Arthur Japin
Een schitterend gebrek
De Arbeiderspers, Amsterdam, 2003-1e, 239 blz. Roman Het verhaal Lucia is de hoofdpersoon in dit boek. Terwijl zij springt tussen het heden en het verleden, vertelt zij haar verhaal. Het is dus een auctoriaal verhaal. Hoofdpersoon en verteller is de Italiaanse Lucia. Het is dus een auctoriaal verhaal. Zij is geboren in 1728 en groeide op als dochter van de hoofd huishouding op een groot landgoed in Italië. Ze kende een onbezorgde jeugd en was de lieveling van de gravin bij wie haar vader in dienst was. De beslissende gebeurtenis van haar jonge jaren vond plaats in 1742. Voor de bruiloft van de dochter van de gravin komen als gasten vanuit Venetië onder andere de broers Francesco en Giacomo Casanova. Tussen Lucia (veertien) en Giacomo (zeventien) ontbloeit een Grote Liefde. Ze beloven elkaar trouw en leggen hun toekomstplannen vast: over een halfjaar zal Giacomo terugkeren en zullen ze gaan trouwen. Na Giacomo's vertrek krijgt Lucia een Franse huisonderwijzer om haar bij te scholen en voor te bereiden op haar omgang met de hogere kringen in Venetië. Ze toont een verbluffende ijver en studieaanleg. Haar vorderingen zijn enorm. Door haar grote kennis raakt ze wel vervreemd van haar ouders, die van simpele komaf zijn. Ook waarschuwt de gravin haar voor het leven in de Venetiaanse 'beau monde': alles draait om het uiterlijk; het is een slangenkuil van jaloezie, intriges en machtsstreven. Niet lang voordat Giacomo terugkeert, slaat het noodlot toe. De huisonderwijzer krijgt de pokken en sterft. Lucia verzorgt hem en raakt ook besmet. Ze laat zich aan armen en benen vastbinden om zichzelf niet open te krabben. De jeuk is ondraaglijk. Radeloos schuurt ze haar gezicht langs het kussen. Wanneer ze op het nippertje overleeft en zichzelf in de spiegel bekijkt, ziet ze hoe geschonden haar gezicht is. Het stort haar in een hevige tweestrijd tussen gevoel en rede. Uiteindelijk neemt ze de beslissing om zich voor Giacomo's carriere op te offeren en hem het verzinsel over te laten brengen dat ze er met een van de knechten vandoor is gegaan. “Wanneer ik echter tegen mijn gevoel in zou gaan en hem vrij zou laten, zou hij zijn dromen kunnen najagen en waarmaken. Ik zou dan wel ongelukkig zijn maar troost vinden in de wetenschap dat hij tenminste gelukkig was. Misschien zou hij even droevig zijn om mij, maar vast niet lang wanneer ik het zo speelde dat hij meende dat ik hem verraden had. Dan zou hij kwaad zijn, mij verwensen en uiteindelijk vergeten. Zo redeneerde ik. In het eerste geval zouden er twee ongelukkig zijn, in het laatste geval slechts een. De keus leek mij eenvoudig.” (blz. 102) Zonder haar zal Giacomo nog carrière kunnen maken, want met een lelijke vrouw kan dat niet in Venetië. Wanneer het leugenbericht over Lucia's verdwijning aan Giacomo wordt overgebracht, keert hij verbitterd naar Venetië terug. Lucia biedt zich aan aan de oude graaf van het landgoed en krijgt hier wat geld voor. Voor Lucia begint dan een zwerftocht door Italië. Voortaan noemt ze zich - met dank aan de Franse huisonderwijzer - Galathee de Pompignac. Ze trekt naar het Zuiden en vindt werk bij een vooruitstrevende familie in Bologna. Daar is ze, op dienstbare afstand, getuige van de discussies tussen rijke dames over het primaat van verstand of gevoel. De meeste dames zijn conform de tijdgeest nog in de ban van de Verlichting (het rationalisme). Maar een Franse gravin, die zich opwerpt als Galathees beschermvrouwe, vertegenwoordigt de opkomende Romantiek en bepleit sterk te vertrouwen op de intuïtie. Met deze Francaise trekt Galathee als haar secretaris verder op. Ze woont jaren bij haar op haar kasteel in Vincennes, dichtbij Parijs. Voor Galathees vorming zijn het heel belangrijke jaren. Maar de gravin wordt ziek en overlijdt. Galathee besluit ditmaal naar het Noorden te reizen. Amsterdam lokt: ze heeft veel gehoord over de vrijheid en de tolerantie in die stad. De werkelijkheid is ontnuchterend. Door de economische achteruitgang en door haar misvormde uiterlijk lukt het haar niet om een baan te vinden. Zo belandt ze ten slotte in de prostitutie. Het is een hard bestaan. Door haar verminkte gezicht is ze vaak gedwongen klanten van het laagste allooi tegen een minimaal tarief te accepteren. Even lijkt er een betere periode voor haar aan te breken als een welgestelde jood haar 'kamert', dat wil zeggen haar als privé-prostituee op een appartement onderbrengt. Maar in het tolerante Amsterdam blijkt seks tussen joden en niet-joden bij de wet verboden. Ze worden betrapt en door de politie van hun bed gelicht. Galathee komt voor straf twee jaar in het spinhuis terecht. De prostituees worden hier in kooien tentoongesteld. Tegen een bescheiden entree mag het publiek hen naar hartelust uitjouwen, bespotten en bespuwen. Haar leven neemt pas een gunstigere wending als ze - naar het voorbeeld van de Venetiaanse maskerades - haar werk gesluierd gaat doen. Door die geheimzinnige uitstraling stijgt haar klandizie sterk, vooral in de betere kringen. Ze krijgt zelfs een heel comfortabel leven, wanneer een beperkt aantal Amsterdamse prominenten zich, elk op zijn vaste wekelijkse avond, met haar onderhoudt. Op een avond stelt één van die vaste klanten in de schouwburg een Frans sprekende gast aan haar voor: le Chevalier de Seingalt. Zij herkent in hem meteen haar vroegere geliefde Giacomo. Maar door haar voile(s), haar andere naam, haar veel lagere stem en haar volwassen postuur merkt hij totaal niet dat hij opeens zijn 'trouweloze' jeugdliefde ontmoet. Hij maakt haar het hof. Ze voeren intrigerende gesprekken, onder andere over trouw en ontrouw van vrouwen en mannen, gesprekken die telkens balanceren op de rand tussen onthulling en geheimhouding. Giacomo vertelt veel over zijn populariteit bij de vrouwen en dat hij nog nooit een vrouw bedroefd heeft achtergelaten. Lucia trekt dit in twijfel en zegt dat ze gaat bewijzen dat dit wel het geval is geweest. En ze vrijen ook, waarbij Lucia/Galathee haar gelaat zoals altijd bedekt houdt. Lucia twijfelt of ze zal vertellen wie ze is, maar uiteindelijk doet ze dit niet. Bij Giacomo's afscheid - hij zit al in de koets – laat ze de naam van Lucia tussen neus en lippen door vallen. Verbijstering is er bij Giacomo, die zo snel als zijn werk het toelaat naar Amsterdam terugkeert en opheldering vraagt. Galathee redt zich uit de situatie door hem per brief te melden, dat zij deze Lucia toevallig heeft leren kennen en dat die op bepaalde avonden in een bordeel te vinden is. Verder verontschuldigt ze zich, omdat ze dringend de stad uit moet en hem in Amsterdam niet meer zal ontmoeten. Giacomo gaat naar de aangegeven plaats en treft daar, ongesluierd, de verlepte en mismaakte Lucia aan. Hij is geschokt, praat even met haar en beseft dat hij haar vroeger groot onrecht heeft aangedaan. Aan Galathee stuurt hij een brief met geld en een verslag van zijn bevindingen. 'Arme Lucia, zij is niet ronduit lelijk geworden, maar iets wat nog veel erger is: weerzinwekkend'. Galathee blijkt zwanger te zijn. Van wie is niet goed vast te stellen, maar vermoedelijk is het van Giacomo. Het geld gebruikt ze voor een overtocht per boot naar Amerika, samen met een van haar vaste klanten, een twintig jaar oudere Amerikaanse handelsman. Uit het nawoord blijkt dat Lucia er met hem getrouwd is en dat ze samen drie kinderen gekregen, van wie ze de oudste Jacob noemden. Zij overleefde haar man dertig jaar en overleed in 1802, 74 jaar oud. Verhaalperspectief Plaats Lucia groeit op op een groot landgoed in Italië, waar in haar kinderjaren de natuur een grote rol speelt. Later gaat ze werken in de zuidelijke Italiaanse stad Bologna. Vervolgens reist ze met een gravin naar Pompeï, om de opgravingen te bekijken. Ze woont jaren bij haar op haar kasteel in Vincennes, dichtbij Parijs, totdat de gravin sterft. Lucia reist naar Amsterdam en woont hier op verschillende plaatsen. Aan het eind van het verhaal vaart ze naar Amerika, waar ze tot haar dood is blijven wonen.
Tijd Het leven van Lucia, dat in het boek beschreven wordt, loopt van 1728 tot ongeveer 1760. Er is een informatieve opening, hoewel er nog wel veel over de vertelster onbekend blijft in de beginfase van het verhaal. Het einde van het verhaal is gesloten. Lucia gaat met de heer Jamieson mee naar Amerika en neemt hiermee dus afstand van haar oude leven en Giacomo. Het boek is niet opgebouwd in chronologische volgorde. Je hebt veel flashbacks, dan zit Lucia bijvoorbeeld in haar flat in Amsterdam en voor je het weet word je naar haar idyllische geboortestreek gebracht. Dit zorgt in tegenstelling met sommige boeken niet voor verwarring, maar juist voor meer inzicht. Het hele boek is Lucia een het uitleggen waarom ze bepaalde keuzes in haar leven heeft gemaakt en dit doet ze aan de hand van herinneringen. Doordat het veel herinneringen zijn, wordt er ook veel tijdversnelling gebruikt. De roman speelt in de achttiende eeuw, de tijd van de Verlichting, ook wel de Eeuw van de Filosofen genoemd. Het motto: blijf je eigen verstand gebruiken. Personages Lucia is de hoofdpersoon en ze ontwikkelt zich het hele boek. Er is een groot verschil tussen de jonge en oudere Lucia. De jonge is speels, onwetend, mooi en ze leeft op gevoel. De oudere Lucia (Galathée) leeft heel berekenend, is aangetast door de pokken, heeft veel kennis en draagt haar verleden met Giacomo zwaar met zich mee. Grote veranderingen maakt ze als jong meisje door, als ze wordt overspoeld met de ideeën van de Verlichting: de rede wordt haar houvast. Psychologisch heeft ook haar verminking door de pokken een grote invloed: ze raakt haar zelfvertrouwen kwijt en doet alles om maar de bevestiging te krijgen dat ze nog meetelt en dat iemand haar nog wil hebben. In Amsterdam groeit haar zelfvertrouwen weer. Ze is weliswaar geknakt door het verlies van haar uiterlijke schoonheid, maar ze voelt zich bevrijd en erkend achter haar voiles. Ten slotte kan ze haar verleden achter zich laten en is ze in staat tot wat ze als het hoogste in het leven is gaan zien: liefde geven. Giacomo Casanova staat beschreven als de grootste vrouwenversierder ooit. Hij zou menig hart gebroken hebben. In dit boek is hij op zijn zeventiende een ambitieuze student, die het helemaal wil gaan maken in Venetië. Als Lucia hem vele jaren later weer ontmoet, vindt hij zichzelf heel wat en schept veel op over zijn charmes bij de vrouwen. Hij zit vol zelfbeklag: door het 'verraad' van Lucia heeft hij nooit meer in de liefde van vrouwen kunnen geloven. Zelfs betwijfelt hij of iemand hem ooit werkelijk heeft liefgehad. Soms is hij onzeker en praat dan enigszins tobberig over de liefde. Hij is bang het respect van de ander te verspelen. Als hij de gehavende Lucia terugziet in het bordeel, is hij in tranen, ervaart hij zelfverwijt en schuldgevoel. Hij beseft dat hij haar tekort heeft gedaan. Maar als puntje bij paaltje komt, blijkt hij toch een zeer egocentrische figuur en hij denkt er dan ook geen seconde over om haar alsnog terug te nemen. Motieven - De liefde tussen Giacomo en Lucia. Hier begon het allemaal mee en dit blijft haar het hele verhaal achtervolgen. - Lucia krijgt les van meneer Pompignac. Hierdoor gaat ze over van het gevoel naar de rede en wordt een ander mens. Dit is ook kenmerkend voor de tijd waarin ze opgroeit. - Verminking. Lucia krijgt de pokken en wordt lelijk. Door haar lelijkheid besluit ze niet met Giacomo te trouwen. Ook wordt haar zelfvertrouwen heel laag, omdat de mensen haar gezicht verafschuwen. Ze voelt zich lelijk en minderwaardig. - Maskering. Het moment dat ze de sluier gaat dragen is een belangrijk punt in Lucia’s leven, want vanaf nu straalt ze een soort mysterie uit en krijgt ze belangrijke klandizie. Ze voelt zich weer gewaardeerd en haar zelfvertrouwen groeit. Ook zegt ze " Ik verstop de wereld, ik heb een sluier over haar neergelaten. Door die waas van kant en zijde oogt zij zoveel zachter." - De tweede ontmoeting van Giacomo en Lucia is ook een belangrijk motief, want hier speelt het verleden weer op bij Lucia. Zal ze zich openbaren, samen met haar pokkengezicht en bedrog? - Seks speelt zeker een rol in dit verhaal. Lucia wilde van het begin af aan als seks met Giacomo, maar hij wilde wachten tot ze getrouwd waren. Na haar afkeer van Giacomo, laat ze zich ontmaagden door de oude graaf. In Amsterdam gaat ze de prostitutie in uit levensbehoud. Thema De verminking van een vrouw zorgt voor vele tegenslagen in haar leven, maar ze blijft doorzetten en overwint. Titelbeschrijving De titel ‘Een schitterend gebrek’, heeft meerdere betekenissen. De eerste komt in het begin van het boek voor als de liefde tussen Giacomo en Lucia opbloeit. Giacomo en zijn broer hebben het dan over Lucia, dat ze beeldschoon en geweldig is. “Er is alleen een gebrek, zij is 14 jaar oud.”, zegt Giacomo dan, waarop zijn broer antwoord: “Wat een schitterend gebrek!”. In het boek beschrijft Lucia haar littekens als een gebrek, maar aan het einde van het boek heeft ze door haar uiterlijk heel veel dingen geleerd, ze is daardoor een sterke vrouw geworden die kan liefhebben. Ook draagt ze een voile om haar gebrek te verbergen, dit zorgt ervoor dat mannen haar juist mooi vinden. Het komt er dan op neer dat haar gebrek een schitterend gebrek is. Mening Het boek gaat over Casanova, de ultieme vrouwenversierder, en zijn eerste jeugdliefde Lucia. Ik vind het een mooi uitgangspunt, dat het verhaal vanuit Lucia verteld wordt. Zo zie je die Casanova toch nog van een hele andere kant. Ik kon met goed inleven in Lucia, dus dat maakte het lezen heel leuk. Ik ben blij dat ik haar niet ben, want wat zij mee moest maken in haar leven, dat was geen pretje. Ik vind haar een hele sterke vrouw en heb veel respect voor haar. Ik denk dat ik zelf nooit had kunnen kiezen om van mijn huwelijk met Giacomo af te zien, maar me gewoon voor zijn voeten had geworpen. Dan zien we wel weer verder. (Nee heb je, ja kun je krijgen!) Het taalgebruik en de schrijfstijl in dit boek zijn prima, het las lekker door. Ik had absoluut geen problemen met de tijdsprongen, dat vond ik juist wel mooi lezen, omdat het ook echt herinneringen waren. Dat er veel verschillende plekken in het boek voorkomen, is ook echt iets voor mij. Ik vind het leuk om over veel verschillende plekken te lezen, dat zorgt voor variatie. Ook leuk dat Pompei erin zat, omdat dat door de Rome-reis heel herkenbaar is voor mij. Door de variatie in plekken, ontmoette Lucia ook veel verschillende personen. Dit maakte het verhaal nog interessanter. Een scène die ik heel mooi vond, was toen Lucia met de Franse gravin in Venetië was. Ze had gehoord waar de broer van Giacomo woonde en ging, gemaskerd, op bezoek. Ondanks het masker herkende hij haar en terwijl zij hem vragen stelde, tekende hij haar na, maar dan zoals haar hoofd eruit had gezien voor de pokken. De broer zegt dat Giacomo zijn verdriet probeert te vergeten door met zo veel mogelijk meisjes naar bed te gaan en hij vindt duidelijk dat het meisje op de tekening het leven van zijn broer heeft verpest. Lucia houdt zich van de domme als hij haar de tekening laat zien, maar ze is zeker wel geroerd. In deze scène wordt Lucia weer aan het twijfelen gebracht. Ze ging ervan uit dat Giacomo een gelukkig leven zou krijgen, doordat ze zich van hem afkeerde, maar de broer vertelde een heel ander verhaal. Maar ik vind vooral de emotie van de broer heel mooi. Het moet Lucia door het hart gesneden zijn. Dat Lucia uiteindelijk toch niet voor Giacomo kiest, snapte ik. Hij was duidelijk zo veranderd, en zij ook, dat het nooit meer had kunnen werken. Het is natuurlijk wel het meest romantisch als ze na al die tijd weer bij elkaar zouden komen, maar dit was realistischer. Het is goed voor haar dat ze naar Amerika ging, want op die manier maakte ze een nieuwe start. Je leest het, een en al toejuiching. Ik vond dit een goed boek, deze schrijver gaan we onthouden. Ik kon me geen mooiere afsluiting van mijn literatuurlijst wensen.