Herinneringen van een engelbewaarder door Willem Frederik Hermans

‘Herinneringen van een engelbewaarder’ A. Verwachting en eerste reactie. Ik ben gekomen tot het lezen van dit boek door een opdracht van school. Er moesten posterpresentaties gemaakt worden over schrijvers van de naoorlogse literatuur. Met ons groepje kozen we W.F. Hermans. Hierbinnen vielen enkele boeken te verdelen. Mij leek ‘Herinneringen van een engelbewaarder’ een leuk boek, vandaar dat ik het ben gaan lezen. Door het eerste deel was ik zo heen, echter in het midden vond ik het allemaal wat traag gaan. Pas toen het op het einde weer wat spannender las het weer lekker door. Uit mezelf had ik dit boek nooit gekozen. Ik hou eigenlijk niet echt van boeken uit en over de oorlog. Ik had ook nooit eerder iets gelezen van W.F. Hermans. En ik ben bang dat dit in de toekomst ook niet het geval zal zijn. B. Beknopte Samenvatting en analyse. Samenvatting: Het speelt zich af ten tijde van het begin van de tweede wereldoorlog. Bert Alberegt is officier van justitie. Zijn leven word verteld uit het oogpunt van zijn engelbewaarder. Deze is constant bezig Bert op het goede pad te houden en hem niet te laten luisteren naar de woorden van de duivel. Ook red de engel hem uit gevaarlijke situaties. Bert heeft een relatie met een Duitse vrouw die op de vlucht is voor de naties. Haar naam is Sysy. Bert heeft er door zijn positie als officier van justitie voor gezorgd dat ze in Nederland kon blijven. Maar ze vindt dat ze van Nederland uit, haar familie en partijgenoten, niet goed kan helpen. Daarom vertrekt ze per boot naar Engeland

Bert heeft het erg zwaar met dit afscheid. En zou haar het liefst achternagaan. Maar hij kan niet lang blijven om van haar afscheid te nemen, want hij moet naar de rechtbank.. Onderweg lijkt alles hem tegen te werken en hij is bang dat hij veel te laat zal komen. Hij slaat een afslag in die vijf minuten korter is. Het is een eenrichtingsweg. En Bert rijd er dwars tegen in. Hierdoor rijd hij een meisje aan wat van de andere kant kwam aanlopen. Ze was op weg een brief te posten. Bert weet zich geen raad en gooit het overleden meisje in de bosjes. Hij vervolgt zijn weg naar de rechtbank. Daar moet hij de eis bepalen tegen een journalist. Deze had zich negatief uitgelaten over Hitler. Dan mocht officieel niet volgens de wet. Maar men had ook het idee dat Hitler Nederland niet zou aanvallen wanneer ze maar gewoon vriendelijk bleven tegen hem en zijn natie. Bert eist dat hij vrijgesproken wordt. Dit terwijl hij dat in eerste instantie niet van plan was. S’Avonds gaat hij naar zijn moeder die zojuist heeft opgetreden. Heel haar vriendenkring en familie zijn bij haar thuis om het grote succes van de voorstelling te vieren. Bert probeert geld van zijn moeder en van Erik te lenen zodat hij ook naar Engeland kan gaan. Zijn grote liefde achterna, maar ook om te ontsnappen aan het gevaar, dat iemand hem en het meisje heeft gezien. In zijn hoofd speelt zich een constante tweestrijd plaats tussen de duivel en de engel, over het ongeluk. Bert zijn moeder heeft niet genoeg geld, maar Erik belooft het aan het eind van de avond te zullen halen. Dan verteld Erik hem een verhaal over een vermist meisje. En al snel krijgt Bert het gevoel dat het hetzelfde meisje is dat hij heeft doodgereden. Het was een Duits meisje, gevlucht naar Nederland omdat haar ouders in een concentratie kamp zitten. Ze woonde bij een uit Duitsland gevlucht echtpaar. Om die reden kan het echtpaar ook niet naar de politie gaan. Dat zou hen zelf in gevaar brengen. Erik vraagt aan Bert of hij hun wil helpen zoeken. Vervolgens geeft Erik Bert een omschrijving van het meisje mee. Bert probeert voor zichzelf te ontkennen dat het, hetzelfde meisje is. Maar eigenlijk weet hij het al zeker. Met de smoes dat hij een krant gaat halen vertrekt Erik om geld te halen. Als het te lang duurt voordat hij terug is, gaat iemand anders er een halen. Deze komt rennend terug. De oorlog is uitgebroken. Het wordt Bert steeds heter onder de voeten en hij gaat op zoek naar Erik om zijn geld te krijgen. Deze vind hij, bij zijn werk. Hij heeft een uitgeverij en uit angst dat zijn werk in handen komt van de Duitsers, neemt hij deze nu mee. Bert probeert bij de bank ponden te krijgen. Door zijn functie als officier van justitie lukt het hem wel voorrang te krijgen, maar veel heeft hij e niet aan. Hij krijgt zijn geld uiteindelijk niet. Hij gaat terug naar zijn werk. Daar komt hij een collega deze stelt voor alle documenten te vernietigen die niet in handen van de Duitsers mogen komen. Hij vertelt ook dat iemand aan hem heeft verteld dat Bert zijn broer op een lijst van de Gestapo staat. Onmiddellijk gaat Bert naar zijn broer, maar deze weigert te vertrekken.Hij vermoedt dat hij op de lijst staat omdat hij ontaarde kunst maakt. Als Bert weer terug bij zijn werk is, begint het luchtalarm te loeien. Bert schuilt in een soort schuilbunker. Het gerechtgebouw word vernielt en er blijft weinig van over. Weet twijfelt Bert, naar het buitenland te vluchten, want niemand zou hem missen. De gehele regering is al gevlucht en Bert probeert het door mensen van het gerecht wijs te maken dat hij op de Gestapo lijst staat. Maar niets lukt. Bert gaat naar het huis van Erik. Ze zien vanaf zijn huis hoe Rotterdam gebombardeerd wordt. Later horen ze dat de Duitsers hebben gewonnen. Een vriendin van Erik kent iemand met een boot. Ze besluiten te vluchten met Erik, zijn vrouw, Rense, zijn vrouw en Bert. Rense is de broer van Bert, maar deze wil nog steeds niet mee. Ze gaan ook nog langs het huis van het Duitse echtpaar, maar deze zijn niet te vinden. Als e bij de haven aankomen, blijkt er geen boot meer te zijn. Ze kunnen ook niemand meer omkopen, dus gaan ze terug naar huis. Onderweg komen ze langs het huis van het Duitse echtpaar. Deze hebben geprobeerd zelfmoord te plegen. Erik verbrandt al zijn boeken die door Hitler zijn verboden, zodat hij geen gevaar loopt. Dan komt Bert zijn collega langs. Hij heeft Bert overal gezocht. Het blijkt dat Bert zijn broer helemaal niet op de lijst van de Gestapo staat. Zo snel als hij kan gaat Bert naar zijn broer, deze heeft zichzelf opgehangen. Dan gaat Bert naar zijn moeder om het slechte nieuws te vertellen. Niet echt een happy-end dus. Motieven: De motieven in dit boek slaan vooral op de verschillen tussen goed en kwaad. Een jurist die alles behalve de wet handhaven doet. Ook verantwoordelijkheid (die Alberegt dus niet neemt) kan een motief zijn in dit boek. Het menselijk geweten: zijn geweten laat hem niet met rust. Hij heeft het kind wat hij heeft doodgereden gewoon gedumpt en weet dat dit niet juist is. Het hele boek lang twijfelt hij of hij voor z’n daad moet opdraaien of ervoor moet vluchten. Personages: Bert Alberegt: Hoofdpersoon in dit boek. Hij is lange tijd advocaat geweest maar was niet succesvol. Nu is hij is officier van justitie en maakt vele gebruik van deze positie. Hij heeft een relatie (gehad) met Sisy. Zij heeft hem ook van zijn drankverleden afgeholpen. Omdat hij naar haar toe wil en omdat hij een meisje heeft doodgereden wil hij vluchten naar Engeland. Zijn geweten is met allerlei keuzes die hij maakt vaak erg in strijd. Verder is hij verloofd geweest met Mimi, nu de vrouw van Erik. Sysy: Een joodse vrouw die vlucht voor de oorlog. Ze was 4 maanden bij Alberegt, maar hij heeft nooit geweten of ze echt van hem hield of hem betaalde met haar lichaam voor wat hij voor haar deed. Erik: Is een vriend van Bert,met een eigen uitgeverij. Hij is getrouwd met Laura, maar houd er heel wat andere vriendinnetjes op na. Hij is een groot liefhebber van kunst. Hij is erg actief bij het helpen van gevluchte Duitsers. Mimi: Is getrouwd met Erik. Ze is Eriks steun en toeverlaat en accepteert het feit dat hij er vriendinnen op na houdt, omdat ze weet dat zij altijd op de eerste plaats zal komen. Ze is erg gesteld op haar luxe leven. In het verleden is zij verloofd geweest met Bert. Zij is erg zorgzaam voor Bert en trekt erg naar hem toe. Rense: De broer van Alberegt. Hij is schilder en geeft tekenles op een school. Hij is getrouwd met Paula, die eigenlijk verliefd is op Alberegt. Hij grijpt vaak naar de fles en is niet gelukkig met zijn armoedige bestaan als leraar. Graag was hij beroemd geworden met zijn schilderijen. Overige personen: Moeder van Bert, zangeres. Laura,vrouw van Rense. Overreden meisje, Uit Duitsland gevlucht. Duitse echtpaar, Ook uit Duitsland gevlucht. Beumer, Collega Bert. Perspectief en verteller: Er is hier sprake van een vertellend ik-perspectief, de engelbewaarder van Alberegt is hier de ikpersoon. Hij vertelt over wat Alberegt allemaal meemaakt en soms wat hij ervan vindt. Ruimte: Het speelt zich af in Nederland, in de omgeving van Rotterdam. Daar vallen de bommen en is het water van de Noordzee en dus ook Engeland dichtbij. En het is een welvarende omgeving. Voorbeelden van belangrijke plaatsen waar het verhaal zich zoal afspeelt zijn: het gerechtsgebouw, het huis van Alberegt, het huis van Erik en Mimi, en buiten op straat. Stijl: Het boek bevat veel dialogen in de hij/zij-vorm. Steeds worden de gedachten en gevoelens beschreven van Alberegt en proberen zowel de engelbewaarder als het duiveltje deze te beïnvloeden. De zinnen zijn soms lang, maar wel te volgen. Het taalgebruik is niet moeilijk. Thema: Het thema is oorlog. Het boek beschrijft de eerste vijf dagen van de Tweede Wereldoorlog in Nederland. Het verlies van Sysy, daarvan is oorlog de oorzaak. Alle problemen die hij verder tegenkomt hebben allemaal te maken met de oorlog. Tijd: De vertelde tijd is 5 dagen. Het speelt zich af in WO II, de eerste 5 dagen. Dat zie je aan de aanvallen van de Duitsers en de capitulatie van Nederland. Het verhaal is chronologisch verteld en bevat geen flashbacks of flashforwards. Titelverklaring: Het boek heet De herinneringen van een engelbewaarder, omdat het verhaal verteld wordt door de ogen van Alberegts engelbewaarder. Hij vertelt zijn herinneringen over Alberegt. C. Verwerkingsopdracht Dat is in dit geval de posterpresentatie over W.F. Hermans. Daarbij komt ook nog de beschouwing in mijn schrijfdossier. D. Eindoordeel en evaluatie. Personen: Over de personen kan ik eigenlijk redelijk kort zijn. Ze zijn echt, het zijn geen typetjes. Ik moet er wel bijzeggen dat de relaties onderling een beetje onwaarschijnlijk zijn. Dat Paula verliefd is op Alberegt en Mimi alles accepteert wat Erik buitenshuis doet lijkt me toch wel vreemd. De reactie van Alberegt op zijn ongeluk is natuurlijk hartstikke fout, maar wel begrijpelijk. En dat alles zo in het begin van de oorlog op de achtergrond raakt kan ik me ook voorstellen. Ook de angst van Alberegt kan ik me voorstellen. Niet alleen is zijn grote liefde weg, ook zijn familie bezorgd hem grijze haren. Dan nog enkele keren ontsnappen aan de dood terwijl je weet dat er een oorlog dreigt, het zijn bergen emoties waar hij niet de tijd voor krijgt om ze verwerken. Structurele argumenten: Ik denk dat dit boek een goede opbouw heeft. Alles wat er gebeurt is terug te leiden op Alberegt en zijn omgeving. Bijvoorbeeld als Alberegt de stad uit rijdt en daar moet stoppen vanwege parachutisten. De oorlog, Alberegt zijn mislukte vluchtpoging en zijn dubbele angsten hebben hier alles mee te maken. De ruimte (ergens in een veld) sluit hier ook weer perfect op aan. Zo is het eigenlijk overal in het boek. Alles staat met elkaar in verband en elke oorzaak heeft een duidelijke logische of zoniet onlogische oorzaak en gevolg.
Realistische argumenten: Dit boek is heel realistisch. Ik heb even opgezocht met welke aanslagen de tweede wereldoorlog precies begon en dit klopt met wat er in het boek beschreven staat. En zover ik weet klopt alles. Dat bosjes mensen niet konden vluchten naar Engeland en eerst niet echt geloofden dat er een oorlog dreigde, is allemaal erg realistisch. Ook het doodgereden meisje staat symbool voor het feit dat voor en tijdens de oorlog dingen gebeurden waar niemand iets van wist. Dit geloof ik ook gelijk. In alle commotie zullen maar weinig mensen zich druk hebben gemaakt over 1 verdwenen Joods meisje. Vernieuwingsargumenten: Ik vind persoonlijk het boek niet erg origineel. Er zijn zat boeken geschreven over oorlog, het begin, het eind, persoonlijk misères, etc. Maar, wat ik wel vind is dat de gebeurtenissen binnen het verhaal (de details zeg maar) wel origineel zijn. Het geweten van Alberegt wat hem steeds parten speelt maar niet het verhaal overheerst vind ik mooi en apart neergezet. Daarnaast vind ik de invalshoek van de engelbewaarder erg leuk gedaan. Op Alberegt zijn ene schouder zit een engeltje en op de andere schouder een duiveltje. Zij fluisteren hem van alles in en spelen in op zijn gevoel. Hierdoor wordt ook nog eens het heen en weer slingeren tussen goed en kwaad benadrukt. Morele argumenten: Moreel staat in dit boek eigenlijk centraal. Wetten worden op verschillende manieren ondermijnd. Niet alleen het opvallende gegeven dat juist een officier van justitie onbestraft een meisje doodrijdt en haar in de struiken werpt, maar ook zijn kunstzinnige broer Rense die de ongeschreven wetten van schilderkunst overtreedt. Ik vind dit boek in moreel opzicht netjes. Men doet dingen die niet horen maar schokkend is het niet, het staat meer model voor rare dingen binnen de echte maatschappij. Emotivistische argumenten: Ik had bij dit boek niet echt last van uitspattende emoties. Het maakte eigenlijk maar weinig indruk op me. Misschien komt dit doordat de gevoelens van de personen niet erg uitgebreid worden beschreven. Zo wordt er over Alberegt wel gezegd dat hij verward is, maar niet of hij zich erg rot voelt. Dit laat een beetje te raden over. Natuurlijk is dat niet erg, maar in dit boek had ik zelf toch wat meer emoties gezien, zodat het boek je niet loslaat wanneer je het dicht doet en dat gebeurde mij nu wel. Intentionele argumenten: Ik vind het erg moeilijk om bij dit boek een bedoeling te plaatsen. Ik denk dat het gaat om het feit dat slechte daden niet per definitie gedaan worden door slechte mensen. Zo is Alberegt best een nette en eerlijke man, hij heeft alleen één groot geheim. Zo wordt ook eens de andere kant van zo’n situatie belicht. Als dit de bedoeling was van W.F. Hermans, dan is hij er in geslaagd. Maar zoals ik al eerder zei, ik vind het moeilijk hier een duidelijke bedoeling uit te halen.
Stilistische argumenten: De korte zinnen en duidelijke conversaties geven weer dat het hier om een zakelijk boek gaat. Gevoelens worden niet echt opgeschreven maar die moet de lezer halen uit de soms korte aanwijzingen en daden van de personen. Evaluatie: Al met al vond ik dit boek niet slecht, maar ben ik ook niet razend enthousiast, het is gewoon niet mijn stijl.