12. Historische tijd

Waarschijnlijk in dezelfde tijd als dat het boek geschreven is; de winter van 1983 op 1984.

Eén duidelijk feitelijk bewijs: Maarten is reeds gepensioneerd, naar schatting ergens in de 70. Hij werkte tot voor kort bij  IMCO (International Maritime Consultive Organization), een bestaande organisatie, die hun naam in 1982 veranderde naar IMO. (Bron: Wikipedia)

13. Tijdsduur

Een paar maanden; het verhaal begint ergens aan het begin, of in het midden van de winter, en eindigt aan het begin van de lente. Elk hoofdstuk representeert een willekeurige dag (wel op chronologische volgorde) uit dit seizoen.

14. Tijdsvolgorde

Het verhaal is chronologisch opgebouwd, maar rust op de vele flashbacks en herinneringen.

15. Perspectief

Het verhaal is geschreven vanuit het opzicht van Maarten, een ik-verteller in de tegenwoordige tijd.

16. Belangrijkste personages

Maarten Klein (betekent: de krijgshaftige; Sint Maarten, de barmhartige): Is de verteller in het verhaal/ Hij is van oorsprong Nederlands, heeft rechten gestudeerd en is samen met zijn vrouw Vera naar de VS geëmigreerd, waar hij jarenlang voor een internationaal bedrijf gewerkt heeft dat onderzoeken deed naar visvangst. Samen met Vera heeft hij twee kinderen, Kitty en Fred, maar die komen (bijna) nooit langs. In de tegenwoordige tijd van het boek is hij ergens in de 70, en begint hij te dementeren.

Vera Klein (betekent: waarheid, geloof, vertrouwen): Vera is Maartens echtgenote. Het verhaal vertelt alleen dat ze in de VS lange tijd bij een bibliotheek heeft gewerkt en dat zij en Maarten erg veel van elkaar houden. Ze heeft het steeds zwaarder naarmate Maarten verder aftakelt, maar besluit uiteindelijk toch dat het beter is als hij in een verzorgingstehuis komt. Tot het laatste moment blijft ze hem steunen, als ze in de laatste zin hem fluistert dat de lente begint.

Phil Taylor: Door Vera ingehuurde verzorger voor Maarten, die 24/7 op hem let. Ze is jong genoeg om in Maartens ogen de vriendin van zijn dochter te zijn (waar hij ook steeds van uitgaat), dus ergens in de 20 of 30. Van haar word alleen duidelijk dat ze piano kan spelen, en Maarten haar verward met zijn vroegere pianolerares waar hij een oogje op had.

17. Structuur

Het boek bestaat uit 9 hoofdstukken, die elk een dag uit het winterseizoen beschrijven van het leven van Maarten.

18. Invloed biografische gegevens

(Hiervoor ben ik gaan brainstormen)

Bernlef is geboren in 1937, vlak voor de tweede wereldoorlog, en heeft deze bewust meegemaakt. Dit thema komt herhaaldelijk terug in het boek.

Ook heeft voor een lange tijd in Zweden gewoond, in het buitenland. In het verhaal is Maarten ook naar het buitenland verhuisd.

Maarten was vroeger notulist, een baan waarbij je schrijft, net als het beroep van de schrijver.

In het verhaal heeft Maarten een lieve, zorgzame, betrouwbare vrouw, Vera. Het zou een ode kunnen zijn aan Bernlefs vrouw, sinds je met die letters de naam van zijn vrouw kunt spellen: Eva.

19. Relatie tussen inhoud en tijd van ontstaan

Hersenschimmen is een tijdloos verhaal. Nergens worden kenmerken gegeven dat het zich daadwerkelijk afspeelt in de jaren 80. Misschien de afwezigheid van geavanceerde elektronica, zoals computers of mobieltjes. Maar, we zien het verhaal vanuit het oogpunt van een gepensioneerde man, en elektronica is een ontbrekende factor in het leven van vele bejaarden tegenwoordig.

20. Waardering door middel van recensies

‘Ik ben op het ogenblik bezig met een boek dat zich heel letterlijk met het vergeten bezig houdt. Het gaat over een man die, vrij plotseling, gaat dementeren. Wat gebeurt er in dat proces. Niemand die het precies weet. Je kunt het alleen aan de buitenkant signaleren. Maar als je het van de buitenkant observeert wordt het al gauw zielig. Ik wilde mij op dat onbekende gebied van een dementerende geest begeven. Het moest dus een boek worden dat zich in de binnenwereld van de hoofdpersoon afspeelt. Dat had ik jaren niet meer gedaan. Het boek heet Hersenschimmen en dat is tenslotte alles wat er van je leven overblijft.’

-Willem Roggeman

"...doordat Bernlef er met zijn ingehouden stijl in slaagt te laten vergeten dat je woorden leest. De lezer is rechtstreeks aangesloten op het gedachtenleven van Maarten Klein."
-Hans Vervoort

21. Eigen mening

Persoonlijk vond ik Hersenschimmen een van de mooiste boeken die ik ooit heb gelezen. Het verhaal beschrijft op een fantastische maar droevige manier, het proces van een dementerende man, en hoe zijn omgeving daarop reageert.

De gebeurtenissen zijn niet heel spannend, maar je wilt wel erg graag doorlezen. De schrijver legt de gebeurtenissen, redelijk aan het eind van het verhaal, niet helemaal uit en je moet dus zelf verbanden leggen. Voor de lezer is het gehele verhaal een grote puzzel, die je pas aan het einde kunt oplossen.

Sommige gebeurtenissen zijn tamelijk hard; bijvoorbeeld als hij zijn trouwe, liefdevolle, behulpzame vrouw waarmee hij al tientallen jaren gelukkig is, niet meer herkent, en dat Vera zich alsnog zo voor hem blijft inzetten.

Maar het allermooiste en ontroerendste uit het hele verhaal vind ik de eindzin:

“Als het al dag is en GOOD MORNING en iemand zegt... fluisterend... de stem van een vrouw en je luistert... je luistert met gesloten ogen... luistert alleen maar naar haar stem die fluistert... dat het raam is gemaakt... dat waar eerst die oude deur voor zat gespijkerd... dat daar nu weer glas zit... glas waar je doorheen kunt kijken... naar buiten... het bos in en de lente die bijna begint... zegt ze... fluistert ze... de lente die op het punt staat te beginnen...”

Zijn vrouw die hem na alles wat hij (onbewust en onbedoeld) emotioneel heeft aangedaan, is hem nog altijd trouw. En ze fluistert hem in dat de winter waaraan hij altijd zo’n hekel heeft, voorbij is en dat de lente begint.

Zijn vrouw die hem na alles wat hij (onbewust en onbedoeld) emotioneel heeft aangedaan, is hem nog altijd trouw. En ze fluistert hem in dat de winter waaraan hij altijd zo’n hekel heeft, voorbij is en dat de lente begint.

Absoluut een aanrader voor iedereen!