1.A Samenvatting
In dit verhaal gaat het erom dat Meija eigenlijk een soort dagboek schrijft alleen dan naar een overleden vriend, beter gezegd naar haar geheime minnaar ‘Panc’.
Meija is een jonge vrouw en actrice die werk bij Mijn Mensen, een agentschap onder leiding van Panc. Meija heeft al een tijdje een ‘I see ya when I see ya-relatie’ met haar vriend Fräser. Ze hebben een soort open relatie met elkaar.
Wat gebeurt er nou, Meija komt een keer in contact met haar agent, Panc, waarbij al redelijk snel iets tussen hen ontstaat. Panc is van middelbare leeftijd en gelukkig getrouwd met zijn vrouw Elaine. Omdat het agentschap al 15 jaar bestaat, wordt er een feest gehouden in Tivoli. Vlak voor het gala wordt bekend gemaakt dat Panc op het punt staat te overlijden aan een hersentumor en het niet zal redden om het feest mee te maken. Maar het feest gaat door; zo had Panc het gewild.
Op het feest zelf is een beetje een verwarde stemming, maar al gauw naar een aantal glazen alcohol is de hele zaal op de kop. En natuurlijk moest er iets mis gaan. Naar aanleiding van een bepaalde situatie schreeuwt Elaine door de hele zaal dat Meija vreemd is gegaan met haar man. Zo dit was de druppel die het vat liet overstromen. Als antwoord daarop, zei Meija zo hard dat iedereen het kon horen dat Elaine in verwachting was, maar dan niet van Panc, van Lolitus, ook een werknemer van Mijn Mensen. Vervolgens kwam er het ene scheldwoord naar het andere, de ene roddel naar de andere aan het licht.
De volgende dag ging het leven gewoon verder, Fräser accepteerde het feit dat Meija vreemd was gegaan en zo was alles toch wel weer ‘goed’ gekomen.
1.B Hoofdpersonen
Meija: een actrice die een geheime relatie met haar agent krijgt. Het verhaal wordt verteld van uit haar perspectief. Ze heeft een sterk karakter en alle hilarische opmerkingen komen van haar. Bijvoorbeeld: “Waarom doen mannen dat toch, flirten in kansloze situaties? Ik bedoel: wat verwachten ze? Dat je midden in die file je auto uitkomt om op de achterbank van hun Japanse gezinswagentje even een double whammy op hun erectie los te laten?”
Panc: Een wat oudere aantrekkelijke man van rond de 45. Hij heeft een goddelijk lichaam. Door een plotselinge tumor is hij overleden. Flashbacks in dit verhaal halen hem steeds terug. Hij is gelukkig getrouwd met Elaine, maar voelt zich aangetrokken door Meija en hebben dus al een heleboel avontuurtjes beleefd. Hij is de agent van Meija.
Edgar Fräser: Die wordt in het hele verhaal Fräser genoemd op een paar uitzonderingen na. Hij heeft niet echt de looks van een player maar het is meer een man met wie je enorm mee kunt lachen. Hij heeft zich in het verhaal laten steriliseren en daar gebeuren nog leuke dingen mee. Hij heeft totaal geen schaamte en zegt dus vaker dingen die andere mensen shokkeren. Fräser heeft drie kinderen van zijn vorige vriendin, maar wil nu geen ‘vaste’ relatie meer.
Elaine: De vrouw van Panc. Ze is een knappe vrouw van een jaar of 40. Ze is ook een actrice. Zelf is ze ook vreemd gegaan en is zwanger van iemand anders. Dit zegt Meija door de microfoon als zij heeft gezegd dat Meija vreemd ging met Panc. Ze spreekt niet zo heel goed Nederlands. Dus praat ze nederlands-engels.
Pappa: De vader van Meija. Hij heeft overal begrip voor en heeft gezegd dat hij zelf ook wel een keer vreemd is gegaan. Een uitspraak: Kiespijn: (de), pijn bij de keuze tussen twee gelijkwaardige alternatieven. Meestal gebruikt in de liefde. Hier word mee bedoeld dat je niet kan kiezen tussen twee personen en uiteindelijk toch doet.
Hij is de enige die destijds afwist van de geheime relatie tussen zijn dochter en haar agent.
1.C Mening
Ik vond het onderwerp van het verhaal best interessant. Het thema, vooral dood en liefde, werd erg luchtig behandeld, waardoor je niet echt met de personen medelijden kunt hebben. Maar juist omdat Meija op een andere manier met het verlies van een dierbare persoon omgaat, wil je er meer over weten.
Het belangrijkste in het verhaal zijn niet zo zeer de gebeurtenissen, maar juist de gevoelens. Er is een bepaalde spanning tussen de verschillende personen aanwezig, wat op het einde duidelijk naar voren komt. Ik vind wel dat er iets meer mag gebeuren, vooral in het begin, want anders is het moeilijk om verder te lezen. Er moet wel een spanning aanwezig zijn in het verhaal dat je helpt het boek door te komen. De gevoelens vond ik trouwens wel goed beschreven, en vooral kort door de bocht.
De opbouw van het verhaal vond ik in eerste instantie best lastig. Er worden veel flashbacks gebruikt, het is dus totaal niet in goede volgorde geschreven. Meestal krijg je een inleidend verhaal te horen, wat hier ook wel een beetje was, maar toch wist je eigenlijk van niets en moest je echt even inkomen. Na een tijdje ging het toch wel heel goed en vond ik het juist wel leuk om te lezen. Het einde van het boek was volgens mij het leukste en interessantste deel. Zoals ik al eerder zei, zit hier de meest ‘actie’ in het verhaal. Alles komt in een stormvloed naar buiten rollen. Heb je net het ene gehoord en verwerkt komt alweer het ander. Dat houdt de spanning erin. Wat ik ook heel mooi vond om te lezen, was het laatste hoofdstuk, waarin Meija eindelijk een keuze maakt tussen Panc en Fräser. Dan wordt alles toch nog duidelijk.
Nu dat ik het hele verslag heb gemaakt, is mijn mening over het boek heel wat positiever geworden. Het blijkt toch wel hele leuke details te hebben, zoals de stijl (waar je eerst wel aan moet wennen). Als ik mijn eerst reactie bekijk, vind ik het wat aan de negatieve kant. Achteraf vind ik het toch wel een leuk boekje om te lezen
2.A Informatie Auteur
Korte biografie
Ronald Giphart werd geboren op 17 december 1965 in Dordrecht. Zijn moeder Wijnie Jabaai († 1995) was een geruchtmakend kamerlid voor de PvdA. Giphart studeerde Nederlands en was jarenlang nachtportier in een Utrechts ziekenhuis. Tijdens dit werk schreef hij zijn debuutroman Ik ook van jou (1992), bekroond met het Gouden Ezelsoor voor het best verkochte debuut en in 2001 verfilmd.
In zijn tweede roman Giph (1993) vervolgt hij zijn ‘grote queeste naar literatuur en seks’. In met vaart en bijtende humor geschreven brieven vertelt hij hierin een verhaal dat zich afspeelt in het studentenmilieu en waarin met een literaire vaderfiguur wordt afgerekend. Giphart noemde dit boek laatst ergens zijn ‘Avonden’.
Behalve de verhalenbundel Het feest der liefde (1995), waarvan net zo veel exemplaren verkocht werden als zijn romans (gem. 150.000 exemplaren), publiceerde Giphart het literaire ‘winterboek’ Planeet literatuur, het even vrolijke als leerzame non-fictieboek Ten liefde! en de romans Phileine zegt sorry (1996), De Voorzitter (1999) en Ik omhels je met duizend armen (2000). De laatste roman zal ook vanwege het euthanasiethema in de komende Boekenweek een voorname rol spelen.
Zijn fictiewerken verschijnen t.g.v. de Boekenweek 2003 in nieuwe edities, vormgegeven door Ron van Roon, die ook de Boekenweeknovelle Gala verzorgde.
De film naar Phileine zegt sorry door Robert Jan Westdijk, met Kim van Kooten in de hoofdrol, beleeft in oktober 2003 zijn première. Rond die tijd verschijnt ook een tekst/fotoboek van Ronald Giphart i.s.m. de fotograaf Eric van den Elsen.
In 2004 of 2005 verschijnt Gipharts nieuwe roman.
2.B Recensie
Schrijver: Giphart, Ronald
Titel: Gala
Jaar van uitgave: 2003
Bron: Nederlands Dagblad
Publicatiedatum: 07-03-2003
Recensent: Hans Werkman
Recensietitel: Een rotte vrucht als Boekenweekgeschenk
Het Boekenweekgeschenk 2003 heet Gala en draait om een levende en een dode. Meija, een jonge actrice, kijkt terug op haar relatie met de onlangs overleden Panc. ?Het was eigenlijk heel simpel: jij was gelukkig getrouwd en ik was niet ongelukkig, we voelden ons tot elkaar aangetrokken, we praatten, zoenden en we hadden seks, meer niet." Panc is snel geveld door een snelle kanker. Zijn weduwe belegt na de crematie een 'spetterend afscheid', een dansfeest, een drinkgelag, een gala, een show met als hoogtepunt de stripact ;Wil je met me naar bed?' Aan het einde van het 'feest' krijgt iedere bezoeker een cadeautje van de weduwe, behalve Meija, die meid die het stiekem met haar man deed. Fräser, de straalbezopen vaste relatie van die meid, trapt daarom een rel, waarbij Meija luidkeels de geheime erotische ontsporingen van de zwangere weduwe de feestzaal insmijt. Dit alles in aanzienlijk minder ABN dan de bewoordingen waarmee ik het gebeuren heb samengevat. Gala is geschreven door Ronald Giphart. Het verhaal gaat voornamelijk over ontrouw die spannend vermaak heet, maar geheim moet blijven om de huwelijken die op het spel staan een verlenging te gunnen. Geheime lusten verwaaien immers na een paar maanden weer. Dat vond Panc bij z'n leven ook. Hij zei tegen zijn tijdelijke bedgenote: ?De relatie die we hebben heet: I
see ya when I see ya. Als je bij me bent is het voor eeuwig, als je er niet bent zie ik je later weer." Erg leuk vond Meija dit niet. Ook op het dodenfeest amuseert ze zich af en toe niet en protesteert ze in gedachten, maar een innerlijke machteloosheid verlamt haar. Haar protest krijgt de vorm van ordinair uitgekotste beschuldigingen over vreemdgaan van anderen. Boycotten
Er staan fragmenten in het boekje die weerzin oproepen. Ik citeer bijvoorbeeld maar niet hoe een Marokkaanse dichteres titels van toekomstige dichtbundels uitprobeert. Daar is deze krant te goed voor. In smerig geformuleerde en lacherig geschreeuwde oneliners wordt gesuggereerd dat Allah goed is voor seksuele opwinding. Die zinnen lijken me beledigend voor vrome moslims.
Het is de schrijver die dit - zonder dat het enige functie binnen zijn verhaal heeft - in de mond van een van zijn figuren legt. Het is de CPNB die dit uitgeeft. Het zijn de boekhandelaren die het vanaf 12 maart gratis aan het publiek aanbieden. Tenzij ze dit boekje als cadeau boycotten. Geen slecht idee. Ronald Giphart staat bekend als een auteur die grote porties seks door zijn romans mengt en zodoende onder scholieren een van de meest gelezen auteurs is geworden. De CPNB, die jaarlijks de boekenweekauteur vraagt, wist wie ze koos. Nederlanders met normen en waarden (daarvan lopen er toch nog wel wat exemplaren rond) krijgen dit jaar in de Boekenweek gratis een verhaal aangeboden waarin bedrog, seks en dood goeddeels in de vermaaksfeer zijn getrokken. Gala formuleert een eigen norm: ?Er is een wet in
de liefde die stelt: je snavelt niet met bazen en confraters." Maar Gala constateert dat de libido z'n gang gaat: ?Feit is dat de halve wereld op het werk in het geheim rondvrijt met de andere helft." Natuurlijk begrijp ik dat Gala ook een ironisch verhaal is. Maar de ware aard van de ironie - speels aanreiken dat het tegenovergestelde waar is - ontbreekt. De vragen rond de werkelijkheid van kanker, dood en ontrouw krijgen een antwoord in de vorm van vrolijkheid, drank en striptease. Daarin kun je Gala een postmodern verhaal noemen, om het wat sleets wordende woord postmodern nog eens te hanteren. De treurende Meija prikt daar af en toe doorheen, en daar wijdt Giphart ook een paar bladzijden aan. Maar zo'n passage ligt als een vreemd eilandje in het verhaal, ze lijkt bedacht, ze wordt snel achtergelaten. Wat volgt vindt Giphart blijkbaar aanzienlijk leuker, en dat is een uitvoerig, flauw en onsmakelijk verhaal vol vloeken en zogenaamde grappen: hoe de zaadleiders van Fräser in het ziekenhuis dichtgebrand worden en hoe hij aan het einde van de dag met een dronken kop het podium bestijgt en zijn onderbroek laat zakken. Integriteit
Boekenweekgeschenken plegen niet christelijk te zijn. Dat verwacht ik ook niet, want daar is onze maatschappij niet naar. Maar als ze met een behoorlijk gehalte aan integriteit geschreven zijn, krijg ik de kans er inlevend-kritisch over te schrijven voor lezers die geacht worden ze inlevend-kritisch te kunnen lezen. Die kans geeft Gala mij niet. Ik ben geloof ik nog nooit zo negatief geweest over een Boekenweekgeschenk. Wel vaker heb ik over zo'n boekje geschreven dat ik het als geschenk niet gelukkig vond, omdat volgens mij de gever zijn cadeautje moet kunnen overhandigen met een zekere warmte. Neem het Boekenweekgeschenk van vorig jaar, IJsdragers door Anna Enquist. Een verhaal over een wanhopige vervreemding in een huwelijk waarin gezwegen wordt over een weggelopen dochter. Geen opwekkend geschenk. Maar wel met een levensecht beeld van de wanhoop die we allemaal om ons heen z'n gang kunnen zien gaan, welke levensbeschouwing we ook hebben. Literatuur tekent haar tijd, een legale reden om in de spiegel van zo'n boekje te kijken. IJsdragers bezit voldoende integriteit om jezelf als lezer niet voortdurend te generen voor wat je aan wantaal en wansituaties onder ogen krijgt, zoals in Gala. Een soortgelijke afweging maakte ik in 2000, het jaar met het Boekenweekgeschenk Het theater, de brief en de waarheid van Harry Mulisch. De kern van het verhaal is dat mensen elkaar niet doorgronden, een theater voor elkaar opvoeren en aan elkaar te gronde gaan, een volbloed Mulisch-thematiek. Ook christenen (de groep waartoe ik behoor en die in de praktijk grotendeels mijn leespubliek vormen) hebben daar boodschap aan. Tot mijn verrassing liet Connie Palmen in De erfenis, het Boekenweekgeschenk 1999, merken dat liefde mogelijk is, dat godsdienst van waarde is, dat originaliteit bestaat. Het was voor mij een reden om over dat boekje redelijk positief te schrijven. In 1998 mengde ik door de bespreking van De heilige Antonio van Arnon Grunberg een hele hoop impliciete kritiek. Daaruit kon blijken dat ik tegen het geschenkkarakter bezwaar had. Tegelijk ontroerde het boekje me omdat het Grunberg gelukte mij als lezer te verplaatsen in zijn wereld en mijn mededogen te wekken. Daaraan droeg vooral bij dat een van zijn figuren in die gevloekte wereld een diep en integer godsverlangen koesterde. Open wereld
Ik kan nog wel verder teruggaan in de tijd, naar Boekenweekgeschenken als Transit van Hella Haasse, Het volgende verhaal van Cees Nooteboom, De zwaardvis van Hugo Claus, De ortolaan van Maarten 't Hart, maar ik denk dat ik voldoende heb aangegeven waarom ik totnogtoe een Boekenweekgeschenk niet volstrekt afwees. Boekenweekgeschenken zijn vaak vertegenwoordigers van de literatuur van hun tijd en hebben daarom in onze open wereld recht op onze kritisch-culturele belangstelling. Ik was meestal in staat als christencriticus deze belangstelling te tonen, doordat de boekjes zelf genoeg aan integriteit in huis hadden. Maar Giphart heeft zijn verhaal geen hart gegeven, hij zet zijn personages afstandelijk neer, hij laat hen met een grap verzuipen in hun immoraliteit, tegen het decor van een applaudisserende zaal die de dood viert. Integriteit, dat is precies waar het Gala in 2003 aan ontbreekt. Het bevat een verhaal over een zieke samenleving waaruit de dokter geweerd wordt, een verhaal waarin wansmaak, buitenspel en overspel spannend heten, en waarin vloeken en drieletterwoorden tot de omgangstaal behoren. In Gala wordt de spot gedreven met God en met Allah, met christelijke en met islamitische waarden. Gala is een rotte vrucht. 2.C Uittreksel Voor deze bespreking is gebruikgemaakt van: Ronald Giphart, Gala. Een uitgave van de Stichting CPNB ter gelegenheid van de Boekenweek 2003. Hoofdpersoon en ikvertelster is de ongeveer 23-jarige Meija, een actrice met een 'trage' carrière. Ze heeft een 'open' relatie met Fräser, een oudere man, wat betekent dat ze vaak met andere mannen het bed deelt. Schuldgevoelens daarover heeft ze nooit: een vaste relatie wil ze niet en met Fräser kan ze het prima vinden. Gedurende korte tijd is ze de geheime minnares van Panc, haar impresario. Panc is de gelukkig getrouwde echtgenoot van Elaine. Aan de onstuimige relatie tussen Panc en Meija komt een einde, als Panc op zijn 42ste sterft aan een hersentumor. Omdat zijn dood samenvalt met het vijftienjarig bestaan van zijn bedrijf Mijn Mensen, besluiten zijn naast betrokkenen om 'in zijn geest' een Gala te organiseren in het Utrechtse Tivoli, een feestelijke hommage aan de overledene. Meija is nogal verward door zijn plotselinge dood en besluit, drie weken daarna, op advies van haar vader haar gedachten op papier te zetten in een lange brief aan de overledene. Ze beschrijft daarin het groots opgezette Gala, onderbroken door terugblikken op haar relaties met Fräser en Panc. Meija's relatie met Fräser was begonnen na zijn interview met haar, een paar jaar geleden. Ze hadden veel gepraat over haar rol in Mental Midget, een Nederlandse gangsterfilm, waarvoor de helft van de bezetting via Mijn Mensen was gecast. Ze waren verliefd geworden en na enkele dagen hadden ze in een Brusselse hotelkamer het bed gedeeld. De verhouding met Panc was begonnen tijdens een lunch en werd al gauw een hartstochtelijke relatie. Panc maakte Meija echter duidelijk dat hij erg van zijn vrouw hield, haar nooit zou verlaten en zij bovendien al een tijd bezig waren om kinderen te krijgen. Het hoogtepunt vond Meija hun verblijf in Istanbul ter gelegenheid van de prijsuitreiking van de Gouden Tulp. Voor hun kunstfilm kregen ze de speciale juryprijs. Toen Panc hoorde dat hij een hersentumor had en nog maar korte tijd zou leven, had hij een einde aan hun relatie gemaakt. De ochtend van het Gala heeft Fräser zich op pijnlijke wijze laten steriliseren. Als de verdoving is uitgewerkt, ondervindt hij er veel last van; hij draagt een luier omdat hij nabloedt en zijn ene teelbal opzwelt. Hoewel de uroloog hem verboden heeft deze dag alcohol te drinken, trekt hij zich daar niets van aan. Het Gala is groots opgezet, er zijn allerlei spectaculaire acts, declamaties en toespraken, en het wemelt er van de extravagante types. Meija heeft zich voorgenomen niets van haar relatie met Panc te vertellen (zelfs Fräser heeft ze niets verteld). Bij binnenkomst laat Elaine, Pancs weduwe, echter nadrukkelijk blijken dat ze van het overspel op de hoogte is: ze weigert Meija een hand te geven en bijt haar toe: 'You can go fuck yourself' (p. 42). De verbijsterde omstanders begrijpen er niets van. Meija trekt zich met Fräser in een hoekje terug. Elaine houdt een indrukwekkende rede, waarin ze terugblikt op haar overleden man. Daarna roept ze de namen op van vrienden en bekenden, vertelt iets aardigs over hen en geeft ze een cadeautje. Als Elaines cadeautafel na een kwartiertje leeg is, blijkt dat Meija niets heeft gekregen. Fräser, die inmiddels behoorlijk aangeschoten is, laat duidelijk zijn afkeuring daarover blijken, loopt naar Elaine (Meija kan hem niet tegenhouden) en maakt haar dat duidelijk. Elaine weigert eerst te reageren, maar zegt dan: 'I thought I told that bitch to go fuck herself' (p. 76). Fräser pikt dit niet ('Ik kom op voor mijn meisje'), waggelt het podium op en vraagt rekenschap. Voor iedereen verstaanbaar zegt Elaine daarop tegen Fräser dat Meija achter zijn rug om met haar man geneukt heeft en toch de gore moed heeft gehad om op dit Gala te verschijnen. Meija is verbijsterd, maar loopt niet weg. Ze vindt het onterecht dat zij nu als schuldige wordt aangewezen, aarzelt enige tijd, maar richt zich dan tot Elaine en bijt haar goed verstaanbaar toe dat het kind dat zij nu in haar buik draagt ook achter Pancs rug om is verwekt. (Meija heeft een week voor zijn overlijden van Panc gehoord dat zijn vrouw zwanger was en dat hij wist wie de vader was. Hij had diens naam ook genoemd: Lolitus.) Er ontstaat tumult. Naousa, ook een actrice, scheldt Meija uit voor slet, maar Meija kaatst de bal terug door luidkeels te verkondigen met wie Naousa vreemd gaat. (Ook dat weet ze van Panc.) De vreselijkste verwensingen vliegen over en weer en iedereen mengt zich in de strijd. De camera's die het Gala vastleggen, draaien op volle toeren om dit spektakel vast te leggen. Fräser is stomdronken, wankelt briesend in Meija's richting en zegt dat ze een hoer is die hem belazerd heeft met haar baas. En dat uitgerekend op de dag dat hij 'een zeer frustrerende en ontmannende operatie' (p. 82) heeft moeten ondergaan. Door alle opwinding glijden zijn (gehuurde) broek en extreem wijde onderbroek naar beneden, vervolgens de bebloede lap en kijken driehonderd feestgangers ademloos naar 'de kloppende, donkerblauwgeblakerde vleesmeloen tussen zijn benen' (p. 83). Hierna verliest hij het bewustzijn en valt. Meija probeert Fräser te bereiken, maar komt in de bekvechtende menigte nauwelijks naar voren. Ze wordt geholpen door de dwerg Max, die haar tegenspeler zal zijn in Mental Midget. Als een echte held vecht Max zich met de loodzware Fräser op zijn rug en Meija in zijn kielzog naar de uitgang. Hij wenkt een taxi. Meija laat zich met Fräser voor het huis van haar vader in Utrecht afzetten. De volgende ochtend heeft Meija haar vader het hele verhaal verteld. Ze is blij dat ze, na maanden gedwongen zwijgen over haar relatie met Panc, haar hart heeft kunnen luchten. Fräser is al aardig opgeknapt. Meija maakt de balans op (...) ze weet dat ze verder wil gaan met Fräser. 3. Definitieve Mening Ik vind het een leuk boek het is een interessant thema, drama, en het is op een grappige manier geschreven. Er zijn allemaal flashbacks en aan de hand daarvan word het verhaal verteld. Het verhaal speelt zich af in deze tijd, wat mij aanspreekt omdat ik me dan goed in kan leven in het verhaal, omdat ik natuurlijk ook in deze tijd leef
Het verhaal speelt zich af in Utrecht in een bestaand gebouw wat het natuurlijk nog echter maakt, vind ik. Het laatste gedeelte van het boek vind ik het spannends omdat je dan echt te weten komt wat er nou precies gebeurd is die avond. Het onderwerp vreemdgaan is in dit geval wel heel interessant omdat Meija er op een heel eigen manier tegenaan kijkt. Je kunt goed met Meija meevoelen omdat haar gevoelens erg goed beschreven worden, ook dat ze het er niet altijd even makkelijk mee heeft. Het verhaal op zich vind ik leuk maar die flashbacks vind eigenlijk op een gegeven moment te veel worden. Je snapt dan niet echt meer waar je nou ook al weer was in het eigenlijke verhaal. Je raakt de verhaallijn een beetje kwijt. In de recensie word er heel erg op gehamerd dat er veel word gescholden en veel met god en Allah gespot wordt. Ikzelf vond dit best meevallen, maar door die recensie ga je daar toch wel een beetje aan twijfelen. Toch ben ik tot de conclusie gekomen dat ik het een leuk boek vind en dat dat gescheld en gespot allemaal best meevalt, je moet het namelijk ook niet te serieus gaan nemen.
Titel: Gala
Jaar van uitgave: 2003
Bron: Nederlands Dagblad
Publicatiedatum: 07-03-2003
Recensent: Hans Werkman
Recensietitel: Een rotte vrucht als Boekenweekgeschenk
Het Boekenweekgeschenk 2003 heet Gala en draait om een levende en een dode. Meija, een jonge actrice, kijkt terug op haar relatie met de onlangs overleden Panc. ?Het was eigenlijk heel simpel: jij was gelukkig getrouwd en ik was niet ongelukkig, we voelden ons tot elkaar aangetrokken, we praatten, zoenden en we hadden seks, meer niet." Panc is snel geveld door een snelle kanker. Zijn weduwe belegt na de crematie een 'spetterend afscheid', een dansfeest, een drinkgelag, een gala, een show met als hoogtepunt de stripact ;Wil je met me naar bed?' Aan het einde van het 'feest' krijgt iedere bezoeker een cadeautje van de weduwe, behalve Meija, die meid die het stiekem met haar man deed. Fräser, de straalbezopen vaste relatie van die meid, trapt daarom een rel, waarbij Meija luidkeels de geheime erotische ontsporingen van de zwangere weduwe de feestzaal insmijt. Dit alles in aanzienlijk minder ABN dan de bewoordingen waarmee ik het gebeuren heb samengevat. Gala is geschreven door Ronald Giphart. Het verhaal gaat voornamelijk over ontrouw die spannend vermaak heet, maar geheim moet blijven om de huwelijken die op het spel staan een verlenging te gunnen. Geheime lusten verwaaien immers na een paar maanden weer. Dat vond Panc bij z'n leven ook. Hij zei tegen zijn tijdelijke bedgenote: ?De relatie die we hebben heet: I
see ya when I see ya. Als je bij me bent is het voor eeuwig, als je er niet bent zie ik je later weer." Erg leuk vond Meija dit niet. Ook op het dodenfeest amuseert ze zich af en toe niet en protesteert ze in gedachten, maar een innerlijke machteloosheid verlamt haar. Haar protest krijgt de vorm van ordinair uitgekotste beschuldigingen over vreemdgaan van anderen. Boycotten
de liefde die stelt: je snavelt niet met bazen en confraters." Maar Gala constateert dat de libido z'n gang gaat: ?Feit is dat de halve wereld op het werk in het geheim rondvrijt met de andere helft." Natuurlijk begrijp ik dat Gala ook een ironisch verhaal is. Maar de ware aard van de ironie - speels aanreiken dat het tegenovergestelde waar is - ontbreekt. De vragen rond de werkelijkheid van kanker, dood en ontrouw krijgen een antwoord in de vorm van vrolijkheid, drank en striptease. Daarin kun je Gala een postmodern verhaal noemen, om het wat sleets wordende woord postmodern nog eens te hanteren. De treurende Meija prikt daar af en toe doorheen, en daar wijdt Giphart ook een paar bladzijden aan. Maar zo'n passage ligt als een vreemd eilandje in het verhaal, ze lijkt bedacht, ze wordt snel achtergelaten. Wat volgt vindt Giphart blijkbaar aanzienlijk leuker, en dat is een uitvoerig, flauw en onsmakelijk verhaal vol vloeken en zogenaamde grappen: hoe de zaadleiders van Fräser in het ziekenhuis dichtgebrand worden en hoe hij aan het einde van de dag met een dronken kop het podium bestijgt en zijn onderbroek laat zakken. Integriteit
Boekenweekgeschenken plegen niet christelijk te zijn. Dat verwacht ik ook niet, want daar is onze maatschappij niet naar. Maar als ze met een behoorlijk gehalte aan integriteit geschreven zijn, krijg ik de kans er inlevend-kritisch over te schrijven voor lezers die geacht worden ze inlevend-kritisch te kunnen lezen. Die kans geeft Gala mij niet. Ik ben geloof ik nog nooit zo negatief geweest over een Boekenweekgeschenk. Wel vaker heb ik over zo'n boekje geschreven dat ik het als geschenk niet gelukkig vond, omdat volgens mij de gever zijn cadeautje moet kunnen overhandigen met een zekere warmte. Neem het Boekenweekgeschenk van vorig jaar, IJsdragers door Anna Enquist. Een verhaal over een wanhopige vervreemding in een huwelijk waarin gezwegen wordt over een weggelopen dochter. Geen opwekkend geschenk. Maar wel met een levensecht beeld van de wanhoop die we allemaal om ons heen z'n gang kunnen zien gaan, welke levensbeschouwing we ook hebben. Literatuur tekent haar tijd, een legale reden om in de spiegel van zo'n boekje te kijken. IJsdragers bezit voldoende integriteit om jezelf als lezer niet voortdurend te generen voor wat je aan wantaal en wansituaties onder ogen krijgt, zoals in Gala. Een soortgelijke afweging maakte ik in 2000, het jaar met het Boekenweekgeschenk Het theater, de brief en de waarheid van Harry Mulisch. De kern van het verhaal is dat mensen elkaar niet doorgronden, een theater voor elkaar opvoeren en aan elkaar te gronde gaan, een volbloed Mulisch-thematiek. Ook christenen (de groep waartoe ik behoor en die in de praktijk grotendeels mijn leespubliek vormen) hebben daar boodschap aan. Tot mijn verrassing liet Connie Palmen in De erfenis, het Boekenweekgeschenk 1999, merken dat liefde mogelijk is, dat godsdienst van waarde is, dat originaliteit bestaat. Het was voor mij een reden om over dat boekje redelijk positief te schrijven. In 1998 mengde ik door de bespreking van De heilige Antonio van Arnon Grunberg een hele hoop impliciete kritiek. Daaruit kon blijken dat ik tegen het geschenkkarakter bezwaar had. Tegelijk ontroerde het boekje me omdat het Grunberg gelukte mij als lezer te verplaatsen in zijn wereld en mijn mededogen te wekken. Daaraan droeg vooral bij dat een van zijn figuren in die gevloekte wereld een diep en integer godsverlangen koesterde. Open wereld
Ik kan nog wel verder teruggaan in de tijd, naar Boekenweekgeschenken als Transit van Hella Haasse, Het volgende verhaal van Cees Nooteboom, De zwaardvis van Hugo Claus, De ortolaan van Maarten 't Hart, maar ik denk dat ik voldoende heb aangegeven waarom ik totnogtoe een Boekenweekgeschenk niet volstrekt afwees. Boekenweekgeschenken zijn vaak vertegenwoordigers van de literatuur van hun tijd en hebben daarom in onze open wereld recht op onze kritisch-culturele belangstelling. Ik was meestal in staat als christencriticus deze belangstelling te tonen, doordat de boekjes zelf genoeg aan integriteit in huis hadden. Maar Giphart heeft zijn verhaal geen hart gegeven, hij zet zijn personages afstandelijk neer, hij laat hen met een grap verzuipen in hun immoraliteit, tegen het decor van een applaudisserende zaal die de dood viert. Integriteit, dat is precies waar het Gala in 2003 aan ontbreekt. Het bevat een verhaal over een zieke samenleving waaruit de dokter geweerd wordt, een verhaal waarin wansmaak, buitenspel en overspel spannend heten, en waarin vloeken en drieletterwoorden tot de omgangstaal behoren. In Gala wordt de spot gedreven met God en met Allah, met christelijke en met islamitische waarden. Gala is een rotte vrucht. 2.C Uittreksel Voor deze bespreking is gebruikgemaakt van: Ronald Giphart, Gala. Een uitgave van de Stichting CPNB ter gelegenheid van de Boekenweek 2003. Hoofdpersoon en ikvertelster is de ongeveer 23-jarige Meija, een actrice met een 'trage' carrière. Ze heeft een 'open' relatie met Fräser, een oudere man, wat betekent dat ze vaak met andere mannen het bed deelt. Schuldgevoelens daarover heeft ze nooit: een vaste relatie wil ze niet en met Fräser kan ze het prima vinden. Gedurende korte tijd is ze de geheime minnares van Panc, haar impresario. Panc is de gelukkig getrouwde echtgenoot van Elaine. Aan de onstuimige relatie tussen Panc en Meija komt een einde, als Panc op zijn 42ste sterft aan een hersentumor. Omdat zijn dood samenvalt met het vijftienjarig bestaan van zijn bedrijf Mijn Mensen, besluiten zijn naast betrokkenen om 'in zijn geest' een Gala te organiseren in het Utrechtse Tivoli, een feestelijke hommage aan de overledene. Meija is nogal verward door zijn plotselinge dood en besluit, drie weken daarna, op advies van haar vader haar gedachten op papier te zetten in een lange brief aan de overledene. Ze beschrijft daarin het groots opgezette Gala, onderbroken door terugblikken op haar relaties met Fräser en Panc. Meija's relatie met Fräser was begonnen na zijn interview met haar, een paar jaar geleden. Ze hadden veel gepraat over haar rol in Mental Midget, een Nederlandse gangsterfilm, waarvoor de helft van de bezetting via Mijn Mensen was gecast. Ze waren verliefd geworden en na enkele dagen hadden ze in een Brusselse hotelkamer het bed gedeeld. De verhouding met Panc was begonnen tijdens een lunch en werd al gauw een hartstochtelijke relatie. Panc maakte Meija echter duidelijk dat hij erg van zijn vrouw hield, haar nooit zou verlaten en zij bovendien al een tijd bezig waren om kinderen te krijgen. Het hoogtepunt vond Meija hun verblijf in Istanbul ter gelegenheid van de prijsuitreiking van de Gouden Tulp. Voor hun kunstfilm kregen ze de speciale juryprijs. Toen Panc hoorde dat hij een hersentumor had en nog maar korte tijd zou leven, had hij een einde aan hun relatie gemaakt. De ochtend van het Gala heeft Fräser zich op pijnlijke wijze laten steriliseren. Als de verdoving is uitgewerkt, ondervindt hij er veel last van; hij draagt een luier omdat hij nabloedt en zijn ene teelbal opzwelt. Hoewel de uroloog hem verboden heeft deze dag alcohol te drinken, trekt hij zich daar niets van aan. Het Gala is groots opgezet, er zijn allerlei spectaculaire acts, declamaties en toespraken, en het wemelt er van de extravagante types. Meija heeft zich voorgenomen niets van haar relatie met Panc te vertellen (zelfs Fräser heeft ze niets verteld). Bij binnenkomst laat Elaine, Pancs weduwe, echter nadrukkelijk blijken dat ze van het overspel op de hoogte is: ze weigert Meija een hand te geven en bijt haar toe: 'You can go fuck yourself' (p. 42). De verbijsterde omstanders begrijpen er niets van. Meija trekt zich met Fräser in een hoekje terug. Elaine houdt een indrukwekkende rede, waarin ze terugblikt op haar overleden man. Daarna roept ze de namen op van vrienden en bekenden, vertelt iets aardigs over hen en geeft ze een cadeautje. Als Elaines cadeautafel na een kwartiertje leeg is, blijkt dat Meija niets heeft gekregen. Fräser, die inmiddels behoorlijk aangeschoten is, laat duidelijk zijn afkeuring daarover blijken, loopt naar Elaine (Meija kan hem niet tegenhouden) en maakt haar dat duidelijk. Elaine weigert eerst te reageren, maar zegt dan: 'I thought I told that bitch to go fuck herself' (p. 76). Fräser pikt dit niet ('Ik kom op voor mijn meisje'), waggelt het podium op en vraagt rekenschap. Voor iedereen verstaanbaar zegt Elaine daarop tegen Fräser dat Meija achter zijn rug om met haar man geneukt heeft en toch de gore moed heeft gehad om op dit Gala te verschijnen. Meija is verbijsterd, maar loopt niet weg. Ze vindt het onterecht dat zij nu als schuldige wordt aangewezen, aarzelt enige tijd, maar richt zich dan tot Elaine en bijt haar goed verstaanbaar toe dat het kind dat zij nu in haar buik draagt ook achter Pancs rug om is verwekt. (Meija heeft een week voor zijn overlijden van Panc gehoord dat zijn vrouw zwanger was en dat hij wist wie de vader was. Hij had diens naam ook genoemd: Lolitus.) Er ontstaat tumult. Naousa, ook een actrice, scheldt Meija uit voor slet, maar Meija kaatst de bal terug door luidkeels te verkondigen met wie Naousa vreemd gaat. (Ook dat weet ze van Panc.) De vreselijkste verwensingen vliegen over en weer en iedereen mengt zich in de strijd. De camera's die het Gala vastleggen, draaien op volle toeren om dit spektakel vast te leggen. Fräser is stomdronken, wankelt briesend in Meija's richting en zegt dat ze een hoer is die hem belazerd heeft met haar baas. En dat uitgerekend op de dag dat hij 'een zeer frustrerende en ontmannende operatie' (p. 82) heeft moeten ondergaan. Door alle opwinding glijden zijn (gehuurde) broek en extreem wijde onderbroek naar beneden, vervolgens de bebloede lap en kijken driehonderd feestgangers ademloos naar 'de kloppende, donkerblauwgeblakerde vleesmeloen tussen zijn benen' (p. 83). Hierna verliest hij het bewustzijn en valt. Meija probeert Fräser te bereiken, maar komt in de bekvechtende menigte nauwelijks naar voren. Ze wordt geholpen door de dwerg Max, die haar tegenspeler zal zijn in Mental Midget. Als een echte held vecht Max zich met de loodzware Fräser op zijn rug en Meija in zijn kielzog naar de uitgang. Hij wenkt een taxi. Meija laat zich met Fräser voor het huis van haar vader in Utrecht afzetten. De volgende ochtend heeft Meija haar vader het hele verhaal verteld. Ze is blij dat ze, na maanden gedwongen zwijgen over haar relatie met Panc, haar hart heeft kunnen luchten. Fräser is al aardig opgeknapt. Meija maakt de balans op (...) ze weet dat ze verder wil gaan met Fräser. 3. Definitieve Mening Ik vind het een leuk boek het is een interessant thema, drama, en het is op een grappige manier geschreven. Er zijn allemaal flashbacks en aan de hand daarvan word het verhaal verteld. Het verhaal speelt zich af in deze tijd, wat mij aanspreekt omdat ik me dan goed in kan leven in het verhaal, omdat ik natuurlijk ook in deze tijd leef
Het verhaal speelt zich af in Utrecht in een bestaand gebouw wat het natuurlijk nog echter maakt, vind ik. Het laatste gedeelte van het boek vind ik het spannends omdat je dan echt te weten komt wat er nou precies gebeurd is die avond. Het onderwerp vreemdgaan is in dit geval wel heel interessant omdat Meija er op een heel eigen manier tegenaan kijkt. Je kunt goed met Meija meevoelen omdat haar gevoelens erg goed beschreven worden, ook dat ze het er niet altijd even makkelijk mee heeft. Het verhaal op zich vind ik leuk maar die flashbacks vind eigenlijk op een gegeven moment te veel worden. Je snapt dan niet echt meer waar je nou ook al weer was in het eigenlijke verhaal. Je raakt de verhaallijn een beetje kwijt. In de recensie word er heel erg op gehamerd dat er veel word gescholden en veel met god en Allah gespot wordt. Ikzelf vond dit best meevallen, maar door die recensie ga je daar toch wel een beetje aan twijfelen. Toch ben ik tot de conclusie gekomen dat ik het een leuk boek vind en dat dat gescheld en gespot allemaal best meevalt, je moet het namelijk ook niet te serieus gaan nemen.
REACTIES
:name
:name
:comment
1 seconde geleden