Analyse VONDEL, Joost van den
Gijsbreght van Aemstel
Geschreven in 1637 Motto Het enige dat ik als een eventueel motto beschouw zijn de woorden: “Urbs antiqua ruit.” die op het titelblad staan van het originele spel. Het is waarschijnlijk Latijns maar wat het precies betekend heb ik niet kunnen achterhalen. Opdracht Nog voor het werkelijke verhaal begint staat er eerst een tekst die dient als een soort inleiding om het hele stuk heen. Bovenaan staat: “den here HUIGH DE GROOT. Gazant der koninginne en krone van zweden, ...” gevolgd door nog een aantal titels. Wat ik uit externe bronnen heb begrepen is dat het hier gaat om Hugo de Groot. Dit zou dus kunnen worden gezien als een opdracht. Korte Samenvatting Het verhaal gaat over een man genaamd Gijsbreght. Hij is een aanvoerder van zijn leger in Amsterdam in het jaar 1304. Nadat Floris V vermoord was, is de stad belegerd door door een groot leger dat wraak kwam nemen. Het grote leger heeft zich tot grote verbazing van veel mensen terug getrokken uit de stad, en ook Gijsbreght hoort van dit nieuws. Hij stuurt zijn broer Arend naar de stad om daar te kijken of het ook daadwerkelijk zo is. De broer komt een man tegen die hem vertelt dat het leger na onderlinge onenigheden zijn teruggetrokken. Wat Arend niet weet is dat deze man eigenlijk een spion is van het vijandelijke leger. De Amsterdammers zijn opgelucht en hervatten hun voorbereiden voor de kerst. Ook wordt er een schip de stad binnen gehaald die het vijandelijke leger achter had gelaten en waar de spion Arend nog op had gewezen. Terwijl het Amsterdamse volk zich voorbereid op kerst, sluipen er ongemerkt vijandelijke soldaten van het schip, die zich daar verborgen hebben gehouden, en verschuilen zich eerst in de stad waarna ze van binnenuit de poort veroveren om de rest van het vijandelijke leger de stad binnen te krijgen. Als Gijsbreght van dit verhaal hoort besluit hij om onmiddellijk de tegenaanval in te zetten. Hij wil bisschop Gozewijn en de nonnen eerst uit het klooster redden dus hij gaat met zijn manschappen naar het klooster. Hij kan uiteindelijk de bisschop en nonnen niet redden en ook het stadhuis wordt veroverd waarbij de broer en zus van Gijsbreght gedood worden. Zijn achtergebleven gezin is bang dat ook Gijsbreght is gedood maar hij keert terug naar zijn slot en is daar gedwongen te blijven en zich te verdedigen tegen het oprukkende leger. Hij wil uiteindelijk nog een laatste tegenaanval inzetten door naar buiten het slot te gaan en daar te vechten maar zijn vrouw en kinderen willen niet op zijn bevel vluchten. Hierop wil Gijsbreght in razernij naar buiten stormen en hierdoor geeft zijn vrouw toch toe. Maar op dat moment verschijnt de aartsengel Rafaël, die mededeelt dat Gijsbreght in opdracht van God moet vluchten, en in Pruissen een nieuw land moet stichten. Gijsbreght gehoorzaamt dit en hem wordt nog medegedeeld dat Amsterdam later groter zal herrijzen dan ooit te voren.
Thema Een leidend thema in dit verhaal is trouw. En dit komt voor in allerlei manieren. Waaronder de trouw tussen Gijsbreght en zijn vrouw Badeloch, maar ook de manier waarop Gijsbreght trouw blijft aan zijn leger en aan de stad Amsterdam. Idee De bedoeling van de schrijver zal in zekere zin toch zijn om te vermaken. Het spel is geschreven ter gelegenheid van de opening van de schouwburg en ondanks dat de schrijver wel een soort moraal aan het verhaal meegeeft zal het hoofddoel echt zijn het amuseren van mensen. Personen Hoofdpersoon: - Eigenlijk de enige hoofdpersoon is natuurlijk Gijsbreght van Aemstel. Hij is een dappere legeraanvoerder die ten tijden van de bezetting en herovering strijd tegen het vijandelijke leger. Verder kom je niet heel veel te weten over de persoon zelf Bijpersonen: Er zijn een heleboel andere personages die de ene keer weinig inbreng hebben in het verhaal en de andere keer wat meer. De meest belangrijke personages zijn: Badeloch: de vrouw van Gijsbreght
Arend: de broer van Gijsbreght
Vosmeer: de spion van het vijandelijke leger
Gozewijn: bisschop van Utrecht
en zo zijn er nog een stuk of twintig personages die allemaal een wat kleinere rol spelen Opbouw De opbouw is zoals je van een toneelstuk (uit die tijd) wel kunt aannemen geheel chronologisch.
Perspectief Omdat het een toneelstuk is kijk je er als toeschouwer naar en kom je alleen dat te weten wat genoemd wordt. Wel kom je soms dingen te weten die die personages nog niet weten. Ruimte Het speelt zich allemaal af in en rond Amsterdam. Voornamelijk in en rond het slot van Gijsbreght. Daarnaast zijn er nog een aantal 'bekende' plaatsen zoals het Klarissenklooster in verwerkt, waarvan ik uit externe bron heb vernomen dat die rond 1304 nog niet bestonden maar die Vondel er in heeft 'geschreven' om het aantrekkelijker te maken en herkenbaarder. Symboliek Er zit wel enige symboliek in dit verhaal. Een goed voorbeeld vond ik de naam van het schip waarmee soldaten van het vijandelijke leger Amsterdam mee binnen kwamen: “Het Zeepaard“. Dit verwijst in mijn inzicht naar het paard van Troje. Eigen Oordeel Ik vond het verhaal op de eerst plaats moeilijk te lezen en te begrijpen. Vooral omdat het in ouder Nederlands is geschreven is het vaak lastig om te begrijpen wat er nou bedoelt wordt en wat nou de kern van het zojuist gelezen stuk was. Afgezien van dat vond ik het een goed verhaal om te lezen. Ik had tot nu toe allen nog maar het boekje Lanseloet van Denemarken gelezen, als oud verhaal. Daarmee vergeleken is dit een stuk verder ontwikkeld als verhaal en heeft het veel meer diepgang en verschillende aspecten die verder zijn uitgewerkt. Dat maakt het voor mij dus wel boeiend om te lezen. Het is natuurlijk nog steeds niet te vergelijken met het niveau boeken die ´vandaag de dag´ worden geschreven, maar voor een verhaal uit die tijd vind ik dat ik er toch nog goed door geboeid kan worden. Het bevat in ieder geval de juiste onderdelen voor een goed verhaal: goede dialogen, actie en verrassende gebeurtenissen. Wel zou ik het verhaal liever hebben gezien als toneelstuk dan te lezen als verhaal. Dat zou wat meer duidelijk hebben gemaakt over hoe bepaalde dingen worden gezegd omdat die qua beschrijving erg dunnetjes worden uitgelegd, wat niet leidt tot grote diepgang van de dialogen.