1e druk: uit 1957
Door mij gelezen druk: 35e druk, 1990
Motto: ‘Er rijdt door mijn hoofd een trein vol joden, ik leg het verleden als een wissel om… ( door Bert Voeten.) Het eerste deel verwijst naar de joden die in treinen worden afgevoerd naar concentratiekampen. De persoon van het motto heeft dat steeds in zijn hoofd. In het tweede deel staat dat de persoon het wil vergeten, omdat het waarschijnlijk een verschrikking was. 2. Marga Minco werd geboren in 1920 in de plaats Ginniken. Marga is Pseudoniem voor Sara. Ze trouwt met Bert Voeten. Tijdens de tweede wereldoorlog verliest ze haar ze haar ouders, broer en zus. Zij en de broer van haar vader zijn de enige overlevenden van de familie. Ze heeft 2 kinderen
Een paar andere boeken die Marga heeft gepubliceerd zijn: -De val -Een leeg huis -De glazen brug

3. Het verhaal speelt zich af aan het begin van de tweede wereldoorlog in 1940 tot enkele weken na de bevrijding in 1945. Het speelt zich af in veel verschillende plaatsen in deze volgorde: ‘Breda, Amersfoort, Amsterdam, Utrecht, Nieuw- Vennep Heemstede en Zeist. 4. De hoofdpersoon is de ik-persoon. Ze is een joods meisje en heeft zwart haar, grote wenkbrauwen en blauwe ogen. Ze woont samen met haar ouders, haar oudere broer Dave en haar oudere zus Bettie. Vroeger werd ze weleens gepest door andere kinderen, omdat ze anders was dan zij. Later in het boek bleekt ze haar haar, zodat ze er niet meer als een jood uitziet. De ik-persoon is in het begin een gewoon, rustig meisje. Tijdens de oorlog ontwikkelt ze zich als een slim en moedig meisje. Dat helpt haar om de oorlog te overleven. Ze heeft bijvoorbeeld het lef om in een trein te stappen, terwijl ze als joods zijnde kan worden opgepakt. Ook als haar ouders worden gearresteerd in een huis in Amsterdam, vlucht zij weg door de achterdeur. Ze blijft heel nuchter, wanneer ze weet dat haar familie niet terug komt. Ze is een round character. De vader van de ik-persoon is een gelovig man. Hij is heel positief ingesteld en zegt dat er niks aan de hand is, terwijl het toch echt gevaarlijk wordt voor de joden. Als ze horen dat een ander joods gezin was ondergedoken, zei hij dat ze dat zelf niet hoefden. Ook wanneer de ouders naar Amsterdam moeten, blijft de vader optimistisch en zegt dat ze zo weer terugkomen. Hij is een flat character. De moeder van de ik-persoon is juist negatief ingesteld en ziet het er somberder in. Ze is heel ongerust als Bettie door de razzia wordt gearresteerd. Ze hoopt dat het allemaal niet lang meer duurt. Ze is een round character. Dave is getrouwd met Lotte. Hij heeft z’n slimme trekjes. Als alle mannen moeten komen voor een keuring krijgt hij een slim idee. Hij drinkt een drankje dat hem ziek maakt. Bij de keuring wordt hij afgewezen en zijn plan is geslaagd. Hij is een flat character. Over de zus van de hoofdpersoon staat niet veel vermeldt. Ze is een bijpersoon die aan het begin van het boek al uit het verhaal is. 5. De ik-persoon groeide op in een joods gezin. Samen met haar familie werden ze geëvacueerd doordat Duits bezettingsgroepen zich in hun woonplaats, Breda vestigden. Een tijd nadat ze al weer terug waren, gingen ze in Amersfoort wonen. Daar werd Bettie gearresteerd door de razzia en de ouders moesten in Amsterdam wonen. De ik-persoon voegde zich bij hen. Op een avond werden haar ouders gearresteerd en ze vluchtte naar het huis van Dave en zijn vrouw Lotte. Ze wilden naar een onderduikadres in Utrecht gaan, maar Lotte werd gearresteerd. Dave bleef bij haar en de ik-persoon trok alleen verder. Ze dook toen onder bij verschillende adressen en overleefde de oorlog. Na de oorlog ging ze regelmatig op bezoek bij de broer van haar vader. Deze wachtte iedere dag nog op de terugkomst van zijn broer. Toen stierf hij aan een ziekte. De ik-persoon besefte dat haar familie de oorlog niet had overleefd. 6. Het boek heeft een gesloten einde. De oorlog is afgelopen. De oom van de ik-persoon gelooft nog dat zijn broer en zijn gezin terugkomen. De ik-persoon beseft echter dat ze nooit meer terugkomen. Ze heeft zich daarbij neergelegd. Hiermee eindigt het verhaal. Het maakt niet uit wat daarna nog gebeurd. 7. Dit boek heeft 22 hoofdstukken met elk een titel. De titels slaan op de inhoud van een hoofdstuk. Ieder hoofdstuk begint weer met een nieuw onderwerp en het heeft een afgerond geheel. Opvallend aan de hoofdstukken is dat ze zeer kort zijn. 8. In het boek wordt het ik-perspectief gebruikt. Het gevolg daarvan is dat je in de gedachtegang komt van de hoofdpersoon. Je weet precies wat er in haar hoofd omgaat. Dan besef je pas hoe iemand de oorlog doorbrengt en wat voor verschrikkelijke gevolgen dat heeft. Bij haar dus dat ze haar familie heeft verloren. 9. Er bevinden zich een paar flashbacks in het verhaal. De hoofdpersoon denkt bijvoorbeeld een paar keer aan haar kindertijd. Zij en haar zus werden toen ze klein waren vaak uitgescholden en gepest door andere kinderen als ze bijvoorbeeld uit school kwamen. Ook toen haar zus werd opgepakt door de razzia dacht ze aan de keer dat haar zus bijna was verdronken. Maar toen kon haar vader haar redden door een hand uit te steken. Niet toen ze werd opgepakt, niemand kon haar redden. Het verhaal is op chronologische volgorde geschreven. 10. De epiloog, het hoofdstuk achterin het boek staat los van het verhaal. Het verhaal gaat over het alsmaar vluchten en onderduiken voor de Duitsers tijdens de oorlog, terwijl in de epiloog enkele weken na de bevrijding wordt beschreven. 11. Er worden geen symbolen gebruikt. Er zijn wel verschillende leidmotieven die steeds terugkomen in het verhaal. Bijvoorbeeld met de trein reizen. De trein wordt een paar keer gebruikt als er gevlucht wordt. De trein staat ook vermeldt in het motto, maar dan wordt de trein bedoeld die joden afvoert naar kampen. Een ander leidmotief is een gepakte koffer of tas met kleding. De personen in het verhaal gaan vaak ergens heen met de trein of lopend om bijvoorbeeld te vluchten en dan nemen ze koffers met kleding mee. Een motief in het verhaal is het iedere keer vluchten en verstoppen voor de Duitsers. 12. Het thema is jodenvervolging. Dat gebeurt in de tweede wereldoorlog door de Duitsers. Het gevolg is dat de joodse mensen alsmaar moet vluchten en dat de meesten het niet overleven. 13. Het boek heet: Het bittere kruid, een kleine kroniek. Met het bittere kruid wordt het volgende bedoeld: Met paasfeest vieren de joden Seideravond. Dat is tijdens de eerste twee avonden van het paasfeest. Ze vieren symbolisch de uittocht uit Egypte en daarbij eten ze ongezuurd brood en bittere kruiden.’ De hoofdpersoon denkt daaraan als ze in bed ligt in Dave’s huis nadat haar ouders waren gearresteerd. Met een kleine kroniek wordt bedoeld dat het verhaal ongeveer echt gebeurd is op chronologisch volgorde. 14. Ik vond het heel mooi boek. Het had wel weinig bladzijden en korte hoofdstukjes, maar dat las wel makkelijk. Het leukste wat ik aan het boek vond was dat het geschreven was vanuit de hoofdpersoon. Je denkt dan heel erg mee met die persoon en je weet wat er in haar hoofd omgaat. Eigenlijk besef je dan hoe erg de oorlog was. Toch lijkt het net of de hoofdpersoon haast geen rouw toont om haar overleden familie. Ze blijft er heel nuchter onder. Maar doordat ze allerlei erge dingen heeft meegemaakt en gezien is ze misschien wel een beetje bitter geworden. Natuurlijk vindt ze het erg, maar ze heeft het een plekje kunnen geven. Ik denk dat wij nooit kunnen beseffen hoe erg de oorlog was, hoeveel boeken er ook over zijn geschreven. Je moet het echt hebben meegemaakt, en dat heb ik gelukkig niet. Ik vind het wel jammer dat haar familie nooit meer terugkwam. Ik vind het toch altijd het mooist als een boek goed afloopt.