Geweten door René Appel

Gegevens van het boek
Auteur: René Appel (geboren in 1945)
Nederlandse titel: Geweten
Voor het eerst gepubliceerd in: 1996
Uitgever: Uitgeverij Bert Bakker, Amsterdam, 1996, 2e druk
Omslagillustratie: Frank Dam
Aantal pagina’s: 302
Genre: literaire misdaadroman



Samenvatting van het boek
Peter van Galen was tot voor kort directeur van NET (Netherlands Electronics Trading), een im- en exportbedrijf van elektrotechnische apparaten en onderdelen. Het bedrijf is opgericht door de vader van zijn vrouw Astrid, met wie Peter al ruim veertig jaar getrouwd is. Ook Astrids broer Hein was als directeur werkzaam in het bedrijf totdat hij zes maanden geleden overleed. Door onvoldoende met de tijd mee te gaan raakte het familiebedrijf in het slop en vier maanden geleden ging het bedrijf failliet. Peter zit nu thuis en loopt daar Astrid voor de voeten die hier slecht tegen kan. Ook Peter vindt het gedwongen thuiszitten maar moeilijk.

Als Peter in een café koffie gaat drinken, leest hij in de krant een artikel over de bevrijding van Nederland in 1945. Peter denkt dan terug aan zijn eigen jeugd, die zich rondom de bevrijding afspeelde. Samen met zijn vrienden Henk Duindam, Johan Smit en Sytze Veenstra ging Peter vaak naar een bunker aan zee. De vrienden komen daar vaak samen en roken dan sigaretten. Henks zuster Ineke en haar beste vriendin Trudy Bos zijn ook praktisch altijd van de partij. In de bunker - waar tot voor kort nog Duitse soldaten zaten - spreken ze over wanneer ze weer naar school moeten. De school zal binnenkort weer opgestart worden, uiteraard pas nadat eerst de foute leraren verwijderd zullen zijn.

Peter besluit de plaats van zijn jeugd te gaan bezoeken. Hij woont al weer heel wat jaar in Amsterdam en is slechts een keer teruggeweest om Astrid de plaats van zijn jeugd te laten zien. Hij vraagt zich wel af of dit nieuwe bezoek zinvol zal zijn. Vanuit het treinstation loopt Peter de stad van zijn jeugd in. Veel is er veranderd. Hij ziet dan tot zijn verrassing een kantoor, dat van zijn vriend Henk is. Het is een organisatieadviesbureau. Peter besluit naar binnen te gaan en ontmoet daar Henk. Ze praten wat over vroeger en over hun werk en familie. Henk vertelt, dat Ineke ook nog steeds in de stad woont. Ze is nooit getrouwd geweest. Peter had vroeger wat met haar. Ook Johan blijkt nog in de stad te wonen. Uit de opmerkingen van Peter en Henk blijkt, dat er in het verleden, na de bevrijding, in de bunker iets gebeurd is met Sytze, maar het wordt niet helemaal duidelijk wat precies. Het heeft in ieder geval wel het leven van alle betrokkenen getekend, want iedereen was er kapot van en heeft er ook last van gehad. Volgens Henk is iedereen even schuldig aan het gebeurde. Peter vindt, dat hij maar een heel klein rolletje gespeeld heeft in het geheel.

Peter denkt terug aan de keer, dat ze met z’n zessen inbraken bij de directeur van de HBS, Van Vliet. In de woonkamer hingen ze een schilderij op zijn kop. Peter blijft bij Henk overnachten. Ze praten over een voorval van Trudy. Zij kreeg op een keer een klap met een aanwijsstok van de lerares Nederlands, mevrouw Damhuis. Er is toen kennelijk iets met Trudy gebeurd, dat echter niet duidelijk wordt gemaakt. Ze waren toen een jaar of zeventien en zaten in de vijfde klas van de HBS. Omdat het in de bunker te koud was, gingen de vier jongens en twee meisjes op de zolder van de papierfabriek zitten, waar de vader van Trudy werkte. Trudy had de sleutel van de toegangsdeur gepikt. Op de zolder dronken ze voor het eerst alcohol. Ze spraken over school en dat ze eigenlijk zouden moeten proberen niet meer naar school te gaan of anders de boel een beetje proberen te saboteren. Ook bij de wiskundeleraar, Van Baar, braken de vrienden in en hingen ze weer een schilderij op zijn kop.

Peter wil nu definitief weten wat er in november 1946 precies gebeurd is. Hij besluit zowel Johan als Ineke op te gaan zoeken. Johan herkent Peter onmiddellijk. Johan blijkt aan lager wal te zijn geraakt en een drankprobleem te hebben. Johan vraagt Peter waarom hij hem komt opzoeken. Peter antwoordt, dat hij het beeld compleet wil krijgen. Johan vindt het maar vreemd, omdat Peter er toen zelf ook bij was. Peter wordt van Johan ook niet veel wijzer. Johan heeft vlak na de bevrijding een pistool van zijn vader gevonden en liep toen regelmatig met het wapen rond. De vrienden breken weer in bij Van Vliet en hangen het schilderij daar weer op zijn kop. Johan richt boven in de slaapkamer van Van Vliet het pistool op de slapende directeur, maar schiet niet.

Peter bezoekt Ineke. Ze herkennen elkaar direct. Ze vertellen elkaar hun levensverhaal. Ineke vertelt Peter, dat ze het na de dood van Trudy heel moeilijk had. Trudy was immers haar beste vriendin. Peter besluit bij Ineke te blijven logeren, wat ze geen probleem vindt. Als de vrienden bij Damhuis inbreken en daar ook een schilderij op zijn kop hangen, worden ze door Damhuis betrapt. Het geeft de nodige commotie op school, omdat niemand begrijpt waarom de zes vrienden zoiets gedaan hebben. Peter bezoekt de graven van Sytze en Trudy. Als Peter dat aan Ineke vertelt, wordt ze emotioneel. Ze vraagt zich nog steeds af wat hen toen bezield heeft. Ineke vindt, dat de overgebleven vier vrienden allemaal even schuldig zijn aan het gebeurde.

Alle zes vrienden zakken voor de HBS in 1946. Ook dat geeft de nodige commotie, zowel op school als thuis. Als Peter met Henk praat, geeft deze aan, dat in 1946 iedereen vond, dat de toekomst beroerd was. Alles was deprimerend na de oorlog. Trudy blijkt in 1946 zwanger te zijn van Johan. Ze weten niet goed wat ze moeten doen. Niemand weet het ook nog. De vrienden komen weer bij elkaar in de bunker, omdat ze op de zolder door de politie betrapt zijn. De papierfabriek doet echter geen aangifte - door toedoen van Trudy’s vader - en zo alles met een sisser af. Johan geeft in de bunker aan, dat het leven geen zin heeft. Iedereen is dat met hem eens.

Peter heeft intussen besloten van Astrid te willen scheiden. Astrid is hier nogal verbaasd over, maar legt zich er na een gesprek met Ineke bij neer. Sytze krijgt in 1946 ruzie met zijn vader. In de bunker komt iedereen tot de conclusie, dat ze allemaal beter zelfmoord kunnen plegen. Johan stelt zijn pistool ter beschikking. Hij heeft ook precies zes kogels. Via loten moeten Trudy en Sytze eerst. Daarna zal de rest ook zelfmoord plegen. Henk, Peter, Ineke en Johan verlaten de bunker en horen vervolgens een schot. Trudy heeft zich het leven benomen. Sytze echter niet. Zowel Peter als Johan vinden, dat Sytze zich niet aan de afspraak gehouden heeft. De politie denkt, dat Trudy door iemand vermoord is en ook op school geeft de dood van Trudy een hoop commotie. De vrienden kennen de ware toedracht, maar vertellen deze aan niemand.

Sytze heeft het moeilijk met het gebeurde. Hij wil alles eigenlijk graag aan de politie vertellen. Johan vertelt hem, dat dat beslist niet kan. Iedereen zou daar veel te veel last mee krijgen. Dan krijgen Johan, Peter, Henk en Ineke van Van Vliet te horen, dat Sytze zelfmoord gepleegd heeft. Hij is uit de vuurtoren gesprongen. Peter zet zijn onderzoek naar de werkelijke toedracht van de dood van Sytze voort. Hij verdenkt Johan ervan Sytze vermoord te hebben. Johan had namelijk de sleutel van de vuurtoren. Johan zegt echter, dat hij de sleutel niet aan Sytze gegeven heeft, maar aan Ineke. Als Peter Ineke daarmee confronteert, snapt hij eindelijk hoe de vork werkelijk in de steel zit. Ineke heeft Sytze vermoord. Ze was boos op Sytze vanwege de dood van Trudy (die immers haar beste vriendin was). Ze lokte Sytze mee naar de vuurtoren en duwde hem er vanaf. Ineke bevestigt deze lezing tegenover Peter. Peter vindt Johan vervolgens dood in zijn huis liggen. Hij heeft zelfmoord gepleegd met het pistool uit 1946. Peter wil teruggaan naar Amsterdam, alleen. Ineke sluit zich echter bij Peter aan en wil met hem meegaan. Peter vindt het eigenlijk ook wel goed zo. Het verleden is nu definitief afgesloten.



Beoordeling van het boek
Dit is een prima boek. Het is goed geschreven en kent een langzame, maar spannende opbouw. De plot wordt langzaam aan duidelijk en culmineert in een verrassend slot. De karakter- en sfeertekening zijn ook prima. Verder is de balans in het verhaal - psychologisch gezien - evenwichtig.

Opvallend in het verhaal is, dat het verhaal van Peter afgewisseld wordt met terugblikken naar 1946. Dat maakt het lezen af en toe wel eens wat lastig, omdat er dan plotseling van het heden teruggeschakeld wordt naar het verleden en daar taalkundig weer in de tegenwoordige tijd verder gegaan wordt. Je moet dan als lezer echt even omschakelen. Toch draagt dit wel bij aan de spanning van het boek. Je kunt als lezer het verhaal immers direct en op de voet volgen. Je zit er als het ware met je neus boven op.

Het boek geeft heel goed de enigszins deprimerende sfeer weer van de jaren direct na de bevrijding (in 1945). Er was nog veel gebrek en er kon ook nog weinig. Ik kan me goed voorstellen, dat het toen voor jongeren niet zo heel leuk was om op te groeien.

Ik heb slechts een kritiekpunt op dit boek. Het is eigenlijk te lang. Het verhaal zou er m.i. beslist niet onder geleden hebben als het bijvoorbeeld in tweehonderd pagina’s verteld zou zijn. Het is nu eigenlijk vrij langdradig geworden. Dat is voor de psychologische karaktertekening wellicht wel goed, maar voor de lezer die voortgang wil in het verhaal niet.

De titel van het boek verwijst m.i. naar het geweten van Peter. Hij zit met een probleem uit zijn jeugd en wil nu wel eens weten wat er in 1946 precies gebeurd is. Hij voelt zich waarschijnlijk ook wel (mede)schuldig. Hij wil uiteindelijk weer de rust krijgen om met zijn eigen leven verder te gaan en daar slaagt hij ook in. Dat hem dat zijn huwelijk kost, is kennelijk de prijs die hij daarvoor moet betalen. Zo erg vindt hij dat overigens niet, want hij neemt het besluit daartoe helemaal zelf en hij gaat vervolgens ook verder met zijn jeugdliefde Ineke.