Geheime kamers door Jeroen Brouwers

Titel: Geheime kamers Auteur: Jeroen Brouwers Uitgever: Atlas – Amsterdam/Antwerpen Jaar van uitgave: 2000 Druk: Derde druk 1e druk: oktober 2000 (gebonden) Aantal bladzijdes: 488 Genre: Psychologische roman Waarom dit boek? De schrijver en het boek zelf waren mij geheel onbekend. Mijn Nederlands lerares raadde mij dit boek aan en haar korte samenvatting beviel me wel. Diezelfde dag begon ik met lezen. Mijn eerste persoonlijke reactie Een mooi boek wat heel realistisch is. Doordat alles door de ogen van een persoon werd bekeken kon je je goed inleven op de gevoelens. Van het begin af aan kreeg ik al medelijden met de hoofdpersoon. Het boek was totaal niet chronologisch geschreven en dat maakte het speciaal en tegelijkertijd wat verwarrend.
Samenvatting Het verhaal begint met een uitnodiging voor een inaugurele rede. Jelmer van Hoff werd uitgenodigd door zijn oude studievriend, Nico Sibelijn, die hij ruim tien jaar niet meer had gesproken. Samen waren ze in hun studietijd naar de Ardennen gegaan om fossielen te zoeken. Nadat Jelmer in een beekje had gebaad, werd hij doodziek naar het ziekenhuis afgevoerd, waar hij een half jaar heeft gelegen. In die tijd deed Nico een grote archeologische vondst; een stenen tablet met eeuwenouwe inscripties. Hiermee zal hij later enorm beroemd worden. In deze studententijd maakte Jelmer nog kennis met de vriendin van Nico, waarop hij meteen voor de rest van zijn leven verliefd zal blijven. Op dat moment had de vriendin van Nico, Daphne Uitwyck (wereldberoemde operazangeres), al een geheime relatie met haar oud-leraar van het conservatorium Johann Fahrenfurth. Door de grote vondst kreeg Nico steeds meer onderscheidingen en functies, terwijl Jelmer het niet eens lukte om te promoveren. Jelmer werd geschiedenisleraar en stond bekend om zijn spannende manier van vertellen. Jammer genoeg mocht en kon hij zijn vak niet meer beoefenen. Tien jaar daarvoor ging hij trouwen met Paula, een geneeskundestudente die hij ook in zijn studententijd had ontmoet. Een tijd lang waren ze heel gelukkig met elkaar, totdat Paula een kind, genaamd Hanneke, kreeg. Hanneke bleek het Downsyndroom te hebben en sindsdien werd de relatie tussen Jelmer en Paula als maar slechter. De oorzaak van de problemen leken te liggen bij Paula; ze accepteerde haar dochter niet en zo ook Jelmer niet meer, want zij hield hem op de een of andere manier verantwoordelijk. Paula was altijd weg van huis en als ze thuis kwam spraken zij en Jelmer nauwelijks met elkaar. Wanneer Jelmer naar Nico’s rede ging kwam hij erachter dat hij daar eigenlijk heen ging om zijn echtgenoot Daphne Uitwyck te zien. Nog steeds was hij smoorverliefd op haar. Jelmer voelde zich niet op zijn gemak en sprak daar ook maar even met Nico, met zijn oud-leraar J.J.J.J. Möser (die hem voor Willem Valkman aanzag), en uiteindelijk ook enkele minuten met Daphne. Het zoontje van Nico en Daphne, Arne, verloor zijn jojo die Jelmer weer had gevonden, maar niet de gelegenheid had om het hem terug te geven. Na het bezoek ontstond er een enorme brievenwisseling tussen Jelmer en Daphne. Volgens beide hadden de brieven niet veel betekenis maar riep het wel spanning op. Het brieven schrijven liep over in vele telefoongesprekken. Na enige tijd belde Daphne dat het te riskant werd en dat het voorlopig afgelopen moest zijn. Een jaar lang hoorde ze niets van elkaar. Ondertussen kon Jelmer zijn seksuele gevoelens uiten op een eenzame vrouw Gonneke die ook een Down-kind had. Opeens belde Daphne naar een jaar, alleen nam Paula op en niet Jelmer. Ze wilde op bezoek komen. Paula werd steeds achterdochtiger maar ging met tegenzin akkoord met het etentje. Jelmer haalde Daphne op van het hotel en bracht haar door een afschuwelijke storm naar zijn woonboot. Tot de verbazing van Jelmer had Paula dr. Weldon uitgenodigd om ook te komen eten. Naar dit rare etentje met z’n vieren bracht Jelmer Paula weer naar het hotel. Ze vroeg hem nog even naar boven te komen. Nadat de champagne was gebracht ontkleedde Daphne zich compleet terwijl Jelmer alleen mocht kijken en niet aankomen. Beide schrokken toen de telefoon in een keer rinkelde. Het was Nico die haar belde om haar te feliciteren met haar verjaardag. Alweer kreeg Nico alleen maar leugens te horen. Na dat telefoongesprek volgden er nog een paar andere en Jelmer ging naar huis om geen argwaan te wekken bij Paula. Ze hadden afgesproken om de volgende ochtend samen te ontbijten in het hotel. Toen Jelmer de volgende ochtend bij het hotel aankwam bleek ze er niet meer te zijn. Er zou een bericht voor hem achtergelaten zijn maar hij was onvindbaar. Achter Jelmer bij de hotelbalie stond de journalist Willem Valkman, die hij vermoedde van het stelen van het bericht. Willem Valkman was een andere oud-studiegenoot van Jelmer en Nico, die inmiddels redacteur van het roddelblad SKICK was geworden. Hij was al enige tijd bezig met een mediahetze tegen Nico. Volgens Valkman had Nico de inscripties op zijn grootse vondst uit de Ardennen wel eens zelf gemaakt kunnen hebben. Deze theorie was mogelijk, gezien Jelmer ziek werd afgevoerd en er geen getuigen waren bij de vondst van de zeer oude steen. Nico deed weinig tegen deze verhalen en uiteindelijk raakte hij de roem kwijt die was ontstaan door zijn vondst in de Ardennen. De laatste tijd had Valkman ook nog foto’s gemaakt van Daphne en Jelmer. Deze werden ook gepubliceerd en dat betekende al snel het einde van het huwelijk tussen Jelmer en Paula, die toen al een tijd lang een relatie had met haar collega dr. A. Weldon. Een andere reden van Paula voor de scheiding was een onhandelbaarheid van ‘de dochter van Jelmer’, waar hij een nieuw tehuis voor moest zoeken. Ook alle vermoedens van Nico werden bevestigd toen hij op de kamer van zijn zoon een aantal brieven van Jelmer aan Paula vond. Hij was ervan overtuigd dat Daphne en zijn oud-studiegenoot al jaren een relatie hadden. Daphne bleef echter alles ontkennen. Jelmer ging naar de woonplaats van Daphne om op gesprek te komen bij het tehuis voor Hanneke. Hierbij logeerde hij in een hotel en keek daar min of meer toevallig naar Daphnes optreden ten ere van het pensioen van haar muziekleraar en werkelijk liefde, waarover ze zo vaak had verteld aan de telefoon. Die nacht belde Daphne Jelmer in het hotel op om te vertellen dat Nico aan het doordraaien was. Ze wilde met Jelmer de volgende dag afspreken in de kantine van het conservatorium. Jelmer besloot om maar gewoon te gaan maar vond haar niet in de kantine aan. Ze waren het gebouw aan het verbouwen en overal hingen witte doeken. Jelmer ging op zoek naar de uitgang en vond Daphne uiteindelijk in dezelfde zaal waar hij haar zoveel jaar terug had ontmoet op Nico’s inaugurele rede. Er stonden fossielen en dinosaurusskeletten maar ook een gigantisch aquarium. Zij keek hem aan alsof ze ging zeggen dat ze voor altijd bij hem wilde blijven en het dit keer ook zou menen. Maar Nico had haar naar deze geheime afspraak gevolgd, met zijn pistool, om zich eventueel op hen te wreken. Hij schoot op Jelmer en Daphne, raakte haar maar ook het aquarium en de enorme watermassa stortte zich over hen heen. Het pistool was leeg, Nico werd overmeesterd door de bouwvakkers en Daphne werd naar het ziekenhuis afgevoerd. In de laatste zinnen gaf de verteller (Jelmer) aan dat hij niet gewond was maar wel geestelijk schade had opgelopen. Verhaaltechniek Het hele verhaal wordt verteld door de ogen van Jelmer van Hoff. Het boek is opgedeeld in drie delen. Alleen in het eerste deel is er nog sprake van verschillende hoofdstukken met titels. Het eerste deel begint met de uitnodiging van Nico, een terugblik op de expeditie in de Ardennen en de eerste ontmoetingen van Jelmer met Gonneke. Vervolgens gaat het verhaal verder in het tweede deel waarin een jaar is overgeslagen. Hierin beginnen de telefoongesprekken weer en komt Daphne eten bij Jelmer en Paula. Het verhaal gaat chronologisch door tot het eind, waar Daphne opnieuw het contact verbreekt na het avondje in het hotel. Het laatste deel is een bericht aan de commissie. Op enkele plekken is duidelijk te zien dat hij het derde gedeelte een soort rapport geeft aan een commissie. Vooral te zien in het begin, de laatste bladzijde en op bladzijde 360: ‘En toe? Er was in deze fase eigenlijk geen toen en toen en toen meer, geen chronologische opeenvolging van feiten en gebeurtenissen, - alles gebeurde tegelijkertijd. Tussen al het voorgaande door de telefoon. Ik wilde opnemen, maar de haak lag al naast het toestel en toch vulde het gerinkel de stilte en boorde zich in mijn hoofd. Zo denk ik althans het me te herinneren.’ Het zou dus goed kunnen dat het hele boek gericht is aan een commissie. Zeker als hij zichzelf verontschuldigt dat hij op de zaken vooruit loopt. Ook kwam er plotseling een opvallende flashforward in het laatste gedeelte voor; Jelmer was net gescheiden van Paula en woonde ineens in een flat met Hanneke. Deze situatie lijkt pas plaats te vinden na de schietpartij in het conservatorium. De hoofdpersoon moet vaak aan iets terug denken als hij iets meemaakt of iets ziet. Hierdoor ontstaan tientallen flashbacks. De een langer en dan de ander qua lengte. Plaats: Het verhaal speelde zich af op verschillende plaatsen. De telefoongesprekken namen een groot gedeelte in van het boek en speelde zich af in de woonboot en het huis van Nico en Daphne. Andere waren het instituut waar Hanneke zich voornamelijk bevond, het huis van Gonneke, het conservatorium, het rotsige gebied in de Ardennen en het hotel waar Jelmer en Daphne een avondje bij elkaar waren. Wat opvallend is is de ruimte waarin de situaties zich afspelen. Een voorbeeld is de woonboot die niet stevig vast staat en elk moment kan zinken. Dit geldt ook voor Jelmer en Paula die in de woonboot wonen. Een ander voorbeeld is dat het ineens enorm gaat stormen wanneer Jelmer Daphne op gaat halen voor het etentje. Tijd: Het is niet duidelijk in welke jaren alles zich afspeelde maar uit enkele gegevens is wel op te maken in welke tijd. Op een bepaald moment zegt Jelmer: ‘Het is tijd dat de mobieltjes worden uitgevonden’, de eerste mobieltjes ontstonden 25 jaar geleden. Ook komt er in het verhaal al een Gameboy voor. Het is mij niet bekend hoe lang deze apparaten al bestaan maar naar mijn idee speelde het verhaal zich af rond 1975/1980. Vertelde tijd: Er zijn veel tijdsverdichtingen en verdunningen. Het ‘oudste’ gedeelte is wanneer Nico en Jelmer op expeditie gaan in de Ardennen. Dit zijn hun studentenjaren, vlak voor het afstuderen. Dan wordt er ongeveer tien jaar overgeslagen. Vervolgens, kort gezegd, een jaar van briefwisseling en een jaar van geen contact tussen Jelmer en Daphne. Het is onduidelijk hoeveel jaar precies daarop volgden maar ik schat rond de vier/vijf jaar. In totaal zal dus de vertelde tijd ongeveer 16/ 17 jaar bedragen. De hoofdpersonen zijn Jelmer van Hoff, Daphne Uitwyck, Paula, Nico Sibelijn en Hanneke. Hoofdpersonen: Jelmer van Hoff is een zeer liefdevolle maar zwakke man. Wanneer zijn vrouw Paula boos op hem is en hem uitscheld heeft hij niet de moed, of vindt hij het op een of andere manier niet nodig om iets terug te zeggen. Hij wacht gewoon af wat Paula te zeggen heeft en trekt zich terug naar zijn kamer. Jelmer is stapel verliefd op Daphne, de vrouw van Nico. Op bepaalde momenten heeft hij wel door dat hij aan het lijntje wordt gehouden maar uiteindelijk wil hij toch gewoon bij haar zijn. Hij lijkt geobsedeerd door Daphne en misschien daardoor op bepaalde momenten nogal naïef. Daphne Uitwyck is een operazangeres en getrouwd met Nico Sibelijn. Ze is een vrouw met haar eigen ideeën en is ervan overtuigd dat ze altijd gelijk heeft. Door haar liefde voor haar leraar verborgen te houden trouwt ze met Nico. Ze bedriegt tegelijkertijd ook haar man met Jelmer. Daphne gelooft dat ze haar man en zoontje niet bedriegt omdat ze niets te kort komen. Volgens haar bestaan dingen niet wanneer je ze niet kunt zien en ze zegt ook letterlijk dat gevoelens niet bestaan. Daarom komt ze vaak eenvoudig van gedachte over. Paula is getrouwd met Jelmer. Na de geboorte van haar eerste dochtertje Hanneke lijkt ze het kind te haten en de vader. Ze noemt Hanneke ook het kind van Jelmer en wilt er niets mee te maken hebben. Ondanks dat ze Jelmer al een tijd lang bedriegt met Arie Weldon, wordt ze opvallend jaloers wanneer Daphne op de woonboot komt eten. Later na de scheiding krijgt Jelmer te horen van Arie Weldon dat ze bij hem is gebleven omdat ze hem zo zielig vond (of dit ook echt waar is…) Nico Sibelijn vermoed al snel dat zijn vrouw hem niet trouw is. Toch gelooft hij haar. Net als hun zoon Arne wil hij rust in het huis hebben en daarom gunt hij zijn vrouw de nodige ruimte. Op het moment dat er als maar meer slechte dingen over hem gezegd worden in de bladen, slaat hij door en wordt hij depressief. Hij gaat steeds meer roken en begint op Daphne te lettten. Hanneke heeft het Downsyndroom en is de dochter van Paula en Jelmer. Ze heeft een speciale band met de hond van Jelmer en het lijkt wel of ze zusjes zijn. Hanneke woont in de inrichting Effata, waar ze wekelijks bezoek krijgt van haar vader. Voor haar ouders is ze een geheime kamer, bijna niemand weet dat ze in een inrichting zit. Op een bepaald moment neemt Daphne een Gameboy mee voor het kind. Wanneer Jelmer het aan Hanneke geeft blijkt ze het tetris spelletje op de Gameboy te kunnen spelen. Thematiek Hoofdgedachte/thema: De thema’s zijn bedrog, obsessie, gek worden, liefde en haat. Het thema bedrog is overduidelijk. Daphne is niet de enige die gebruikt maakt van bedrog, ook de muziekleraar van Daphne bedriegt haar met andere leerlingen. Verder bedriegt Paula Jelmer met Arie Weldon en bedriegen Jelmer en Paula samen de hele wereld met hun Downsyndroom-kind. Al dit bedrog zijn geheime kamers. Vanaf de eerste ontmoeting is Jelmer stapelverliefd op Daphne. Terwijl Daphne een vergelijkend liefde bezit voor haar leraar. Jelmer is geobsedeerd en tegelijkertijd wordt hij stapelgek van haar. Daphne lijkt hem namelijk te gebruiken als een jojo à blz. 229: ‘Je gaat met mensen om of het jojo’s zijn, had ik willen zeggen. Afstoten, aantrekken en vice versa. Ook ik voelde me zo’n speeltuig dat door haard werd weggeworpen en weer aangehaald. Ik hield mijn mond maar.’ Deze jojo komt ook letterlijk voor in het boek. Bij de inaugurele rede van Nico (begin van het boek) een jojo vallen wat in de richting van Jelmer rolt. Jelmer raapt het op een heeft het tot het eind in zijn bezit. Op de laatste bladzijde komt de jojo terug: ‘Toen ik het einde van de zaal eindelijk had bereikt, Daphne van mij werd afgenomen en zij op een brancard werd gereden, stootte er iets tegen mijn enkel. Om mijn been zat een draad gewikkeld, daaraan dreef de jojo mee.’ In zelfs precies dezelfde zaal komt de jojo terug. Naar mijn idee wordt er mee bedoeld dat Jelmer niet meer als een jojo gebruikt kan worden doordat het om zijn been is gewikkeld. Veel haat is terug te vinden bij Paula die van de geboorte van Hanneke een afkeer heeft voor Jelmer. Ze verafschuwt hem. Ook bij Nico neemt de haat toe voor zijn vrouw Daphne. Deze haat groeit zo erg dat hij haar uiteindelijk neerschiet. Titel: De titel geheime kamers is terug te vinden bij verschillende personen. Zoals te zien is bij de thema’s hierboven heeft iedereen die een ander bedriegt, op wat voor een vlak dan ook, een geheime kamer. Jelmer krijgt halverwege enkele ‘geheime kamers van Daphne geopend’ wanneer ze haar liefde voor haar leraar bekend maakt. Echter heeft Daphne nog meer geheime kamers die gesloten zullen blijven. Literatuur geschiedenis Jeroen Brouwers is op 30 april 1940 geboren in Jakarta, het vroegere Nederlands-Indië. Samen met zijn grootmoeder, moeder en zusje wordt hij van 1943 tot 1945 opgesloten in het vrouweninterneringskamp Tjideng. Daar overlijdt zijn grootmoeder. Vanaf zijn tiende levensjaar brengt Jeroen zijn lagere- en middelbare schooljaren door in rooms-katholieke jongensinternaten. Een uitstapje naar de journalistiek levert niet de bevrediging die hij zoekt. In 1964 werkt hij als redacteur en directiesecretaris bij de Brusselse uitgeverij Manteau. Datzelfde jaar debuteert hij met de bundel Het mes op de keel. In 1967 krijgt hij de Vijverbergprijs voor zijn roman Joris Ockeloen en het wachten. Na een mislukt huwelijk, waaruit twee kinderen worden geboren, vertrekt Brouwers in 1976 naar Nederland om zich daar geheel aan de literatuur te wijden. In 1979 verschijnt de roman Het verzonkene, het eerste deel van een trilogie, geheel gewijd aan zijn jeugd in het voormalige Nederlands-Indië. Bezonken rood verschijnt in 1981. Hierin beschrijft Brouwers de toestanden in het interneringskamp Tjideng. Het boek wordt geprijsd maar het publiek twijfelt aan de realiteit. Het slot van de trilogie volgt in 1988 onder de naam De Indiëromans: De zondvloed. Thema's als liefde, literatuur en de dood spelen een grote rol in zijn, vaak autobiografische, werken. Zelf zegt hij daarover: "Ik schrijf om te overleven.". In 1993 ontvangt hij de Constantijn Huygensprijs voor zijn gehele oeuvre. In 1991 vestigt Brouwers zich op een woonboot in Uitgeest (misschien komt daar de kennis van de precieze bouw van de woonboot vandaan, die in Geheime kamers wordt beschreven) Multatuli-prijs, AKO-prijs 2001, Gouden Bladwijzer 2001 en Gouden Uil + Publieksprijs 2001 voor ´Geheime kamers´ Andere boeken: Orde van de Vlaamse Leeuw (1992) Ridder in de Belgische Kroonorde (1993) Constantijn Huygens-prijs 1993 voor zijn gehele oeuvre. Gouden Uil voor non-fictie 1995 voor ´Vlaamse leeuwen´. Prix Fémina Étranger (Frankrijk) 1995 voor ´Rouge décanté´. Eredoctoraat Universiteit van Kessel-Lo (1998) Beoordeling Nu ik langer over de inhoud heb nagedacht bij het maken van het boekverslag, kwam ik erachter dat bepaalde dingen in het begin mij helemaal niet opvielen. Bijvoorbeeld de functie van de onstabiele woonboot en het plotselinge noodweer. Bij enkele gebeurtenissen was ik er niet zeker van over er een verband is. Een voorbeeld hiervan was op het moment de hond van Jelmer op een middag dood gaat en op datzelfde moment Hanneke (die een speciale band met de hond had) hysterisch en gek werd en zichzelf met een schaar in haar ogen wilde prikken. Een bijzonder mooi stukje vond ik de beschrijving van het tetris-spelletje op de Gameboy, blz. 306: ‘Uit de lucht neerdalende balkjes, blokjes, zigguratjes, winkelhaakjes, nog andere vormen, waarmee op het grondvlak van het scherm aansluitende lijnen, hiaatloze muren moesten worden gevormd. Een puzzelspel van passen en voegen, waarbij het aankwam op snel handelen en met alert timmermansoog reageren, de onderdeeltjes bleven onafgebroken in fiks ritme te voorschijn en omlaag te komen, voor aarzeling was weinig tijd, er diende noest te worden doorgemetseld. Het de zenuwen nog extra tartende jengelgeluid dat het ding produceerde kon worden afgezet’ Er werden hier naar mijn mening zulke mooie woorden gebruikt voor zo’n simpel spelletje. Hier is ook te zien dat de zinnen vaak lang waren. Regelmatig waren de zinnen grammaticaal niet helemaal correct maar dat hinderde het lezen niet. Een minpunt vond ik de manier waarop sommige gesprekken worden weergeven. Er werden nauwelijks dubbele punten of aanhalingstekens gebruikt om aan te geven dat iemand aan het woord was. De ‘spreekzinnen’ van verschillende personages liepen door elkaar heen. Ik moest daarom regelmatig een stukje herhalen om te kijken wie er nu eigenlijk aan het woord was. Zoals ik al bij mijn eerste reactie aangaf, kon ik mij goed inleven op de hoofdpersoon Jelmer van Hoff. Doordat al zijn gedachten werden weergegeven, had ik heel vaak de neiging om mee te willen spelen in het verhaal als Jelmer en het helemaal anders aan te pakken. Door mij medelijden voor Jelmer dacht ik vaak ‘Als ik hem nou was dan had ik zo of zo aangepakt’. Wat mij ook beviel was het open einde. Wat zou er gebeuren als Daphne de kogelschoten overleefde? En zal Jelmer van Hoff eindelijk een normaal leven krijgen? Mijn conclusie: Een mooi en realistisch boek alleen viel er zoveel over te schrijven. Jeroen Brouwers gebruikte lange zinnen maar stelde ze wel op met mooie (soms poëtische) woorden. Aanraden/afraden: Mensen die van een duidelijke structuur houden moeten dit boek niet lezen. Veel delen lopen dwars door elkaar heen en er zijn veel flashbacks en flashforwards.