‘A touching dream to which we all are lulled
But wake from separately.’ INLEIDING 'Hersenschimmen’ van J. Bernlef… dit boek heb ik gelezen. Ik heb dit bewust gekozen, omdat ik al eerder boeken van J. Bernlef gelezen had, o.a. ‘Meeuwen’. De stijl kwam me dan ook heel bekend voor! KORTE INHOUD
Maarten Klein is met zijn vrouw Vera na de oorlog naar Noord-Amerika geëmigreerd. Inmiddels is hij, eenenzeventig jaar oud, al enige tijd gepensioneerd secretaris van een internationale maritieme organisatie en geniet hij van een rustige oude dag. Totdat in zijn brein geleidelijk aan dingen veranderen. Bij volle bewustzijn raakt Maarten afwezig, heeft het gevoel te verdwalen, kan heden en verleden niet meer van elkaar onderscheiden, verliest zijn greep op de taal, wil plotseling weer naar zijn werk en ziet zijn vrouw voor zijn moeder aan. Maarten Klein lijdt kortom aan hersenschimmen. HET GEBEUREN, STRUCTUUR EN HANDELINGSVERLOOP
Het verhaal begint bij het begin van de dementie. Dit is dan ook de centrale gebeurtenis. Geleidelijk aan wordt Maarten vergeetachtiger, dit mondt uit in een zware dementie. Doordat hij stilaan de greep op de wereld verliest, brengt dit spanningen met zich mee. Je voelt als het ware de spanning tussen Maarten en de buitenwereld. Het hoogtepunt is terug te vinden in de laatste hoofdstukken, als Maarten opgenomen moet worden. Het verhaal heeft een open einde. De dood die volgt moet je er als lezer zelf bij denken. De structuur in het boek is zeer duidelijk. De witte regels bijvoorbeeld duiden telkens een andere gedachtengang aan,… PERSONAGES

Maarten Klein is het hoofdpersonage en de belangrijkste nevenpersonages zijn Vera en Phil. Minder belangrijke personages zijn William, Kitty, de dokter en de hond. Het hoofdpersonage is een oudere persoon, een Nederlander, die nu in Amerika woont. Hij gaat steeds meer en meer vergeten. Uiteindelijk belandt hij in het ziekenhuis. Vera en Phil stellen zich in het begin van het verhaal op als sterke persoonlijkheden, maar kunnen naar het einde toe hun emoties niet meer bedwingen. Maarten en Vera groeien stilaan uit elkaar. De relatie met de omgeving speelt de grootste rol in het verhaal. De nadruk in de beschrijving van het personage Maarten ligt vooral op het innerlijk. Bij de andere personen is vooral het uiterlijk belangrijk. De personages worden wel levensecht voorgesteld. Het meeste sympathie voel ik voor de persoon ‘Vera’, zij moet het niet gemakkelijk hebben. VERTELPERSPECTIEF
Het verhaal wordt verteld door het hoofdpersonage Maarten Klein. Hij maakt alles mee. Het vertelstandpunt verandert niet in de loop van het verhaal, het wordt wel steeds onsamenhangender. Doordat de ik-verteller voortdurend onder spanning staat, ervaart de lezer de spanning van het verhaal nabij. TIJD
Het verhaal wordt chronologisch verteld met enkele flash-backs naar Maarten zijn jeugd. De overgangen hiertussen zijn nogal onduidelijk. Heel soms zijn er wel aanduidingen, zoals bijvoorbeeld die keer dat Vera zegt: ‘Je hebt er zolang gezeten’. Het boek begint in de jaren ’80 en het duurt de hele winter lang. Op het einde van het verhaal heeft Maarten geen benul meer van tijd. RUIMTE
Het verhaal speelt zich af aan de Noord-Oostkust van Amerika, Gloucester. Deze streek bezit een prachtige natuur. Ook is er een visserij, zee, boten, huisjes langs het strand,… Maartens sociale milieu ziet er ook niet slecht uit. Hij heeft een groot huis, veel kleding, is welgesteld, kan veel reizen,… In het verhaal is het winter… overal sneeuw dus. Dit houdt verband met de gemoedstoestand van het hoofdpersonage. Sneeuw ziet er volledig wit uit; wel voor Maarten wordt ook alles gelijk, de ruimte ontglipt hem. MOTIEVEN * sneeuw
Alles wordt toegedekt en verhult, dat is in Maartens leven ook zo. * meeuwen
Het symbool van de vrijheid. * andere motieven: vloeipapier, de hond, de spiegel
THEMATIEK
Het centrale thema van het verhaal is ‘dementie’, d.w.z. het contact met anderen verliezen. Omdat Maarten dement wordt, neemt hij dingen die er wel zijn niet waar, dingen die er niet zijn, ziet hij ineens wel. Vandaar ook de titel ‘Hersenschimmen’. GENRE
Het boek is eerder psychologisch en sociaal opgevat. Het handelt over gedachten en gevoelens en het beschrijft een gegeven uit de maatschappij, een sociaal probleem. TAAL
J. Bernlef hanteert een gemakkelijke schrijftaal. Taal is een manier om de werkelijkheid te ordenen. Bij Maarten ontglipt deze werkelijkheid en dus ook zijn taal. BEOORDELING

Ik heb dit boek met veel plezier gelezen. Het is een knap geschreven stuk. Voor emotionele zieltjes zeker de moeite waard!