvoorbeeld iemand uitnodigde om binnen te komen. Ze vindt het ook moeilijk dat alles onder de bezetting verboden wordt. Als Marga het eerste jaar van de oorlog ziek wordt, verhuist de familie naar Amersfoort en trekken bij haar broer Dave en zijn vrouw Lotte in. Marga moet kuren ondergaan in het ziekenhuis. Op een dag komt haar vader thuis met de sterren die goed worden ontvangen door iedereen en haar vader en Dave krijgen een oproep voor het werkkamp, maar beiden worden afgekeurd. Vader vanwege een huidaandoening en Dave nadat hij een mysterieus drankje heeft ingenomen waardoor hij er ziek uit gaat zien. Een niet joods buurmeisje ontpopt zich als een waar roofdier die allemaal spullen leent van Marga en ze daarna niet meer terugbrengt Marga is ziek en gedoogt dit allemaal. Om Marga heen duiken steeds meer mensen onder maar Vader vind dat nog steeds niet nodig, ondanks dat er Razzia’s gehouden worden. Tijdens een van die Razzia’s wordt haar zusje Bettie opgepakt en verdwijnt ze naar een concentratiekamp. Als Lotte, Marga en Dave een oproep krijgen komen ze daar onderuit omdat Dave en Marga nog officieel ziek zijn en dat Lotte ze moet verzorgen, zo krijgen ze van de dokter een attest zodat ze zich nog niet hoeven melden. Margas’ ouders moeten in het Getto van Amsterdam gaan wonen. Op een dag besluit Marga haar stoute schoenen aan te trekken en met de trein naar Amsterdam te reizen, dit is heel gevaarlijk want de trein is streng verboden voor joden. Na een emotioneel onthaal in Amsterdam gaat ze na 3 dagen terug naar Amersfoort. Na een tijdje besluiten Dave en Lotte ook onder te duiken en vertrekken ze met Marga naar Amsterdam om daar buiten het Getto te gaan wonen. Op een avond, als Marga bij haar ouders op bezoek is wordt er een Razzia gehouden en worden haar ouders gevangengenomen en zij kan net ontsnappen naar het huis van Dave en Lotte. Ze moet wel een enorme metamorfose doorstaan omdat ze haar identiteitskaart in het huis van haar ouders heeft laten liggen en de Duitsers dus weten hoe ze er uit ziet. Dave vind het in Amsterdam toch niet veilig en besluit ergens in Utrecht te gaan onderduiken. Op het perron wordt Lotte opgepakt en Dave besluit haar niet alleen te laten Marga reist dus alleen af naar Utrecht. Als haar geld opraakt besluit ze naar Heemstede te gaan om daar onder te duiken tot het eind van de oorlog. Na het eind van de oorlog gaat ze naar haar oom in Zeist die niet is opgepakt omdat hij een niet joodse vrouw heeft. Haar oom zit nog dagelijks bij de tramhalte en wacht daar op haar vader, haar moeder, Dave of Lotte. Hij kan niet geloven dat ze niet meer terugkomen. 2. De Verdieping 2.1 Tijd en ruimte Het bittere kruid speelt zich af in de tweede wereldoorlog en de vertelde tijd bestrijkt 5 jaar, precies de duur van de oorlog dus. De verteltijd is ongeveer 3 uur. Het verhaal is Chronologisch, het begint aan het begin van de oorlog en eindigt aan het einde ervan. Er zitten wel een aantal flashbacks in van herinneringen van Marga. Het einde is best wel open want ik bleef toch met een aantal vragen zitten. Je kwam namelijk niet te weten hoe ze haar verdriet verwerkte en wat er met haar gestolen spullen gebeurde. 2.2 Wijze van vertellen Het verhaal wordt op de ik vorm verteld maar de ik in het boek is in dit geval wel de schrijver die uit eigen herinnering vertelt op een manier waarbij niets van haat en nijd tegenover iemand laat merken terwijl ze dat wel heeft. 2.3 Spanning Het verhaal is heel intrigerend en spannend. Je weet namelijk al dat het niet goed kan gaan met de familie Minco maar wanneer. De kracht van het verhaal is dat het je blijft boeien. Vooral het moment dat vader en moeder worden opgepakt en het moment in de trein naar Utrecht zijn behoorlijk spannend. 2.4 Thema/Motieven Het thema van het boek is: de problemen en angsten die de joden in de Tweede Wereldoorlog hebben gehad en hoe lang deze tijd nog zal nawerken in de periode die er na komt. Ook al is Marga als overlevende uit de tweede wereldoorlog gekomen, de titel is niet voor niets “Het Bittere Kruid”. De dingen die ze heeft meegemaakt zullen nog lang een rol blijven spelen in haar verdere leven. Ze zal nog lang de pijn en verdriet kennen omdat ze eigenlijk zonder reden haar hele familie is kwijtgeraakt. De motieven zijn: Oorlog: Doordat het verhaal zich afspeelt in de oorlog wordt je er constant aan herinnerd en is het terugkerend

Dood: Dit maakte indruk. Om Marga heen worden veel mensen opgepakt, waaronder ook haar ouders, haar broer en zijn vrouw en haar zus. Joden Vervolging: de Duitsers die mensen oppakken zoals de razzia op de Lepelstraat en in het bejaardentehuis. Vervolgingen: Door de Duitsers waren er een heleboel dingen verboden voor Joden zoals het zwembad, het badhuis, het openbaar vervoer en de bioscoop. De verboden komen veelvuldig in het boek voor en geven de onmacht van de Joden weer. Angst: Dit gevoel maakt zowel indruk als dat het herhaald wordt. Er is altijd de angst om gepakt geworden door de Duitsers. Het gevoel van angst hebben Marga en haar familie altijd, in de trein, in de bioscoop en thuis het is een steeds terugkerend onderwerp. 2.5 Personages Marga: Marga is een joods meisje dat rechtstreeks te maken heeft met de jodenvervolging. Ze wordt ouder en wijzer naarmate de oorlog duurt. Ze wordt bang van Duitsers terwijl ze dat eerst niet was. Ze is hierom een karakter. Vader: Is een traditionele Joodse vader en een pure optimist, door zijn optimisme blijft zijn gezin geloven dat het allemaal snel afgelopen is en dat het wel mee zal vallen. Door zijn optimisme duikt het gezin niet onder. Hij is altijd in voor een grapje en weet Marga altijd gerust te stellen. Zo geeft hij de hoofdpersoon meer diepte. Vader is een bijpersoon, je kunt namelijk zijn gedachten niet lezen en wordt ook gedeporteerd. Moeder: Is een strenge maar correcte moeder, ze is creatief en wantrouwend maar laat het laatste oordeel altijd aan vader over zodat uiteindelijk altijd vaders wil wet is. Ook moeder is een bijpersoon en haar gedachten weet je ook niet. Dave: is de oudere broer van Marga en is erg verstandig en moedig, hij gelooft niet dat alles op zijn pootjes terechtkomt en duikt onder. Erg veel kom je over hem niet te weten. Hij is een bijpersoon. Lotte: Is de vrouw van Dave en je komt weinig over haar te weten, Marga kan het goed met haar vinden en Lotte zorgt voor Marga als zijnde een moeder. Lotte is een bijpersoon. Bettie: Is de jaar oudere zus van Marga, ze wordt al vroeg in het verhaal opgepakt dus je komt niet veel van haar te weten. Wel weet je vanuit de herinneringen van Marga dat ze dapper was en dat ze door een haag van kinderen heen ging die het uitscholden. 2.6 Titel, ondertitel en motto Het Bittere kruid. Voor dit boek kreeg Marga Minco de Vijverbergprijs. De Titel heeft betrekking op het eten van bittere kruiden wat een Joods gebruik is. Het wordt gegeten op Pesach, de joodse paasdag. Hiermee herdenken de Joden de bevrijding van de joden uit Egypte en andere bittere tijden die de Joden meemaakten. Nu beleeft Marga Minco deze zelf. Het kruid heeft een lange nasmaak. Hiermee wordt bedoeld dat een lange wrange nasmaak van de oorlog mee bedoelt. Heet boek heeft geen ondertitel maar wel een motto, voor in het boek staat namelijk: Er rijdt door mijn hoofd een trein vol joden, ik leg het verleden als een wissel om…. Bert Voeten. 2.7 De relatie tussen tekst en Auteur Het verhaal van Marga Minco is een novelle, dus achtergrond info is gewenst. Marga Minco is een snelle vertelster, ze maakt korte verhalen maar de verhalen binden en zijn helder. Meestal schrijft ze over zichzelf of andere ingrijpende gebeurtenissen in iemand anders zijn leven. Dit houdt in dat er meestal maar bij een persoon dieper op de gedachten worden ingegaan. De andere personen geven meestal aanvullende informatie en geven de hoofdpersoon diepte. 2.8 De relatie tussen verschillende teksten Veel van de verhalen van Marga Minco gaan over oorlogservaringen. Ook schrijft ze boeken over eenzaamheid en isolement. Dit is haar manier om haar oorlogstrauma te verwerken. Naast de boeken die ze schrijft doet ze niets. 2.9 Relatie tussen tekst en context Dit verhaal is pas na de oorlog geschreven en gaat over de tweede wereldoorlog. In de jaren 50 wisten er nog weinig mensen van het lot van de joden en van de concentratiekampen. Mensen hadden het namelijk jarenlang druk gehad met het opbouwen van het land en hadden daarbij niet veel aandacht geschonken aan de Joden. Het boek van Marga Minco was dus al een niet veel voorkomend genre en boeide dus veel mensen. 3. Het Eindoordeel 3.2 De Persoonlijke recensie Het onderwerp

Het onderwerp vond ik interessant, het is een aangrijpend en ontroerend verhaal over een donkere periode in onze geschiedenis. Het onderwerp is voor mij moeilijk voor te stellen hoe heel erg het moet zijn geweest, het is namelijk iets zoiets slechts dat kun je, je moeilijk voorstellen. Ik dacht er zelf al wel eens aan omdat ik er wel in ben geïnteresseerd en bij geschiedenis hebben we er ook al veel over geleerd, maar na het lezen van dit boek heb ik er toch meer bij stil gestaan. Ik vond dat het boek goed met de Thema’s omging en mijn gedachten zijn er niet door veranderd. Ik vind het namelijk nog steeds onvergefelijk fout van de mensen in die tijd en ik ben er niet meer sympathieën voor Duitsers aan over gaan houden. Ik vind het wel bewonderenswaardig van de auteur dat ze niet naar de Duitsers heeft uitgehaald of gevoelens van haat heeft laten blijken. Het onderwerp werd met diepgang benaderd en er werd bijvoorbeeld goed beschreven hoe de angst in de mensen leefde en hoe er onwetendheid was over alles wat nog komen moest. Ik had er nog graag bijgezien dat er een rendez-vous was geweest tussen het meisje wat alles leende en Marga want dan had ik kunnen zien hoe het dat meisje was vergaan in de oorlog en of er nog wat van de spullen van haar lagen. Ik heb de film Schindler’s List gezien. Deze film is van hetzelfde genre en geeft dezelfde angst en onmacht weer als dit boek. De gebeurtenissen
Het boek is een autobiografie, hierdoor zijn de gevoelens van de hoofdpersoon dus belangrijker. De gebeurtenissen in het verhaal zijn natuurlijk ook heel belangrijk maar de gevoelens spelen de boventoon. De gebeurtenissen volgden zich snel op maar dat gaf niet want je weet dat het echt gebeurd is en dat het dus niet anders kon. De snelle opvolgingen zijn ook helemaal niet storend want alles wordt op een goede en rustige manier verteld. De gebeurtenissen zijn meestal erg triest (vooral als de familieleden worden opgepakt) maar het verhaal laat verteld niet veel over de trieste gevoelens van de hoofdpersoon, het verhaal wordt dus geen tranentrekker. De gebeurtenissen zijn erg geloofwaardig omdat ze echt zijn gebeurd. De echte schokkende gebeurtenissen worden in dit boek niet beschreven, al zijn ze wel gebeurd in de oorlog. De oppakkingen van haar familie zie je al van verre aankomen maar dat komt doordat je al weet wat er in de oorlog is gebeurd. Ik werd vooral boos op de Duitsers omdat ze zoveel onrecht aandeden. Ik vond het einde best mooi vooral de epiloog maakt het helemaal af, erg mooi. De Personen
De hoofdpersoon is echt dus handelde ook erg geloofwaardig. Ik kon me best goed inleven in de hoofdpersoon al kon ik niet begrijpen waarom ze niet zo verdrietig was terwijl ik dat wel zou zijn als ik helemaal alleen ergens moest onderduiken als ik wist dat de rest van mijn familie opgepakt was. Tussen Marga en ik zag ik geen gelijkenis, Marga was veel passiever dan ik en was ook erg weerloos en durfde nooit nee te zeggen. Ik kon me niet met haar vergelijken. In mijn eigen leefwereld vond ik dat haar vader leek op die van mij, hij was erg positief en kon iedereen geruststellen dat doet mijn vader ook altijd bij ons thuis. De hoofdpersoon bracht me onder de indruk maar deed verder niets en heeft me ook nergens mee beïnvloed Ik vond dat ze best heel moedig was maar ook erg passief en dat vond ik iets minder van haar. Ik denk dat ik als ik haar was, me had gevoegd bij Dave en Lotte die op werden gepakt. De Opbouw
Het verhaal liep goed, was makkelijk verteerbaar en was vlot te lezen. Er waren wel flashbacks maar die werden goed uitgelegd en waren helemaal niet verwarrend, ze maakten het verhaal eerder duidelijker. Het boek was echt het hele verhaal makkelijk en er waren geen moeilijke of saaie stukken. Ik vond het boek niet echt spannend maar de oppakking van haar ouders was best indrukwekkend. De afloop vond ik best bevredigend want ze kon bij haar oom blijven, wel vond ik het erg dat er niemand uit haar familie terugkwam ik dacht namelijk dat er nog wel iemand zou overleven. Het Taalgebruik Het taalgebruik was goed, Marga Minco kon alles met precies de goede woorden beschrijven en dat las erg prettig. Ze bracht veel voorbeelden aan zodat je de gebeurtenis, geur of aanblik goed kon voorstellen. Er kwamen geen directe dialogen in voor maar ze werden wel beschreven vanuit het ik perspectief. Ja vooral hoe ze de houding van de Duitse SS –ers beschreef. Dit beschreef ze zo: “Ze zaten in een grote, open wagen ze zaten daar stram en ordelijk als tinnen soldaatjes.”