Spyeghel der salicheyt van Elckerlijc door Onbekend

1. Zakelijke gegevens
Titel: Elckerlijc
Auteur: Onbekend
Uitgever: Taal & Teken Leeuwarden
Jaar van uitgave: 1995
Jaar van eerste druk: 1495
Aantal Bladzijden: 63

2. Titel
a. Verklaring
Het boek heet Elckerlijc, naar de hoofdpersoon van het verhaal. Deze hoofdpersoon slaat eigenlijk op “elk mens” (in het oorspronkelijke verhaal staat dat er als “elckerlijc mensch”), maar dan voorgesteld als één personage.

b. Motto
Er is geen motto, maar wel een voorwoord van de vertaler waarin uitleg wordt gegeven over de tijd waarin het verhaal geschreven is.


3. Inhoudsweergave
God roept de Dood bij zich, en zegt dat hij Elckerlijc moet gaan halen, en dat hij hem bij God moet brengen om rekeningschap af te leggen. De Dood gehoorzaamt en zoekt Elckerlijc op. Hij zegt hem dat hij met hem mee moet. Elckerlijc is daardoor geschokt omdat hij het helemaal niet had verwacht. Hij vraagt de Dood of hij niet een uitzondering wil maken voor hem. Als die weigert, probeert hij hem zelfs om te kopen met zijn geld. De Dood weigert het, maar na een lange smeekbede van Elckerlijc geeft hij hem uitstel tot het einde van de dag.

Elckerlijc is wanhopig omdat hij helemaal niets heeft gedaan om zich hierop voor te bereiden. Dan verschijnt Vriendschap. Elckerlijc vraagt hem of hij niet mee wil op zijn reis. Vriendschap wil wel mee. Maar nadat hij te horen krijgt dat er geen terugkeer mogelijk is, trekt hij zich terug en weigert halsstarrig. Hij vertrekt, en Elckerlijc zit alleen. Dan vraagt Elckerlijc aan zijn Verwanten en zijn Familie of die hem niet willen helpen. Die willen er al meteen niets van weten en gaan weer weg.

Dan roept Elckerlijc zijn Bezit bij zich. Bezit verzekert de wat verslagen Elckerlijc dat hij hem zal helpen met alles wat hij heeft. Maar als Elckerlijc hem duidelijk maakt dat het niet om iets aards gaat, protesteert hij ertegen, omdat hij niet wil. Hij legt uit dat hij ook niet mee kán, omdat Elckerlijc hem alleen maar in leen van God heeft. Bezit gaat weg, en Elckerlijc zit weer alleen.

Hij besluit om naar Deugd te gaan. Maar die is erg ziek omdat Elckerlijc hem nogal verwaarloosd heeft. Wel zegt hij Inkeer hem wel wil helpen, omdat die Elckerlijc kan laten zien hoe hij zich moet voorbereiden op zijn reis. Inkeer verschijnt, en zegt dat ze Elckerlijc inderdaad onder haar hoede wil nemen.

Elckerlijc en Inkeer laten Deugd alleen en gaan naar de kerk, waar Biecht is. Elckerlijc doet zijn biecht bij hem. Hierdoor wordt Deugd weer beter, en heeft hij genoeg kracht om mee te gaan. Hij meldt dat er nog vier anderen met hem mee moeten: Wijsheid, Kracht, Schoonheid en zijn Vijf Zinnen. Die komen dan ook meteen aanlopen.

Elckerlijc gaat met zijn hele gevolg naar zijn graf. Hij zegt dat hij in de kuil moet gaan liggen om zijn reis te volbrengen. Maar schoonheid weigert daar in te gaan, en vertrekt. Dan volgen ook Kracht, Wijsheid en Vijf Zinnen. Deugd verzekert Elckerlijc dat hij altijd bij hem zal blijven, wat er ook gebeurt. Als Elckerlijc vraagt of Inkeer dat ook doet, zegt die dat hij zal blijven tot aan het einde van Elckerlijcs leven, maar ook niet langer. Dan verschijnt een engel, die Elckerlijcs ziel (met Deugd erbij) mee naar de hemel neemt.

4. Personages
Van de personages is geen karakterbeschrijving te geven, omdat die eigenlijk niet in het verhaal beschreven is. Bovendien zal ik hier niet iedereen noemen, maar alleen diegenen die wat langer in het verhaal blijven.

Elckerlijc: De hoofdpersoon van het verhaal. Zijn naam betekent “elk mens” en het is ook de bedoeling dat anderen zich in de rol van Elckerlijc verplaatsen, want het zou hen tenslotte ook kunnen zijn.

De Dood: Hij neemt mensen mee, om voor God te verschijnen en verantwoording af te leggen voor alles wat ze gedaan hebben in hun leven.


Deugd: Deugd is eerst ziek in het begin, maar nadat Elckerlijc bij Biecht zijn biecht heeft gedaan, geneest hij.
Inkeer: Inkeer helpt Elckerlijc om tot betere inzichten te komen, maar zij kan hem alleen tijdens zijn leven helpen, na Elckerlijcs dood kan ze niet mee.

5. Opbouw
Het boek is één doorlopend verhaal, zonder hoofdstukken. het is eigenlijk ook niet echt lang genoeg om het in hoofdstukken te kunnen verdelen.
Er zit een kleine epiloog bij, waarin nog een wijze les staat voor de lezer / kijker (het was oorspronkelijk een toneelstuk).

6. Ruimte
Er is absoluut niets bekend over de ruimte waarin het zich afspeelt, omdat die niet belangrijk is, en bovendien in zijn geheel niet wordt beschreven.

7. Tijd
Het verhaal zelf telt 50 bladzijden. Maar omdat steeds maar op de rechterhelft van een dubbele pagina het eigenlijke verhaal staat (de linker is de versvorm zoals die oorspronkelijk is geschreven), is dat maar de helft. De verteltijd is dus maar 25 bladzijden.

Over de tijd is, net als de ruimte, ook niets bekend. Er wordt aan het begin door de Dood gezegd dat Elckerlijc een dag heeft om alles in orde te maken, maar of het verhaal zich ook in een dag afspeelt is maar de vraag, want daar wordt niets over gezegd in het verhaal.

8. Perspectief
Het verhaal wordt niet verteld door iemand, maar het bestaat alleen maar uit de gesprekken tussen de personages. Het perspectief ligt daarbij bij Elckerlijc. Er is dus niet echt sprake van een vertelsituatie.


9. Thema
Het thema is, dat je goed moet leven, en boete moet doen voor je zonden, door te biechten of jezelf te pijnigen. Alleen op die manier kun je je leven rechtvaardigen bij God, nadat je sterft. Er zit dus een duidelijk “memento mori” (“denk eraan dat je zult sterven”)-thema in, want het draait er allemaal om dat je goed leeft, ZODAT je daarna in de hemel kunt komen (het leven zelf is niet belangrijk, maar wat erna komt wel).

10. Taalgebruik
Er is me niet echt veel opgevallen aan het taalgebruik. Het is een verhaal dat in de Middeleeuwen is geschreven, dus is de oorspronkelijke middeleeuwse tekst ook in de schrijfwijze van die tijd geschreven. De vertaling naar het modern Nederlands is nog wel wat oud, maar dat komt door de zegswijzen die ze in de Middeleeuwen gebruikten, en die kun je nu eenmaal niet vertalen.

11. Genre
Het boek heeft niet zozeer een genre als wel een stroming. Het valt onder de categorie “Moraliteiten”, omdat juist die als kenmerk hebben, dat in het verhaal abstracte begrippen als personages worden aangeduid.

12. Auteur
Over de auteur van “Elckerlijc” is niet veel te vertellen. Er wordt vermoed dat de schrijver “Petrus van Diest” (alias “Petrus Dorlandus”) is, van 1454 tot 1507, maar dat is niet zeker. Van hem wordt vermoed dat hij de vicaris het Karthuizerklooster bij het vlaamse Diest was.

Anderen vermoeden dat hij een niet-geestelijke Antwerpse rederijker geweest is. Het blijft dus bij speculatie.