Gesloten huis door Nicolaas Matsier

GESLOTEN HUIS
1. Praktische gegevens 1.1 Titel en auteur Titel: Gesloten huis. Auteur: Nicolaas Matsier. 2. Inhoud en opbouw 2.1 Typering “Gesloten huis” is een filosofische roman. De hoofdpersoon in dit verhaal is de schrijver zelf, Nicolaas Matsier. Dit betekent dat je het hele boek lang “in zijn hoofd zit”. Je leest over Matsiers jeugd, over de gebeurtenissen en zijn ideeën van toen, maar je leest vooral over de gedachten van Matsier van nú. Door het vertellen van zijn levensverhaal neemt hij je niet alleen mee naar zijn jeugd, maar hij gunt je ook een kijkje in zijn filosofische wereld. Tussen zijn jeugdervaringen door komen zijn filosofische overdenkingen van nu naar voren. Matsier besteedt verder nauwelijks aandacht aan de inhoud van de karakters uit zijn verhaal. Je leert in de loop van het boek eigenlijk alleen zijn eigen karakter kennen, en dan meer zijn karakter van nu dan zijn karakter van toen. 2.2 Samenvatting De moeder van Tjit Reinsma is pas overleden. Hij begeeft zich naar Den Haag om een makelaar het bijna ontruimde huis van zijn moeder te laten zien. Elke keer als hij in het huis komt beseft hij zich dat dit waarschijnlijk één van de laatste keren is dat hij in Den Haag komt en sluit daarmee een belangrijk gedeelte van zijn jeugd af. Als de makelaar weg is en Tjit in gedachte verzonken de laatste spulletjes opruimt komen beelden terug van vroeger. Als hij een foto van zijn broer Jan vindt neemt hij zichzelf terug naar de tijd dat deze, op zevenjarige leeftijd, het leven liet. Zijn gedachten gaan hierna nog verder terug, naar Krommenie, waar hij geboren is. Hij omschrijft een paar van zijn vroegste herinneringen. Als hij iets verder komt in zijn leven weet hij ook de belangrijkste gebeurtenis uit zijn vaders leven, zijn vaders promotie, in geuren en kleuren na te vertellen. Zo blijft hij een tijd lang in gedachten verzonken aan vroeger denken. Beeld voor beeld en bij het vinden van bijzondere voorwerpen passeren zijn meest dierbare herinneringen: eerst zijn lagereschooltijd, de verhuizing naar Den Haag, zijn tweedehands fiets, zijn verzameling wetenschappelijke pockets, daarna zijn jaren op het gymnasium en de experimenten snelwandelen en klein schrijven met een klasgenoot en goede vriend Gerard. Eén zo’n experiment in zijn tijd op de universiteit had een heel belangrijk gevolg voor de rest van zijn leven: Tjit schafte God af. Hij wilde dit al een tijd lang maar had tot dat moment nog niet de kans gezien het iedereen te vertellen. Zijn vrome ouders, en vooral zijn moeder, zijn in alle staten. Maar als Tjit simpelweg weigert naar missen te gaan en te bidden kunnen ze er niks meer aan doen en leggen ze zich maar neer bij zijn beslissing. Hierna beschrijft Tjit het sterfbed van zijn vader. Zijn vader had prostaatkanker en Tjit zag zijn gezondheid langzaam achteruit gaan. Zijn ijldromen en geestelijke uitputting hebben een grote indruk op Tjit gemaakt. Toen was het ineens gebeurd, van de ene op de andere dag. Samen met zijn moeder bezoekt hij later in het boek vele malen het graf van zijn vader. Dit zijn mooie momenten van harmonie en ook goede herinneringen aan zijn moeder. Zeven jaar daarna sterft ook zijn moeder. Met zijn oudere broer en zus ruimt hij haar huis op. Hij begint nu ook thuis op te ruimen en komt zo nog meer spullen tegen die hem aan vergane tijden doen herinneren. Het opruimen van zijn moeders huis gaat heel langzaam met als gevolg dat hij anderhalf jaar na zijn moeders dood nog altijd aan het opruimen is. Pas dan begint hij aan een bureaula die hij nog niet heeft durven openen en die hij dertien jaar lang niet heeft aangeraakt. Daar vindt hij het boek van Jan. Dertien jaar geleden werd Tjit overvallen door een intens gemis van zijn broer. Het is al een tijd geleden dat deze is overleden maar Tjit heeft zijn verlies nooit echt kunnen verwerken. Met dit intense gemis begint een periode van waanzinnig verdriet en achterstallige rouw. Zijn ouders waren erg bezorgd over Tjit en zijn vader gaf hem het boek van Jan, bij wijze van “antwoord op al zijn vragen”. Hij durfde het echter niet te lezen en heeft het in de bureaula opgesloten. Uiteindelijk werd zijn toestand zo slecht dat hij werd opgenomen in het crisiscentrum, waar Tjit gelukkig snel weer herstelde. Nu durft Tjit het boek van Jan pas te lezen. Met het lezen van dit boek komen natuurlijk ook weer een hoop herinneringen van Jan en de tijd van zijn waanzinnige verdriet naar boven. Als hij het boek gelezen heeft bladert hij nog wat door een aantal familiealbums. Hij komt er nu achter dat zijn zusje, die ook op jonge leeftijd overleden is, eerder is gestorven dan zijn broer Jan. Al bladerend komen de vroegste herinneringen aan zijn zusje langzaam weer terug. Met het einde van de familiealbums nadert hij ook het einde van het verhaal. Hij sluit af met een beschrijving van het sterfbed van zijn moeder. In het laatste hoofdstuk beschrijft Tjit hoe hij begonnen is met het schrijven van dit boek. Hij heeft al een tijdje het idee de ervaringen uit zijn jeugd op te schrijven en als hij ’s nachts een keer wakker wordt en niet meer kan slapen begint hij maar te schrijven. Zo is Gesloten huis ontstaan.
LET OP: IN MIJN SAMENVATTING MIST DE MISKRAAM VAN TJITS VROUW!!!! PROBEER DIE NOG ZELF ERGENS TUSSEN TE PLAATSEN WANT IS WEL BELANGRIJK 2.3 Tijd A. Matsier blikt in dit boek terug op zijn jeugd. Hij begint met vertellen vanaf vlak na zijn geboorte eind jaren veertig, waarschijnlijk is dit dus rond 1950. Daarna vertelt hij verder tot hij ongeveer is aangeland in het heden. Natuurlijk is dit wel het heden waarin hij zich bevond toen hij het boek schreef, in 1994. Het boek bestrijkt in zijn totaal dus zo’n 44 jaar. B. Zoals hierboven staat denk ik dat de verhaaltijd rond de 44 jaar ligt (van 1950 tot 1994). De leestijd van dit boek schat ik op zo’n 6 a 7 uur. C. Een opvallende vertraging is het moment dat de vader van Matsier promoveert (blz. 44 tot 49). Vanaf de voorbereidingen tot aan het eind van de plechtigheid beschrijft Matsier elk detail. Zijn vader moet voor zijn promotie naar een bepaalde plechtigheid, waar hij een aantal moeilijke vragen moet beantwoorden om te kijken of hij geschikt is voor zijn nieuwe baan. Matsier er netjes uit zien op de promotiedag van zijn vader en krijgt van tevoren een nieuw pak. Met ongelofelijke precisie wordt beschreven hoe hij zijn nieuwe pak kiest en hoe het eruit zag. Ook de promotie zelf heeft blijkbaar enorme indruk gemaakt op de kleine Matsier. Tijdens de promotie beschrijft hij elk detail. Hij beschrijft de mensen in de zaal, wanneer er mensen bijkomen en weggaan, hoe zijn vader eruit ziet en zelfs hoe zijn pak hier en daar een beetje jeukt. Dit moment is voor de rest van het verhaal van zodanig belang dat zijn vader nu met “de weledelzeergeleerde heer” aangesproken wordt in zijn brieven en dat hij nu meer verdient. Het belang van deze vertraging is dus niet heel groot, maar blijkbaar heeft het hele proces toch genoeg indruk gemaakt op Matsier om er een speciaal hoofdstukje aan te wijden. D. Het boek is eigenlijk één grote afwisseling van stukjes flash-back en stukjes heden. Vanuit het heden, waar hij het huis van zijn pas overleden moeder opruimt, vertelt hij over zijn verleden. Het gevolg hiervan is dat herinneringen uit zijn jeugd en zijn overpeinzingen van vandaag de dag elkaar in korte stukjes opvolgen. Het verhaal bestaat dus eigenlijk uit twee verhalen: het verhaal van Matsiers verleden en het verhaal van Matsiers heden. Het verhaal van zijn verleden dient eigenlijk grotendeels als ondersteuning van het verhaal van zijn heden. Er zijn dus een hele hoop flash-backs, waarvan de één niet belangrijker of minder belangrijk is dan de ander, omdat ze allemaal meehelpen om het verhaal in het heden te verduidelijken. E. Het is erg moeilijk een duidelijke versnelling aan te wijzen. Het is namelijk niet zo dat Matsier een mooi chronologisch verhaal probeert te vertellen. Hij springt door het hele verhaal heen van de hak op de tak. Als hij een voorwerp vindt waar hij weer iets over kan vertellen spring je weer terug in zijn verleden en geeft hij uitleg over het voorwerp. Hij vertelt dus alleen dingen uit zijn jeugd die hij het vermelden waard vindt en als hij ze opschrijft neemt hij hier ook de tijd voor. Minder interessante gebeurtenissen slaat hij gewoon helemaal over in plaats van ze op een snelle manier te vertellen. 2.4 Ruimte A. Het grootste gedeelte van het boek speelt zich af in de Vruchtenbuurt in Den Haag, waar het gezin van Tjit naar toe is verhuisd na een paar jaar in Krommenie, de geboorteplaats van Tjit, gewoond te hebben. Het verhaal speelt zich in het begin even in Krommenie af, daarna vooral in hun oude huis in de Vruchtenbuurt en in een heel scala aan kleine straatjes in Den Haag. Ook de lagere school en uiteindelijk de universiteit van Tjit komen even aan bod. B. Het gedeelte in het boek waar je vrij duidelijk van een belangenruimte kunt spreken is ook de belangrijkste vertraging van dit boek (zie 2.3 C). Tjit gaat in deze passage naar een promotie van zijn vader. Het is een hele spannende, zenuwslopende gelegenheid aangezien dit een grootse en enorm belangrijke gebeurtenis is voor de vader van Tjit. Al helemaal als een aantal hooguitziende heren zijn vader vragen gaan stellen om te kijken of hij wel geschikt is is de spanning om te snijden. Tjit beschrijft de personen die hij ziet tot in detail. Hij beschrijft hoe ze eruit zien, wat ze aan hebben en hoe ze reageren op wat er gebeurd. Ook beschrijft hij precies wanneer de “vragenstellers” binnenkomen, hoe ze gaan zitten en hoe ze, nadat de vragen gesteld zijn, weer opstaan en de zaal verlaten. De vader van Tjit moet nu niet alleen aan de vragenstellers, maar ook aan de rest van de zaal laten zien dat hij de aangewezen man is voor het aangeboden baantje. Als hij aangenomen wordt is dit een aanzienlijke stijging in rang en zal hij ook meer gaan verdienen: een belangrijk moment dus. 2.5 Personen A. Eigenlijk is er maar één absolute hoofdpersoon in dit verhaal: Tjit Reinsma. Tjit is een man van ongeveer 47 jaar oud. Hij heeft een vrouw en twee kinderen. Tjit is ook de schrijver én hoofdpersoon van dit boek. Hij is een hele formele schrijver en hij houdt ervan om kleine dingetjes tot in de details te beschrijven. Hij is vooral een man van gebeurtenissen en feitjes en helaas niet zo van de karakters of het innerlijk van mensen en dit is meteen de reden dat hij de enige hoofdpersoon is. Hierdoor blijven zijn verhalen altijd een beetje oppervlakkig. Het is absoluut geen man waar je een hoop mee kunt lachen. Hij blijft eigenlijk altijd serieus. Dit kan komen door zijn harde jeugd, waarin hij het verlies van een zus, een broer en zijn vader heeft moeten verwerken, wat hem nooit helemaal is gelukt. Mede hierdoor peinst hij veel. Hij denkt veel terug aan vroeger en kan dan helemaal wegdromen met zijn gedachten. Mijmerend over vroeger belandt hij vaak al snel in de filosofie. Filosoferend over vroeger kan hij zijn verdriet beter verwerken. B. Een overzicht van relaties tussen de hoofdpersonen is niet nodig. De enige personen die een beetje uitgewerkt worden is de meest naaste familie van Tjit. De relaties tussen deze personen is eigenlijk allemaal hetzelfde. Het is familie dus ze hebben een hechte band. Er zijn verder geen grote conflicten of voorkeuren tussen de familieleden. 2.6 Vertelwijze Het hele boek is geschreven in het “ik-perspectief”. Alles in het heden zie je vanuit de ogen van Tjit Reinsma, omdat dit allemaal “op het moment van schrijven” gebeurt. Alles wat in het verleden gebeurd is wordt door hem verteld. Hier is Tjit dus de “achterafverteller”: het is al gebeurd en dus verhaalt hij erover in plaats van het reallife neer te zetten. Het is dus alsof je een gesprek met hem houdt waarin hij af en toe afdwaalt naar zijn jeugd om een paar herinneringen naar boven te halen. 2.7 Structuur A. Het verhaal is opgebouwd als een raamwerk: heden en verleden wisselen elkaar af en worden door elkaar heen gevlochten tot een verhaal. Het begint in het heden, waarna hij al snel afdwaalt naar zijn jeugd. Hierna krijg je weer een stuk in het heden waarin hij een voorwerp vindt dat zijn gedachten weer weg laat dromen naar zijn verleden. Zo gaat het het hele boek door. Gebeurtenissen uit zijn verleden gebruikt hij om zijn handelingen in het heden te ondersteunen. Het is dus een chronologische chaos. Misschien is het ook hierom dat Matsier ervoor heeft gekozen om geen hoofdstukken in zijn boek te stoppen. Het bestaat wel uit stukken die los staan van elkaar maar hoofdstuknamen en/of -nummers missen kompleet. Het verhaal komt zo misschien beter over als een wirwar van gedachten dan als een goed uiteengezet verhaal. B. Het boek heeft een informatieve opening. Je wordt absoluut niet meteen midden in het verhaal gegooid. Het begint met het overlijden van de moeder van Tjit. Hij neemt rustig de tijd om te vertellen wie hij, wat er is gebeurd en wat hij gaat doen. Je hebt meteen bij de opening al een goed idee van waar het verhaal over zal gaan. C. Het verhaal heeft een gesloten einde. Matsier eindigt eigenlijk waar het verhaal begon, namelijk met het schrijven van dit boek. Hij heeft door het boek te schrijven het ontroostbare verdriet over zijn broer wat kunnen verminderen, dus wat dat betreft heeft hij zijn doel bereikt. Hij zal waarschijnlijk nauwelijks of nooit meer in Den Haag komen dus dat gedeelte uit zijn jeugd heeft hij nu echt wel afgesloten. Ook in het heden is het verhaal ten einde gelopen aangezien hij het huis van zijn moeder nu helemaal opgeruimd heeft. Een duidelijk gesloten einde dus.
3. Motieven en thema 3.1 Belangrijkste motieven Jeugd is een belangrijk motief in dit verhaal. Het is niets voor niets dat Tjit steeds teruggrijpt op gebeurtenissen uit zijn jeugd. Hij wil de lezer duidelijk maken wat er in hem omgaat en kan dit alleen door een aantal aspecten uit zijn jeugd te belichten. Alleen als je begrijpt wat er toen in hem omging snap je wat hij nu doormaakt. Zijn jeugd is, vooral door het verliezen van zoveel dierbaren, van enorm belang voor het verloop van dit boek. Ook spreekt er in dit boek een soort verlangen om terug te keren naar die jeugd, terug te keren naar de tijd vóór die verliezen, toen alles nog goed was. “Je zou die route willen gaan, één keer maar, geeft niet welke, met de tas die je achterop had, de leren tas en de boeken en schriften die erin zaten, en de zenuwachtigheid over een proefwerk.” De dood is een tweede motief dat vaak terugkomt in dit boek. Het boek begint met de dood van zijn moeder. Later kom je erachter dat de hoofdpersoon in zijn verleden relatief al een hoop familieleden heeft zien gaan. Je leest eerst over zijn broer, die op hele jonge leeftijd stierf, dan over zijn vader een tijd later, en als laatste, helemaal aan het eind van het verhaal, lees je over zijn zus, die hij ook is kwijt geraakt. Dit zijn verliezen waar hij maar moeilijk overheen kan komen en die gedurende het verhaal ook veel terug blijven komen. Deze verliezen uit zijn verleden werken vandaag de dag nog steeds op hem door. “Voor zover een sterfbed ideaal kan zijn, was het zijne dat. Hij stierf thuis, in de huiskamer, waar we een waterbed geïnstalleerd hadden met uitzicht op de zomertuin.” Verdriet is het laatste motief dat ik kon ontdekken. Zoals ik bij het vorige motief beschreven heb werken de verliezen uit zijn jeugd nu nog steeds op hem door. Het gaat hier dan vooral om verdriet. Hij kan het niet goed verwerken met als gevolg dat hij er nog steeds intens verdrietig van is. Dit verdriet komt en gaat met vlagen, maar het blijft altijd duidelijk voelbaar door het verhaal heen. Je merkt het aan zijn manier van schrijven en aan zijn toon als hij het over een overleden familielid heeft. “Maar daarna. Als de lichtsterkte weer als vanouds is. En de gewone grijze sluier weer over de dingen en het leven ligt. –Wat dan gedaan met het korte helle intermezzo van de waanzin? Je wilt niet iemand zijn met een gat in zijn leven.” 3.2 Thema Het ontruimen van het ouderlijk huis na de dood van zijn moeder voert een man terug naar zijn jeugd in de jaren vijftig, waar hij met de dood van een aantal zeer naaste mensen te kampen heeft gehad. 3.3 Titelverklaring De titel Gesloten huis verwijst naar het huis van zijn moeder. Dit is het huis waarin hij is opgegroeid en waar hij al zijn jeugdherinneringen mee verbindt. Als het hij het huis van zijn moeder heeft opgeruimd zal hij waarschijnlijk nooit meer in Den Haag komen, de plaats waar hij zo lang heeft gewoond. Met het achterlaten van dit huis zal hij zijn herinneringen ook voor een groot gedeelte achterlaten. Het is een definitieve afsluiting van zijn jeugd in Den Haag. Gesloten huis verwoord deze achterliggende gedachten. 4. Persoonlijke mening 4.1 Mooiste gedeelte Wat ik het mooiste gedeelte van het boek vind is slechts een hele korte passage. Tjit verhaalt hier over het sterfbed van zijn vader. Hij schrijft hoe ze hem beneden in de woonkamer neer hadden gelegd en hoe hij deed als hij weer een ijldroom had. Mooi wordt beschreven hoe zijn vader steeds dieper wegzakt in zijn dromen en steeds minder contact heeft met de mensen om hem heen. Je merkt gedurende de passage dat het steeds slechter met hem gaat. Het beeld van een stervende man in de woonkamer maakte indruk op me. Het is een rare voorstelling. Iemand die dood aan het gaan is hoort niet in de woonkamer te liggen. Maar aan de andere kant is het misschien wel een heel goed idee. Zo is hij ondertussen tenminste toch nog onder de mensen van wie hij houdt, ondanks dat hij het waarschijnlijk allemaal niet meer helemaal meemaakt. Tjit zelf vond het in ieder geval een ideaal sterfbed. 4.2 Andere boeken met hetzelfde thema Ik heb geen andere boeken gelezen met hetzelfde thema.
4.3 Eigen mening Ik vond het boek gesloten huis nogal saai. Toen ik begon aan het boek ergerde ik me al aan de oppervlakkige, op feiten geschoeide manier van schrijven. Ik dacht dat deze emotieloze toon er in het verloop van het verhaal wel uit zou slijten, maar helaas was dit niet helemaal het geval. Als ik een boek lees houd ik er juist van om emoties te zien bij de karakters in het boek, om goed met ze mee te kunnen leven. Ook Matsier schrijft over emoties, vooral verdriet komt nogal eens voorbij, maar doet dit op zo’n manier dat ik me er niet goed mee kon identificeren en dus ook nooit echt goed met hem mee heb kunnen leven. Ik snap de reden van zijn verdriet natuurlijk maar al te goed, maar zijn filosofische manier van het schrijven over emoties greep mij helemaal niet. Ook in de rest van het verhaal gebeurt vrij weinig tot helemaal niets. Ik weet dat dit een kenmerk is van het werk van Matsier, maar ik vind een boek dan vrij snel saai worden, zeker als ik ook de schrijfstijl me niet echt aanspreekt. Ik houd meer van boeken waar veel grootse dingen in gebeuren, die spannend zijn en waar je echt meegesleurd wordt in een verhaal. In Gesloten huis zit je eigenlijk altijd van een afstandje te kijken naar wat er in het verhaal gebeurd. Ik heb me er nooit in mee kunnen laten slepen, daar was het voor mij te afstandelijk voor. Ook het filosofische tintje van het boek vond ik aan het verhaal niet zoveel toevoegen. Wat ik wel leuk vond om te lezen was de manier van opvoeden in de jaren vijftig. Ik ben altijd wel geïnteresseerd in de geschiedenis en aangezien geschiedenis volop aanwezig is in dit boek was dit wel iets dat het leesplezier voor mij vergrootte. Ik vond het leuk om te lezen hoe het er in die jaren aan toe ging in een gemiddeld Nederlands gezin: hoe zuinig ze waren, hoe ze naar school gingen, hoe ze met elkaar omgingen, welke spelletjes ze speelden, wat ze aten en natuurlijk nog veel meer. Je loopt in dit boek als het ware mee met iemand die in deze tijd is opgegroeid en zo kom je dus enorm veel te weten over die tijd. Dat vond ik een groot pluspunt. Kortom: ik vond het saai geschreven en ook het verhaal had hier en daar van mijn part wel wat spannender mogen zijn. Ook de overpeinzingen en filosofische oprispinkjes van Matsier konden dit niet goed maken. Gelukkig vergrootte de opgedane kennis van de jaren vijftig voor mij het leesplezier wel.