Nadat ik voor de opdracht van Nederlands om een interview te houden een vraaggesprek had afgenomen bij mijn moeder en boeken had gelezen over Indonesië, raakte ik geboeid door de enthousiaste verhalen over de cultuur van dat land en de beschrijvingen van de schitterende natuur. De keuze voor het boek: Heren van de Thee was een logisch gevolg daarvan. Bovendien zocht ik een boek dat voorkwam op de boekenlijst en dat een beetje gemakkelijk te lezen is. Het boek kwam voor op de boekenlijst en het taalgebruik van Hella Haase is precies goed: niet te moeilijk en niet te gemakkelijk. De Heren van de Thee is een roman die valt onder de Nederlandse literatuur. Het verhaal is geschreven door Hella S. Haasse. De stof voor haar boek haalde zij uit brieven en informatie die zij kreeg van de nakomelingen van een oude plantersfamilie in Indonesië Rudolf, de hoofdpersoon, zijn voorouders en later zijn zonen zijn bezitters van theeplantages op Java. In die tijd ( tussen 1869 en 1918) hadden plantageeigenaren een bepaalde status. Zij stonden als “heren” boven hun werknemers. Vandaar de titel: Heren van de Thee. Hella Haasse is zelf geboren in Batavia ( het huidige Jakarta) op 2-02-1918 en heeft een groot deel van haar jeugd doorgebracht op Java. Dat zal zeker hebben bijgedragen aan de manier waarop zij het leven in dat gebied beschrijft. De Auteur Helena Serafia van Lelyveld Haasse studeerde Scandinavische Taal

en Letterkunde in Amsterdam. Zij brak haar studie af om naar de Amsterdamse toneelschool te gaan. In 1944 trouwt zij met Jan van Lelyveld. Onder haar meisjesnaam publiceert zij, in 1945, haar eerste gedichtenbundel : Stroomversnelling. Daarna verschijnen romans, toneelstukken, novellen , poezie en reisverslagen. Bekende werken van haar zijn o.a. Oeroeg (novelle 1948) De scharlaken stad (roman 1950) Berichten van het blauwe huis (roman 1986) Voor haar bijdrage aan de Nederlandse Literatuur ontving Hella S. Haasse in 1981 de Constantijn Huygensprijs. Drie jaar later won zij de P.C. Hooftprijs gevolgd door een Eredoctoraat in de Letteren in 1988. In 1993 won zij de Publieksprijs voor het Nederlandse boek . De omslag van het boek is eenvoudig: een wat vergeelde kaft die doet denken aan een oude foto die jaren in een doos lag. Daarop de blaadjes van een bloeiende theestruik.Het maakt een ingetogen indruk. Niet direct een kaft die wijst op een spannend verhaal en uitnodigt tot lezen. Wel een kaft die past bij het verhaal in het boek: een wat ingetogen beschrijving van een plantersfamilie op Java Samenvatting Rudolf Kerkhoven is 21 jaar en net afgestudeerd als chemisch technoloog als hij in 1871 vertrekt naar Indie om te gaan werken op de theeplantage. Zijn ouders hebben daar een theeplantage “Ardjasari”. Rudolf verwacht dat hij , als oudste zoon,later de theeplantage van zijn vader zal overnemen maar deze beslist anders. Hij moet op Sinagar, de plantage van zijn oom Indie. In 1873 pacht Rudolf een oude koffieplantage “ Gamboeng” in de Preanger. Hij is meteen verliefd op de ligging van de plantage en begint met het geschikt maken van deze plantage voor thee. Als zijn zus Bertha komt te overlijden gaan zijn ouders naar haar man en kinderen toe en neemt Rudolf tijdelijk ook de leiding over Ardjasari over. Bij een bezoek aan zijn getrouwde zus Cateau ontmoet Rudolf Jenny Roosegaarde Bisschop. Rudolf is meteen verliefd op haar en Jenny op hem. Jenny is echter te jong en haar vader verbiedt haar met Rudolf contact te onderhouden. Via Cateau schrijven zij brieven naar elkaar waardoor zij elkaar toch beter leren kennen. Als Rudolf zijn plantage een beetje op orde heeft, bouwt hij een eenvoudig huis voor Jenny en hemzelf en durft hij haar vader om haar hand te vragen. Uiteindelijk geeft de vader van Jenny toestemming. Zij trouwen en gaan wonen in het kleine, eenvoudige huis op de plantage “Gamboeng”. In het begin is het moeilijk om rond te komen maar ze werken hard aan de opbouw van de plantage. Zij zijn gelukkig en zeker als hun eerste zoon Rudolf wordt geboren. Daarna worden nog drie zonen en een dochter geboren. Ondertussen is de vader van Rudolf terug gegaan naar Nederland en heeft Rudolfs broer August de theeplantage “Ardjasari” overgenomen. August is het tegengestelde van Rudolf. Rudolf is serieus en zuinig; August is een uitgaanstype die leeft voor vrienden en de jacht. Jenny is jaloers. Na jaren van hard werken wil zij ook wel een verzetje. Bij bezoeken aan haar ouders en zussen in Batavia en Buitenzorg ziet zij hoe daar wordt geleefd en gefeest. Zij vergelijkt dat met haar eigen huis en wordt ontevreden. Rudolf gaat niet in op haar klachten. Hij heeft het te druk met het ontwikkelen van zijn bedrijf . De zoons van Rudolf en Jenny gaan studeren in Nederland. Als Rudolf en Jenny hen daar bezoeken blijft Jenny met haar dochter Bertha nog langer in Europa om de opvoeding van Bertha te voltooien. Jenny is dan al veranderd van een mooie vrouw in een ontevreden en depressief mens. De plantage is welvarend geworden en Rudolf koopt een nieuw te ontginnen plantage: “Negra” aan voor zijn zoon Rudolf. Er is een nieuw huis gebouwd, er is telefoon, electra en geld maar voor Jenny is het te laat. Zij kan er niet meer van genieten en pleegt zelfmoord. Aan het einde van zijn leven woont Rudolf in bij zijn dochter Bertha. Hij is milder geworden en overziet zijn leven als hij voor de laatste keer een bezoek brengt aan”Gamboeng” Het centrale thema van het boek is het leven van een plantersfamilie aan het einde van de 19e- en het begin van de 20e eeuw in voormalig Nederlands-Indie
Hella S. Haase heeft een tijdsbeeld willen scheppen van hoe het was voor een Nederlands gezin om een theeplantage te hebben in Indie aan het einde van de 19e en het begin van de 20e eeuw. Zij wil ons laten zien hoe de verhoudingen toen waren tussen man en vrouw en tussen ouders en kinderen. Ook staat de eenzaamheid centraal. Zij laat zien dat je, ondanks een man die van je houdt en 5 kinderen, heel eenzaam kunt zijn als je niet de kans krijgt om ook van het leven te genieten. 3. VERDIEPINGSOPDRACHT 1 LIJFSPREUK Het verhaal omvat het hele leven van Rudolf Kerkhoven vanaf zijn 19e jaar, als student, tot aan zijn dood. In de loop van zijn leven verandert hij door de gebeurtenissen en zijn meerdere lijfspreuken op hem van toepassing
ARBEID ADELT EN STAND VERPLICHT
Rudolf Kerkhoven is een man van de oude stempel. Hij is intelligent, wat eigengereid en iemand die zij eigen uitgestippelde weg bewandelt. Hij is zwijgzaam, zuinig en rechtvaardig en heeft een sterk ontwikkeld plichtsgevoel. Geld uitgeven voor pleziertjes ervaart hij als verspilling. Hij is trouw aan zijn vrouw en zijn familie en verafschuwt de mensen die hun leven vieren met drank en vrouwen. Het is zijn droom te worden zoals zijn familieleden die rijk zijn geworden en die aanzien hebben gekregen door hard te werken op de theeplantages in Indie
Cateau zegt tegen Jenny over Rudolf: “ Mijn ouders vinden hem vaak eigenwijs en zwaar op de hand. Die indruk maakt hij soms ook wel. Maar volgens mij komt dat door zijn plichtsgevoel en omdat hij altijd heel grondig nadenkt voordat hij een oordeel geeft. Ik vind dat een goede eigenschap” Jenny en Rudolf zijn uitgenodigd voor de paardenraces. De jaarlijkse evenementen in de Preanger. Jenny wil graag gaan. “ Rudolf had haar voorgerekend wat een week logeren in een hotel zou kosten; zij zouden personeel mee moeten nemen, vooral in verband met Ruudje die net begon te lopen en Jenny had een baltoilet nodig, en japonnen om naar de races te gaan. Het was allemaal te duur, en teveel soesah” Schrijfster over Rudolf aan het einde van zijn leven: “ Hij was bereid nederig te erkennen dat het levenslang zijn grootste ambitie was geweest in die kring ( bedoeld wordt de kring van ouders, grootouders en familie) een ereplaats in te nemen, door de enigen die hij letterlijk als zijnsgelijken beschouwde, gewaardeerd, bewonderd en bemind te worden” GELD MAAKT NIET GELUKKIG EN BEROUW KOMT NA DE ZONDE

Deze uitdrukking past bij de oude opa Rudolf Kerkhoven als hij terug kijkt op zijn leven bij zijn laatste bezoek aan Gamboeng. Hij beseft dan dat hij vergeten heeft om te leven en dat hij het leven van zijn vrouw en kinderen grotendeels opgeofferd heeft om zijn levenswerk te maken . Hij weet nu dat gelukkig zijn meer te maken heeft met het gezin en de familie dan met geld . “Zijn trotse zekerheid bezat hij niet meer. Sinds hij Jenny verloren had, vroeg hij zich af of er waarheid school in wat zij hem zo vaak in drift voor de voeten had geworpen: dat hij alles: zijn leven, en het hare, en de jeugd van hun kinderen had opgeofferd aan die verwoede geldingsdrang die hem maar deed sloven en slaven” Een van de overpeinzingen van Rudolf aan het einde van zijn leven. “ Hoe verlang ik soms terug naar de tijd toen wij nog arm waren en met onze vijf kinderen woonden in het kleine houten huis, en wij het dikwijls moeilijk hadden” Toen ik aan het boek begon vond ik het een bijna onbegonnen opdracht. Het boek is namelijk nogal dik (300 pagina’s) en ik ben niet iemand die graag leest. Ik hoopte veel te lezen over de Indonesische cultuur en het landschap. Het landschap wordt in alle toonaarden bezongen en het moet erg mooi zijn daar maar het boek volgt een Nederlandse familie in voormalig Nederlands Indie en, behalve een paar Soedanese woorden, staat er nauwelijks iets in over de Indonesische cultuur. Toch was er geen moment dat het boek me niet boeide. Het eigenaardige is, achteraf, dat er in het boek eigenlijk niets bijzonders gebeurt en toch houdt het verhaal je bezig. Er komen alleen normale mensen in voor zoals je die tegen komt in het dagelijks leven en zij leven een normaal leven voor die tijd. Juist daarom kun je jezelf goed inleven in het verhaal. Het is heel realistisch geschreven
Hella Haasse beschrijft het leven van Rudolf Kerkhoven op een boeiende manier. Zij schildert een beeld van een man die je leert kennen als een eerlijke, betrouwbare vader en echtgenoot. Zo leer je ook Jenny, zijn vrouw ,kennen. Je voelt met hen beiden mee als zij zachtjes uit elkaar groeien. Je kunt dat van alle twee heel goed begrijpen en verklaren vanuit de positie die zij hebben en vanuit hun karakter. Je begrijpt wat hen dwars zit maar je snapt tegelijkertijd dat er geen andere oplossing is dan dat de een zich opoffert voor de ander. De ene keer voel je medelijden met Jenny als zij duidelijk aangeeft dat zij niet tevreden is met het leven van de volgzame vrouw en dat zij een doel wil in haar leven. Het lijkt of Rudolf dat niet hoort. Hij neemt haar opmerkingen niet serieus. Een andere keer heb je medelijden met Rudolf. Hij is een man die hard werkt voor zijn huishouden en dan wordt hij door zijn vrouw uitgescholden. Dat verdient hij niet en dat had wel met wat meer respect gekund volgens mij. Rudolf kiest er dan voor om maar een eindje te gaan wandelen. Hij had beter met zijn vrouw kunnen praten over de problemen. Maar Rudolf is geen prater. Het past niet bij zijn karakter en niet bij zijn idee van hoe een vrouw van een planter zich hoort te gedragen namelijk: volgzaam en ondergeschikt aan haar man. Bovendien wil hij geen ruzie. Ondanks alles houdt hij veel van Jenny. Het was de liefde van zijn leven. Uit het verhaal valt te leren dat het mogelijk is dat twee mensen, die denken de grote liefde in hun leven te hebben gevonden, zover uit elkaar groeien dat er geen andere mogelijkheid is dan uit elkaar gaan. Anders stikt de een of de ander. Toch is er geen schuldige aan te wijzen. Het verhaal speelt zich af tussen 1869 en 1918 en is niet helemaal chronologisch verteld. Het verhaal begint met de eerste dag van Rudolf Kerkhoven op Java. Daarna komt een hoofdstuk over zijn bestaan als student in Delft. Door het verhaal heen worden aardig wat sprongen gemaakt in de tijd. Heren van de Thee is geschreven op basis van brieven en documentatie die de schrijfster ter beschikking heeft gekregen van de stichting: het Indisch thee- en familie archief en van informatie die zij kreeg van nazaten van de families Kerkhoven en Roosegaarde Bisschop. Na het lezen van de vele brieven gaf zij zelf een interpretatie aan de karakters en gebeurtenissen. De stof is dus niet verzonnen en geeft een goed beeld van het leven zoals het geweest moet zijn. Daardoor levert dit boek ook een bijdrage aan de geschiedenis van Nederland in de vroegere kolonie Indonesië. Daarom alleen al is het een waardevol boek. Heren van de Thee is een gemakkelijk leesbaar boek dat gebaseerd is op een stukje vaderlandse geschiedenis. Het verhaal heeft een hoog waarheidsgehalte. Het beschrijft het leven van een gewone plantersfamilie in voormalig Nederlands Indië. Het bijzondere van het boek is dat het verhaal gaat over het gewone, alledaagse, leven en toch boeit tot de laatste alinea. Hella Haasse heeft veel onderscheidingen gekregen voor haar bijdragen aan de Nederlandse literatuur. Na het lezen van dit boek weet je waarom dat is.