Een nagelaten betekenis

Literaire stroming

Het boek ‘Een nagelaten bekentenis’ is te rekenen tot de naturalistische stroming. Toen het boek in 1894 verscheen waren er wel wat enthousiaste critici, maar waren er weinig kopers voor deze roman. In de loop van de jaren, en vooral na de Tweede Wereldoorlog, heeft het boek zich ontpopt als een van de weinige echt klassieke romans uit de Nederlandse letterkunde. In het boek analyseert de 'degenere' Willem Termeer hoe hij ertoe gekomen is zijn vrouw te vermoorden.

Het naturalisme is een uitwerking van het realisme. Onder invloed van de exacte wetenschappen, de ontwikkelingspsychologie en maatschappelijke bewegingen wilde men de roman een soort van “wetenschappelijke¨ basis geven. Men wilde niet slechts zoals in het realisme laten zien hoe het leven van de mens was, maar ook en vooral hoe hij zo geworden was. Net zoals in de wetenschap meende men in het leven van de mens een soort van determinisme te zien. Het leven leek te worden bepaald door drie factoren: de tijd waarin men leeft, het milieu waarin men opgroeit en de daarmee gepaarde opvoeding en vooral ook de erfelijke aanleg die men heeft. Waarop de nadruk werd gelegd in bepaalde karakter-eigenschappen en fysieke talenten en beperkingen. In hun romans probeerden de naturalisten te laten zien hoezeer de mens van deze drie factoren, opvoeding, milieu en erfelijkheid afhankelijk is.

Zo schreven ze familieromans, waarin een familie gedurende drie generaties gevolgd werd en waarin op die manier de invloed van die factoren kon worden getoond. Een ander type was de ontwikkelingsroman waarin het proces van kind naar volwassene werd beschreven, de psychologische roman, waarin ze vooral mensen toonden die het psychisch moeilijk hadden. Ook schreef men sociale romans waarin men kon laten zien hoe de mens gevormd werd door zijn plaats op de maatschappelijke ladder. Die romans hadden ook een doel. De meeste naturalisten waren socialisten en hoopten met hun boeken het lot van de arbeider te verzachten.

Kenmerken

• Het middelpunt van de roman is een personage met een nerveus gestel, mannelijk of vrouwelijk. De overgevoelige mensen verlangen naar iets groots en komen in conflict met de kille realiteit, de nuchtere en burgerlijke omgeving.

• De intrige of het plot kan in grote lijnen aangegeven worden als de geschiedenis van een ontnuchtering. In het algemeen staan de hoofdpersoon twee wegen bij deze ontnuchtering open: een passief einde, dat wil zeggen berusting in ongeluk, of een actief einde: uit dit onvolmaakte leven stappen

• Het onevenwichtige temperament van de hoofdpersoon wordt verklaard door determinerende omstandigheden: erfelijkheid, milieu en opvoeding.

• De naturalistische auteur heeft een afkeer van de burgerij.

• Op het gebied van de seksualiteit krijgen de volgende taboeonderwerpen aandacht:

- zelfbevrediging

- bordeelbezoek

- de zwijgplicht rond homoseksualiteit wordt doorbroken

• De naturalistische schrijvers streven naar een zo natuurgetrouwe dialoog en een precieze beschrijving van de omgeving. Het schrijven wordt als een wetenschappelijk experiment beschouwd.

• Vertelwijze: er bestaat een voorkeur voor de personale verteltechniek, de ouderwetse auctoriale verteller verdwijnt.

Werken van deze stroming

Het verdriet van België – Hugo Claus (1939 - 1947)

Een meesterlijk portret van het Vlaamse leven in de periode 1939 tot 1947. Een tijd die zich kenmerkt door oorlog, verzet en collaboratie. Hoofdpersoon is de 11-jarige Louis, die uit alle macht duidelijkheid probeert te vinden in de verwarring en leugenachtigheid om hem heen.

Eline Vere - Louis Couperus (1863-1923)

Eline Vere speelt zich af te midden van de gegoede burgerij van het negentiende-eeuwse Den Haag. Eline is een jonge maar labiele en zwakke vrouw die moeite heeft zich aan te passen aan het normale leven. Ze vlucht voor de werkelijkheid weg in dromerijen maar het noodlot slaat langzaam en onvermijdelijk toe. Couperus schiep met Eline Vere een prachtig vrouwenportret.


De klop op de deur - Ina Boudier-Bakker (1875 - 1966)

In deze roemruchte bestseller uit 1930 tekent Ina drie generaties welgestelde Amsterdammers. Met hen toont ze het hele scala aan gebeurtenissen en emoties die een mens van wieg tot graf begeleiden. Boudier-Bakker laat zien dat de mens ook binnen gezins- en familiestructuur in wezen eenzaam is.

Ina Boudier-Bakker plaatste haar personages tegen een levendige achtergrond van cultureel en maatschappelijk leven in de periode van circa 1860 tot 1920. Literatuur, toneel, muziek, sociale verhoudingen, vrouwenemancipatie, het komt allemaal aan bod, binnen en buiten de salon van de familie. Zo biedt ‘De klop op de deur’ een kleurrijk panorama van een verdwenen Nederland.

Terugkomende kenmerken

• Willem schrijft over zijn familie, en het blijkt dat het maatschappijschuw in de familie zit. Dit boek is een duidelijke afspiegeling van het feit dat zijn opvoeding, ouders en tijd van invloed zijn geweest op tot wie hij is geworden.

• Het verhaal waarover geschreven wordt staat nog steeds heel dicht bij de werkelijkheid (het zou waar kunnen zijn).

• Het zou het noodlot van Willem kunnen zijn dat hij altijd alleen zal blijven: heeft hij toch eindelijk een vrouw, vermoord hij haar.

• Het gaat in het boek niet om de inhoud van het verhaal, het hoeft geen prachtig verhaal met een happy end te zijn.

• De vorm en stijl van het boek zijn wel belangrijk, het gaat om hoe iets verwoord wordt, niet wat er verwoord wordt. Er komen ook veel mooie metaforen voor in het boek.

• Willem zou in onze tijd waarschijnlijk een patiënt voor de TBS kliniek zijn, een typisch voorbeeld voor onderzoek op het gebied van psychologie en sociologie.