Schrijven tussen twee culturen Zakelijke gegevens Auteur: Robert Anker
Titel: Hajar en Daan
Uitgever: Em. Querido’s Uitgeverij BV
Plaats van uitgave: Amsterdam
Jaar van uitgave: 2004
Eerste, tweede en derde druk Titelverklaring De titel ‘Hajar en Daan’ spreekt eigenlijk al voor zich. Het hele verhaal gaat namelijk over deze twee personen. De liefde tussen Hajar en Daan is het belangrijkste element in dit boek. Motto Bernardo: ‘He’s one of them!’ Maria: ‘No he’s only him.’ West Side Story

Het motto is een passage uit “West Side Story”, dat erg toepasselijk is bij dit boek. Je kunt het als volgt verklaren: Maria, de zus van Bernardo, is verliefd op Tony. Maar Tony is de leider van de bende waar de bende van Maria en Bernardo ruzie mee heeft. Bernardo vindt het absoluut niet goed dat Maria verliefd is op Tony en zegt: ‘He’s one of them!’ Waarop Maria zegt: ‘No, he is only him.’ Het maakt Maria dus absoluut niet uit bij welke bende hij hoort, maar hoe hij is. En dat is precies hoe het ook bij Hajar en Daan is. Ze komen natuurlijk uit twee verschillende culturen. De familie van Hajar, en dan vooral haar opa en haar broer, zijn het niet eens met het feit dat Hajar verliefd is op een Hollander. Maar net als Maria maakt het voor Hajar niet uit of Daan nou een Hollander is of een Marokkaan. Samenvatting Het boek gaat over Daan en Hajar. Daan is leraar geschiedenis op de school waar Hajar in 5 vwo zit. Hajar is moslim van Marokkaanse afkomst. Hajar en Daan zijn tot over hun oren op elkaar verliefd, maar absoluut niemand mag hier iets vanaf weten. De relatie wordt dan ook steeds geheimzinniger. Toch is het voor veel mensen duidelijk dat de twee iets met elkaar hebben. In het begin ging alles nog goed: Hajar en Daan spreken regelmatig na schooltijd af. Maar op een gegeven moment zien ze elkaar steeds minder. Dit is onder andere te wijten aan het feit dat Hajar een studiegroep op heeft gezet voor Marokkaanse vrouwen die meer over Nederland en de Nederlandse taal willen weten. Hiervoor is zoveel animo dat Hajar geen tijd meer heeft voor Daan. Daan vindt dit vreselijk, hij kan niet zonder Hajar. Na een tijdje neemt Hajar een besluit: ze beëindigd de relatie. Daan is hier helemaal kapot van en meld zich ziek. Hij blijft dagenlang thuis en voelt zich ellendig. Dan pakt hij zijn leven weer een beetje op, hij gaat weer lesgeven en krijgt zowaar een nieuwe relatie. Toch kan hij Hajar maar niet uit zijn hoofd krijgen. Het wordt hem ook niet gemakkelijk gemaakt, want Hajar zit nog steeds bij hem in de klas, inmiddels in 6 vwo. Na de grote vakantie komt het toch weer goed tussen de twee, maar Hajar blijkt in de zomer getrouwd te zijn in Marokko. Toch wil ze met Daan verder en gaat naar Marokko om de scheiding te regelen. Ze blijft langer weg dan gepland, en Daan maakt zich grote zorgen. Na twee weken komt ze uiteindelijk thuis. Het blijkt dat ze gevangen is gehouden door de familie van haar man. Tussen Daan en Hajar in Nederland gaat het prima, maar op een dag komt Hajar niet meer terug. Na een poosje maakt Daan zich ernstige zorgen en besluit haar te gaan zoeken in Marokko, tevergeefs, Hajar is onvindbaar. Als hij weer terug is in Nederland neemt hij ontslag en besluit om te verhuizen naar Marokko. Het verhaal eindigt met twee brieven van Hajar in Daan’s voormalige brievenbus. Maar wat er precies met Hajar is gebeurd weet niemand. Thematiek In dit boek draait het eigenlijk allemaal om de cultuurverschillen tussen de twee hoofdpersonen Hajar en Daan. Daan Hollander is, de naam zegt het al, van Nederlandse afkomst. Hajar daarentegen is van Marokkaanse afkomst. Dit zorgt voor heel wat problemen in hun relatie. Daarnaast wordt in het boek ook aandacht besteed aan cultuurverschillen in het algemeen, dus niet alleen bij relaties. Je zou het thema dan ook kunnen omschrijven als: De gevolgen van de verschillen tussen twee culturen in het dagelijkse leven. In de relatie tussen Hajar en Daan is het cultuurverschil eigenlijk niet eens het grootste probleem, dat is namelijk de leraar/leerling verhouding. Het is namelijk niet toegestaan om als leraar een relatie te beginnen met een van je leerlingen. De liefde tussen Daan en Hajar is zo groot dat Daan daar niet eens meer aan denkt. Toch moeten ze de relatie geheim houden. De leraren en leerlingen van de school mogen er absoluut niets van weten. Ten eerste omdat het een relatie is die eigenlijk niet kan, maar ook omdat er veel kinderen van Marokkaanse afkomst op de school zitten. Zij zullen heel veel moeite hebben met de relatie tussen Hajar en Daan omdat het in die cultuur niet geaccepteerd wordt als je een relatie hebt met iemand zonder dat je ermee getrouwd bent. Hajar’s broer, die het uiteindelijk wel te weten is gekomen, is ook faliekant tegen de relatie van zijn zus. Hij is bang dat ze de naam van de familie schaadt. Niet alleen in de verhaallijn van de relatie tussen Hajar en Daan wordt gesproken over de cultuurverschillen die er zijn tussen Nederlanders en mensen met een andere afkomst. Een voorbeeld daarvan is de personeelsvergadering. Hierin komt het onderwerp van de steeds ‘zwarter’ wordende school veelvuldig ter sprake. In een van de vergaderingen doet de MR het voorstel om een gebedsruimte te creëren voor de islamitische leerlingen. Op dat moment barst er een hevige discussie los over het integreren van allochtonen. Over het al dan niet dragen van een hoofddoekje, het onderling in de islamitische taal praten en de te creëren gebedsruimte. Er worden verschillende argumenten aangehaald die ook op dit moment in de samenleving spelen. (Het integratiebeleid van minister Verdonk van vreemdelingenzaken staat aardig onder vuur.) Wat ook opvallend is in dit boek is dat het thema eigenlijk wordt besproken aan de hand van waargebeurde gebeurtenissen uit onze maatschappij, zoals de terroristische aanslagen van 11 september. Vanwege het feit dat de aanslagen zijn gepleegd door moslims zijn de verhoudingen tussen de westerse cultuur en de islamitische cultuur op scherp gezet. In dit boek spelen de cultuurverschillen dus een hele grote rol. Ze botsen met elkaar, denk maar aan de verschillende meningen die er zijn als het gaat over het dragen van hoofddoekjes of het creëren van een gebedsruimte. Maar wat nog belangrijker is, ze versmelten ook met elkaar. De liefde tussen Hajar en Daan is zo groot dat ze zich van de cultuurverschillen, die er wel degelijk zijn, niks aan lijken te trekken. Een mooi voorbeeld van het versmelten van twee culturen dat steeds in het boek terugkomt, is ook te zien op de omslag van het boek: Later die avond zitten ze aan de glazen tafel met een pen en een stuk papier en probeert Hajar aan Daan te leren hoe hij haar naam in het Arabisch moet schrijven, van rechts naar links. Als hij dat net als zij met zijn linker hand doet lukt het mooier. Dan proberen ze elkaars naam tegelijkertijd tegen elkaar aan te schrijven, die van Daan (door Hajar) komend van links en die van Hajar (door Daan) van rechts, maar voordat haar naam voltooid is botst Daans linkerhand op die van Hajar. Haar naam dan maar aan de linkerkant en die van Daan rechts? Gaat ook niet want dan botsten ze in het begin en bovendien, zegt Hajar, schrijven we van elkaar af en dat mag niet. Daan besluit Hajars naam aan de rechterkant gewoon met rechts te schrijven en zo ontmoeten hun pennen elkaar aan het einde van de Arabische ‘r’ en de Romeinse ‘n’, waar ze lang blijven staan omdat er boven ze een verbond wordt gesloten waarvan zij het zegel zijn. ‘Schilt ende betrouwen,’ fluisteren Daans lippen op die van Hajar. ‘Schilt ende betrouwen,’ prevelt Hajar hem na. De culturen versmelten hier op meerdere manieren. Het belangrijkste is dat dit een zegel is op hun relatie. Dat is ook wat er letterlijk gezegd wordt. Een ander belangrijk aspect is het schrijven in elkaars moedertaal. Voor Hajar is het niet zo bijzonder om Nederlands te schrijven, maar voor Daan is het dat wel om Arabisch te schrijven. De culturen smelten eigenlijk samen (figuurlijk) in het punt dat de pennen botsen (letterlijk). Hajar staat heel erg open voor de Nederlandse cultuur. Ze wil alles leren en ze wil ook anderen helpen om beter te integreren in de Nederlandse cultuur. Dit doet ze door middel van de stichting ‘Moeder Marokko, vadertje Holland’. Alleen de naam al van de stichting zegt heel veel. Ik denk dat het ongeveer de volgende betekenis heeft: Marokko is dan misschien je moederland, je leeft nu in Holland en daar moet je een leven opbouwen. Daan vindt dat je respect moet hebben voor alle verschillende culturen en geloven, maar hij is ook duidelijk van mening dat allochtone mensen moeten integreren in de Nederlandse cultuur. Hij heeft een beetje een verwarrende mening over het dragen van hoofddoekjes door moslimmeisjes. Er staan namelijk 2 verschillende stellingen in het boek: Daan had op een wat luie manier bezwaren tegen de hoofddoek, teken van onderdrukking nietwaar, achterlijk gedoe bla bla bla, maar vooral vond hij het zonde voor zo’n meisje. Zonde voor hem om precies te zijn. Net als alle mannen vond hij dat al die mooie jonge vrouwen er voor hem waren, dat ze hem toekwamen, vrij zwevend in de openbare ruimte, om te hebben, te koesteren. In dit eerste fragment kent hij Hajar nog niet, hij is nog de eeuwige vrijgezel die zijn ogen uitkijkt als er een mooie jonge vrouw voorbij komt. Toen Daan Hollander, leraar geschiedenis aan het DataCare College in Amsterdam, Hajar Nait Sibaha, uit vijf vwo, voor de eerste keer neukte, hield zij haar hoofddoek om – op zijn verzoek. In dit tweede fragment wil hij dat Hajar haar hoofddoek ophoudt tijdens het vrijen. Ik denk dat hij haar voor zichzelf wil houden. Een hoofddoek is immers een teken van ongeschondenheid maar ook wel een beetje van bezit, hoewel ieder Marokkaans meisje zal ontkennen het bezit van iemand te zijn. Toch is het zo dat er maar 1 man is die man zien wat er onder de hoofddoek schuilgaat: haar man. Hajar is in feite zijn meisje. In het boek wordt de islamitische cultuur duidelijk besproken, maar wel gezien vanuit de Nederlander. Voor de Nederlanders zal het dan ook wel herkenbaar zijn. Ik weet niet hoe moslims zelf tegen hun cultuur aankijken, maar ze hebben er ongetwijfeld een ander beeld van. Wat betreft de leraar/leerling verhouding denk ik (en hoop ik) dat het niet echt waarheidsgetrouw is. De leraren praten namelijk op een nogal seksistische manier over hun leerlingen. De band die leerlingen onder elkaar hebben komt niet uitgebreid aan bod, maar dat lijkt me een vrij normale omgang. De schrijver De schrijver van het boek Hajar en Daan is Robert Anker. In 1946 werd hij geboren in een West-Fries dorpje: Oostwoud. Na twintig jaar in Friesland te hebben gewoond is hij naar Amsterdam verhuisd. Daar woont en werkt hij nu nog steeds. Aan de Universiteit van Amsterdam heeft hij Nederlands gestudeerd. In eerste instantie ging hij zich bezig houden met toneel, maar uiteindelijk is hij toch gaan dichten. Van 1988 tot 1995 is hij redacteur geweest van het literaire tijdschrift: Triade. Daarnaast was hij ook nog eens literair criticus bij Het Parool. In die tijd werkt hij ook veel voor een ander literair blad: Raster. Thema’s waar hij vaak over schreef waren: ‘Hoe te leven in een wereld waarvoor je niet werd opgeleid’, ‘Het inzicht in de zin en samenhang van de werkelijkheid’ en ‘Het moderne leven in de grote stad’. De werken die Robert Anker publiceerde: Gedichten: Waar ik nog ben (1979) Van het balkon (1983) >> Jan Campertprijs 1983
Trap op (1984) Ze zegt: ’s avonds huilde ik mezelf in slaap (1984) Op de halte (1986) Nieuwe veters (1987) >> Herman Gorterprijs 1989
Goede manieren: een episodisch gedicht (1989) Sealed with a kiss (1989) Aan de jeugd (1990) Stadsgedichten (1992) In het café (1994) In het vertrek (1996) De broekbewapperde mens: gedichten (2002) >> Genomineerd voor VSB poëzieprijs 2003
De thuiskomst van de jagers (2003) Andere publicaties: Doe maar open: nieuwe verhalen en gedichten voor kinderen (1984) Olifant achter blok (1988) De thuiskomst van kapitein Rob (1992) >> Bordewijkprijs 1993
Vergeten licht (1993) Volledig ontstemde piano (1994) Lazarus: een Rotterdamse anthologie (1998) (geschreven door Robert Anker en anderen) Vrouwenzand (1998) Een soort Engeland (2001) >> Libris Literatuurprijs 2002

Hajar en Daan (2004) Ik heb nergens iets kunnen vinden over een eventuele connectie die Robert Anker met de Islamitische cultuur heeft. Ik denk dat hij het boek geschreven heeft vanwege de actualiteit van het onderwerp. Oordeel Het onderwerp van het boek, de gevolgen en problemen die ontstaan door cultuurverschillen, vind ik erg boeiend. Dit komt denk ik omdat het in deze tijd een veel besproken onderwerp is in de Nederlandse samenleving. De verschillende visies die in het boek naar voren komen over de steeds groter wordende groep allochtonen in onze samenleving, maar op scholen in het bijzonder zijn erg interessant. Iedereen heeft wel een punt, maar je kunt nooit alle meningen bundelen en tot een gezamenlijke oplossing komen. En dat is nou precies wat er op dit moment in Nederland ook speelt. De gebeurtenissen in het verhaal zijn eigenlijk allemaal heel duidelijk. Er gebeurt iets en de gevolgen daarvan worden besproken. Alle gebeurtenissen zijn ook realistisch, het is absoluut niet zo dat je tijdens het lezen zoiets hebt van: dit is wel heel raar. En dat is eigenlijk wel fijn, want op die manier kun je je goed inleven in het verhaal. Hierdoor kun je de gevoelens van de personages die beschreven worden ook beter begrijpen. Als Hajar Daan verlaat om naar Marokko te gaan worden Daan’s reacties direct weergegeven. Je kunt deze emoties begrijpen omdat je je kan voorstellen wat het met je zou doen als jou zoiets zou overkomen. Ik vind dit een groot voordeel van het realistisch weergeven van de gebeurtenissen. Ik denk dat Robert Anker zijn personages heel bewust heeft gekozen. Eigenlijk heeft hij twee tegenpolen genomen. Dit heeft hij waarschijnlijk gedaan om de cultuurverschillen die er al zijn nog duidelijker naar voren te laten komen. Hajar is een meisje van Marokkaanse afkomst, maar die zich heel erg openstelt voor de Nederlandse cultuur. Ze is heel slim, rustig en intelligent. Ook zorgzaam is een van haar eigenschappen, ze heeft bijvoorbeeld Moeder Marokko, Vadertje Holland opgericht. Dit doet ze geheel vrijwillig, wat wel een teken is van zorgzaamheid en welwillendheid. Daan daarentegen leidt een wild leven. Hij houdt dan ook van feesten, gebruikt drank en af en toe drugs. Hij leeft met de dag en denkt niet te ver vooruit. Het zijn dus twee totaal verschillende personages en dat is denk ik het sterke van dit boek. Als het enige verschil tussen beide was geweest dat ze in een andere cultuur zijn opgegroeid was het effect lang niet zo sterk geweest. Het boek is opgebouwd uit een motto en 10 ongenummerde hoofdstukken: * Een kranig meisje * Pe Wessels * 911 * Jaak en Jannie * Moeder Marokko Vadertje Holland * School met den Koran * Stille omgang * In het diepe * 9-11 * Moeder Marokko
Sommige hoofdstukken heb ik in de samenvatting achterwege gelaten omdat het hele andere (minder belangrijke) verhaallijnen zijn. Maar aan de titels van de hoofdstukken zie je al een klein beetje waar het verhaal over gaat. Vooral achteraf kun je er zinnige dingen over zeggen. ‘School met den Koran’ bijvoorbeeld is een hoofdstuk waarin het ‘zwarter’ worden van de school wordt besproken (onder andere in de personeelsvergadering). Vroeger had je namelijk de school met den bijbel, omdat er nu zoveel kinderen op de school zitten die van islamitische afkomst zijn werd er gesproken over de school met den Koran. Maar twee andere hoofdstukken die een duidelijk verband met elkaar hebben zijn ‘Moeder Marokko Vadertje Holland’ en ‘Moeder Marokko’. Het komt erop neer dat Hajar in eerste instantie wilde leven naar allebei de culturen, zowel de Nederlandse als de Marokkaanse. Maar aan het einde van het boek kiest ze toch voor Marokko, het achtervoegsel ‘Vadertje Holland’ is daar dan ook achterwege gelaten. De vertelwijze van het boek is wisselend. Sommige stukken worden verteld vanuit Daan en ander stukken hebben een alwetende verteller. Dit is tijdens het lezen absoluut niet storend, want je hebt eigenlijk niet eens in de gaten dat er wordt gewisseld van vertelwijze. Het taalgebruik vond ik erg goed. Niet teveel moeilijke woorden, maar lekker vlot verteld. Op die manier wil je ook graag verder lezen. Wat wel opvallend is in het taalgebruik is, is dat de dialecten die sommige mensen hebben ook zo werden geschreven. Ik vond dit wel grappig, zo krijg je op een of ander manier meer een beeld van iemand. Het verhaal wordt niet chronologisch verteld. Een goed voorbeeld hiervan is eigenlijk het begin van het boek. Het begint bij Daan thuis en daarna lees je pas hoe ze er gekomen zijn. Dit veroorzaakt veel flashbacks. Voorbeelden daarvan zijn de gesprekken met Pe Wessels, de werkweek waar Daan met mee is geweest in Tsjechië en een stuk over Jaak (de vader van Daan). Deze manier van vertellen zorgt niet voor verwarring, het maakt het juist leuker om te lezen, zo blijf je opletten. Bronvermelding Onderstaande bronnen heb ik gebruikt voor het vinden van informatie over Robert Anker. Helaas is er vrij weinig over hem te vinden op het Internet, meestal zijn het korte stukjes van 5 regels tekst. http://www.kb.nl/dichters/anker/anker-lit.html
http://www.moedersmooiste.nl/lazarus/paginas/schrijversbios/roberta.html
http://www.dbnl.org/auteurs/auteur.php3?id=anke001
http://www.vpro.nl/boeken/index.shtml?3141869+5025064+3106745
http://www.poetry.nl/algemeen/activiteiten/index.php?url=http://poetry.kw.nl/site2.0/content2.php?dichters_ID=24&lang=27
http://www.boekboek.nl/boekboek/show/id=3176/dbid=8053/typeofpage=30185