Spyeghel der salicheyt van Elckerlijc door Onbekend

Primaire gegevens
Titel: Elckerlijc
Auteur: onbekend
Verschenen in: 1469
Editeur: A. van Elslander
1e druk: 1952
Gelezen druk: 8e druk (1985)
Uitgeverij: De Nederlandsche Boekhandel, Antwerpen
Aantal blz: 52
Genre: drama
Subgenre: sinnespel
Periode: middeleeuwen

1. Beschrijving
In 2002 is er een onderzoek gehouden onder de leden van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde. De leden is gevraagd welke boeken zij absoluut tot Nederlandse klassieke literaire werken rekenen. De leden verkozen Elckerlijc tot nummer 17 van de ranglijst. Deze hoge waardering gaf voor mij de aanleiding het boek te gaan lezen.

Elckerlijc leeft in zonde, god ziet dit en besluit hem tot zich te roepen. Elckerlijc vreest god en zoekt steun bij de tot dan toe voor hem waardevolle mensen in zijn omgeving. Hij vraagt hen mee te gaan op zijn reis naar god maar de een na de ander weigert. Uiteindelijk vindt Elckerlijc steun bij de mensen die hij eerder waardeloos achtte. Zij vergezellen zij hem op zijn reis en Elckerlijc ondergaat zijn lot.

2. Verdieping
Titel
De volledige titel luidt Den Spyeghel der Salicheyt van Elckerlijc. Elckerlijc is het hoofdpersonage. De spiegel wordt in de proloog aangehaald door de auteur. Hiermee wil hij de lezer aansporen naar zichzelf te kijken met in het achterhoofd hebbende de morele les die uit het verhaal van Elckerlijc kan worden getrokken.

Tijd
De verhaalinzet is ab ovo. De tijd verloopt chronologisch. Niets in het verhaal duidt op een jaartal waarin het verhaal zich afspeelt. Het is een tijdsloze fabel. Aan het taalgebruik en de datering van het boek is het aan te nemen dat het verhaal zich afgespeeld zou moeten hebben halverwege de 15e eeuw. Er is geen sprake van tijdverdichting of tijdsprongen in het verhaal, de vertelde tijd zal naar alle waarschijnlijkheid een dag tot een week bedragen.

Ruimte
Het verhaal begint en eindigt in de hemel. Het grootste deel speelt zich echter op aarde af. De plaats heeft geen invloed op het verhaal en wordt ook maar één keer aangehaald.
regel 489 Int Huys der Salicheyden
Het Huys de Salicheyden is de kerk waar Kenisse Elckerlijc mee naar toeneemt voor de biecht.

Thema
Leef zo dat je zonder zonden voor god verschijnt.

Motieven
Religie, de dood, boetedoening, trouw en moraal.

Perspectief
Er is sprake van een auctoriale verteller.

Personages
Alle personages staan voor een element uit het leven:
Elckerlijck = eenieder
Tgoet = bezittingen
Duecht = deugd
Kenisse = kennis
Maghe, Neve = familieleden
Gheselschap = vrienden
Vroetscap = wijsheid
Cracht = kracht
Scoonheyt = schoonheid
Vijf Sinnen = zintuigen

Opbouw
Epiloog
In de epiloog is de auteur aan het woord. Hij geeft kort aan hoe hij het boek geschreven heeft en dat het verhaal begint bij God.
Hier beghint een schoon boecxken ghemaeckt in den maniere van eenen speele ofte esbatemente op Elckerlijc mensche Ende inden eersten spreeckt God almachtich aldus.

Middenstuk
Het middenstuk is opgebouwd uit dialogen met uitzondering van het eerste stuk waarin God zich in een monoloog beklaagt over het aardse leven.

regel 21 Ick sie wel, hoe ic tvolc meer spare,
Hoet meer arghert van jare te jare.
Om het tij een halt toe te keren roept God De Dood bij zich. God beveelt De Dood Elckerlijc op te zoeken en hem te zeggen dat hij op pelgrimage naar God moet gaan om boete te doen. De Dood gaat naar Elckerlijc en geeft hem de boodschap door. Elckerlijc wil echter niet aan het bevel voldoen en probeert De Dood om te kopen.

regel 103 Duysent pont sal ic u gheven
Op dat ic behouden mach mijn leven
Ende doet mi een verdrach van desen.
De Dood laat zich niet omkopen en Elckerlijc beseft dat hij er niet onder uit kan komen. Elcerlijck vreest wat hem te wachten staat en komt op het idee zijn vriend Gheselscap mee te vragen.

regel 176 Laet sien, oft ic mijn Gheselscap sprake
Ende leyde hem te voren om mede te gane.
Gheselscap ziet dat zijn vriend Elckerlijc ontzet is en spreekt zijn zorgen over hem uit.

regel 190 Ic blive u bi tot in die doot,
Op goet gheselscap ende trou ghesworen!
Elckerlijc is blij met zijn trouwe vriend en vertelt hem dat hij door God is opgeroepen. Hij vraagt Gheselschap met hem mee te gaan op de tocht. Wanneer Gheselschap hoort dat De Dood de boodschapper van God is en er geen sprake is van terugkeer bedenkt Gheselschap zich.

regel 263 Mer haddi ter werelt noch ghebleven,
Ick en hadde u nemmermeer begheven.
Nu moet u Ons Lieve Here gheleyden.
Ick wil van u scheyden.
Elckerlijc voelt zich bedrogen door Gheselschap omdat hij alleen in de goede tijden voor hem klaarstaat. Daarop wendt Elckerlijc zich tot Maghe en Neve. Maghe en Neve verklaren eerst hun onvoorwaardelijke trouw aan Elckerlijc maar als ze de details van de pelgrimage horen weigeren ook zij mee te gaan.

regel 326 Oec heb ie uutstaende te rekenen wat,
Daer ben ic noch qualic op versien.
Dus blive ic hier.
Elckerlijc besluit zijn vraag te stellen aan Tgoet die de vraag lacherig afketst. Na Tgoet volgt Deucht maar die haakt af omdat hij te zwak is. Hij geeft Elckerlijc het advies Kenisse te raadplegen.

regel 471 Noch heb ic een suster, die sal gaen mede;
Kennisse heetse, die u leyden sal
Kenisse neemt Elckerlijc mee naar de kerk waar hij Biechte ontmoet.

regel 493 Elckerlijc, dit is Biechte; valt haer te voet.
Sy es voer Gode lief ende waert.
Elckerlijk biecht en smeekt om vergiffenis. Duecht sterkt hierdoor weer aan. Kenisse doet Elckerlijc het kleed van berouwenis om die hij moet dragen tijdens zijn pelgrimage omdat God dit kledingstuk hoog in achting heeft staan. Kenisse zegt Elcerijck dat hij behalve Duecht nog vier vrienden mee moet nemen.

regel 622 Mijn vrienden, coemt alle op mijnen dach;
Vroetscap, Cracht, Scoonheyt ende Vijf Sinnen.
Alle vijf gaan met Elckerlijc mee op pelgrimage. Elckerlijck maakt zijn testament op en laat de laatste sacramenten lezen door een priester. Als de engel komt om Elckerlijck te halen zijn alleen Kenisse en Duecht nog bij hem.
De engel spreekt tot Elckerlijc:

regel 850 Die siele neem ick den lichaem uut.
Haer rekeninghe is puer ende reyne.

De auteur eindigt het verhaal met ‘AMEN’.

Proloog
In Die Naeprologhe spreekt de auteur weer rechtstreeks tot de lezer. Hij geeft een korte samenvatting van het verhaal en trekt daar lering uit.

regel 871 Merct desen spieghel, hebten voer oghen
Gheselschap en Tgoet zijn vergankelijk en niet zo waardevol als wij het achten. Zorg dat je vrij van zonden door het leven gaat want God roept Elckerlijc tot zich.

Bronvermelding
A. van Elslander (ed.), Den spyeghel der salicheyt van Elckerlijc. De Nederlandsche Boekhandel, Antwerpen 1985.
René van Stipriaan, De Nederlandse klassieke literaire werken volgens leden van de
Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, www.dbnl.org/letterkunde/enquete/enquete_dbnlmnl_21062002.php, 2002.

3. Evaluatie
Ik vond dit een zeer leuk boek om te lezen. Het is al wat gedateerd maar de les is tijdloos. Ik vind het een leuke en originele manier waarop de auteur door middel van symboliek de karakters aan de lezer presenteert. Het doel en de hoofdgedachte is meteen duidelijk. In Elckerlijc heeft de auteur veel Middeleeuwse termen en gezegdes gebruikt. Hierdoor is het moeilijk iedere zin te begrijpen zoals de auteur hem bedoeld heeft, maar omdat de kracht van de boodschap zo duidelijk is vormt het geen direct obstakel.