Titel: Eerst grijs dan wit dan blauw
Auteur: Margriet de Moor
Uitgeverij: Contact
Jaar van eerste uitgave: 1991
2a. In welk jaar / welke jaren speelt het verhaal zich af?
Het verhaal speelt zich af tussen de jaren 1980 en 1983.
2b. Bewijs dit met behulp van gegevens uit het verhaal.
- deel 1: een maandag in september 1983 (ontdekking van de moord);
- deel 2: mei 1980 (Robert komt terug van zakenreis) tot september 1983 (avond voordat hij Magda wil vermoorden);
- deel 3: mei 1980 (Magda vertrekt) tot mei 1982 (ze keert terug);
- deel 4: september 1983 (begrafenis Magda).
2c. Binnen welk tijdsbestek speelt het verhaal zich af?
De verhaaltijd is verschillend; het eerste deel speelt zich af in 1 dag, het tweede deel in twee jaar, het derde deel in twee jaar en het vierde deel in twee uur.
2d. Is het verhaal chronologisch verteld?
Het verhaal verloopt nauwelijks chronologisch. Het tijdsverloop wordt vooral bepaald door de gedachten van de vertellers, die, vanwege hun achtergrond, vaak aan het verleden denken. De delen 1 en 4 sluiten op elkaar aan; de delen 2 en 3 kunnen daarom als flash-backs worden beschouwd.
3. Geef een overzicht van de ruimte-elementen die in het verhaal van belang zijn.
• Kamer van Robert: contrast: Het is een mooie zomerse kamer, met de ramen open en de vogels fluiten maar hier vermoordt hij wel zijn vrouw.
• Woonplaats Katwijk aan zee: parallel: regen wind, vies. Dit komt overeen met wat Magda voor die plek voelt, het staat voor haar gelijk aan beperking en beknoptheid.
• De treinrit van Magda: Parallel: omdat zij hier vrijheid voelt, en het is een plek waar iedereen opgelucht zit.
4. Formuleer in maximaal 50 woorden de fabel.
Op een ochtend in de nazomer van 1982 gaat Erik, oogarts van beroep, naar zijn werk in Leiden. Als hij langs het huis van Robert Noord en Magda Reskova komt, wordt zijn aandacht getrokken door een van de honden. Binnen treft hij Magda levenloos op bed aan. Vermoedelijk is zij neergestoken door Robert. Hij zit verdwaasd in een hoek van de kamer, met een dolk in zijn hand. Eriks gedachten gaan terug naar 1964, toen zijn jeugdvriend Robert zijn vrouw kwam voorstellen. Robert en Magda gingen in een boerderij in de Cevennen wonen. Erik en zijn vrouw Nellie hadden hen daar in 1967 en 1973 bezocht. Terug in Nederland zette Robert het metaalbedrijf van zijn vader voort. Erik waarschuwt de politie.
(flashback)
Op een avond in mei 1980 constateert Robert dat Magda en de honden verdwenen zijn. Na zijn periode in Frankrijk heeft Robbert samen met Zijdervelt het metaalbedrijf tot bloei gebracht. Aan het eind van de dag gaat Robert bij Erik en Nellie langs om de honden op te halen. Hij mist Magda, hoewel hun relatie niet erg harmonieus is. Magda blijft onvindbaar. Zelfs een televisieoproep levert niets op. Op een dag is Magda plotseling weer thuis. Robert is te verbaasd om haar om uitleg te vragen.
(flashback)
Het verhaal vertelt nu hoe Magda zich (in 1980) voorneemt om een tijd van huis weg te gaan. Ze brengt de honden naar Erik en Nellie, bezoekt haar schoonzus Helene en haar schoonmoeder in Leiden en reist dan via Parijs naar de Cevennen, waar ze jarenlang met Robert gewoond heeft. Ze gaat als serveerster werken en heeft enkele korte liefdesaffaires. In september 1981 gaat ze per vliegtuig naar Gaspé, waar ze vroeger heeft gewoond en waar ze Robert heeft ontmoet. Ze bezoekt kennissen en ontmoet de astronoom Michel Toussaint. Ze denkt voortdurend aan het begin van haar relatie met Robert. Ze bezoekt het graf van haar moeder en reist tenslotte naar haar geboorteplaats in het voormalige Tsjecho-Slowakije. Een jeugdvriendin, Milena, neemt haar gastvrij op. Samen halen ze jeugdherinneringen op. Na enkele weken keert ze terug naar huis.
(gewoon)
Op de dag van Magda's begrafenis overdenkt Nellie haar leven en de verandering die Gaby's geboorte daarin gebracht heeft. Vanaf zijn geboorte vertoonde Gaby opvallend gedrag. Therapieën mogen niet baten. De autistische Gaby is geobsedeerd door de sterrenhemel, die hij ‘s nachts met zijn telescoop bekijkt. Nellie kleedt zich aan een gaat met Erik en Gaby naar de begrafenis.
5a. Uit hoeveel hoofdstukken/delen/afdelingen bestaat het boek?
Het boek bestaat uit 4 delen:
Deel 1: 6 hoofdstukken steeds vanuit een ander persoon
Deel 2: 9 hoofdstukken steeds vanuit een ander persoon
Deel 3: 1 groot hoofdstuk steeds vanuit Magda
Deel 4: 6 hoofdstukken
5b. Beschrijf uit de spanningsopbouw van het verhaal de beginsituatie en de climax.
Het boek is een vierluik; in vier delen worden de gedachten van vier personen beschreven en in het laatste stuk die van Nellie en Gaby. De hoofdstukken zijn in elk deel genummerd, behalve dat van Magda.
Beginpunt: Magda wordt vermoord door Robert
Climax: je komt te weten waarom Magda weg is gegaan.
6a. Geef tenminste 3 van de belangrijkste motieven uit het verhaal.
6b. Leg uit welke betekenis ze hebben of welke rol ze spelen in het verhaal.
6c. Citeer van ieder motief 3 belangrijke passages waarin het motief voorkomt.
1. Gebrek aan contact
2. Zwijgzaamheid
3. Chaos
1. Omdat iedereen het gevoel heeft dat ze alleen zijn. Magda voelt zich alleen en gaat weg. Robert omdat Magda is weggegaan. En Erik en Nellie omdat ze langs elkaar heenlopen.
2. Omdat Magda niets verteld, en iedereen met vragen blijft zitten doordat zij zwijgt.
3. Robert doet verwoede pogingen om orde te scheppen in de chaos. Hij beseft hoe fragmentarisch zijn leven eigenlijk is. En ook Magda ervaart haar leven als losse brokstukken.
1. - “Waarom komt het nooit in haar op mijn agenda door te bladeren, mijn binnenzakken te doorzoeken? Na afloop van een feestje haalt ze mij over een eenzame vriendin met de auto weg te brengen. Hoe moet ik haar het volgende betaald zetten: terwijl ik voor de dame de buitendeur openhoud, zie ik vanuit een ooghoek hoe ze in gebukte houding de ijskast staat in te ruimen, haar nauwe rok kruipt alvast vertrouwelijk omhoog, ze weet maar al te goed dat ik binnen de korste keren terug ben…”
- “In bed heeft hij niets te klagen, ze kust hem, streelt hem, laat zich door hem zuchtend in vervoering brengen, toch kan hij de tijd nog heugen dat er geen sprake was van water, zeep, handdoeken en wat niet meer, naderhand. “
- “… ik verdraag haar glimlach niet meer, die, volgens mij, helemaal geen glimlach is, maar een typische rimpeling in haar vel.”
2. – “Twee jaar lang van de aardbodem verdwijnen. Taal noch teken geven. En dan, bij terugkomst, de toestand gewoon maar zo laten en ons niet de minste opheldering verschaffen…”
- “Maar in plaats van te antwoorden kneep ze de lippen op elkaar.”
- “En als ik straks de krant zit te lezen of vrienden te eten ontvang: wie zal het storen dat ik intussen uitkijk over een landschap dat niemand kent behalve ik en me dingen voor de geest haal die prettig zijn om aan te denken, trotse, barbaarse, persoonlijke dingen die ik nooit, met wie dan ook, zal kunnen delen…”
3. – “Onsamenhangende brokstukken. Niets dan fragmenten. Er zit geen lijn in de compositie van mijn leven.”
-“Ik reis nergens naar toe en nergens vandaan. Ik doe research, ik verzamel en componeer. Schrijvend aan mijn autobiografie word ik vaak overrompeld door ik weet niet wat voor belevenissen. Zo blijf ik aan de gang, corrigerend en aanvullend.”
7a. Wat is het thema van het boek?
Onvermogen tot werkelijk contact.
7b. Leg je keuze uit.
Robert raakt steeds meer gefrustreerd, omdat hij Magda nooit werkelijk kan leren kennen. Magda kan en wil niet ingelijfd worden. Haar zwijgzaamheid maakt hem steeds wanhopiger. Vooral over essentiële zaken zwijgt ze als het graf. Ze weet dat je datgene wat je voelt en ziet, in diepste wezen niet kan verwoorden. 'Niet praten maar kijken,' is haar devies. Die houding heeft ze gemeen met Gaby: wie zwijgt kan niet liegen.Dit onvermogen kenmerkt ook de relatie van Erik en Nellie en wordt nog extra aangezet in het autisme van Gaby. De hoofdfiguren denken elkaar zo goed te kennen (de twee mannen zijn jeugdvrienden!) dat alles gezegd kan worden. Dit blijkt schijn: elk is een gevangene in zijn eigen bewustzijn. Plotseling blijkt de goede bekende, de vriend of geliefde iemand te zijn met een eigen particuliere geschiedenis, waar de ander zich maar al te graag een voorstelling van wil maken, maar waar niet echt is bij te komen.
8a. Welk vertelperspectief wordt in het verhaal overwegend gebruikt?
8b. Licht je antwoord toe.
Er is een constante wisseling in het perspectief, aangezien het een vierluik is wordt er sowieso vanuit vier mensen gesproken, maar ook tijdens die stukken vinden perspectiefwisselingen plaats; van de ‘verborgen ik-vorm’ naar alwetend personaal, naar de ik-vorm. Dit heeft een sterk effect op het boek, qua spanning en qua begrijpbaarheid.
9. Schrijf een zo volledig mogelijke karakterschets van de belangrijkste verhaalfiguren.
Robert Noort:
Hij is getrouwd met Magda Resková en was in zijn jeugd vrienden met Erik. Hij is kunstschilder en heeft de metaalfabriek overgenomen van zijn vader. Robert wil dat alles op zijn manier gaat. Hij kon er al helemaal niet tegen dat zijn vrouw plotseling twee jaar vertrok zonder hem in te lichten. Dat zij na haar terugkomst hem nog steeds nooit wat ze had uitgespookt was voor Robert de druppel die de emmer deed overlopen.
Magda Resková:
De vrouw van Robert. Ze heeft een liefdes relatie gehad met Erik, maar ondanks dat heeft ze een redelijke vriendschap met Nellie. Zij is vertaalster van beroep. Ze is op zoek naar vragen in haar leven die onbeantwoord zijn gebleven. Om hierop antwoorden te vinden is ze ook op reis gegaan. Zij vindt dat de relatie tussen haar en Robert niet echt lekker loopt. Ze is een geëmancipeerde vrouw en laat zich niet commanderen door haar man. Om zich van hem af te zetten vertrekt ze zonder enig voorteken. Haar antwoorden zijn bij terugkomst helaas niet beantwoord en houd alle ervaringen voor zichzelf.
Erik:
Zijn vrouw is Nellie waarmee hij een autistische zoon heeft, Gaby. Zijn beste vriend is Robert. Met de vrouw van Robert, Magda, heeft hij overspel gepleegd. Hij is oogarts in Leiden en is waarschijnlijk door zijn intensieve beroep erg met zichzelf bezig. Hij houdt er ook wat vreemde opvattingen over het leven op na; als je dromen niet opschrijft vergaan ze.
Nellie:
De vrouw van Erik. Zij is de moeder van hun autistische zoon, Gaby. Nellie is erg in zichzelf gekeerd en besteedt veel aandacht aan haar zoon. Ze bewondert Magda om haar omgang met Gaby, maar snapt dit niet zo goed. Nellie heeft een sieraden- en porseleinwinkeltje.
10. Titelverklaring
In deel drie van het boek keert Magda terug naar Canada om de plaats waar zij opgroeide te bezoeken. Zij denkt dan terug aan de bootreis die ze in 1947 met haar moeder maakte, ook naar Canada. Ze waren van plan daar een nieuw bestaan op te bouwen. Midden op zee was er een baby gestorven. Omdat er geen andere manier was om dit kind ter aarde te stellen kreeg het een zeemansgraf. Dit gebeurde op een plechtige manier: in een prachtige doos met nagemaakte rozen. Het gebeuren maakte grote indruk op Magda die dan negen jaar oud is. Zij probeert zich in de baby te plaatsen en vraagt zich dus af hoe het is om dood te zijn: - "Vertel het me," vroeg ik zachtjes aan de baby. "Is het waar dat eerst alles grijs wordt, dan wit, dan blauw en dat je dan naar de sterren vliegt?"- De titel is dus hoe een kind zich de dood voorstelt. Grijs, de geest, wit, het licht, blauw de hemel.
Mottoverklaring
-‘Ich fühle luft von anderen Planeten’.-
Dit citaat komt uit een strijkkwartet van de componist Arnold Schönberg. Deze heeft aan de laatste twee delen van dit strijkkwartet een sopraansolo toegevoegd. Het citaat komt uit de tekst van het derde deel, het begin van het gedicht ‘Entrückung’ van de Duitse dichter Stefan George. Dit houdt in, dat er niet vier, maar vijf stemmen zijn (de vier strijkers en de sopraan), dat ook in het boek bij nader inzien het geval is (Erik, Robert, Magda, Nellie en ook Gaby).
Het citaat is een opmerkelijke, omdat lucht voelen van andere planeten normaal gesproken niet kan. De wereld van planeten en sterren is die van Gaby. Nellie hoorde bovendien bij zijn geboorte dat ze zich moest voorstellen dat het kind niets van zijn omgeving begreep: ‘stel je maar voor dat hij van een andere planeet komt, een planeet waar onze ruimte, onze tijd, onze veranderlijkheid van de dingen niet gelden.’ (p. 253) Het motto wijst dus op de vijf verschillende stemmen en het ongewone ervan: weergave van de gedachten van een autistische jongen.
Recensie
Schrijver: Margriet de Moor
Titel: Eerst grijs dan wit dan blauw
Jaar van uitgave: 1991
Bron: Haagsche Courant
Publicatiedatum: 24-01-1991
Recensent: Jan-Hendrik Bakker
Recensietitel: Margriet de Moor plukt de sterren
Schrijvers citeren voorin hun romans graag een regeltje uit de wereldliteratuur. Dat verbindt hun eigen werk zodoende listig met de grote namen. Margriet de Moor doet het anders. Zij citeert voorin haar laatste roman 'Eerst grijs dan wit dan blauw' geen literatuur, maar een muziekstuk.
"Ich fühle Luft von anderem Planeten. Arnold Schönberg, Strijkkwartet in fis kleine terts, opus 10 Sehr langsam."
Raker had het niet gekund, maar dat dringt pas tot de lezer door wanneer hij dit prachtige boek uit heeft. De verwijzing naar Schönberg is de verwijzing naar het levensbesef, waarover deze roman in feite gaat. Dat besef is vooral een sensatie zoals voor de meeste mensen muziek een sensatie is. 'Eerst grijs dan wit dan blauw' is één van de beste romans die er de afgelopen tijd in de Nederlandse literatuur verschenen zijn. Niet alleen om de vorm, die interessant is en in deze roman perfect, maar ook vanwege de betekenis die het boek voor lezers kan hebben.
Fenomeen
Het verhaal gaat over een moeilijk en abstract fenomeen dat kunstenaars altijd gefascineerd heeft: de tijd. Tijd is de grootste tragedie van de mens. Was de tijd er niet in ons bewustzijn dan vielen wij samen met de wereld, maar omdat de mens weet heeft van zijn toekomstige dood kan hij niet aan de tijd ontsnappen. Dood en tijd zijn met elkaar verbonden en pas in kosmisch perspectief gezien vloeit de tijd, naar het inzicht van de moderne fysica, terug in de ruimte.
Baby
Natuurlijk staat er in Margriet de Moors roman geen woord over dit filosofische perspectief van haar onderwerp. Het boek zou onleesbaar zijn geworden. Nee, het staat er veel mooier. Een van de hoofdpersonen uit deze roman, de Tsjechische vluchtelinge Magda, ziet tijdens de zeereis naar de Verenigde Staten, in 1947, hoe een gestorven baby over de reling wordt gezet. "Vertel het me, vroeg ik zachtjes aan de baby. Is het waar dat eerst alles grijs wordt, dan wit, dan blauw en dat je dan naar de sterren vliegt?" Het universum speelt ook een belangrijke rol in het hoofd van de gestoorde jongen Gaby.
Vermoedelijk is deze roman geschreven in de tijd van de film Rain man, waarin Dustin Hoffman een autistische man verbeeldt. Die film bracht veel aandacht voor het verschijnsel autisme met zich mee en ook in dit boek zien we dat Gaby volledig in zichzelf leeft, geen contact kan maken met andere mensen, maar tegelijkertijd in bepaalde opzichten hoogbegaafd is. Gaby interesseert zich voor in de sterren. In de persoon van de autistische Gaby spiegelen zich de andere personen uit dit verhaal. Vooral Magda, een vrouw die door haar vluchtelingenachtergrond een nomadisch levensbesef heeft (zwerfsterren!), voelt zich tot de jongen aangetrokken.
Contact
Ze kan zowaar enig contact met hem krijgen. Maar ook de andere figuren uit 'Eerst grijs dan wit dan blauw' zijn literaire uitwerkingen van het motief autisme. Ieder heeft zijn eigen verhaal en slaagt er niet in in dat van de ander te komen. Wat deze roman tot een ontroerende en verrijkende belevenis maakt is het perspectief van waaruit hij geschreven is. Margriet de Moor plaatst de levens uit haar boek niet naast elkaar maar verbindt ze onderling. De lezer wordt, op een tamelijk diffuse wijze, betrokken in de gevoelens van de hoofdpersonen, en gaat daarbij van de een naar de ander, ver terug in de tijd, dan weer midden in een ander nu. Met meesterhand heeft De Moor de verbindingen gemaakt. Ze worden thematisch / associatief tot stand gebracht, zodat de lezer werkelijk het gevoel heeft door al die eenzame levens heen te zweven.
Kijken
Dan ontstaat het gevoel dat Magda zelf ergens zo verwoordt: "Ik heb gemerkt dat er zich vlak naast het leven waarin je toevallig bent beland een leven bevindt dat je, doodgemoedereerd, evengoed had kunnen leiden."
Wie niet goed weet wat hij met de wat mysterieuze titel van dit boek aan moet, moet vooral kijken. Eerst grijs dan wit dan blauw. Die kleuren zijn de gevoelstonen voor grauw en onbestemd dan licht dan heldere koelte. Niet voor niets is een van de personen uit het boek oogarts, een man die weet dat het oog een instrument is dat licht vangt dat onze hersenen pas in beelden ziet. Kijken doen we met de ziel. Ook Gaby, door zijn sterrenkijker. De kleuren grijs, wit en blauw spelen niet alleen een rol in de scène van de jonge Magda en de gestorven baby ergens op de Atlantische Oceaan, maar ook bij haar latere man, de kunstschilder Robert. Jaren nadien zwoegt hij, in de verlatenheid van Zuid-Frankrijk, voor zijn palet, een man die het Zijn met kleuren wil doorgronden. Maar hij loopt vast, wordt een geslaagd zakenman en zal ten slotte in een vlaag van verstandsverbijstering, maar bovenal uit wanhoop, zijn vrouw Magda vermoorden omdat hij ook haar niet kan doorgronden. De moord krijgt de lezer direct in het begin al geserveerd. Het verhaal zelf legt uit hoe het zo tot deze waanzin heeft kunnen komen. Het slot beschrijft de begrafenis van Magda, magistraal verbonden met het thema van de oneindige sterrenhemel. We are stardust, inderdaad. Margriet de Moor heeft het bewezen.
Auteur: Margriet de Moor
Uitgeverij: Contact
Jaar van eerste uitgave: 1991
2a. In welk jaar / welke jaren speelt het verhaal zich af?
Het verhaal speelt zich af tussen de jaren 1980 en 1983.
2b. Bewijs dit met behulp van gegevens uit het verhaal.
- deel 1: een maandag in september 1983 (ontdekking van de moord);
- deel 2: mei 1980 (Robert komt terug van zakenreis) tot september 1983 (avond voordat hij Magda wil vermoorden);
- deel 3: mei 1980 (Magda vertrekt) tot mei 1982 (ze keert terug);
2c. Binnen welk tijdsbestek speelt het verhaal zich af?
De verhaaltijd is verschillend; het eerste deel speelt zich af in 1 dag, het tweede deel in twee jaar, het derde deel in twee jaar en het vierde deel in twee uur.
2d. Is het verhaal chronologisch verteld?
Het verhaal verloopt nauwelijks chronologisch. Het tijdsverloop wordt vooral bepaald door de gedachten van de vertellers, die, vanwege hun achtergrond, vaak aan het verleden denken. De delen 1 en 4 sluiten op elkaar aan; de delen 2 en 3 kunnen daarom als flash-backs worden beschouwd.
3. Geef een overzicht van de ruimte-elementen die in het verhaal van belang zijn.
• Kamer van Robert: contrast: Het is een mooie zomerse kamer, met de ramen open en de vogels fluiten maar hier vermoordt hij wel zijn vrouw.
• Woonplaats Katwijk aan zee: parallel: regen wind, vies. Dit komt overeen met wat Magda voor die plek voelt, het staat voor haar gelijk aan beperking en beknoptheid.
• De treinrit van Magda: Parallel: omdat zij hier vrijheid voelt, en het is een plek waar iedereen opgelucht zit.
4. Formuleer in maximaal 50 woorden de fabel.
Op een ochtend in de nazomer van 1982 gaat Erik, oogarts van beroep, naar zijn werk in Leiden. Als hij langs het huis van Robert Noord en Magda Reskova komt, wordt zijn aandacht getrokken door een van de honden. Binnen treft hij Magda levenloos op bed aan. Vermoedelijk is zij neergestoken door Robert. Hij zit verdwaasd in een hoek van de kamer, met een dolk in zijn hand. Eriks gedachten gaan terug naar 1964, toen zijn jeugdvriend Robert zijn vrouw kwam voorstellen. Robert en Magda gingen in een boerderij in de Cevennen wonen. Erik en zijn vrouw Nellie hadden hen daar in 1967 en 1973 bezocht. Terug in Nederland zette Robert het metaalbedrijf van zijn vader voort. Erik waarschuwt de politie.
(flashback)
(flashback)
Het verhaal vertelt nu hoe Magda zich (in 1980) voorneemt om een tijd van huis weg te gaan. Ze brengt de honden naar Erik en Nellie, bezoekt haar schoonzus Helene en haar schoonmoeder in Leiden en reist dan via Parijs naar de Cevennen, waar ze jarenlang met Robert gewoond heeft. Ze gaat als serveerster werken en heeft enkele korte liefdesaffaires. In september 1981 gaat ze per vliegtuig naar Gaspé, waar ze vroeger heeft gewoond en waar ze Robert heeft ontmoet. Ze bezoekt kennissen en ontmoet de astronoom Michel Toussaint. Ze denkt voortdurend aan het begin van haar relatie met Robert. Ze bezoekt het graf van haar moeder en reist tenslotte naar haar geboorteplaats in het voormalige Tsjecho-Slowakije. Een jeugdvriendin, Milena, neemt haar gastvrij op. Samen halen ze jeugdherinneringen op. Na enkele weken keert ze terug naar huis.
(gewoon)
Op de dag van Magda's begrafenis overdenkt Nellie haar leven en de verandering die Gaby's geboorte daarin gebracht heeft. Vanaf zijn geboorte vertoonde Gaby opvallend gedrag. Therapieën mogen niet baten. De autistische Gaby is geobsedeerd door de sterrenhemel, die hij ‘s nachts met zijn telescoop bekijkt. Nellie kleedt zich aan een gaat met Erik en Gaby naar de begrafenis.
5a. Uit hoeveel hoofdstukken/delen/afdelingen bestaat het boek?
Het boek bestaat uit 4 delen:
Deel 1: 6 hoofdstukken steeds vanuit een ander persoon
Deel 2: 9 hoofdstukken steeds vanuit een ander persoon
Deel 3: 1 groot hoofdstuk steeds vanuit Magda
Deel 4: 6 hoofdstukken
5b. Beschrijf uit de spanningsopbouw van het verhaal de beginsituatie en de climax.
Het boek is een vierluik; in vier delen worden de gedachten van vier personen beschreven en in het laatste stuk die van Nellie en Gaby. De hoofdstukken zijn in elk deel genummerd, behalve dat van Magda.
Beginpunt: Magda wordt vermoord door Robert
6a. Geef tenminste 3 van de belangrijkste motieven uit het verhaal.
6b. Leg uit welke betekenis ze hebben of welke rol ze spelen in het verhaal.
6c. Citeer van ieder motief 3 belangrijke passages waarin het motief voorkomt.
1. Gebrek aan contact
2. Zwijgzaamheid
3. Chaos
1. Omdat iedereen het gevoel heeft dat ze alleen zijn. Magda voelt zich alleen en gaat weg. Robert omdat Magda is weggegaan. En Erik en Nellie omdat ze langs elkaar heenlopen.
2. Omdat Magda niets verteld, en iedereen met vragen blijft zitten doordat zij zwijgt.
3. Robert doet verwoede pogingen om orde te scheppen in de chaos. Hij beseft hoe fragmentarisch zijn leven eigenlijk is. En ook Magda ervaart haar leven als losse brokstukken.
1. - “Waarom komt het nooit in haar op mijn agenda door te bladeren, mijn binnenzakken te doorzoeken? Na afloop van een feestje haalt ze mij over een eenzame vriendin met de auto weg te brengen. Hoe moet ik haar het volgende betaald zetten: terwijl ik voor de dame de buitendeur openhoud, zie ik vanuit een ooghoek hoe ze in gebukte houding de ijskast staat in te ruimen, haar nauwe rok kruipt alvast vertrouwelijk omhoog, ze weet maar al te goed dat ik binnen de korste keren terug ben…”
- “In bed heeft hij niets te klagen, ze kust hem, streelt hem, laat zich door hem zuchtend in vervoering brengen, toch kan hij de tijd nog heugen dat er geen sprake was van water, zeep, handdoeken en wat niet meer, naderhand. “
2. – “Twee jaar lang van de aardbodem verdwijnen. Taal noch teken geven. En dan, bij terugkomst, de toestand gewoon maar zo laten en ons niet de minste opheldering verschaffen…”
- “Maar in plaats van te antwoorden kneep ze de lippen op elkaar.”
- “En als ik straks de krant zit te lezen of vrienden te eten ontvang: wie zal het storen dat ik intussen uitkijk over een landschap dat niemand kent behalve ik en me dingen voor de geest haal die prettig zijn om aan te denken, trotse, barbaarse, persoonlijke dingen die ik nooit, met wie dan ook, zal kunnen delen…”
3. – “Onsamenhangende brokstukken. Niets dan fragmenten. Er zit geen lijn in de compositie van mijn leven.”
-“Ik reis nergens naar toe en nergens vandaan. Ik doe research, ik verzamel en componeer. Schrijvend aan mijn autobiografie word ik vaak overrompeld door ik weet niet wat voor belevenissen. Zo blijf ik aan de gang, corrigerend en aanvullend.”
7a. Wat is het thema van het boek?
Onvermogen tot werkelijk contact.
7b. Leg je keuze uit.
Robert raakt steeds meer gefrustreerd, omdat hij Magda nooit werkelijk kan leren kennen. Magda kan en wil niet ingelijfd worden. Haar zwijgzaamheid maakt hem steeds wanhopiger. Vooral over essentiële zaken zwijgt ze als het graf. Ze weet dat je datgene wat je voelt en ziet, in diepste wezen niet kan verwoorden. 'Niet praten maar kijken,' is haar devies. Die houding heeft ze gemeen met Gaby: wie zwijgt kan niet liegen.Dit onvermogen kenmerkt ook de relatie van Erik en Nellie en wordt nog extra aangezet in het autisme van Gaby. De hoofdfiguren denken elkaar zo goed te kennen (de twee mannen zijn jeugdvrienden!) dat alles gezegd kan worden. Dit blijkt schijn: elk is een gevangene in zijn eigen bewustzijn. Plotseling blijkt de goede bekende, de vriend of geliefde iemand te zijn met een eigen particuliere geschiedenis, waar de ander zich maar al te graag een voorstelling van wil maken, maar waar niet echt is bij te komen.
8a. Welk vertelperspectief wordt in het verhaal overwegend gebruikt?
8b. Licht je antwoord toe.
Er is een constante wisseling in het perspectief, aangezien het een vierluik is wordt er sowieso vanuit vier mensen gesproken, maar ook tijdens die stukken vinden perspectiefwisselingen plaats; van de ‘verborgen ik-vorm’ naar alwetend personaal, naar de ik-vorm. Dit heeft een sterk effect op het boek, qua spanning en qua begrijpbaarheid.
Robert Noort:
Hij is getrouwd met Magda Resková en was in zijn jeugd vrienden met Erik. Hij is kunstschilder en heeft de metaalfabriek overgenomen van zijn vader. Robert wil dat alles op zijn manier gaat. Hij kon er al helemaal niet tegen dat zijn vrouw plotseling twee jaar vertrok zonder hem in te lichten. Dat zij na haar terugkomst hem nog steeds nooit wat ze had uitgespookt was voor Robert de druppel die de emmer deed overlopen.
Magda Resková:
De vrouw van Robert. Ze heeft een liefdes relatie gehad met Erik, maar ondanks dat heeft ze een redelijke vriendschap met Nellie. Zij is vertaalster van beroep. Ze is op zoek naar vragen in haar leven die onbeantwoord zijn gebleven. Om hierop antwoorden te vinden is ze ook op reis gegaan. Zij vindt dat de relatie tussen haar en Robert niet echt lekker loopt. Ze is een geëmancipeerde vrouw en laat zich niet commanderen door haar man. Om zich van hem af te zetten vertrekt ze zonder enig voorteken. Haar antwoorden zijn bij terugkomst helaas niet beantwoord en houd alle ervaringen voor zichzelf.
Erik:
Zijn vrouw is Nellie waarmee hij een autistische zoon heeft, Gaby. Zijn beste vriend is Robert. Met de vrouw van Robert, Magda, heeft hij overspel gepleegd. Hij is oogarts in Leiden en is waarschijnlijk door zijn intensieve beroep erg met zichzelf bezig. Hij houdt er ook wat vreemde opvattingen over het leven op na; als je dromen niet opschrijft vergaan ze.
Nellie:
De vrouw van Erik. Zij is de moeder van hun autistische zoon, Gaby. Nellie is erg in zichzelf gekeerd en besteedt veel aandacht aan haar zoon. Ze bewondert Magda om haar omgang met Gaby, maar snapt dit niet zo goed. Nellie heeft een sieraden- en porseleinwinkeltje.
10. Titelverklaring
In deel drie van het boek keert Magda terug naar Canada om de plaats waar zij opgroeide te bezoeken. Zij denkt dan terug aan de bootreis die ze in 1947 met haar moeder maakte, ook naar Canada. Ze waren van plan daar een nieuw bestaan op te bouwen. Midden op zee was er een baby gestorven. Omdat er geen andere manier was om dit kind ter aarde te stellen kreeg het een zeemansgraf. Dit gebeurde op een plechtige manier: in een prachtige doos met nagemaakte rozen. Het gebeuren maakte grote indruk op Magda die dan negen jaar oud is. Zij probeert zich in de baby te plaatsen en vraagt zich dus af hoe het is om dood te zijn: - "Vertel het me," vroeg ik zachtjes aan de baby. "Is het waar dat eerst alles grijs wordt, dan wit, dan blauw en dat je dan naar de sterren vliegt?"- De titel is dus hoe een kind zich de dood voorstelt. Grijs, de geest, wit, het licht, blauw de hemel.
Mottoverklaring
-‘Ich fühle luft von anderen Planeten’.-
Het citaat is een opmerkelijke, omdat lucht voelen van andere planeten normaal gesproken niet kan. De wereld van planeten en sterren is die van Gaby. Nellie hoorde bovendien bij zijn geboorte dat ze zich moest voorstellen dat het kind niets van zijn omgeving begreep: ‘stel je maar voor dat hij van een andere planeet komt, een planeet waar onze ruimte, onze tijd, onze veranderlijkheid van de dingen niet gelden.’ (p. 253) Het motto wijst dus op de vijf verschillende stemmen en het ongewone ervan: weergave van de gedachten van een autistische jongen.
Recensie
Schrijver: Margriet de Moor
Titel: Eerst grijs dan wit dan blauw
Jaar van uitgave: 1991
Bron: Haagsche Courant
Publicatiedatum: 24-01-1991
Recensent: Jan-Hendrik Bakker
Recensietitel: Margriet de Moor plukt de sterren
Schrijvers citeren voorin hun romans graag een regeltje uit de wereldliteratuur. Dat verbindt hun eigen werk zodoende listig met de grote namen. Margriet de Moor doet het anders. Zij citeert voorin haar laatste roman 'Eerst grijs dan wit dan blauw' geen literatuur, maar een muziekstuk.
"Ich fühle Luft von anderem Planeten. Arnold Schönberg, Strijkkwartet in fis kleine terts, opus 10 Sehr langsam."
Raker had het niet gekund, maar dat dringt pas tot de lezer door wanneer hij dit prachtige boek uit heeft. De verwijzing naar Schönberg is de verwijzing naar het levensbesef, waarover deze roman in feite gaat. Dat besef is vooral een sensatie zoals voor de meeste mensen muziek een sensatie is. 'Eerst grijs dan wit dan blauw' is één van de beste romans die er de afgelopen tijd in de Nederlandse literatuur verschenen zijn. Niet alleen om de vorm, die interessant is en in deze roman perfect, maar ook vanwege de betekenis die het boek voor lezers kan hebben.
Het verhaal gaat over een moeilijk en abstract fenomeen dat kunstenaars altijd gefascineerd heeft: de tijd. Tijd is de grootste tragedie van de mens. Was de tijd er niet in ons bewustzijn dan vielen wij samen met de wereld, maar omdat de mens weet heeft van zijn toekomstige dood kan hij niet aan de tijd ontsnappen. Dood en tijd zijn met elkaar verbonden en pas in kosmisch perspectief gezien vloeit de tijd, naar het inzicht van de moderne fysica, terug in de ruimte.
Baby
Natuurlijk staat er in Margriet de Moors roman geen woord over dit filosofische perspectief van haar onderwerp. Het boek zou onleesbaar zijn geworden. Nee, het staat er veel mooier. Een van de hoofdpersonen uit deze roman, de Tsjechische vluchtelinge Magda, ziet tijdens de zeereis naar de Verenigde Staten, in 1947, hoe een gestorven baby over de reling wordt gezet. "Vertel het me, vroeg ik zachtjes aan de baby. Is het waar dat eerst alles grijs wordt, dan wit, dan blauw en dat je dan naar de sterren vliegt?" Het universum speelt ook een belangrijke rol in het hoofd van de gestoorde jongen Gaby.
Vermoedelijk is deze roman geschreven in de tijd van de film Rain man, waarin Dustin Hoffman een autistische man verbeeldt. Die film bracht veel aandacht voor het verschijnsel autisme met zich mee en ook in dit boek zien we dat Gaby volledig in zichzelf leeft, geen contact kan maken met andere mensen, maar tegelijkertijd in bepaalde opzichten hoogbegaafd is. Gaby interesseert zich voor in de sterren. In de persoon van de autistische Gaby spiegelen zich de andere personen uit dit verhaal. Vooral Magda, een vrouw die door haar vluchtelingenachtergrond een nomadisch levensbesef heeft (zwerfsterren!), voelt zich tot de jongen aangetrokken.
Contact
Ze kan zowaar enig contact met hem krijgen. Maar ook de andere figuren uit 'Eerst grijs dan wit dan blauw' zijn literaire uitwerkingen van het motief autisme. Ieder heeft zijn eigen verhaal en slaagt er niet in in dat van de ander te komen. Wat deze roman tot een ontroerende en verrijkende belevenis maakt is het perspectief van waaruit hij geschreven is. Margriet de Moor plaatst de levens uit haar boek niet naast elkaar maar verbindt ze onderling. De lezer wordt, op een tamelijk diffuse wijze, betrokken in de gevoelens van de hoofdpersonen, en gaat daarbij van de een naar de ander, ver terug in de tijd, dan weer midden in een ander nu. Met meesterhand heeft De Moor de verbindingen gemaakt. Ze worden thematisch / associatief tot stand gebracht, zodat de lezer werkelijk het gevoel heeft door al die eenzame levens heen te zweven.
Kijken
Dan ontstaat het gevoel dat Magda zelf ergens zo verwoordt: "Ik heb gemerkt dat er zich vlak naast het leven waarin je toevallig bent beland een leven bevindt dat je, doodgemoedereerd, evengoed had kunnen leiden."
Wie niet goed weet wat hij met de wat mysterieuze titel van dit boek aan moet, moet vooral kijken. Eerst grijs dan wit dan blauw. Die kleuren zijn de gevoelstonen voor grauw en onbestemd dan licht dan heldere koelte. Niet voor niets is een van de personen uit het boek oogarts, een man die weet dat het oog een instrument is dat licht vangt dat onze hersenen pas in beelden ziet. Kijken doen we met de ziel. Ook Gaby, door zijn sterrenkijker. De kleuren grijs, wit en blauw spelen niet alleen een rol in de scène van de jonge Magda en de gestorven baby ergens op de Atlantische Oceaan, maar ook bij haar latere man, de kunstschilder Robert. Jaren nadien zwoegt hij, in de verlatenheid van Zuid-Frankrijk, voor zijn palet, een man die het Zijn met kleuren wil doorgronden. Maar hij loopt vast, wordt een geslaagd zakenman en zal ten slotte in een vlaag van verstandsverbijstering, maar bovenal uit wanhoop, zijn vrouw Magda vermoorden omdat hij ook haar niet kan doorgronden. De moord krijgt de lezer direct in het begin al geserveerd. Het verhaal zelf legt uit hoe het zo tot deze waanzin heeft kunnen komen. Het slot beschrijft de begrafenis van Magda, magistraal verbonden met het thema van de oneindige sterrenhemel. We are stardust, inderdaad. Margriet de Moor heeft het bewezen.
REACTIES
:name
:name
:comment
1 seconde geleden