Eilandgasten door Vonne van der Meer

1. Zakelijke gegevens a Auteur Vonne van der Meer. b Titel Eilandgasten. Uitgever Contact, Amsterdam/Antwerpen. Jaar van uitgave en druk November 2000. Aantal bladzijden 205. Eerste uitgave Contact, Amsterdam/Antwerpen, Augustus 1999. c Genre Verhalenroman. 2. Eerste reactie a Keuze Dit boek is het eerste deel van een serie en ik ben het gaan lezen omdat het mij een leuk boek leek. Ik had de achterkant gelezen en raakte geïnteresseerd, nadat ik het gelezen had heb ik besloten ook de andere twee delen, de vervolgen, te gaan lezen. b Inhoud Het is niet echt een doorlopend verhaal; het speelt zich allemaal af op Vlieland. Het boek vertelt over de verschillende bezoekers van een vakantiehuisje: Duinroos. Je leest in het derde deel over een paar bekende en een aantal onbekende gasten, ook lees je stukjes van de schoonmaakster van dit vakantiehuisje, zij is dol op het vakantiehuisje en dat merk je aan alles wat ze denkt. Doordat het geen op zich staande verhalen zijn is het geen verhalenbundel, maar doordat het ook niet een doorlopen verhaal is, is het ook geen roman. De verhalen worden met elkaar verbonden door verschillende voorwerpen, zoals het gastenboek en vergeten of achtergelaten voorwerpen. Daarom kun je het beter een verhalenroman noemen; het is een kruising tussen een verhalenbundel en een roman.
3. Verdieping a Samenvatting Bij wijze van proloog opent Eilandgasten met de werkster die het vakantiehuisje Duinroos op Vlieland komt schoonmaken. Het is de grote schoonmaak voor het vakantieseizoen begint. De werkster heeft haar hart aan Duinroos verpand; ze wenst zelfs 'dat mijn armen de muren waren, mijn ogen de ramen. Dat ik kon zien en horen wat Duinroos meemaakt' (p. 8). Notities van de huurders in een gastenboek kunnen dit verlangen compenseren en de vrouw legt het boek dan ook uitnodigend in het zicht. Een veertje, dat ze die ochtend bij de bosrand heeft gevonden, legt ze op de eerste, onbeschreven bladzijde. In het eerste hoofdstuk maken we kennis met Dana, haar man Chiel en hun zoontje Floris. Chiel heeft Duinroos voor een week gehuurd, omdat hij wat goed te maken heeft. Zes weken geleden heeft hij namelijk tijdens een congres in Berlijn een slippertje gemaakt met een van de tolken. Hoewel hij het voor Dana had willen verzwijgen, had ze het onmiddellijk geraden, toen hij op een ochtend de telefoon op zijn hotelkamer niet opnam. En al direct na thuiskomst heeft Chiel zijn overspel bekend. Dana doet alsof iedereen dat kan overkomen, maar een huilbui in bad maakt haar ware gevoelens duidelijk. En ook opmerkingen die haar zo nu en dan ontvallen, bewijzen dat ze nog steeds gekwetst is. Extra boos wordt ze als blijkt dat Chiel het boek dat ze van haar vader cadeau had gekregen, aan zijn maîtresse heeft geschonken. Als Chiel na aankomst op Vlieland boodschappen doet, maakt Dana het grote bed op. Ze gaat liggen. Alle ergernissen van de laatste tijd schieten door haar hoofd, maar onder invloed van de zee, die op de achtergrond ruist, lijkt haar hoofd schoon te spoelen. Nog eenmaal refereert ze die week aan het beladen verleden. Chiels uitsloverij zat roept ze uit dat hij moet ophouden 'met die Wiedergutmachung ' (p. 39). Ze is bereid te vergeven, al zal dat niet makkelijk zijn, maar de tijd heelt alle wonden. In het volgende hoofdstuk wordt Duinroos tien dagen lang gehuurd door Martine, een vrouw van 43. Martine had eigenlijk met haar nieuwe vriend Bas willen gaan, maar omdat die verhinderd is, gaat ze met Sanne, de dochter van haar vriendin Jetta. Sanne lijkt met een probleem te zitten en Martine koestert de hoop dat Sanne met haar daarover wil praten. Maar daar komt de eerste dagen niets van. Sanne hangt alleen maar rond en pas als ze een lelijke val maakt, vertelt ze wat er aan de hand is: ze is vijf weken zwanger. Ze heeft het niet met haar moeder besproken, omdat die haar ongetwijfeld te jong zal vinden en vast zal adviseren het kind weg te laten halen. Ook Martine had ze tot dan toe geen goede gesprekspartner gevonden, omdat deze geen kinderen heeft. Sannes angst voor een mogelijke miskraam verandert echter de zaak. Martine reageert eerst met gelijksoortige tegenwerpingen als Sanne van haar moeder verwachtte, maar later draait ze bij: de keuze om het kind al dan niet te krijgen, is alleen aan Sanne. Martine bekent zelf ooit een abortus te hebben gehad. Spijt heeft ze er niet van, maar die nacht komen er in bed heel andere gedachten bij haar op: Martine ontdekt dat ze het niet goed kan hebben dat Sanne een kind krijgt. De volgende dag echter, als ze alleen over het strand loopt, komt ze in het reine met het gemis dat ze plotseling voelde. Ze geeft haar nooit-geboren kind alsnog een naam en fluistert die zacht voor zich heen. Na een kort intermezzo rond de werkster maakt de lezer kennis met de volgende gast: Leo, een man van tegen de zeventig, die naar Vlieland gekomen is om zelfmoord te plegen. Hij is sinds elf maanden weduwnaar en denkt niet verder te kunnen zonder zijn vrouw Johanna. Hij wil zich in zee verdrinken. Om zijn twee dochters, Bea en An, geen schuldgevoelens te bezorgen, wil hij zijn dood natuurlijk doen lijken en probeert hij zich een alibi te verschaffen door zich op het oog in het vakantiehuisje te installeren. De afscheidsbrief die hij aan zijn dochters zal sturen, zullen ze pas krijgen als hij al dood is. Bij het vervolmaken van zijn alibi ontdekt de man elke keer weer hiaten, die hij moet opvullen. Op de tochten die hij daartoe onderneemt, krijgt hij echter weer plezier in het leven. Ten slotte begint hij ernaar te verlangen naar Vlieland terug te keren in gezelschap van zijn dochters en kleinzoon. De afscheidsbrief verandert in een brief van een man die geniet van zijn verblijf op het eiland. Om Bea's stem te horen, besluit hij haar op te bellen. In hoofdstuk IV wordt Duinroos drie weken lang bewoond door Simone en Nils met hun twee dochtertjes. Nils is danig uit zijn humeur, omdat hij op zijn werk gepasseerd is door een jongere collega. Dagenlang fietst hij in z'n eentje over het eiland en snauwt hij zijn familieleden af. Het wordt zelfs zo erg, dat Simone op het punt staat te vertrekken. Maar Nils komt tot inzicht als hij langs de zee loopt. Hij beseft dat hij de baan vooral wilde, omdat hij die de ander niet gunde. Hij zegt het hardop, tegen de wind in. Een vrouw met een fiets aan de hand passeert en wenst hem nog een paar mooie dagen toe. Hij besluit haar wens ter harte te nemen. Intussen heeft Simone het gastenboek ontdekt. Ze leest het relaas van Herman en Betty Slaghek. Zij blijken vijf jaar geleden hun zoon te hebben verloren. Gelukkig hebben de twee hun leven weer op de rails gekregen. Simone blijkt dus niet de ongelukkigste gast van Duinroos te zijn. Als Nils thuis komt en haar roept, hoort ze aan zijn stem dat hij is bijgedraaid. Ze hebben nog een week vakantie over. De volgende huurders hebben elkaar in Groningen leren kennen. De studenten Walter en Willemijn wonen tweeënhalf jaar samen op de twee kamers, die Willemijn oorspronkelijk alleen huurde. Ze werken in dezelfde bioscoop, waar ze onlangs Tom hebben ontmoet. Hoewel Walter en Willemijn geen verhouding hebben, lijkt het er wel op. Walters smaak is terug te vinden in de manier van kleden van Willemijn en de inrichting van de kamers. Hun eenpersoonsbedden heeft hij zo neergezet, dat het lijkt alsof Willemijn en hij samen slapen. Als een jongen avances maakt, maakt Willemijn soms gebruik van de indruk dat zij een stel lijken. Aan de andere kant bespreekt ze met Walter ieder vriendje dat ze heeft. Een enkele keer verlangt Willemijn naar Walter, maar het komt nooit tot seksueel contact. Ook Tom gelooft dat Walter en Willemijn een paar zijn, wat niet wegneemt dat hij smoorverliefd is op Willemijn. Dankbaar neemt hij de uitnodiging mee te gaan naar Vlieland dan ook aan, al zorgt hij er wel voor niet te lang in Willemijns buurt te zijn. Walter waarschuwt hem bovendien expliciet Willemijn niet te begeren. Willemijn beantwoordt Toms gevoelens, maar Walter heeft haar dan al verteld, dat Tom geen interesse heeft. Het wordt haar te veel en die avond gaat ze niet mee uit. In het café bekent Walter hoe het werkelijk tussen hem en Willemijn zit en Tom vraagt hem te bemiddelen. Hoewel Walter zijn huidige leven niet kwijt wil, begrijpt hij dat hij moet wijken. Nog diezelfde nacht vertelt hij Willemijn van Toms gevoelens. De volgende dag neemt hij de boot naar het vaste land, terwijl Willemijn en Tom dolgelukkig samen naar het strand lopen. Het laatste deel van Eilandgasten bestaat voornamelijk uit citaten op bladen die later uit het gastenboek zijn geknipt. Een vrouw alleen logeert in Duinroos. Ze lijdt aan darmkanker en heeft niet lang meer te leven. Die dinsdag gaat ze voor een operatie naar het ziekenhuis. Om alleen te zijn, bezoekt ze Vlieland, het eiland waar ze zo vaak met man en kinderen is geweest. Ze voelt zich gelukkig en vele herinneringen passeren de revue. De enige nare herinneringen betreffen haar moeder. Haar moeder was een eisende, kortzichtige vrouw. Uit zuinigheid heeft ze ooit haar dochters lievelingskonijn in de pan gestopt en haar van school gehaald zodra dat kon. Ondanks een ongezond leven is ze op hoge leeftijd in haar slaap gestorven en het lijkt dan ook zeer oneerlijk dat haar dochter met haar gezonde leefgewoonten aan kanker moet sterven. Op een morgen herinnert de vrouw zich echter de kroket, waarvoor haar moeder haar 's avonds soms wakker maakte. De smaak van die kroket is later nooit meer geëvenaard. De vrouw beseft dat haar moeder wel degelijk van haar heeft gehouden en besluit, voor ze de boot neemt, een kroket te eten. Bovendien besluit ze iets uit het huisje mee te nemen om in het ziekenhuis naar te kijken en terug te denken aan de dagen in Duinroos. Ter afsluiting maakt de werkster Duinroos winterklaar. Ze leest het gastenboek en koppelt de gezichten die ze op haar fietstochten heeft gezien, aan de aantekeningen. Tot slot brengt ze de vondsten die de gasten door het jaar heen verzameld hebben, terug naar zee. b Onderzoek van de verhaaltechniek 1. De schrijfstijl
Verhalenroman; het is geen verhalenbundel, want de verhalen zijn met elkaar verbonden door verschillende (vergeten of achtergelaten) voorwerpen. Een roman is het ook niet want het zijn toch ‘losse’ verhalen die niet direct iets met elkaar te maken hebben. Vandaar ‘verhalenroman’. 2. De ruimte
De plaats: Het vakantiehuisje Duinroos op Vlieland. De tijd: Vandaag de dag; eigenlijk 1997 (het tweede deel speelt in 1998, en is het volgende seizoen). 3. De verhaalfiguren
o Schoonmaakster. o Dana, Chiel en Floris. o Sanne en Martine. o Leo. o Simone en Nils. o Willemijn, Walter en Tom. o Marleen. 4. De situaties
o De ruzie tussen Dana en Chiel, over diens overspel. o Sanne die zwanger blijkt te zijn en niet goed weet wat ze ermee aanmoet. o Hoe Leo afziet van zelfmoord en weer van het leven gaat genieten. o Nils die chagrijnig is, omdat hij op werk is gepasseerd door een jongere collega. o Willemijn en Tom die samenkomen. o Marleen die “afscheid van haar leven” komt nemen. 5. De vertelwijze
Auctoriaal, maar de stukjes van de werkster zijn in de ik-vorm geschreven.
c Op zoek naar de thematiek 1. Wat is de hoofdgedachte? Omdat het allemaal ‘losse’ verhalen zijn zit er niet echt een hoofdgedachte in, maar iedereen (op de schoonmaakster na) is in het verhaal vakantie aan het vieren om een bepaalde reden. De meeste gezinnen maken een soort crisis door, maar het komt uiteindelijk allemaal weer goed. 2. Welke tekstgedeelten en motieven zijn typerend voor dat thema? Dit is heel moeilijk te zeggen omdat ieder verhaal voor zich verschillende typerende tekstgedeelten en motieven heeft. Maar wat voor dit boek typerend is, is dat alle hoofdpersonen een “lesje” moeten leren; zoals ik in de samenvatting al schreef. 3. Wat is het verband tussen de titel en het thema? Het verhaal gaat over vakantiegangers op Vlieland, ofwel Eilandgasten, wat ook de titel is. Het thema is crisis, eilanden en vakantie, de laatste twee komen ook (direct) in de titel terug. d Plaats in de literatuurgeschiedenis 1. Wanneer is het werk voor het eerst gepubliceerd? In 1999. 2. Wat weet je van de schrijver? Vonne van der Meer is de jongste in een gezin van drie dochters en heeft haar voorkeur voor literatuur van haar moeder meegekregen. Ze is eerst naar een theaterschool gegaan, waar ze veel toneelstukken schreef en ze heeft jarenlang stukken geregisseerd. Naast dit werk bleef ze schrijven, maar alle stukken die ze naar literaire tijdschriften zond kreeg ze terug. Totdat in 1980 ‘Afscheid van Phoebe’ werd gepubliceerd in Hollands Maandblad, waar daarna ieder jaar een stuk van haar hand in verscheen totdat haar eerste boek uitkwam. Vonne is getrouwd en heeft twee zoons. 3. In hoeverre is dit werk typerend voor de schrijver? Het boek is typerend voor de schrijfster in de zin dat de meeste van haar boeken een zogenaamde “morele les” bevatten. Ook is het enigszins typerend voor haar omdat zij daarna nog twee verhalenbundels heeft geschreven. 4. In hoeverre is dit werk typerend voor de tijd waarin het ontstaan is? Ik weet niet precies wat een typerend boek is voor deze tijd, maar het boek is in deze tijd in ieder geval wel op z’n plaats. Het speelt zich “nu” af, waardoor het verhaal ook redelijk herkenbaar is. 4. Beoordeling 1. Welke verhaalelementen hebben voor jou een positieve werking? Het algemene gevoel van “alles komt goed”, wat door (bijna) alle verhalen verweven zit: o Dana die Chiel besluit te vergeven. o Sanne die het kindje besluit te houden en in het gastenboek “All shall be well” schrijft. o Leo die het leven weer ziet zitten en in een vogelveertje een teken van zijn overleden vrouw herkent. o Nils die zich neerlegt bij het feit dat hij gepasseerd is. o Willemijn en Tom die bij elkaar komen. 2. Welke passage spreekt je het sterkst aan en waarom? Het stuk over Leo, dit verhaal straalt op het einde zo’n positivisme uit, ik vind het erg mooi geschreven. Je kunt je enorm in die man inleven en begrijpt waarom hij het doet, ik had zelfs eerder dan de man zelf door dat hij eigenlijk niet dood wilde. 3. Welke verhaalelementen hebben voor jou een negatieve werking? Het laatste verhaal, Marleen heeft darmkanker en gaat hoogstwaarschijnlijk snel dood. Je weet niet hoe het afloopt en hoopt dat ze blijft leven, hoewel je bijna zeker weet dat ze het niet haalt. 4. Kun je dit boek met andere boeken of met een film vergelijken? Het boek is vergelijkbaar met de twee opvolgende delen. 5. Wat is je oordeel over het thema van het boek? Het thema klinkt een beetje als een rare combinatie; crisis en vakantie. Eilanden en vakantie is heel logisch en eilanden en crisis is ook geen rare combinatie. Hoewel de combinatie crisis en vakantie een beetje vreemd klinkt is het, als je er over nadenkt eigenlijk heel logisch. Alles waar je normaal geen tijd voor hebt, bijvoorbeeld bepaalde gevoelens, komen in de vakantie naar boven en dan kun je in een crisis belanden. 6. Wat vind je van het taalgebruik? Het boek is heel makkelijk te begrijpen, er zitten geen moeilijke woorden in en het leest lekker door. 7. Hoe luidt je eindoordeel over dit werk? Ik vind het een zeer goed boek. 8. Zou je een ander aanraden dit boek ook te lezen? Zeker! 5. Bronnen o Eldorado, Meulenhoff Educatie bv, Amsterdam, 1998, Eerste druk. o Het boek zelf. o Mijn boekverslag van vorig jaar. o Het programma uittrekselbank. o www.vonnevandermeer.nl