Titelbeschrijving
Auteur:Godfried Bomans
Titel:Erik of het kleine insectenboek
Uitgever: Het Spectrum
Plaats van uitgave: Utrecht
Jaar van uitgave: 1941
Druk: 51e
Genre: Humoristische roman, sprookje
Aantal Bladzijden: 193
Indeling:Het boek is verdeeld in 15 hoofdstukken. Ook is er gebruik gemaakt van illustraties, getekend door Karel Thole.

Samenvatting
Erik Pinksterblom ligt in zijn bed, maar hij probeert om juist niet in slaap te vallen. Hij heeft namelijk het gevoel dat er iets bijzonders gaat gebeuren. In zijn hoofd herhaalt hij wat hij die middag geleerd heeft over insecten uit ‘Solms’ Beknopte Natuurlijke Historie’, want hij heeft de volgende dag een proefwerk over insecten. In de kamer hangt ook een schilderij, die Erik ‘Wollewei’ heeft genoemd. Op het schilderij zijn schapen afgebeeld, een herder en allerlei insecten.
Het lijkt Erik leuk om in de wereld van het schilderij te leven, want daar zijn immers geen verplichtingen. Plotseling ziet hij de schilderijen van grootvader en grootmoeder Pinksterblom bewegen. Zijn grootmoeder stapt uit haar lijst en vertelt hem dat alle schilderijen leven. Ook Wollewei.

Dan wordt Erik opeens steeds kleiner, net zo klein als de insecten in het schilderij. Hij stapt in het schilderij en komt in het land van Wollewei.
Erik ontmoet allerelei insecten. Als eerst ontmoet hij de wespenfamilie Van Vliesvleugel, een adellijke familie die vinden dat adelheid belangrijker is dan het hebben van geld, hoewel dat natuurlijk wel handig is. Nadat Erik bij hen heeft gegeten, vliegt Erik op een hommel naar een hotel, waar hij de nacht kan doorbrengen.
De eigenaar van het hotel is een slak en het hotel zelf is het huis van een reuzenslak uit de ijstijd. De hotelgasten zijn verbaasd dat Erik weet wie zij zijn. Ze zijn benieuwd wat er in ‘Solms’ Beknopte Natuurlijke Historie’staat.
Dan ontmoet Erik een vlinder, die erg aardig is. De vlinder belooft Erik dat hij Erik zal helpen met het terugvinden van het schilderij. Ze hebben een leuke tijd samen, maar ze vinden de schilderij niet. De vlinder verlaat Erik als hij verliefd wordt op een vlindermeisje en kort daarna met haar trouwt. Erik is weer alleen en heeft veel honger. Dan ontmoet hij een doodgraver, die hem een maaltijd aanbiedt. De familie van de doodgraver wordt opgegeten door een mol en Erik is weer alleen.
Vervolgens ontmoet hij een regenworm, die zichzelf in een knoop heeft gelegd. Erik komt in contact met een mierenkolonie. De mieren zijn erg gastvrij en zij zijn benieuwd naar zijn kennis uit Solms’. Erik blijft een tijd bij de mieren, maar tijdens een feestelijke maaltijd begint Erik te huilen van heimwee. De mieren beloven hem dan te helpen met het vinden van de schilderij.

De volgende dag trekken ze er met z’n allen op uit, maar onderwerg komen ze een ander mierenleger tegen en er ontstaat een gevecht. Tijdens het gevecht krijgt Erik een straal mierenzuur in zijn ogen...
...Als Erik zijn ogen weer open doet, zit hij rechtop in zijn bed. Het leek op een droom: de schilderijen bewegen niet, niemand in huis heeft hem gemist en Erik heeft diezelfde dag nog zijn proefwerk over insecten. Dit proefwerk maakt hij echter erg slechts, want hij schrijft dingen op die niet in Solms’ staan, maar die hij weet van het insectenleven. Erik hoopt dat hij ooit nog eens terug mag gaan naar de wereld van Wollewei, maar het wonder gebeurt nooit weer.

Vertelsituatie
Er is sprake van een auctoriaal perspectief. Er is sprake van een alwetende verteller, want aan voorafgaand aan elk hoofdstuk leidt deze kort de komende gebeurtenissen in.

Tijd
Chronologisch of niet/chronologisch
Het verhaal is chronologisch opgebouwd. Er zijn geen flash/backs en er is ook sprake van weinig tijdverdichting.

Vertelde tijd/verteltijd
Het verhaal speelt zich in werkelijkheid af in één nacht, terwijl Erik ligt te slapen. Maar in zijn droom duurt het avontuur van Erik enkele weken. Hij is dan ook erg verbaasd, als hij weer wakker wordt, dat er helemaal niets is veranderd, dat niemand hem thuis heeft gemist en dat hij diezelfde dag nog het proefwerk over insecten moet maken.

Wanneer
Het is niet duidelijk wanneer het verhaal zich afspeelde. Het is een sprookje, maar het zou zich ook in deze tijd kunnen afspelen.


Ruimte
In het begin van het boek speelt het verhaal zich af op Erik’s kamer. In zijn kamer staat een bed en er hangen verschillende schilderijen, zoals het schilderij van Grootvader en Grootmoeder Pinksterblom en Oom Hendrik.
De functie van deze ruimte is dat Erik vanuit zijn kamer het schilderij Wollewei in klimt. Dat komt omdat hij een wens hard op gezegd had terwijl zijn Grootmoeder en Grootvader pinksterblom ´leefden´.
Verder speelt het verhaal zich af in het schilderij die Erik ´Wollewei´ heeft genoemd. Hij heeft dat zo genoemd, omdat er allemaal schapen op staan afgebeeld in een weide.
De functie van deze ruimte is dat Erik allerlei insecten ontmoet en veel over hen kom te weten. Maar de insecten zijn natuurlijk ook geïnteresseerd in Erik.

Personages
Erik Pinksterblom: Erik Pinksterblom is de hoofdpersoon in dit boek. Hij is een jongen van 9 jaar oud en zit in de 3e klas (groep 5). Zijn vader is een parlementslid.
Hij is bevriend met Henkje Sjollema, die bij hem in de klas zit. Henkje is de beste leerling op school. Erik kan ook goed leren, maar hij is niet de beste van de klas. Erik is erg nieuwsgierig. Naar de insecten toe gedraagt Erik zich beleefd en goed opgevoed. Hij is een beetje naïef en heeft niet meteen de slechte eigenschappen van de insecten door en hij benadert de insecten erg onbevangen.

Grootvader Pinksterblom:Grootvader Pinksterblom is eigenlijk allang dood. Maar in de kamer van Erik hangt een schilderij met een portret van Grootvader Pinksterblom. Op een avond begon dit schilderij ineens te praten tegen Erik. Ook bewoog het schilderij en Grootvader Pinksterblom snoot zijn neus.


Grootmoeder Pinksterblom:Grootmoeder Pinksterblom is ook allang dood. Maar op dezelfde avond begon ook zij te bewegen. Ze had een paraplu in haar handen. Haar schilderij was veel kleiner dan die van Grootvader Pinksterblom. Grootvader Pinksterblom zei dat dat komt doordat de foto kleiner is genomen, want anders paste het portret niet tussen de twee ramen.

De insecten:Als Erik in het schilderij ´Wollewei terecht komt, ontmoet hij allerlei insecten, zoals de familie van Vliesvleugel (de wespen), doodgravers, een worm, een mierenkolonie, vlinders.
De insecten uit het land (schilderij) ‘Wollewei’ zijn de belangrijkste bijpersonen. De insecten worden als mensen, met menselijke eigenschappen, beschreven. Elke insect beeldt een (meestal negatieve) menselijke karaktertrek uit. Zo voelt de wespenfamilie, die van adel is, zich ver verheven boven de bijen (‘het arbeidersvolk’).
Over het algemeen zijn de insecten allen nogal met zichzelf ingenomen en beschouwen ze hun eigen soort als superieur. De insecten zijn allen flat karakters: hun karakters maken in de loop van het verhaal geen ontwikkeling door en hun houding tegenover andere insectensoorten en tegenover de wereld verandert ook niet.

Thematiek
Thema
Het thema van het boek is de bekrompenheid en het materialisme van de mensen. Dit onderwerp wordt op een humoristische wijze belachelijk gemaakt. De insectenwereld wordt vergeleken met de mensenwereld. Het wordt duidelijk dat de insectenwereld ook niet ideaal is en dat de insectenwereld ook zo zijn beperkingen heeft en dat men niet zo materialistisch moet zijn, wat in het boek wordt gesymboliseerd door honing.

Motieven
· Dromen:Het avontuur van Erik was voor Erik een droom die uit komt. Het avontuur

bleek uiteindelijk maar een droom te zijn.
· Hebzucht: De insecten zijn zeer gesteld op materialistische dingen, hoewel over het
algemeen het hebben van adel bloed nog belangrijker is. Wel zeggen ze er bij dat geld
wel erg handig is.
· Superioriteit: De insecten vinden zichzelf allemaal heel belangrijk. Er wordt veel
gepraat over edelheid en wie niet van adel is.

Titelverklaring
Het boek heet Erik of het kleine insectenboek. Erik is de naam van de hoofdpersoon. ´Of het kleine insectenboek´ kan je ook zien als een ondertitel. Een verklaring hiervan kan zijn dat de schrijver twijfelde tussen twee titels. Hij kon het gewoon Erik noemen. Maar omdat er in het boek zoveel insecten worden beschreven, kan je het boek ook zien als een insectenboek. Misschien dat de schrijven het ´Erik´ wilde noemen of ´Het kleine insectenboek´. Vandaar dat hij misschien dat woordje ´of´ er tussen had gedaan.
Motto´s

Aan het begin van het boek wordt een motto genoemd, die luidt:
“Noi tutti siamo esiliati, viventi entro le cornici di uno strano quadro. Chi sa questo, vive da grande. Gli altri sono insetti.”
Betekenis: “Wij zijn alle bannelingen, levend binnen de lijsten van een vreemd schilderij. Wie dit weet, leeft groot. De overige zijn insecten.” Leonardo da Vinci (in een brief aan Gabriele Piccolomini)
Dit citaat wil zeggen: Wie de beperktheid van het aards bestaan kent, leeft groot (in het boek is dit Erik); de anderen zijn bekrompen, materialistisch (als de insecten in het boek)

Stijl
De stijl van de schrijver is humoristisch. Hij gebruikt veel fantasie en heeft er een sprookje van gemaakt.
De schrijfstijl is wel wat ouderwets, maar wel makkelijk te begrijpen. Omdat zijn boek al in 1941 is geschreven, gebruikt het woorden als ´doch´ en ´den´ en ´der´ en zo zijn er nog aantal woorden.
Hij gebruikt veel dialogen in zijn boek. De dialogen zijn meestal de gesprekken van Erik met insecten. Verder gebruikt hij ook veel beschrijvingen in zijn boek. Hij beschrijft op een leuke manier hoe insecten eruit zien.

Literatuurgeschiedenis
De Schrijver: Godfried Bomans
Godfried Jan Arnold Bomans is geboren op 2 maart 1913 te ’s-Gravenhage. Op 22 december 1971 stierf hij te Bloemendaal. Hij is 58 jaar geworden.
Hij heeft rechten gestudeerd in Amsterdam en psychologie in Nijmegen. Tijdens zijn studeertijd speelde hij in een humoristische toneelstuk ‘Bloed en liefde’ uit 1937. Hij werd pas echt bekend door Memories of gedenkschriften van Mr. Pieter Bas uit 1937. Hij was heel populair en schreef boeken voor kinderen en volwassen. Hij schreef parodische of speelse verhalen en ironische sprookjes.

Bomans had een speelse fantasie en bijzonder veel gevoel voor humor en dat komt terug in de manier van schrijven van zijn boeken.
Bomans bewonderde het werk van Charles Dickens en Hildebrand ‘Camera obscura’. Ook hield hij veel van sprookjesliteratuur, onder andere H.C. Andersen en C. Perrault.
De laatste jaren van zijn leven was Bomans vooral te zien op tv en hield interviews en dialogen. Hij had een persoonlijke gesprekstechniek.
Hij heeft meer dan 60 boeken op zijn naam staan. Onder andere de boeken: ‘Sprookjes’, ‘Kopstukken’, ‘Buitelingen’, ‘De avonturen van Bill Clifford’, ‘Wonderlijke nachten’ en ‘De avonturen van Pa Pinkelman’.

Literaire stroming
Erik of het kleine insectenboek is geschreven in de periode van het surrealisme. In deze tijd zijn fantasie en onwerkelijkheid een belangrijke factor in de kunst. In het werk van Bomans komt dit, met name in dit boek, nadrukkelijk naar voren. Het is een soort sprookje, waarin de gewone werkelijkheid met het onderbewuste wordt vermengd.

Recensies
Recensent: Onbekend
Publicatiedatum: 23-02-1941
Bron: De Tijd
Recensietitel: Het klein insectenboek: Humor van Godfried Bomans.

De recensent begint met een verhaal over Pieter Bas; een eerder uitgebracht werk van Godfried Bomans. Hij schrijft hierover: “Pieter Bas was een leuk boek en een prettig boek, maar juist iets te weinig boek. Het bleef een bundel grappige bijdragen, waarvan desnoods een deel kon worden gemist, zonder dat het geheel minder volledig werd, terwijl het anderzijds vatbaar was voor eindeloze uitbreiding. Op de manier, waarop Bomans het deed, kon men pret maken tot in het onbegrensde.”
Dit was de mening over het eerste werk van Godfried Bomans.

Godfried Bomans liet bij uitgeverij Spectrum en nieuw boek publiceren, getiteld "Erik of het klein insectenboek". De mening van de recensent over Erik of het klein insectenboek:
"Godfried Bomans liet een nieuw boek verschijnen wat eventjes den indruk wekt, en parodie te zullen worden op "de Kleine Johannes" van Frederik van Eeden, maar dat al spoedig een eigen richting inslaat en dan bijzonder onderhoudend wordt. Het heet Erik of het klein insectenboek en verhaalt de fantasieën van het knaapje Erik Pinksterblom.
De recensent vergelijkt het boek dus een beetje met "De kleine Johannes" van Frederik van Eeden. Maar ook vergelijkt hij het met een uitspraak die de dichter Eduard Hoornik doet over de poëzie. De recensent zegt hierover het volgende:
"Eduard Hoornik, de dichter, heeft onlangs de nieuw poëzie gekentekend als een "psychisch en plastisch droom- realisme", hetgeen ongetwijfeld een welluidende kentekening is. Zelfs voor de poëzie. Maar wanneer men bij toeval zou willen kennismaken met een psychisch en plastisch droom- realisme, moet men "Erik" van Godfried Bomans lezen, want dit is het, maar het is bovendien leuk."
Ook zegt de recensent iets over de inhoud van het boek. Hierover is hij ook heel positief.
"Het onverwacht grappige blijft het fort van dezen geestigen schrijver. In de dieren-wereld heerschen dezelfde omgangsvormen als bij menschenfamilies. Dit ter karakterisering van dolle invallen , waarmede Bomans ons bladzijde na bladzijde amuseert. De wijsheid van hommel en slak worden hem aanleiding tot speelsche variatie op het thema, dat hij had gekozen en telkens verrast ons een leuke zet zoodat wij met plezier verder lezen. Het is geen buitengewoon verhaal, nog minder is het een "uniek" meesterwerk. Maar waarom zou het dit allemaal moeten zijn? Het verhaal blijft op een goede toonhoogte en vindt een passend slot, wanneer Erik , die zoo lang onder de insecten heeft geleefd en hun manier aan doen heeft waargenomen, bij het proefwerk een onvoldoende cijfer krijgt voor zijn dierkunde, omdat zijn ideeen niet overeen komen met het boekje van Solm, Dit is een vondst, die het talent van Bomans alle eer aandoet. Hiermede komen wij in de wereld van de werkelijkheid terug op een gepaste wijze: wij ontdekken haar innerlijke scheefheid, veroorzaakt door vooropgezette gedachten. Ga eerst zelf maar eens kijken hoe de menschen zijn wil de auteur ons voorhouden en daarna is het nog tijd genoeg voor mooie theorieen. Deze grondgedachte werkt hij vlot en geestig uit in een amusant en afwisselend droomverhaal, vol studentikoze invallen en dwaze grapjes.
Als slot tot deze recensie schrijft de recensent: " Men koopen en leze het, omdat het bezit en het genot van dit werk plezierig zijn, doodgewoon, oprecht en inderdaad plezierig. Niet meer. Niet minder. Het is waarachtig niet weinig, iets te kunnen schrijven, dat echt plezierig is.

Mijn mening
Ik vond het een fascinerend boek, want het is eenvoudig geschreven en je hoeft er niet goed bij na te denken. Ook heb je het boek vrij gauw uit. Je merkt gauw dat elk insect symbool staat voor een mens met een, meestal negatieve, karaktertrek. De honing staat symbool voor het materialisme van deze wereld. Door de humoristische, sarcastische manier van schrijven zijn die thema’s grappig omschreven. Dat vond ik erg origineel.
Ik heb niet echt een passage wat mij het sterkst aanspreekt.

Je kan het boek vergelijken met een sprookje of een fabeltje, want er worden veel dieren in beschreven en die zijn, na Erik, de belangrijkste personages die worden besproken.
Ik vind dat de schrijver, qua thema, gelijk heeft. Het gaat over hoe materialistisch de
tegenwoordige samenleving is. Men kan tegenwoordig niet meer goed genieten, omdat men nooit genoeg heeft.
Het taalgebruik vind ik gemakkelijk te begrijpen. Het verhaal is wel in Oudnederlands geschreven, dus er komen wel wat oude woorden in terug, maar die zijn makkelijk te
begrijpen. En dat vond ik wel grappig om te lezen.
Ik vond het een leuk boek om te lezen, want het was een grappig boekje en niet moeilijk om te lezen. Daardoor had ik het boek ook gauw uit. Bij de eerste gedachte toen ik het boek zag, leek het mij een saai boek. Ook omdat het in het jaar 1941 uitgegeven is. Maar toen ik het las, viel dat toch erg mee. Je kunt wel lezen dat het in het jaar 1941 is uitgegeven, door de Oudnederlandse woorden, maar die woorden stoorden niet.
Ik vond het boek origineel geschreven, want de auteur maakt van een insectenwereld een kijk op de werkelijkheid. Hij geeft op een humoristische en sarcastische wijze kritiek op de samenleving en alles wordt vertaald naar een sprookje.
Kortom, ik raad heb boek ook andere mensen aan om te lezen, want het is een makkelijk boek om te lezen, het is niet moeilijk te begrijpen en je hebt het boek vrij gauw uit. En ook belangrijk om te weten is dat het boek 2 punten waard is voor je literatuurlijst.