Herinneringen van een engelbewaarder door Willem Frederik Hermans

Opdracht Niet iedereen is een vechter, niet iedereen kan alleen zijn 1. Gegevens a. Hermans W.F., Herinneringen van een engelbewaarder (De wolk van niet weten) Parijs, 19774, 19711
394 blz. b. (psychologische) Roman 2. Keuze Een klasgenootje van mij (Renske) gaf, net als mijn vader, altijd erg hoog op van Hermans. Toen ik afgelopen vakantie twee weken in Frankrijk doorbracht, besloot ik dan ook me er zelf ook eens aan te wagen. Ik had al eens geprobeerd om een ander werk van W.F. Hermans te lezen (De donkere kamer van Damokles), maar dat vond ik eigenlijk niet zo leuk. Eigenlijk was ik dus een beetje huiverig om aan dit boek te beginnen. 3. Thema: De worsteling van de mens tussen het nemen van de goede keuzes in zijn leven/ de worsteling tussen de verleidingen van goed en kwaad
Minisamenvatting: Het boek begint als officier van Justitie, mr. Bert Alberegt, op de vooravond van de oorlog, zijn Joodse vriendin op de boot naar Amerika zet. Hij is eigenlijk kapot van verdriet maar wil dat nog niet aan zichzelf toegeven. Hij vermoedt namelijk dat Sysy niet genoeg van hem houdt, hem eigenlijk een ouwe lul vindt, zijn ideeën te behouden en te rechts acht en daarom blij is Nederland te verlaten. Op weg terug naar het gerechtsgebouw rijdt hij een meisje dood, dat hij vervolgens in de struiken verbergt. Later blijkt dat dit een Joods onderduikstertje was en de protégee van zijn beste vriend. Het boek beschrijft vervolgens het begin van de oorlog in al zijn hectiek en hoe de worstelende, door schuldgevoelens verscheurde, Alberegt en zijn naasten hiermee omgaan. Het boek eindigt met de zelfmoord van de broer van Bert. (140) 4. Beoordeling a. Schrijfstijl: Ik vind dat W.F. Hermans een aangename schrijfstijl toont in dit boek. Er zijn veel dialogen tussen de personages onderling en de monologen van het boek, bijvoorbeeld van de negel of van Alberegt zelf, zijn vaak bijzonder geestige gedachtegangen. Deze gedachtegangen zijn niet alleen vlot geschreven, rijk aan beeldspraak en humoristisch, ze voegen vaak ook nog wat toe aan het verhaal, of aan het uitdiepen van het personage. Vier eigenschappen dat vele schrijvers nastreven doch zelden behalen. Blz. 51 “Deze bouwtrant scheen te willen zeggen dat ook alles wat hier gebeurde, hoe vies, onsmakelijk en geheim, toch van geringe betekenis was: je gulp losknopen, het mannelijk lid eruitnemen, het water laten lopen. Of zelfs de broek afschuiven, ook de onderbroek, de witte pukkelige billen gedeeltelijk door de houten eenogige bril steken, waar de werksters wel de lak van kunnen afschrobben, maar niet de indruk dat hij altijd weerzinwekkend blijft. En dan, dat smerigste afvegen dat een mens bezit, nota bene met een stukje papier, op die manier nooit helemaal schoon te krijgen. (…) Deze wc, voor rechters gebouwd, maakte door zijn hoogte duidelijk dat de kleine viezigheden van de mens maar gering zijn in vergelijking met de Hoogheid van het Recht. (…) Kon hij de herinneringen aan wat er die middag gebeurd was maar door de wc spoelen! b. Inhoud: Vertelperspectief: Tijdens het verhaal volgen we afwisselend de gedachtengangen van Alberegt en zijn beschermengel. We lezen dus afwisselend ‘hij’ als de engel ons het verhaal verteld en een regel later weer ‘ik’ als de verhaallijn door Alberegt zelf wordt overgenomen. Dit brengt de buitengewone vlotheid in het boek en vormt elke keer een welkome afwisseling. (40) Tijd: Het boek telt bijna vierhonderd pagina’s en neemt toch niet meer dan vijf dagen in beslag. De dag voor de oorlog tot de nacht na het bombardement van Rotterdam. Deze dagen zijn echter overstelpt met gebeurtenissen en daardoor buitengewoon interessant om over te schrijven en te lezen. (47) 5. Eindoordeel Ik heb erg genoten van “Herinneringen van een engelbewaarder”. Het is een buitengewoon vlot en humoristisch geschreven boek, wat voor mij nog steeds de twee belangrijkste punten van overweging zijn wanneer ik een boek beoordeel. Qua literaire capaciteiten scoort het bij mij echter niet écht hoog. De personages zijn geen ‘flat characters’, maar hebben ook niet de psychologische diepgang die ik bij eerdere schrijvers ben tegengekomen. Aan de ene kant mogen we daar dankbaar voor zijn, dit bevorderd namelijk over het algemeen de leesbaarheid en toegankelijkheid van een boek. Aan de andere kant is dit jammer, niet alleen omdat het boek dan meer tot de literatuur gerekend zou kunnen worden, maar ook omdat het gebruik van een “back up” in de vorm van een engel hier bijna tot uitnodigt. De aanwezigheid van deze engel vind ik zeker één van de sterkere kanten van het boek. Het is erg leuk om (als een soort Bobby in Kuifje) de hoofdpersoon steeds te zien worstelen tussen de makkelijke, maar kwade weg (hier verpersoonlijkt door de duivel) en de moeilijke maar rechte weg (die de engel bepleit). Dit is een grote herkenning voor de lezer die ook elke dag, zij het in mindere mate, worstelt tussen deze levensvraag en probeert om het goede te doen. Deze vorm van vertellen draagt in mijn ogen dan ook in hoge mate bij aan de, toch, hoge kwaliteit van het boek en zeker aan het leesplezier. Verder vind ik deze manier van schrijven weer van literaire kwaliteiten getuigen. Blz. 11”Maar zij is niet voorzichtig, fluisterde ik hem in, jou in de steek te laten is voor haar een geringer kwaad dan het in de steek laten van de goede zaak waar zij voor vecht. Sukkel, zei de duivel, jij bent niets dan een van de toevallige gelukkige omstandigheden geweest, die haar in staat gesteld hebben aan de Duitsers te ontsnappen. Zo egoïstisch mag je niet denken, drong ik bij hem aan, want tot de duivel spreken doe ik niet omdat ik zijn bestaan niet mag erkennen. Om terug te komen op het punt van de personages: over het algemeen vind ik dit redelijke inkoppertjes, en hoewel sommige beter zijn uitgewerkt dan andere, zitten er weinig verrassingen tussen en geven ze verder weinig stof tot nadenken. De gefrustreerde moeder die haar carrière voor haar kinderen opgaf en het ene kind boven het andere stelt, de mislukte, gefrustreerde kunstenaar, de in de liefde teleurgestelde vrouw die dan uit wanhoop maar met een ‘player’ trouwt, de worstelende man van middelbare leeftijd die zichzelf consequent neerhaalt en een jongere, knappe minnares heeft die van hem afhankelijk is, etc. etc. Toch zijn de personages van Hermans niet uitgesproken standaard, de gewoonheid loert aan de oppervlakte, maar op zijn eigen humoristische manier weet Hermans hen toch een vleugje van zijn eigen creativiteit mee te geven, waardoor het geen uitgesproken romanfiguren worden, maar makkelijk herkenbare personages die op zichzelf staan. Blz. 74 “Zijn overhemd moet hij al eerder een avond gedragen hebben, dacht Alberegt, het front is groezelig. Rense, een schilder die nooit een schilderij verkocht en daarom tekenlessen gaf op een middelbare school. Maar toch een kunstenaar gebleven, wat te zien was, aan zijn volle ringbaard. Alleen kunstenaars droegen ringbaarden in dit tijdperk. (…) Rense had niet dat geijkte vlinderdasje wat in die jaren bij een rok hoorde, maar een breed golvende satijnen strik. Ik houd van je, dacht Alberegt, ik houd van mijn mislukte broer die een baard draagt en een artiestendas. Zo kan iedereen zien volgens welke normen hij beoordeeld moet worden, welke regels voor hem gelden, zoals je dat aan de witte wandelstok van een blinde ziet. Tot slot maakt de schrijver mooi gebruik van de oorlogssituatie om de dreiging en het cynisme, die het boek zo kenmerken, op te roepen. Vooral als Bert samen met Mimi in de auto zit en de dreiging van de oorlog het grootst is, vormt dit als het ware een soort climax op de zenuwen van de personages. Mimi stort mentaal in en Bert worstelt meer dan ooit met zijn schuldgevoel. Blz. 343 “Bert, zei Mimi, ik ben ineens zo bang. Waarvoor dan? Het ergste is nu achter de rug. Over een paar minuten zijn we in Hoek van Holland. Ik ben bang dat de Duitsers ons achterna zitten. Zonder vertrouwen iets te zien keek hij in z’n achteruitkijkspiegeltje. Ik zie niets. We worden niet achterna gezeten. Voor we aan boord van dat schip zijn, zullen ze ons hebben ingehaald.” Toen ik op internet naar meer ‘professionele’ onderbouwingen voor mijn mening zocht vond ik tot mijn schrik twee sites die dit boek, “één van Hermans mindere werken” noemen1 en het taalgebruik juist langdradig en eentonig vinden. Bovendien las ik op de zelfde site onder het kopje ‘thematiek’ : “De mens wordt geleefd door het toeval
Het leven is een chaos, waarin de mens er beroerd aan toe is en waarin hem alles mislukt

De mens tracht wel aan de chaos te ontsnappen, maar dat kan alleen maar tijdelijk. Hij houdt zichzelf daarmee alleen maar voor de gek.” Ik ben het hier absoluut niet mee eens! Door dit als thema op te vatten ga je volstrekt voorbij aan het gebruik van de personage ‘engelbewaarder’ en daarmee aan de twijfel en tweestrijd die zich voortdurend afspeelt binnen Bert’s hoofd en die wij allemaal kennen. Dit is juist het meest geniale punt van het boek! Ik was toen ook blij toen ik op een andere site2 een passender omschrijving van mijn mening vond “In deze veelgeprezen en aangrijpende oorlogsroman toont Hermans opnieuw aan dat het menselijk handelen niet doelgericht is, maar neerkomt op een aaneenschakeling van verwarring en vergissingen. Herinneringen van een engelbewaarder is een klassieke hermansiaanse roman over schuld en toeval. (..)Intussen wordt over hem gewaakt door zijn engelbewaarder die hem waarschuwingen influistert, en de duivel, die zich van dezelfde vermaningen bedient. Herinneringen van een engelbewaarder is een ijzersterke, spannende en aangrijpende roman die een ereplaats verdient binnen Hermans' oeuvre.” Ik weet niet welke van deze twee sites ‘beter’ was, maar ik sluit me volledig aan bij de tweede. Ik ben zowel Renske als mijn vader zeer dankbaar dat ze me zo gepushed hebben om een boek van W.F. Hermans te gaan lezen. Ik heb werkelijk genoten van dit boek: het was grappig, vlot en herkenbaar, ideaal vakantievoer! Het is zelfs beter dan ik verwacht had, aangezien ik zoveel problemen had met ‘De donkere kamer van Damokles.’ Dit boek is in mijn ogen een stuk beter. Zeker voor beginnende lezers zou ik het een aanrader willen noemen! 6. Bronnenlijst: 1http://www.verdec.com/hulpje/boekvers/herinner.htm
2http://www.the-ledge.com/HTML/book.php?ID=259&lan=nl